317- باب: بخشودگی سوگند لغو و این‌که کفاره ندارد؛ سوگند لغو، سوگندی‌ست که بدون قصد بر زبان جاری می‌شود

317- باب: بخشودگی سوگند لغو و این‌که کفاره ندارد؛ سوگند لغو، سوگندی‌ست که بدون قصد بر زبان جاری می‌شود

الله متعال می‌فرماید:

﴿لَا یُؤَاخِذُکُمُ ٱللَّهُ بِٱللَّغۡوِ فِیٓ أَیۡمَٰنِکُمۡ وَلَٰکِن یُؤَاخِذُکُم بِمَا عَقَّدتُّمُ ٱلۡأَیۡمَٰنَۖ فَکَفَّٰرَتُهُۥٓ إِطۡعَامُ عَشَرَةِ مَسَٰکِینَ مِنۡ أَوۡسَطِ مَا تُطۡعِمُونَ أَهۡلِیکُمۡ أَوۡ کِسۡوَتُهُمۡ أَوۡ تَحۡرِیرُ رَقَبَةٖۖ فَمَن لَّمۡ یَجِدۡ فَصِیَامُ ثَلَٰثَةِ أَیَّامٖۚ ذَٰلِکَ کَفَّٰرَةُ أَیۡمَٰنِکُمۡ إِذَا حَلَفۡتُمۡۚ وَٱحۡفَظُوٓاْ﴾                                                                                           [المائ‍دة: ٨٩]     

الله، شما را به خاطر سوگندهای بیهوده و لغو­تان بازخواست نمی‏کند؛ ولی شما را به خاطر سوگندهایی که از روی قصد و اراده می‎خورید، بازخواست می­نماید. کفاره­اش این است که از غذای متوسطی که به خانواده­ی خویش می­دهید، ده مسکین را غذا دهید یا به آنان لباس دهید یا برده­ای آزاد کنید. کسی که (هیچ‌یک از این‌ها) را نیابد، سه روز روزه بگیرد. این، کفاره­ی سوگندهایی‌ست که یاد می­کنید. سوگندهایتان را پاس بدارید.

1728- وعن عائشةَ& قالت: أُنْزِلَتْ هذِهِ الآیة: ﴿لَا یُؤَاخِذُکُمُ ٱللَّهُ بِٱللَّغۡوِ فِیٓ أَیۡمَٰنِکُمۡ﴾ فِی قَوْلِ الرَّجُلِ: لا واللهِ، وَبَلَى واللهِ. [روایت بخاری]([1])

ترجمه: عایشه& می‌گوید: آیه‌ی ﴿لَا یُؤَاخِذُکُمُ ٱللَّهُ بِٱللَّغۡوِ فِیٓ أَیۡمَٰنِکُمۡ﴾([2]) درباره‌ی شخصی نازل شد که- از روی عادت و بدون قصد بر زبانش، سوگند جاری می‌شود و- می‌گوید: «بله، به‌خدا سوگند» و «خیر، به خدا سوگند».‌

شرح

مولف/ می‌گوید: «بخشودگیِ سوگند لغو و این‌که کفاره ندارد».

سوگند لغو، سوگندی‌ست که بدون قصد قلبی بر زبان انسان جاری می‌شود و الله متعال آن را بخشیده است؛ زیرا بسیار پیش می‌آید که انسان ندانسته و بدون قصد به نام الله سوگند می‌خورَد؛ الله متعال می‌فرماید:

﴿لَا یُؤَاخِذُکُمُ ٱللَّهُ بِٱللَّغۡوِ فِیٓ أَیۡمَٰنِکُمۡ﴾                                  [المائ‍دة: ٨٩]     

الله، شما را به خاطر سوگندهای بیهوده و لغو­تان بازخواست نمی‏کند.

ام‌المؤمنین، عایشه‌ی صدیقه& در تفسیر این آیه می‌گوید: «این آیه درباره‌ی شخصی نازل شد که- از روی عادت و بدون قصد بر زبانش، سوگند جاری می‌شود و- می‌گوید: "بله، به‌خدا سوگند" و "خیر، به خدا سوگند"».‌

لذا کسی که بر زبانش سوگند جاری می‌شود، اما قصد سوگند ندارد، گنه‌کار نمی‌گردد و کفاره‌ی سوگند نیز بر او واجب نیست؛ اما اگر کسی به‌قصد، بر انجام کاری یا انجام ندادن آن سوگند بخورد و سپس به سوگندش عمل نکند، واجب است که کفاره‌ی سوگند را ادا کند؛ کفاره‌ی سوگند عبارتست از آزاد کردن یک برده، یا غذا دادن به ده بینوا و یا لباس دادن به ده بینوا. الله متعال از جهت آسان‌گیری بر بندگانش ابتدا غذا دادن به ده بینوا را ذکر فرموده است؛ چنان‌که می‌فرماید:

﴿وَلَٰکِن یُؤَاخِذُکُم بِمَا عَقَّدتُّمُ ٱلۡأَیۡمَٰنَۖ فَکَفَّٰرَتُهُۥٓ إِطۡعَامُ عَشَرَةِ مَسَٰکِینَ مِنۡ أَوۡسَطِ مَا تُطۡعِمُونَ أَهۡلِیکُمۡ أَوۡ کِسۡوَتُهُمۡ أَوۡ تَحۡرِیرُ رَقَبَةٖۖ فَمَن لَّمۡ یَجِدۡ فَصِیَامُ ثَلَٰثَةِ أَیَّامٖۚ ذَٰلِکَ کَفَّٰرَةُ أَیۡمَٰنِکُمۡ إِذَا حَلَفۡتُمۡ﴾

ولی شما را به خاطر سوگندهایی که از روی قصد و اراده می­خورید، بازخواست می­نماید. کفاره­اش این است که از غذای متوسطی که به خانواده­ی خویش می­دهید، ده مسکین را غذا دهید یا به آنان لباس دهید یا برده­ای آزاد کنید. کسی که (هیچ‌یک از این‌ها) را نیابد، سه روز روزه بگیرد. این، کفاره­ی سوگندهایی‌ست که یاد می­کنید.

سپس می‌فرماید: ﴿وَٱحۡفَظُوٓاْ أَیۡمَٰنَکُمۡ﴾: «سوگندهایتان را پاس بدارید»؛ یعنی زیاد قسم نخورید و وقتی سوگندتان را شکستید، کفاره‌اش را بدهید؛ اهمیت پای‌بندی به سوگند به‌اندازه‌ای‌ست که رسول‌اللهr شکستن قسم را «حِنث» نامیده است؛ و حِنث، یعنی پیمان‌شکنی و به معنای گناه و معصیت نیز می‌باشد. لذا اگر لطف و رحمت پروردگار نبود، کسی که سوگند یاد می‌کرد در مشقت می‌افتاد و چه‌بسا در آستانه‌ی نابودی قرار می‌گرفت؛ اما الله متعال بر بندگانش آسان گرفته و این امکان را برای آن‌ها فراهم ساخته که اگر سوگند خوردند، بتوانند در چارچوب این احکام، بر خلاف سوگندشان عمل کنند؛ البته مشروط به این‌که سوگندشان، نامشروع و معصیت نباشد.

نکته: برای هر نفر، یک کیلو برنج، کافی و بلکه زیاد است.

***

---

([1]) صحیح بخاری، ش: (2655، 4613).

([2]) [مائده: 89] مفهوم آیه: الله، شما را به خاطر سوگندهای بیهوده و لغو­تان بازخواست نمی‏کند.