341- باب: کراهت نگاه کردن به اطراف در نماز بدون عذر

341- باب: کراهت نگاه کردن به اطراف در نماز بدون عذر

1764- عن عائشةَ& قالَت: سألتُ رسُولَ اللهr عَنِ الالتفَاتِ فی الصَّلاَةِ، فَقَالَ: «هُوَ اخْتِلاَسٌ یَخْتَلِسُهُ الشَّیْطَانُ مِنْ صَلاَةِ العَبْدِ». [روایت بخاری]([1])

ترجمه: عایشه& می‌گوید: از رسول‌اللهr درباره‌ی نگاه کردن به اطراف در نماز پرسیدم؛ فرمود: «این، نوعی سرقت است که شیطان از نماز بنده می‌رباید».

1765- وعن أنسٍt قَالَ: قَالَ رسولُ اللهِr: «إیَّاکَ والالتِفَاتَ فِی الصَّلاَةِ، فَإنَّ الالتفَاتَ فِی الصَّلاَةِ هَلَکَةٌ، فَإنْ کَانَ لا بُدَّ، فَفِی التَّطَوُّعِ لا فِی الفَریضَةِ». [ترمذی ضمن روایت این حدیث گفته است: حسن صحیح می‌باشد.]([2])

ترجمه: از انسt روایت شده است که رسول‌اللهr فرمود: «از نگاه کردن به اطراف در هنگام نماز بپرهیز؛ زیرا نگاه کردن به اطراف در نماز، موجب هلاکت است. و اگر چاره‌ای نبود، در نماز نفل این کار را بکن، نه در نماز فرض».

شرح

مولف/ می‌گوید: «کراهت نگاه کردن به اطراف در نماز بدون ضرورت». انسان در هنگام نماز در حقیقت در پیش‌گاه اللهU می‌ایستد؛ پس شایسته نیست که با قلب و صورتش به سوی دیگری التفات کند؛ التفات با قلب، این است که انسان به چیزی غیر از نماز فکر کند؛ مانند وسوسه‌ها و خیال‌هایی که از ذهن و قلب بسیاری از نمازگزاران می‌گذرد و ضررش از التفات با چشم‌ها یا نگاه کردن به اطراف، بدتر و شدیدتر است؛ به‌گونه‌ای که چه‌بسا نمازگزار، نمازش را به پایان می‌رساند و فقط یک‌دهم ثواب نماز و حتی کم‌تر از آن برایش ثبت می‌شود و این، متناسب با حضور قلبش می‌باشد. نگاه کردن به اطراف یا گرداندن صورت به پیرامون، بدین معناست که نمازگزار، گردنش را به چپ و راست بگرداند؛ در صورتی‌که باید صورتش به‌سوی قبله باشد و به چپ و راست نگردد؛ اما اگر این کار را کرد، چه می‌شود؟ پاسخش را از رسول‌اللهr می‌شنویم که عایشه& از ایشان در این‌باره سوال کرد. رسول‌اللهr فرمود: «این، نوعی اختلاس و سرقت است که شیطان از نماز بنده می‌رباید»؛ یعنی شیطان در نماز انسان دست‌بُرد می‌زند و او را بر آن می‌دارد که به چپ و راست بنگرد و بدین‌سان از ثواب نمازش کاسته شود؛ اللهU رو به سوی بنده‌اش دارد و آن‌گاه که بنده از پروردگارش روی می‌گرداند، بیمِ آن می‌رود که الله متعال نیز از او روی بگرداند؛ همان‌گونه که در حدیث انسt آمده است: «نگاه کردن به اطراف در نماز، موجب هلاکت است»؛ اما اگر از روی ضرورت باشد، ایرادی ندارد؛ مثلاً صدای حیوانی را می‌شنوید و از ترس این‌که آسیبی به شما نرساند، لحظه‌ای نگاه می‌کنید. یا زمانی که ضرورتی شدید ایجاب می‌کند، ایرادی ندارد که انسان نگاهش را به سمتی که می‌خواهد، برگداند؛ البته به‌شرطی که فقط سرِ انسان حرکت کند؛ نه این‌که بدن انسان از سمت قبله برگردد؛ و گرنه، نمازش باطل می‌شود؛ زیرا یکی از شرایط صحت نماز، این است که انسان رو به قبله باشد. برخی از مردم بی‌آنکه سرِ خود را بگردانند نگاهشان به این سو و آن‌سو می‌گردد و چشمانشان به چپ و راست حرکت می‌کند؛ شکی نیست که این کار، از ثواب نماز می‌کاهد؛ از این‌رو شایسته است که انسان در هنگام نماز به سجده‌گاهش بنگرد و به چپ و راست، نگاه نکند.

***

---

([1]) صحیح بخاری، ش: 751.

([2]) ضعیف است؛ ضعیف الجامع، ش: 2193؛ و ضعیف الترمذی، از آلبانی/، ش: 9.