246- باب: ذکر هنگامِ خوابیدن و بیدار شدن

246- باب: ذکر هنگامِ خوابیدن و بیدار شدن

1454- عن حُذَیفَةَ وأبی ذرٍّ$ قالا: کَانَ رسولُ اللهr إِذَا أوَى إِلَى فِرَاشِهِ، قَالَ: «بِاسْمِکَ اللهمَّ أَحْیَا وَأموتُ»، وَإذَا اسْتَیقَظَ قَالَ: «الحَمْدُ للهِ الَّذِی أَحْیَانَا بعْدَ مَا أماتَنَا وإِلَیْهِ النُّشُورُ». [روایت بخاری]([1])

ترجمه: حذیفه و ابوذر$ می‌گویند: رسول‌اللهr هنگامی که به رخت‌خواب می‌رفت، می‌گفت: «اللهمَّ بِاسْمِکَ أَمُوتُ وَ أَحْیَا»([2]) و هنگامی که بیدار می‌شد، این دعا را می‌گفت: «الحَمْدُ للَّهِ اَلَّذی أَحْیَانَا بعْدَ مَا أَمَاتَنَا وإلیه النُّشُورُ».([3])

شرح

مؤلف/ می‌گوید: «باب: ذکرِ هنگام خوابیدن و بیدار شدن».

این، یکی از الطاف و نعمت‌های الله متعال بر ماست که اذکاری را برای هنگام خوابیدن و بیدار شدن، و خوردن و آشامیدن و نیز اذکاری را برای آغاز و پایانِ روز و سایر کارها و حتی اذکاری را برای ورود به دستشویی و لباس پوشیدن مقرر فرموده است؛ همه‌ی این‌ها بدین خاطر است که تمام اوقات و لحظه‌های زندگیِ ما، در ذکر و یادِ اللهU سپری شود. لذا اگر این اذکار از سوی الله متعال مشروع نشده بود، انجام آن‌ها بدعت و نوآوری در دین به‌شمار می‌آمد؛ اما الله متعال این اذکار را مقرّر فرمود تا نعمت‌هایش را با انجامِ این عبادت‌ها بر ما بیفزاید. از آن جمله، حدیثی‌ست که مؤلف/ از حذیفه و ابوذر$ ذکر کرده است؛ این دو بزرگوار می‌گویند: رسول‌اللهr هنگامی که به رخت‌خواب می‌رفت، می‌گفت: «اللهمَّ بِاسْمِکَ أَمُوتُ وَ أَحْیَا»؛ یعنی رسول‌اللهr هنگامی که می‌خواست بخوابد، دعای یادشده را می‌خواند؛ زیرا الله متعال، ذاتی‌ست که زنده می‌کند و می‌میراند؛ او، هرکه را بخواهد، زنده می‌گرداند و هرکه را بخواهد، می ‌میراند. از این‌رو پیش از خواب می‌گوییم: «اللهمَّ بِاسْمِکَ أَمُوتُ وَ أَحْیَا»؛ یعنی: «یا الله! با نام تو می‌میرم و با نام تو زنده می‌شوم». تناسب این ذکر با خواب از آن جهت است که خواب، نوعی مرگ می‌باشد؛ چنان‌که از خواب، به «مرگ کوچک» یاد کرده‌اند. الله متعال می‌فرماید:

﴿وَهُوَ ٱلَّذِی یَتَوَفَّىٰکُم بِٱلَّیۡلِ وَیَعۡلَمُ مَا جَرَحۡتُم بِٱلنَّهَارِ ثُمَّ یَبۡعَثُکُمۡ فِیهِ لِیُقۡضَىٰٓ أَجَلٞ مُّسَمّٗى﴾            [الأنعام: ٦٠] 

و او ذاتی‌ست که شب‌هنگام شما را در مرگِ خواب فرو می­برد و از اعمالی که در روز انجام می­دهید، آگاه است و سپس شما را در روز، بلند می­کند تا مُهلت مشخص به سرآید.

و می‌فرماید:

﴿ٱللَّهُ یَتَوَفَّى ٱلۡأَنفُسَ حِینَ مَوۡتِهَا وَٱلَّتِی لَمۡ تَمُتۡ فِی مَنَامِهَا﴾            [الزمر: ٤٢] 

الله، جان‌ها را هنگام مرگشان می‌گیرد و نیز جانی را که نمرده است، به‌هنگام خوابِ آن قبض می‌کند.

از این‌رو رسول‌اللهr هنگامی که از خواب برمی‌خاست، این دعا را می‌گفت: «الحَمْدُ للَّهِ اَلَّذی أَحْیَانَا بعْدَ مَا أَمَاتَنَا وإلیه النُّشُورُ». بدین‌سان اللهU را ستایش می‌کنیم که ما را پس از خواب که برادرِ مرگ است، بیدار و زنده گردانید و به‌یاد می‌آوریم که الله متعال، ما را پس از مرگمان برمی‌انگیزد. لذا خوابیدن و بیدار شدن، اشاره‌ای به برانگیخته‌شدنِ ما پس از مرگ است و این، یکی از حکمت‌های خواب می‌باشد که الله متعال آن‌را سبب آسودگی جسم و تَن و بازیابی توان و نیرو برای ادامه‌ی کار و فعالیت قرار داده است. لذا خواب، گذشته از این‌که مایه‌ی آسایش جسمی‌ست، یادآور زندگیِ پس از مرگ نیز می‌باشد و به ما یادآوری می‌کند که پس از مردن، از قبر خویش برانگیخته شده، حی و زنده در برابر اللهU حاضر می‌شویم.

و این، بر ایمانِ ما نسبت به برانگیخته شدن می‌افزاید. می‌دانید که ایمان به برانگیخته شدن پس از مرگ، اهمیت فراوانی دارد و اگر انسان ایمان نداشته باشد که روزی برانگیخته می‌گردد و نتیجه‌ی اعمالش را می‌بیند، برای او عمل کردن بی‌معنا خواهد بود و دیگر، هیچ عمل نیکی انجام نمی‌دهد؛ از این‌رو فراوان می‌بینیم که الله متعال ایمان به آخرت را در کنار ایمان به خویش ذکر فرموده است و آیات فراوانی از این دست، وجود دارد. لذا شایسته است که هر یک از ما وقتی به رخت‌خواب می‌رود، این دعا را بگوید: «اللهمَّ بِاسْمِکَ أَمُوتُ وَ أَحْیَا»؛ و آن‌گاه که بیدار می‌شود، بگوید: «الحَمْدُ للَّهِ اَلَّذی أَحْیَانَا بعْدَ مَا أَمَاتَنَا وإلیه النُّشُورُ».

***

---

([1]) صحیح بخاری، ش: 6314 به‌نقل از حذیفهt؛ نووی/ خود نیز این حدیث را پیش‌تر به‌شماره‌ی 821 فقط به‌نقل از حذیفهt آورده است.

([2]) ترجمه‌ی دعا: «یا الله! به نام تو می‌میرم- می‌خوابم- و به نامِ تو زنده - بیدار- می‌شوم».

([3]) ترجمه‌ی دعا: «همه‌ی حمد و ستایش ویژه‌ی الله می‌باشد؛ ذاتی که ما را پس از آن‌که میراند، زنده کرد و بازگشت، به سوی اوست».