372- باب: آن‌چه الله در بهشت برای مومنان آماده کرده است

372- باب: آن‌چه الله در بهشت برای مومنان آماده کرده است

الله متعال می‌فرماید:

﴿إِنَّ ٱلۡمُتَّقِینَ فِی جَنَّٰتٖ وَعُیُونٍ ٤٥ ٱدۡخُلُوهَا بِسَلَٰمٍ ءَامِنِینَ ٤٦ وَنَزَعۡنَا مَا فِی صُدُورِهِم مِّنۡ غِلٍّ إِخۡوَٰنًا عَلَىٰ سُرُرٖ مُّتَقَٰبِلِینَ ٤٧ لَا یَمَسُّهُمۡ فِیهَا نَصَبٞ وَمَا هُم مِّنۡهَا بِمُخۡرَجِینَ ٤٨﴾               [الحجر: ٤٥،  ٤٨]     

بی‌گمان پرهیزگاران در باغ‌ها و (کنارِ) چشمه‌ساران خواهند بود. (به آن‌ها گفته می‌شود:) در سلامت و امنیت وارد بهشت شوید؛ و کینه‌ای را که در سینه‌هایشان هست، بیرون می‌کشیم و برادروار بر تخت‌هایی روبروی یک‌دیگر قرار دارند. آن‌جا خستگی و رنجی به آنان نمی‌رسد و هیچ‌گاه از آن‌جا بیرون نمی‌شوند.

و می‌فرماید:

﴿یَٰعِبَادِ لَا خَوۡفٌ عَلَیۡکُمُ ٱلۡیَوۡمَ وَلَآ أَنتُمۡ تَحۡزَنُونَ ٦٨ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَا وَکَانُواْ مُسۡلِمِینَ ٦٩ ٱدۡخُلُواْ ٱلۡجَنَّةَ أَنتُمۡ وَأَزۡوَٰجُکُمۡ تُحۡبَرُونَ ٧٠ یُطَافُ عَلَیۡهِم بِصِحَافٖ مِّن ذَهَبٖ وَأَکۡوَابٖۖ وَفِیهَا مَا تَشۡتَهِیهِ ٱلۡأَنفُسُ وَتَلَذُّ ٱلۡأَعۡیُنُۖ وَأَنتُمۡ فِیهَا خَٰلِدُونَ ٧١ وَتِلۡکَ ٱلۡجَنَّةُ ٱلَّتِیٓ أُورِثۡتُمُوهَا بِمَا کُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ ٧٢ لَکُمۡ فِیهَا فَٰکِهَةٞ کَثِیرَةٞ مِّنۡهَا تَأۡکُلُونَ ٧٣﴾     [الزخرف: ٦٨،  ٧٣]     

ای بندگان من! امروز نه بیمی بر شماست و نه اندوهگین می‌شوید. همان کسانی که به آیات ما ایمان آوردند و مسلمان بودند. شما و همسرانتان (یا امثال شما) در نهایت شادمانی وارد بهشت شوید. پیرامونشان کاسه‌ها و جام‌های زرّین می‌گردانند و آن‌جا هر چه دلشان بخواهد و هر چه برای دیدگان، لذت‌بخش باشد، فراهم است و شما در آن جاودانه خواهید بود. و این، بهشت است که به پاس کردارتان وارثش شدید. برای شما در بهشت میوه‌های فراوانی‌ست که از آن می‌خورید.

و می‌فرماید:

﴿إِنَّ ٱلۡمُتَّقِینَ فِی مَقَامٍ أَمِینٖ ٥١ فِی جَنَّٰتٖ وَعُیُونٖ ٥٢ یَلۡبَسُونَ مِن سُندُسٖ وَإِسۡتَبۡرَقٖ مُّتَقَٰبِلِینَ ٥٣ کَذَٰلِکَ وَزَوَّجۡنَٰهُم بِحُورٍ عِینٖ ٥٤ یَدۡعُونَ فِیهَا بِکُلِّ فَٰکِهَةٍ ءَامِنِینَ ٥٥ لَا یَذُوقُونَ فِیهَا ٱلۡمَوۡتَ إِلَّا ٱلۡمَوۡتَةَ ٱلۡأُولَىٰۖ وَوَقَىٰهُمۡ عَذَابَ ٱلۡجَحِیمِ ٥٦ فَضۡلٗا مِّن رَّبِّکَۚ ذَٰلِکَ هُوَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡعَظِیمُ ٥٧﴾                                                    [الدخان: ٥١،  ٥٧]        

بی‌گمان پرهیزگاران در جایگاه امنی خواهند بود؛ در باغ‌ها و چشمه‌سارها. لباس‌هایی از حریر نازک و ضخیم می‌پوشند و روبه‌روی یک‌دیگر می‌نشینند. (فرجام پرهیزگاران) این‌چنین است؛ و زنان زیباچشم بهشتی را به‌ ازدواج ایشان در ‌می‌آوریم. بی‌دغدغه و آسوده‌خاطر هر میوه‌ای که بخواهند، طلب می‌کنند. جز همان مرگ نخستین (که در دنیا چشیدند)، در بهشت طعم مرگ را نمی‌چشند؛ و (پروردگار) آنان را از عذاب دوزخ حفظ می‌کند. (این) فضل و بخششی از سوی پروردگار توست. این، همان رستگاری بزرگ است.

و می‌فرماید:

﴿إِنَّ ٱلۡأَبۡرَارَ لَفِی نَعِیمٍ ٢٢ عَلَى ٱلۡأَرَآئِکِ یَنظُرُونَ ٢٣ تَعۡرِفُ فِی وُجُوهِهِمۡ نَضۡرَةَ ٱلنَّعِیمِ ٢٤ یُسۡقَوۡنَ مِن رَّحِیقٖ مَّخۡتُومٍ ٢٥ خِتَٰمُهُۥ مِسۡکٞۚ وَفِی ذَٰلِکَ فَلۡیَتَنَافَسِ ٱلۡمُتَنَٰفِسُونَ ٢٦ وَمِزَاجُهُۥ مِن تَسۡنِیمٍ ٢٧ عَیۡنٗا یَشۡرَبُ بِهَا ٱلۡمُقَرَّبُونَ ٢٨﴾

                                                                              [المطففین: ٢٢،  ٢٨]      

بی‌شک نیکان در نعمت خواهند بود.؛ بر تخت‌ها تکیه می‌زنند و به هر سو می‌نگرند. در چهره‌هایشان شادابی و تازگی نعمت را می‌یابی. از شرابی ناب و مُهرشده (و دست‌نخورده) به آنان می‌نوشانند. مُهرش، از مشک است. مشتاقان چنین نعمت‌هایی باید در طلبش بر یک‌دیگر پیشی بگیرند. شرابی ناب که آمیخته با آب «تسنیم» است؛ همان چشمه‌ای که مقربان از آن می‌نوشند.

شرح

نووی/ چندین حدیث درباره‌ی استغفار و تشویق به آن ذکر کرده است؛ از آن جمله حدیثی بدین مضمون که انسt می‌گوید: رسول‌اللهr فرمود: «الله متعال می‌فرماید: ای فرزند آدم! تا وقتی که مرا بخوانی و به من امیدوار باشی، همه‌ی گناهانی را که از تو صادر شده است، می‌بخشم و (به گناهانت) اهمیت نمی‌دهم»؛ زیرا الله متعال، مطابق گمانی که بنده به پروردگارش دارد، با او رفتار می‌کند؛ همان‌گونه که در حدیثی الهی آمده است که الله متعال می‌فرماید: «أنا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِی بِی، وَأَنَا مَعَهُ إِذَا ذَکَرَنِی، فإنْ ذَکَرَنِی فِی نَفْسِهِ، ذَکَرْتُهُ فی نَفْسِی، وإنْ ذَکَرنِی فی ملأٍ ذَکرتُهُ فی مَلأٍ خَیْرٍ مِنْهُمْ»؛([1]) یعنی: «من نزد گمان بنده‌ام هستم- و با او مطابق گمانی که نسبت به من دارد، رفتار می‌کنم- و هرگاه مرا یاد کند، با او خواهم بود؛ اگر مرا در تنهایی یاد کند، من نیز او را پیش خود یاد می‌کنم و اگر مرا در جمعی یاد نماید، او را در جمعی بهتر از آنان یاد می‌کنم».

در ادامه‌ی حدیث انسt آمده است که رسول‌اللهr فرمود: «الله متعال می‌فرماید: ای آدمی! اگر گناهانت به‌اندازه‌ای بزرگ و زیاد باشد که به ابرهای آسمان برسد و سپس از من آمرزش بخواهی، تو را می‌بخشم و (به گناهانت) توجه نمی‌کنم. ای فرزند آدم! اگر در حالی به سوی من بیایی و با من ملاقات کنی که به‌ پُریِ زمین، گناه کرده‌ای، ولی هیچ چیز و هیچ‌کس را شریکم نساخته باشی، من با همین اندازه مغفرت و آمرزش، نزدت خواهم آمد». این حدیث، نشان می‌دهد که انسان هرچه گناه کرده باشد، همین‌که به سوی اللهU بازگردد و از او آمرزش بخواهد، اللهU گناهانش را می‌آمرزد.

در حدیث دیگری که مولف/ ذکر کرده، آمده است که پیامبرr به زنان فرمود: «شما را بیش‌ترینِ اهل دوزخ دیده‌ام»؛ از این‌رو به آنان دستور داد که زیاد استغفار کنند. این، نشان می‌دهد که استغفار و طلب آمرزش، یکی از موانع ورودِ به دوزخ است. پس شایسته است که عباراتی از قبیل: «اللهّم اغفر لی»، «اللهمّ ارحمنی» و «أستغفر الله وأتوب إلیه» را به‌کثرت بگویید؛ این‌ها، عبارت‌های سودمند و آسانی‌ست که گفتنشان هیچ زحمتی ندارد.

سپس مولف/ آخرین بابِ این کتاب را به بیان نعمت‌هایی اختصاص داده که الله متعال در بهشت برای مومنان آماده کرده است. لذا این را به فال نیک می‌گیریم و امیدواریم که الله متعال، همه‌ی ما را وارد بهشت برینش بگرداند و ما را از نعمت‌های جاویدانش بهره‌مند سازد و مولف[، شارح، محقق، مترجم و ناشر این کتاب] را بیامرزد و در جرگه‌ی بندگان نیکوکار و بهشتیِ خویش قرار دهد که از دنیا را با ره‌توشه‌ای به سوی بهشت برمی‌گیرند.

مولف/ در این باب، آیات فراوانی از قرآن کریم را ذکر کرده است. یکی از جامع‌ترین آیات درباره‌ی نعمت‌های بهشتی، این است که اللهU می‌فرماید:

﴿وَلَکُمۡ فِیهَا مَا تَشۡتَهِیٓ أَنفُسُکُمۡ وَلَکُمۡ فِیهَا مَا تَدَّعُونَ ٣١ نُزُلٗا مِّنۡ غَفُورٖ رَّحِیمٖ ٣٢﴾    [فصلت: ٣١،  ٣٢]        

و آن‌جا هر چه دلتان بخواهد، دارید و هر چه درخواست کنید، برایتان فراهم است. (این‌ها) پذیرایی و پیش‌کشی از سوی پروردگار آمرزنده و مهرورز (است).

در بهشت، هر نعمتی که انسان بخواهد، وجود دارد و هرچه درخواست کند و بلکه بیش از آن، فراهم است؛ همان‌گونه که الله متعال می‌فرماید:

﴿لَهُم مَّا یَشَآءُونَ فِیهَا وَلَدَیۡنَا مَزِیدٞ ٣٥﴾                                         [ق: ٣٥] 

آن‌جا هر چه بخواهند، برای آنان فراهم می‌باشد و نعمت‌های بیش‌تری، نزد ماست.

هم‌چنین می‌فرماید:

﴿فَلَا تَعۡلَمُ نَفۡسٞ مَّآ أُخۡفِیَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعۡیُنٖ جَزَآءَۢ بِمَا کَانُواْ یَعۡمَلُونَ ١٧﴾

                                                                                        [السجدة : ١٧]      

هیچ‌کس نمی‌داند چه پاداش‌های ارزشمندی که روشنی‌بخش چشم‌ها (و مایه‌ی شادمانی) است، برای آنان به پاس کردارشان، نهفته شده است.

یعنی امکان ندارد که انسان حقیقت نعمت‌هایی را که اللهU برای بهشتیان آماده کرده است، دریابد؛ زیرا نعمت‌های بهشتی، فراتر از تصور انسان است. هر نعمتی که در دنیا دیده می‌شود، فقط نمونه‌ای از نعمت‌های آخرت است؛ اما الله متعال اندکی از نعمت‌ها و نیز مجازات‌هایش را به بندگانش نشان می‌دهد تا به آن به دیده‌ی عبرت بنگرند و از آن درس بگیرند؛ و گرنه، فرق نعمت دنیا و نعمت آخرت، در حدی‌ست که فراتر از درک و تصور انسان می‌باشد.

بهشت، سرای ماندگاری‌ست که الله متعال برای دوستان پرهیزگار خود آماده کرده است؛ مولف/ ابتدا این آیه را آورده که اللهU می‌‌فرماید:

﴿إِنَّ ٱلۡمُتَّقِینَ فِی جَنَّٰتٖ وَعُیُونٍ ٤٥ ٱدۡخُلُوهَا بِسَلَٰمٍ ءَامِنِینَ ٤٦ وَنَزَعۡنَا مَا فِی صُدُورِهِم مِّنۡ غِلٍّ إِخۡوَٰنًا عَلَىٰ سُرُرٖ مُّتَقَٰبِلِینَ ٤٧ لَا یَمَسُّهُمۡ فِیهَا نَصَبٞ وَمَا هُم مِّنۡهَا بِمُخۡرَجِینَ ٤٨﴾               [الحجر: ٤٥،  ٤٨]     

بی‌گمان پرهیزگاران در باغ‌ها و (کنارِ) چشمه‌ساران خواهند بود. (به آن‌ها گفته می‌شود:) در سلامت و امنیت وارد بهشت شوید؛ و کینه‌ای را که در سینه‌هایشان هست، بیرون می‌کشیم و برادروار بر تخت‌هایی روبه‌روی یک‌دیگر قرار دارند. آن‌جا خستگی و رنجی به آنان نمی‌رسد و هیچ‌گاه از آن‌جا بیرون نمی‌شوند.

آری؛ بهشتیان در سلامت کامل‌اند و از هرگونه بیماری و آفتی و همین‌طور از پیری و مرگ، درامان هستند؛ به همین خاطر به آن‌ها گفته می‌شود: در سلامت و امنیت وارد بهشت شوید. ﴿وَنَزَعۡنَا مَا فِی صُدُورِهِم مِّنۡ غِلٍّ﴾، یعنی هنگامی که بهشتیان وارد بهشت می‌شوند، الله متعال هرگونه کینه‌ای را از دل‌هایشان بیرون می‌کشد؛ زیرا آنان را پیش از ورود به بهشت بر روی پُلی در میان دوزخ و بهشت نگه می‌دارند و قصاصشان را از یک‌دیگر می‌گیرند و آن‌گاه که پاک و بی‌آلایش شدند و دل‌هایشان پاک گردید و هیچ ناراستی و کینه‌ای در آن نماند، به درون بهشت هدایت می‌شوند.

﴿سُرُرٖ مُّتَقَٰبِلِینَ﴾؛ یعنی بهشتیان بر تخت‌هایی، روبه‌روی یک‌دیگر قرار دارند و این، به‌خاطر ادبشان در نشستن با یک‌دیگر است که پُشت به هم نمی‌نشینند؛ برخی از علما گفته‌اند: بهشتیان در حلقه‌ای بزرگ می‌نشینند و بدین‌سان پُشت به یک‌دیگر قرار نمی‌گیرند. ﴿لَا یَمَسُّهُمۡ فِیهَا نَصَبٞ وَمَا هُم مِّنۡهَا بِمُخۡرَجِینَ﴾؛ یعنی: «آن‌جا خستگی و رنجی به آنان نمی‌رسد و هیچ‌گاه از آن‌جا بیرون نمی‌شوند»؛ بلکه برای همیشه در بهشت می‌مانند.

آیه‌ی دوم:

هنگامی که مومنان در روز قیامت وارد بهشت می‌شوند، الله متعال، ندایشان می‌دهد: ﴿یَٰعِبَادِ لَا خَوۡفٌ عَلَیۡکُمُ ٱلۡیَوۡمَ وَلَآ أَنتُمۡ تَحۡزَنُونَ﴾؛ یعنی: «ای بندگان من! امروز نه بیمی بر شماست و نه اندوهگین می‌شوید». ترس و بیم یا نگرانی، از بابت آینده است و غم و اندوه، به گذشته مربوط می‌شود؛ لذا بهشتیان که به نعمتی پایدار و کامل دست یافته‌اند، نه از آینده‌ی خود نگران هستند و نه به‌خاطر گذشته‌ی خویش، غمگین. به‌راستی این‌ها چه کسانی هستند؟ الله متعال می‌فرماید: ﴿ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَا وَکَانُواْ مُسۡلِمِینَ﴾؛ یعنی: آنان‌که با دل‌هایشان به آیات الهی ایمان می‌آورند و با اندام و اعضای خویش، مسلمانند و از اللهU فرمان می‌برند و با ارتکاب معصیت یا ترکِ واجب، از اللهU نافرمانی نمی‌کنند. ﴿ٱدۡخُلُواْ ٱلۡجَنَّةَ أَنتُمۡ وَأَزۡوَٰجُکُمۡ تُحۡبَرُون﴾؛ یعنی به بهشتیان گفته می‌شود که شما و همسران بهشتی و نیز همسران دنیویِ شما در نهایت شادمانی وارد بهشت شوید و از نعمت‌های پایدارش بهره ببرید؛ لذا در بهشت، خانواده‌ی بهشتیان به آنان می‌پیوندند؛ همان‌گونه که الله متعال می‌فرماید:

﴿وَٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَٱتَّبَعَتۡهُمۡ ذُرِّیَّتُهُم بِإِیمَٰنٍ أَلۡحَقۡنَا بِهِمۡ ذُرِّیَّتَهُمۡ وَمَآ أَلَتۡنَٰهُم مِّنۡ عَمَلِهِم مِّن شَیۡءٖۚ کُلُّ ٱمۡرِیِٕۢ بِمَا کَسَبَ رَهِینٞ ٢١﴾                                                                                           [الطور: ٢٠]     

و آنان که ایمان آوردند و فرزندانشان (نیز) در ایمان از آنان پیروی کردند، فرزندانشان را به آن‌ها ملحق می‌کنیم و چیزی از عملشان نمی‌کاهیم. و هر کس در گرو اعمال خویش است.

﴿یُطَافُ عَلَیۡهِم بِصِحَافٖ مِّن ذَهَبٖ وَأَکۡوَابٖۖ وَفِیهَا مَا تَشۡتَهِیهِ ٱلۡأَنفُسُ وَتَلَذُّ ٱلۡأَعۡین﴾؛ یعنی: «پیرامونِ اهل بهشت، کاسه‌ها و جام‌های زرّین می‌گردانند و آن‌جا هرچه دلشان بخواهد و هرچه برای دیدگان، لذت‌بخش باشد، فراهم است و شما در آن جاودانه خواهید بود». الله متعال در این آیه بیان نفرموده است که این کاسه‌ها و جام‌های زرّین را چه کسی در اطراف بهشتیان می‌گردانَد؟ اما در آیات دیگر فرموده است:

﴿یَطُوفُ عَلَیۡهِمۡ وِلۡدَٰنٞ مُّخَلَّدُونَ ١٧ بِأَکۡوَابٖ وَأَبَارِیقَ وَکَأۡسٖ مِّن مَّعِینٖ ١٨ لَّا یُصَدَّعُونَ عَنۡهَا وَلَا یُنزِفُونَ ١٩﴾ [الواقعة: ١٧،  ١٩]                                                                                                    

خدمت‌گزاران همیشه نوجوان، پیرامونشان می‌گردند؛ با جام‌ها و پارچ‌ها و پیاله‌های (سرشار) از شراب ناب و گوارایی که از نوشیدنش سردرد نمی‌گیرند و از خود بی‌خود نمی‌شوند.

آیه‌ی سوم:

﴿إِنَّ ٱلۡمُتَّقِینَ فِی مَقَامٍ أَمِینٖ ٥١ فِی جَنَّٰتٖ وَعُیُونٖ ٥٢ یَلۡبَسُونَ مِن سُندُسٖ وَإِسۡتَبۡرَقٖ مُّتَقَٰبِلِینَ ٥٣﴾     [الدخان: ٥١،  ٥٣]          

بی‌گمان پرهیزگاران در جایگاه امنی خواهند بود؛ در باغ‌ها و چشمه‌سارها. لباس‌هایی از حریر نازک و ضخیم می‌پوشند.

همان‌گونه که پیش‌تر بیان شد، بهشتیان در سلامت کامل‌اند و از هرگونه بیماری و آفتی و همین‌طور از پیری و مرگ، درامان هستند. هم‌چنین لباسشان، از مرغوب‌ترین و بهترین انواع حریر خواهد بود.

الله متعال می‌فرماید:

﴿إِنَّ ٱلۡأَبۡرَارَ لَفِی نَعِیمٍ ٢٢ عَلَى ٱلۡأَرَآئِکِ یَنظُرُونَ ٢٣ تَعۡرِفُ فِی وُجُوهِهِمۡ نَضۡرَةَ ٱلنَّعِیمِ ٢٤ یُسۡقَوۡنَ مِن رَّحِیقٖ مَّخۡتُومٍ ٢٥ خِتَٰمُهُۥ مِسۡکٞۚ وَفِی ذَٰلِکَ فَلۡیَتَنَافَسِ ٱلۡمُتَنَٰفِسُونَ ٢٦ وَمِزَاجُهُۥ مِن تَسۡنِیمٍ ٢٧ عَیۡنٗا یَشۡرَبُ بِهَا ٱلۡمُقَرَّبُونَ ٢٨﴾

                                                                              [المطففین: ٢٢،  ٢٨]      

بی‌شک نیکان در نعمت خواهند بود.؛ بر تخت‌ها تکیه می‌زنند و به هر سو می‌نگرند. در چهره‌هایشان شادابی و تازگی نعمت را می‌یابی. از شرابی ناب و مُهرشده (و دست‌نخورده) به آنان می‌نوشانند. مُهرش، از مشک است. مشتاقان چنین نعمت‌هایی باید در طلبش بر یک‌دیگر پیشی بگیرند. شرابی ناب که آمیخته با آب «تسنیم» است؛ همان چشمه‌ای که مقربان از آن می‌نوشند.

ابرار یا نیکان، کسانی هستند که کارهای نیک انجام می‌دهند و از کارهای حرام می‌پرهیزند؛ واژه‌ی «ابرار» هم‌خانواده‌ی واژه‌ی «بِر» می‌باشد که به معنای نیکی‌ و اطاعت و فرمان‌برداری از اللهU می‌باشد: ﴿إِنَّ ٱلۡأَبۡرَارَ لَفِی نَعِیمٍ﴾؛ یعنی: نیکان در نعمت خواهند بود؛ هم در آرامش روحی و روانی و هم در آسایش جسمی؛ لذا در بهترین وضعیت قرار می‌گیرند. ﴿عَلَى ٱلۡأَرَآئِکِ یَنظُرُونَ﴾؛ یعنی بر تخت‌ها تکیه می‌زنند و به هر سو می‌نگرند. «7ͬ!#u‘&» جمع واژه‌ی «اریکه» و به معنای تختِ آراسته می‌باشد؛ لذا بهشتیان از روی تخت‌های آراسته، به نعمت‌هایی که الله در بهشت برایشان فراهم کرده است، می‌نگرند و به چهره‌ی زیبای اللهU نگاه می‌کنند. ﴿تَعۡرِفُ فِی وُجُوهِهِمۡ نَضۡرَةَ ٱلنَّعِیم﴾؛ یعنی: «در چهره‌هایشان شادابی و تازگیِ نعمت را می‌یابی»؛ به عبارت دیگر: همین‌که آنان را می‌بینی، درمی‌یابی که در ناز و نعمت به‌سر می‌برند؛ زیرا چهره‌های شادابی دارند. در ادامه‌ی این آیات آمده است:

﴿یُسۡقَوۡنَ مِن رَّحِیقٖ مَّخۡتُومٍ ٢٥ خِتَٰمُهُۥ مِسۡکٞۚ وَفِی ذَٰلِکَ فَلۡیَتَنَافَسِ ٱلۡمُتَنَٰفِسُونَ ٢٦ وَمِزَاجُهُۥ مِن تَسۡنِیمٍ ٢٧ عَیۡنٗا یَشۡرَبُ بِهَا ٱلۡمُقَرَّبُونَ ٢٨﴾                                                           [المطففین: ٢٥،  ٢٨]     

از شرابی ناب و مُهرشده (و دست‌نخورده) به بهشتیان می‌نوشانند. مُهرش، از مشک است. مشتاقان چنین نعمت‌هایی باید در طلبش بر یک‌دیگر پیشی بگیرند. شرابی ناب که آمیخته با آب «تسنیم» است؛ همان چشمه‌ای که مقربان از آن می‌نوشند.

***

1889- وعن جابرٍt قَالَ: قَالَ رسولُ اللهِr: «یَأکُلُ أَهْلُ الْجَنَّةِ فِیهَا وَیَشْرَبُونَ، وَلا یَتَغَوَّطُونَ، وَلا یَمْتَخِطُونَ، وَلا یَبُولُونَ، وَلکِنْ طَعَامُهُمْ ذَلِکَ جُشَاءٌ کَرَشْحِ الْمِسْکِ، یُلْهَمُونَ التَّسْبِیحَ وَالتَّکْبِیرَ، کَمَا یُلْهَمُونَ النَّفَسَ». [روایت مسلم]([2])

ترجمه: جابرt می‌گوید: رسول‌اللهr فرمود: «بهشتیان در بهشت می‌خورند و می‌نوشند؛ اما ادرار و مدفوع و آبِ بینی ندارند؛ البته پس از غذا خوردن آروغ می‌زنند که بویی مانند بوی مشک دارد و هم‌چنان‌که- بی‌اختیار- نَفَس می‌کشند، تسبیح و تحمید نیز به آنان الهام می‌شود (و سبحان‌الله و الحمدلله بر زبانشان جاری‌ست)».

1890- وعن أَبی هریرةَt قَالَ: قَالَ رسولُ اللهِr: «قَالَ اللهُ تَعَالَى: أعْدَدْتُ لِعِبَادِی الصَّالِحِینَ مَا لا عَیْنٌ رَأَتْ، وَلا أُذُنٌ سَمِعَتْ، وَلا خَطَرَ عَلَى قَلْبِ بَشَرٍ، وَاقْرَؤُوا إنْ شِئْتُمْ: ﴿فَلَا تَعۡلَمُ نَفۡسٞ مَّآ أُخۡفِیَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعۡیُنٖ جَزَآءَۢ بِمَا کَانُواْ یَعۡمَلُونَ﴾». [متفق علیه]([3])

ترجمه: ابوهریرهt می‌گوید: رسول‌اللهr فرمود: الله متعال می‌فرماید: برای بندگان نیکم، نعمت‌هایی (در بهشت) فراهم کرده‌ام که هیچ چشمی ندیده، هیچ گوشی نشنیده و به قلب هیچ انسانی، خطور نکرده است؛ اگر می‌خواهید، این آیه را بخوانید که:

﴿فَلَا تَعۡلَمُ نَفۡسٞ مَّآ أُخۡفِیَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعۡیُنٖ جَزَآءَۢ بِمَا کَانُواْ یَعۡمَلُونَ ١٧﴾

                                                                                        [السجدة : ١٧]      

هیچ‌کس نمی‌داند چه پاداش‌های ارزشمندی که روشنی‌بخش چشم‌ها (و مایه‌ی شادمانی) است، برای آنان به پاس کردارشان، نهفته شده است.

1891- وعنه قَالَ: قَالَ رسولُ اللهr: «أَوَّلُ زُمْرَةٍ یَدْخُلُونَ الجَنَّةَ عَلَى صُورَةِ القَمَرِ لَیْلَةَ البَدْرِ، ثُمَّ الَّذِینَ یَلُونَهُمْ عَلَى أشَدِّ کَوْکَبٍ دُرِّیٍّ فِی السَّمَاءِ إضَاءةً، لا یَبُولُونَ، وَلا یَتَغَوَّطُونَ، وَلا یَتْفُلُونَ، وَلا یَمْتَخِطُونَ. أمْشَاطُهُمُ الذَّهَبُ، وَرَشْحُهُمُ الْمِسْکُ، وَمَجَامِرُهُمُ الأُلُوَّةُ- عُودُ الطِّیبِ- أزْوَاجُهُمُ الْحُورُ العیْنُ، عَلَى خُلْقِ رَجُلٍ وَاحِدٍ، عَلَى صُورَةِ أَبِیهِمْ آدَمَ سِتُّونَ ذِرَاعاً فِی السَّمَاءِ». [متفق علیه]([4])

وَفِی روایةٍ للبخاریِّ ومسلمٍ: «آنِیَتُهُمْ فِیهَا الذَّهَبُ، وَرَشْحُهُمُ الْمِسْکُ؛ وَلِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ زَوْجَتَانِ یُرَى مُخُّ سُوقِهِمَا مِنْ وَرَاءِ اللَّحْمِ مِنَ الحُسْنِ، لا اخْتِلاَفَ بَیْنَهُمْ، وَلا تَبَاغُضَ، قُلُوبُهُمْ قَلْبُ وَاحِدٍ، یُسَبِّحُونَ اللهَ بُکْرَةً وَعَشِیاً».

ترجمه: ابوهریرهt می‌گوید: رسول‌اللهr فرمود: «نخستین گروهی که وارد بهشت می‌شوند، چهره‌هایشان مانند ماهِ شب چهارده می‌باشد و آنان‌که پس از ایشان وارد بهشت می‌گردند، همانند روشن‌ترین ستاره‌ی آسمان، نورانی هستند. ادرار، مدفوع، و آبِ دهان و بینی ندارند. شانه‌هایشان، از طلاست و عرقشان، بوی مشک می‌دهد و آتش‌دان‌هایشان از عودِ خوش‌بوست و همسرانشان، حورالعین و زنان زیباچشم بهشتی‌اند. خُلق و خوی همه‌ی آن‌ها یکی‌ست (و هیچ کینه‌ای در میانشان وجود ندارد) و قامت و اندازه‌ی آنان همانند قامت و اندازه‌ی پدرشان، آدمu، شصت ذراع است».

و در روایتی دیگر از بخاری و مسلم آمده است: «ظروف بهشتیان، طلا و عرقشان، مشک است؛ هر بهشتی، دو زن زیبا دارد([5]) که از زیبایی، مغزِ استخوان پای آن‌ها از پُشت گوشت دیده می‌شود؛ هیچ‌گونه اختلاف و کینه‌ای در میانشان نیست و دل‌هایشان همانندِ قلبِ یک نفر است (و یک‌دل‌اند) و صبح و شام الله را به پاکی یاد می‌کنند».

1892- وعن المغیرةِ بن شعبةt عَنْ رسُولِ اللهr قالَ: «سَألَ مُوسَىr رَبَّهُ: ما أدْنَى أهْلِ الجَنَّةِ مَنْزِلَةً؟ قالَ: هُوَ رَجُلٌ یَجِیءُ بَعْدَ مَا أُدْخِلَ أهْلُ الْجَنَّةِ الْجَنَّةَ، فَیُقَالُ لَهُ: ادْخُلِ الْجَنَّةَ. فَیَقُولُ: أیْ رَبِّ، کَیْفَ وَقَدْ نَزَلَ النَّاسُ مَنَازِلَهُمْ، وأخَذُوا أَخَذَاتِهِمْ؟ فَیُقَالُ لَهُ: أَتَرْضَى أَنْ یَکُونَ لَکَ مِثْلُ مُلْکِ مَلِکٍ مِنْ مُلُوکِ الدُّنْیَا؟ فَیقُولُ: رَضِیْتُ رَبِّ، فَیقُولُ: لَکَ ذَلِکَ وَمِثْلُهُ وَمِثْلُهُ وَمِثْلُهُ وَمِثْلُهُ، فَیقُولُ فِی الخامِسَةِ: رَضِیْتُ رَبِّ، فَیقُولُ: هذَا لَکَ وَعَشَرَةُ أَمْثَالِهِ، وَلَکَ مَا اشْتَهَتْ نَفْسُکَ وَلَذَّتْ عَیْنُکَ. فَیقُولُ: رَضِیتُ رَبِّ. قَالَ: رَبِّ فَأَعْلاَهُمْ مَنْزِلَةً؟ قالَ: أُولَئِکَ الَّذِینَ أَرَدْتُ؛ غَرَسْتُ کَرَامَتَهُمْ بِیَدِی، وَخَتَمْتُ عَلَیْهَا، فَلَمْ تَرَ عَیْنٌ، وَلَمْ تَسْمَعْ أُذُنٌ، وَلَمْ یَخْطُرْ عَلَى قَلْبِ بَشَرٍ». [روایت مسلم]([6])

ترجمه: مغیره بن شعبهt می‌گوید: رسول‌اللهr فرمود: «موسیr از پروردگارش پرسید: پایین‌ترین فرد بهشتی از نظر جایگاه کیست؟ فرمود: مردی‌ست که پس از ورود بهشتیان به بهشت می‌آید و به او گفته می‌شود: وارد بهشت شو؛ می‌گوید: پروردگارا! چگونه- و به کدام قسمت- وارد شوم؛ در حالی که مردم در جایگاه خود منزل گزیده و سهم و جایگاه خود را گرفته‌اند؟ به او گفته می‌شود: آیا راضی می‌شوی که مُلکی مانند مُلک یکی از پادشاهان دنیا داشته باشی؟ پاسخ می‌دهد: پروردگارا! راضی‌ام. می‌فرماید: چنین مُلکی و مثلِ آن و مثلِ آن و مثلِ آن و مثلِ آن، از آنِ تو باد! و او در بارِ پنجم می‌گوید: پروردگارا! راضی شدم. پروردگار متعال می‌فرماید: این و ده برابرش مالِ تو باشد؛ این‌جا هرچه دلَت بخواهد و هرچه برای دیدگانت، لذت‌بخش باشد، فراهم است. می‌گوید: پروردگارا! راضی شدم. موسیu پرسید: والاترین بهشتیان در مقام و منزلت چه کسانی هستند؟ پروردگار متعال فرمود: آنان کسانی هستند که آن‌ها را برگزیده‌‌ام و درخت کرامتشان را به دست خویش کاشته و بر آن، مُهرِ بقا زده‌ام؛ کرامتی که هیچ چشمی ندیده، هیچ گوشی نشنیده و به قلب هیچ انسانی، خطور نکرده است».

1893- وعن ابن مسعودٍt قالَ: قال رسولُ اللهِr: «إنِّی لأَعْلَمُ آخِرَ أَهْلِ النَّارِ خُرُوجاً مِنْهَا، وَآخِرَ أَهْلِ الجَنَّةِ دُخُولاً الْجَنَّةَ. رَجُلٌ یَخْرُجُ مِنَ النَّارِ حَبْواً، فَیقُولُ اللهُU لَهُ: اذْهَبْ فادْخُلِ الْجَنَّةَ، فَیَأتِیهَا، فَیُخَیَّلُ إلَیْهِ أَنَّهَا مَلأَى، فَیَرْجِعُ، فَیقُولُ: یَا رَبِّ وَجَدْتُهَا مَلأَى‍! فَیَقُولُ اللهُU لَهُ: اذْهَبْ فَادْخُلِ الْجَنَّةَ، فیأتِیهَا، فَیُخیَّلُ إلیهِ أنَّها مَلأى، فیَرْجِعُ، فَیَقولُ: یا رَبِّ وَجَدْتُهَا مَلأى، فیقُولُ اللهُU لَهُ: اذهبْ فَادخُلِ الْجنَّةَ؛ فَإنَّ لَکَ مِثْلَ الدُّنْیَا وَعَشرَةَ أَمْثَالِهَا؛ أوْ إنَّ لَکَ مِثْلَ عَشرَةِ أَمْثَالِ الدُّنْیَا، فَیقُولُ: أتَسْخَرُ بِی، أَوْ تَضْحَکُ بِی وَأنْتَ الْمَلِکُ»؟! قالَ: فَلَقَدْ رَأَیْتُ رسولَ اللهِr ضَحِکَ حَتَّى بَدَتْ نَوَاجِذُهُ فَکَانَ یقولُ: «ذلِکَ أَدْنَى أهْلِ الْجَنَّةِ مَنْزِلَةً». [متفق علیه]([7])

ترجمه: ابن‌مسعودt می‌گوید: رسول‌اللهr فرمود: «من، آخرین فرد دوزخی را که از دوزخ بیرون می‌آید و آخرین فردی بهشتی را که وارد بهشت می‌شود، می‌شناسم؛ مردی‌ست که بر روی زمین می‌خزد و از دوزخ بیرون می‌آید. اللهU به او می‌فرماید: برو و واردِ بهشت شو. او به سوی بهشت می‌رود و تصور می‌کند که بهشت، پُر است. پس باز می‌گردد و می‌گوید: پروردگارا! بهشت را پُر یافتم. اللهU به او می‌فرماید: برو و واردِ بهشت شو. او به سوی بهشت می‌رود و باز تصور می‌کند که بهشت، پُر است. پس باز می‌گردد و می‌گوید: پروردگارا! بهشت را پُر یافتم. اللهU به او می‌فرماید: برو و واردِ بهشت شو که مثل دنیا و ده برابرِ آن از آنِ توست- یا ده برابر دنیا مالِ توست-. می‌گوید: پروردگارا! تو که فرمانروای مطلق هستی، آیا مرا مسخره می‌کنی و بر من می‌خندی؟- ابن‌مسعودt- می‌گوید: دیدم که رسول‌اللهr خندید تا این‌که دندان‌های آسیاب آن بزرگوار، نمایان شد و می‌فرمود: «این، پایین‌ترین بهشتی از لحاظ مقام و منزلت است».

شرح

این‌ها، احادیثی‌ست که مولف/ در باره‌ی نعمت‌های بزرگ و بی‌شمار بهشت، ذکر کرده است؛ از آن جمله حدیثی بدین مضمون که رسول‌اللهr فرمود: «نخستین گروهی که وارد بهشت می‌شوند، چهره‌هایشان مانند ماهِ شب چهارده می‌باشد». از پیامبرr ثابت است که امتش نخستین امتی هستند که وارد بهشت می‌شوند. در ادامه‌ی این حدیث آمده است: «و آنان‌که پس از ایشان وارد بهشت می‌گردند، همانند درخشان‌ترین ستاره‌ی آسمان، نورانی هستند» و همین‌طور بهشتیان به ترتیب مقام و جایگاهشان وارد بهشت می‌شوند و «ادرار، مدفوع، و آبِ دهان و بینی ندارند»؛ زیرا مواد زاید بدنشان مانند مواد زاید مردمِ دنیا نیست؛ بلکه مواد زاید بدنشان به صورت عرقی خوش‌بوتر از مشک، از بدنشان دفع می‌گردد؛ چراکه آن‌ها در سرایی ماندگار و نعمتی پایدار به‌سر می‌برند.

سپس مولف/ حدیثی آورده که بیان‌گر جایگاه و مقام و منزلت پایین‌ترین و والاترین فردی بهشتی‌ست؛ این احادیث، نشان‌گر بزرگیِ نعمت‌های بهشت است. از الله متعال می‌خواهیم که ما را در شمارِ بندگان بهشتی‌اش قرار دهد.

اما دوزخیان، در وضعیت بسیار بدی به‌سر می‌برند. چشمی که امید بهشت دارد، سزاوار است که نخوابد و چشمی که از دوزخ می‌ترسد، سزاوار است که پلک بر هم نگذارد؛ زیرا کالا و بهره‌ی دنیا، اندک و فانی‌ست و آخرت برای پرهیزگاران، بهتر است. دنیا، سرای آزمون و ابتلاست بسیاری مردم به‌قدری به دنیا مشغول شده‌اند که گویا فقط به همین منظور آفریده شده‌اند، در حالی که دنیا برای آنان خلق شده است! انسان برای آخرت که سرای باقی‌ست و هیچ گاه پایان نمی‌یابد، آفریده شده است؛ فرجام انسان به سوی دوزخی سوزان و همیشگی یا به سوی بهشتی برین و پایدار می‌باشد. از الله متعال درخواست می‌کنیم که ما را در جرگه‌ی بندگان نیکش قرار دهد که برایشان در بهشت نعمت‌هایی فراهم کرده که هیچ چشمی ندیده، هیچ گوشی نشنیده و به قلب هیچ انسانی، خطور نکرده است».

***

1894- وعن أبی موسىt أنَّ النَّبِیَّr قالَ: «إنَّ لِلمُؤْمِنِ فِی الْجَنَّةِ لَخَیْمَةً مِنْ لُؤْلُؤَةٍ وَاحِدَةٍ مُجَوَّفَةٍ طُولُها فِی السَّمَاءِ سِتُّونَ مِیلاً. لِلمُؤْمِنِ فِیهَا أَهْلُونَ یَطُوفُ عَلَیْهِمُ الْمُؤْمِنُ فَلا یَرَى بَعْضُهُمْ بَعْضاً». [متفق علیه]([8])

ترجمه: ابوموسیt می‌گوید: پیامبرr فرمود: «مومن در بهشت خیمه‌ای از یک مرواید میان‌تهی دارد که طولش در آسمان، شصت میل است و مومن در آن، همسرانی دارد که نزد همه‌ی آن‌ها می‌رود و- به سبب بزرگی محلی که در اختیار مومن می‌باشد- آن زنان، یک‌دیگر را نمی‌بینند».

[نووی: یک میل، شش‌هزار ذراع است.]

1895- وعن أبی سعیدٍ الْخُدریِّt عَنِ النَّبِیِّr قالَ: «إنَّ فی الْجَنَّةِ شَجَرَةً یَسِیرُ الرَّاکبُ الجَوَادَ المُضَمَّرَ السَّریعَ مِئَةَ سَنَةٍ مَا یَقْطَعُها». [متفق علیه]([9])

ورَوَیاهُ فِی الصّحیحَیْنِ أیضاً مِن روایةِ أبی هریرةt قالَ: «یَسیرُ الرَّاکِبُ فی ظِلِّها مئةَ سَنَةٍ مَا یَقْطَعُها».

ترجمه: ابوسعید خدریt می‌گوید: پیامبرr فرمود: «در بهشت، درختی‌ست که یک سوارکار، سوار بر اسبی نجیب، پرورش‌یافته و تندرو، صد سال در زیر آن می‌تازد؛ اما نمی‌تواند این مسافت را به پایان برساند».

بخاری و مسلم در صحیحین، این حدیث را از ابوهریرهt روایت کرده‌اند که پیامبرr فرمود: «سوارکار در سایه‌ی این درخت، صد سال به‌سرعت حرکت می‌کند؛ اما نمی‌تواند این مسافت را به پایان برساند».

1896- وَعَنْهُ عَنِ النَّبِیِّr قالَ: «إنَّ أهْلَ الْجَنَّةِ لَیَتَرَاءوْنَ أَهْلَ الغُرَفِ مِن فَوْقِهِمْ کَمَا تَتَرَاءَوْنَ الکَوْکَبَ الدُّرِّیَّ الغَابِرَ فِی الأُفُق مِنَ الْمَشْرِقِ أو الْمَغْرِبِ لِتَفَاضُلِ مَا بَیْنَهُمْ»؛ قالُوا: یا رسول الله، تِلْکَ مَنَازِلُ الأنبیاء لا یَبْلُغُها غَیْرُهُمْ؟ قالَ: «بَلَى والَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ، رِجَالٌ آمَنُوا بِاللهِ وَصَدَّقُوا الْمُرْسَلِینَ». [متفق علیه]([10])

ترجمه: ابوسعید خدری tمی‌گوید: پیامبرr فرمود: «بهشتیان، صاحبان غرفه‌هایی را که بالاتر از آنان قرار دارند، مانند ستاره‌ای درخشان می‌بینند که در دوردست، در کرانه‌ای از شرق یا غرب آسمان سوسو می‌زند و این، به‌خاطر تفاضلی‌ست که در میان آن‌ها وجود دارد». عرض کردند: ای رسول‌خدا! آیا این، منزلگاه پیامبران است که دیگران به آن نمی‌رسند؟ فرمود: «آری؛ اما سوگند به ذاتی که جانم در دست اوست، کسانی که به الله ایمان بیاورند و فرستادگان الهی را تصدیق کنند، به چنین منازلی دست می‌یابند».

1897- وعن أبی هریرةَt أنَّ رسولَ اللهِr قالَ: «لَقَابُ قَوْسٍ أَحَدِکم مِنَ الْجَنَّةِ خَیْرٌ مِمَّا تَطْلُعُ عَلَیْهِ الشَّمْسُ وتَغْرُبُ». [متفق علیه]([11])

ترجمه: ابوهریرهt می‌گوید: رسول‌اللهr فرمود: «جای یک سرِ کمان از بهشت، از آن‌چه که خورشید بر آن طلوع و غروب می‌کند، بهتر است».

1898- وعن أنسٍt أنَّ رسول اللهr قالَ: «إنَّ فی الْجَنَّةِ سُوقاً یَأتُونَهَا کُلَّ جُمُعَةٍ. فَتَهُبُّ رِیحُ الشَّمَالِ، فَتَحْثُو فِی وُجُوهِهِم وَثِیَابِهِمْ، فَیَزدَادُونَ حُسناً وَجَمَالاً فَیَرْجِعُونَ إلَى أَهْلِیهِمْ، وَقَد ازْدَادُوا حُسْناً وَجَمَالاً، فَیقُولُ لَهُمْ أَهْلُوهُمْ: وَاللهِ لقدِ ازْدَدْتُمْ حُسْناً وَجَمَالاً! فَیقُولُونَ: وَأنْتُمْ وَاللهِ لَقَدِ ازْدَدْتُمْ بَعْدَنَا حُسْناً وَجَمالاً». [روایت مسلم]([12])

ترجمه: انسt می‌گوید: رسول‌اللهr فرمود: «در بهشت، بازار- یا محلی برای گردهماییِ بهشتیان- است که هر جمعه در آن جمع می‌شوند و باد شمال می‌وَزَد و صورت و لباس‌هایشان را می‌نوازد و بدین ترتیب بر زیبایی و جمالِ بهشتیان افزوده می‌شود و در حالی نزد همسرانشان باز می‌گردند که بر زیبایی و جمالشان افزوده شده است. همسرانشان به آن‌ها می‌گویند: به الله سوگند که جمال و زیباییِ شما افزایش یافته است. و آن‎ها جواب می‌دهند: به الله سوگند که در غیاب ما، جمال و زیباییِ شما نیز بیش‌تر شده است».

1899- وعن سهل بن سعدٍt أنَّ رسولَ اللهr قالَ: «إنَّ أهْلَ الْجَنَّةِ لَیَتَراءَوْنَ الغُرَفَ فِی الْجَنَّةِ کَمَا تَتَرَاءَوْنَ الکَوکَبَ فِی السَّمَاءِ». [متفق علیه]([13])

ترجمه: سهل بن سعدt می‌گوید: رسول‌اللهr فرمود: «بهشتیان، غرفه‌های- سایر بهشتیان- را در بهشت، آن‌گونه می‌بینند که شما ستارگان را در آسمان مشاهده می‌کنید».

1900- وَعَنْهُt قالَ: شَهِدْتُ مِنَ النَّبِیّr مَجْلِساً وَصَفَ فِیهِ الْجَنَّةَ حَتَّى انْتَهَى، ثُمَّ قَالَ فِی آخِرِ حَدِیثِهِ: «فیهَا مَا لا عَینٌ رَأَتْ، وَلا أُذُنٌ سَمِعَتْ، وَلا خَطَرَ عَلى قَلْبِ بَشَرٍ»؛ ثُمَّ قَرَأَ:                ﴿تَتَجَافَىٰ جُنُوبُهُمۡ عَنِ ٱلۡمَضَاجِعِ﴾ إلى قولِهِ تِعالى: ﴿فَلَا تَعۡلَمُ نَفۡسٞ مَّآ أُخۡفِیَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعۡیُنٖ﴾ [روایت بخاری]([14])

ترجمه: سهل بن سعدt می‌گوید: در یکی از مجالس پیامبرr حضور داشتم که بهشت را توصیف می‌کرد تا این‌که در پایان سخنش فرمود: «در بهشت نعمت‌هایی‌ست هیچ چشمی ندیده، هیچ گوشی نشنیده و به قلب هیچ انسانی، خطور نکرده است». سپس این آیات را تلاوت نمود که الله متعال می‌فرماید:

﴿تَتَجَافَىٰ جُنُوبُهُمۡ عَنِ ٱلۡمَضَاجِعِ یَدۡعُونَ رَبَّهُمۡ خَوۡفٗا وَطَمَعٗا وَمِمَّا رَزَقۡنَٰهُمۡ یُنفِقُونَ ١٦ فَلَا تَعۡلَمُ نَفۡسٞ مَّآ أُخۡفِیَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعۡیُنٖ جَزَآءَۢ بِمَا کَانُواْ یَعۡمَلُونَ ١٧﴾                                                

                                                                                [السجدة : ١٦،  ١٧]       

(شبانگاهان) پهلوهایشان از بسترها دور می‌ماند و با بیم و امید، پروردگارشان را می‌خوانند و از آن‌چه نصیبشان کرده‌ایم، انفاق می‌کنند. هیچ‌کس نمی‌داند چه پاداش‌های ارزشمندی که روشنی‌بخش چشم‌ها (و مایه‌ی شادمانی) است، برای آنان به پاس کردارشان، نهفته شده است.

1901- وعن أبی سعیدٍ وأبی هریرةَ$ أنَّ رسولَ اللهِr قالَ: «إذَا دَخَلَ أهْلُ الْجَنَّةِ الْجَنَّةَ یُنَادِی مُنَادٍ: إنَّ لَکُمْ أنْ تَحْیَوْا، فَلا تَمُوتُوا أَبَداً، إنَّ لَکُمْ أنْ تَصِحُّوا، فلا تَسْقَمُوا أبداً، وإنَّ لَکمْ أنْ تَشِبُّوا فلا تَهْرَمُوا أبداً، وإنَّ لَکُمْ أَنْ تَنْعَمُوا، فَلا تَبْأسُوا أَبَداً». [روایت مسلم]([15])

ترجمه: از ابوسعید و ابوهریره$ روایت است که رسول‌اللهr فرمود: «آن‌گاه که بهشتیان وارد بهشت می‌شوند، ندا دهنده‌ای ندا می‌دهد: حقّ شماست که همیشه زنده باشید و هرگز نمیرید؛ حقّ شماست که همیشه تن‌درست باشید و هرگز بیمار نشوید؛ و حقّ شماست که همیشه جوان باشید و هرگز پیر نشوید و حقّ شماست که همیشه در نعمت و آسایش باشید و هرگز مستمند و درمانده نشوید».

شرح

این احادیث، بیان‌گر نعمت‌هایی‌ست که بهشتیان از آن بهره‌مند می‌شوند؛ از آن جمله حدیثی بدین مضمون که رسول‌اللهr فرمود: «مومن در بهشت خیمه‌ای از یک مرواید میان‌تهی دارد که طولش در آسمان، شصت میل است و مومن در آن، همسرانی دارد که نزد همه‌ی آن‌ها می‌رود و- به سبب بزرگی محلی که در اختیار مومن می‌باشد- آن زنان، یک‌دیگر را نمی‌بینند».

هم‌چنین در یکی از این احادیث آمده است که رسول‌اللهr فرمود: «آن‌گاه که بهشتیان وارد بهشت می‌شوند، ندادهنده‌ای ندا می‌دهد: حقّ شماست که همیشه زنده باشید و هرگز نمیرید؛ حقّ شماست که همیشه تن‌درست باشید و هرگز بیمار نشوید؛ و حقّ شماست که همیشه جوان باشید و هرگز پیر نشوید و حقّ شماست که همیشه در نعمت و آسایش باشید و هرگز مستمند و درمانده نشوید».

لذا بهشتیان از نعمت‌هایی جاویدان برخوردارند و از مرگ و بیماری یا از تمام شدن نعمت‌هایی که از آن برخوردارند، نمی‌ترسند؛ همان‌گونه که الله متعال می‌فرماید:

﴿وَفَٰکِهَةٖ کَثِیرَةٖ ٣٢ لَّا مَقۡطُوعَةٖ وَلَا مَمۡنُوعَةٖ ٣٣﴾            [الواقعة: ٣٢،  ٣٣] 

و (برخوردار از) میوه‌های فراوان که نه تمام می‌شود و نه ممنوع.

مولف/ حدیثی بدین مضمون آورده است که رسول‌اللهr فرمود: «در بهشت، محلی برای گردهماییِ بهشتیان است که هر جمعه در آن جمع می‌شوند و باد شمال می‌وَزَد و صورت و لباس‌هایشان را می‌نوازد و بدین ترتیب بر زیبایی و جمالِ بهشتیان افزوده می‌شود». احادیثی که درباره‌ی نعمت‌های بهشتی‌ست، انگیزه‌ی انسان را برای دست‌یابی به بهشت، تقویت می‌کند؛ از این‌رو بر انسان واجب است که با مطالعه یا شنیدن این احادیث، بر تلاش و کوشش خود برای انجام کارهای شایسته بیفزاید؛ زیرا راه رسیدن به این نعمت‌ها، ایمان و عمل صالح است؛ ناگفته نماند که بزرگ ترین نعمت بهشت، دیدار الله متعال به صورت حقیقی‌ست؛ یعنی بهشتیان اللهU را به‌طور حقیقی ملاقات می‌کنند؛ همان‌گونه که الله متعال می‌فرماید:

﴿وُجُوهٞ یَوۡمَئِذٖ نَّاضِرَةٌ ٢٢ إِلَىٰ رَبِّهَا نَاظِرَةٞ ٢٣﴾                   [القیامة: ٢٢،  ٢٣] 

برخی چهره‌ها در آن روز شادابند و به پروردگارشان نگاه می‌کنند.

و می‌فرماید:

﴿عَلَى ٱلۡأَرَآئِکِ یَنظُرُونَ ٢٣﴾                                        [المطففین: ٢٣]       

بهشتیان بر تخت‌ها تکیه می‌زنند و به هر سو- یعنی به نعمت‌های بهشتی و چهره‌ی زیبای پروردگار- می‌نگرند.

هم‌چنین می‌فرماید:

﴿لِّلَّذِینَ أَحۡسَنُواْ ٱلۡحُسۡنَىٰ وَزِیَادَةٞ﴾                                    [یونس : ٢٦]     

برای نیکوکاران بهترین پاداش (= بهشت) و پاداشی افزون بر آن (=دیدارِ الله متعال) است.

پیامبرr ﴿وَزِیَادَةٞ﴾ را به دیدارِ الله متعال تفسیر نموده است. از الله متعال عاجزانه می‌خواهم که ما را جزو اهل بهشت قرار دهد.

***

1902- وعن أبی هریرةَt أنَّ رسولَ اللهِr قالَ: «إنَّ أدْنَى مَقْعَدِ أَحَدِکُمْ مِن الْجَنَّةِ أنْ یَقُولَ لَهُ: تَمَنَّ، فَیَتَمَنَّى وَیَتَمَنَّى فَیقُولُ لَهُ: هَلْ تَمَنَّیتَ؟ فیقولُ: نَعَمْ، فیقُولُ لَهُ: فَإنَّ لَکَ ما تَمَنَّیتَ وَمِثْلَهُ مَعَهُ». [روایت مسلم]([16])

ترجمه: ابوهریره$ می‌گوید: رسول‌اللهr فرمود: «کم‌ترین جایگاه یکی از شما در بهشت، چنان است که- پروردگار- به او می‌فرماید: آرزو کن و او آرزوها می‌کند؛ می‌فرماید: آیا آرزو کردی؟ و او پاسخ می‌دهد: بله.- پروردگار- به او می‌فرماید: هرچه تمنا کردی و همانندِ آن، به تو داده می‌شود».

1903- وعن أبی سعیدٍ الْخُدْرِیِّt أنَّ رسول اللهr قالَ: «إنَّ اللهU یَقُولُ لأَهْلِ الْجَنَّةِ: یَا أهْلَ الْجَنَّةِ، فَیقولُونَ: لَبَّیکَ رَبَّنَا وَسَعْدَیْکَ، وَالْخَیْرُ فی یَدیْکَ، فَیقُولُ: هَلْ رَضِیتُم؟ فَیقُولُونَ: وَمَا لَنَا لا نَرْضَى یَا رَبَّنَا وَقَدْ أَعْطَیْتَنَا مَا لَمْ تُعْطِ أحداً مِنْ خَلْقِکَ، فَیقُولُ: ألا أُعْطِیکُمْ أفْضَلَ مِنْ ذلِکَ؟ فَیقُولُونَ: وَأیُّ شَیءٍ أفْضَلُ مِنْ ذلِکَ؟ فَیقُولُ: أُحِلُّ عَلَیکُمْ رِضْوَانِی فَلا أسْخَطُ عَلَیْکُمْ بَعْدَهُ أبَداً». [متفق علیه]([17])

ترجمه: ابوسعید خدریt می‌گوید: رسول‌اللهr فرمود: «اللهU به بهشتیان می‌فرماید: ای اهل بهشت! و آن‌ها پاسخ می‌دهند: پروردگارا! با رضایت کامل، گوش به‌فرمانیم و خیر و نیکی در دستان توست. می‌فرماید: آیا راضی شدید؟ می‌گویند: پروردگارا! چرا راضی نباشیم، در حالی که به ما نعمت‌هایی ارزانی داشته‌ای که به هیچ‌یک از بندگانت نداده‌ای؟ می‌فرماید: آیا بهتر از این را به شما بدهم؟ می‌گویند: چه چیزی از این، بهتر است؟ می‌فرماید: شما را از رضایت خویش بهره‌مند می‌سازم و هرگز بر شما خشم نمی‌گیرم».

1904- وعن جریر بن عبد اللهt قالَ: کُنَّا عِندَ رَسُولِ اللهِr فَنَظَرَ إلَى القَمَرِ لَیْلَةَ البَدْرِ، وَقَالَ: «إنَّکُمْ سَتَرَوْنَ رَبَّکُمْ عَیَاناً کما تَرَوْنَ هَذَا القَمَرَ، لا تُضَامُونَ فِی رُؤْیَتِهِ». [متفق علیه]([18])

ترجمه: جریر بن عبداللهt می‌گوید: نزد رسول‌اللهr بودیم؛ نگاهی به ماه شب چهارده کرد و فرمود: «شما همان‌گونه که این ماه را بدون هیچ مزاحمتی می‌بینید، پروردگارتان را نیز آشکارا خواهید دید».

1905- وعن صُهیبٍt أنَّ رسول اللهr قالَ: «إذا دَخَلَ أهْلُ الْجَنَّةِ الْجَنَّةَ یَقُولُ اللهُ تَبَارَکَ وَتَعَالَى: تُریدُونَ شَیئاً أَزیدُکُمْ؟ فَیقُولُونَ: ألَمْ تُبَیِّضْ وُجُوهَنَا؟ ألَمْ تُدْخِلْنَا الْجَنَّةَ وَتُنَجِّنَا مِنَ النَّارِ؟ فَیَکْشِفُ الْحِجَابَ، فَمَا أُعْطُوا شَیْئاً أَحَبَّ إلَیْهِمْ مِنَ النَّظَرِ إلَى رَبِّهِمْ». [روایت مسلم]([19])

ترجمه: صهیبt می‌گوید: رسول‌اللهr فرمود: «آن‌گاه که بهشتیان وارد بهشت می‌شوند، الله تبارک وتعالی می‌فرماید: آیا چیزی افزون بر این می‌خواهید که به شما بدهم؟ می‌گویند: مگر ما را روسفید نکرده‌ای؟ مگر ما را وارد بهشت نگردانده‌ای؟ مگر ما را از آتش دوزخ نجات نداده‌ای؟ آن‌گاه حجاب را کنار می‌زند و بدین ترتیب محبوب‌ترین چیزی که به بهشتیان داده می‌شود، نگریستن به پروردگارشان می‌باشد».

الله متعال می‌فرماید:

﴿إِنَّ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ یَهۡدِیهِمۡ رَبُّهُم بِإِیمَٰنِهِمۡۖ تَجۡرِی مِن تَحۡتِهِمُ ٱلۡأَنۡهَٰرُ فِی جَنَّٰتِ ٱلنَّعِیمِ ٩ دَعۡوَىٰهُمۡ فِیهَا سُبۡحَٰنَکَ ٱللَّهُمَّ وَتَحِیَّتُهُمۡ فِیهَا سَلَٰمٞۚ وَءَاخِرُ دَعۡوَىٰهُمۡ أَنِ ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ ١٠﴾ [یونس : ٩،  ١٠]             

بی‌گمان کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند، پروردگارشان آنان را به سبب ایمانشان به باغ‌ها و بهشت‌های پرنعمتی راهنمایی می‌کند که فرودستشان جویبارها روان است. دعایشان در آن‌جا این است : «یا الله! تو پاک و منزهی»؛ و درود و تحیتشان در آن‌جا سلام است و پایان دعایشان این‌که: «همه‌ی حمد و ستایش ویژه‌ی الله، پروردگار جهانیان است».

الحَمْدُ للهِ الَّذِی هَدَانَا لِهَذَا وَمَا کُنَّا لِنَهْتَدِی لَوْلا أَنْ هَدَانَا اللهُ. اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَرَسُولِکَ النَّبیِّ الأُمِّیِّ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ وَأزوَاجِهِ وَذُرِّیَّتِهِ، کما صَلَّیْتَ عَلَى إبْرَاهِیمَ وعلى آلِ إبْراهِیمَ، وَبَارِکْ عَلَى مُحَمَّدٍ النَّبیِّ الأُمِّیِّ ، وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ وَأزْوَاجِهِ وَذُرِّیَّتِهِ، کما بَارکْتَ عَلَى إبْرَاهِیمَ وَعَلَى آل إبراهیم فِی العالَمِینَ إنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ.

مولف/ کتاب، یحیی نووی غفر‌الله‌له گوید: در روز دوشنبه، چهاردهم رمضان 670 هجری از تألیف این کتاب، فراغت یافتم.([20])

شرح

مولف/ در آخرین بابِ کتابش «ریاض‌الصالحین» که در ذکر نعمت‌های بهشتی‌ست، چند حدیث دیگر در این باره ذکر کرده است؛ این را به فال نیک می‌گیریم و از الله متعال می‌خواهیم که ما را در جرگه‌ی اهل بهشت قرار دهد و مولف/ بزرگوار و ما را وارد بهشت برین بگرداند. وی در این باب، دو حدیث درباره‌ی ملاقات مومنان با پروردگارشان ذکر کرده است؛ یعنی مومنان در بهشت، اللهU را می‌بینند. دیدن الله متعال با کتاب‌الله و سنت رسول‌اللهr و نیز با اجماع صحابه و پیشوایان امت# ثابت می‌باشد و فقط افرادِ کوردل، دیدارِ الله متعال را انکار کرده‌اند؛ در صورتی که احادیث واردشده در این‌باره، به حد تواتر رسیده است. اللهU می‌فرماید:

﴿وُجُوهٞ یَوۡمَئِذٖ نَّاضِرَةٌ ٢٢ إِلَىٰ رَبِّهَا نَاظِرَةٞ ٢٣﴾                   [القیامة: ٢٢،  ٢٣]     

برخی چهره‌ها در آن روز شادابند و به پروردگارشان نگاه می‌کنند.

و می‌فرماید:

﴿لِّلَّذِینَ أَحۡسَنُواْ ٱلۡحُسۡنَىٰ وَزِیَادَةٞ﴾                                    [یونس : ٢٦]     

برای نیکوکاران بهترین پاداش (= بهشت) و پاداشی افزون بر آن (=دیدارِ الله متعال) است.

پیامبرr ﴿وَزِیَادَة﴾ را به دیدارِ الله متعال تفسیر نموده است. هم‌چنین الله متعال می‌فرماید:

﴿عَلَى ٱلۡأَرَآئِکِ یَنظُرُونَ ٢٣﴾                                        [المطففین: ٢٣]     

بهشتیان بر تخت‌ها تکیه می‌زنند و به هر سو- یعنی به نعمت‌های بهشتی و چهره‌ی زیبای پروردگار- می‌نگرند.

و نیز می‌فرماید:

﴿لَهُم مَّا یَشَآءُونَ فِیهَا وَلَدَیۡنَا مَزِیدٞ ٣٥﴾                                 [ق: ٣٥]     

آن‌جا هر چه بخواهند، برای آنان فراهم می‌باشد و نعمت‌های بیش‌تری، نزد ماست.

منظور از این نعمت‌های افزون، دیدارِ اللهU می‌باشد؛ همان‌گونه که پیش‌تر گذشت، پیامبرr ﴿وَزِیَادَة﴾، یعنی پاداش افزونی را که در آیه‌ی 26 سوره‌ی یونس آمده است، به دیدارِ الله متعال تفسیر نمود. الله متعال می‌فرماید:

﴿لَّا تُدۡرِکُهُ ٱلۡأَبۡصَٰرُ وَهُوَ یُدۡرِکُ ٱلۡأَبۡصَٰرَ﴾                          [الأنعام: ١٠٣]     

هیچ چشمی او را در نمی­یابد (و هیچ­کس حقیقت ذاتش را درک نمی­کند) و او، همه را در می­یابد.

منظور از این‌که هیچ چشمی او را در نمی‌یابد، این است که چشم‌ها او را می‌بینند، اما هیچ‌کس حقیقت ذاتش را درک نمی‌کند و شأن الله متعال، فراتر از درک ماست.

این پنج آیه، به‌روشنی نشان می‌دهند که مومنان در آخرت پروردگارشان را می‌بینند و فقط افراد کوردل، این حقیقت مسلّم را انکار می‌کنند. از الله متعال می‌خواهیم که آنان را به سوی حق و حقیقت هدایت بفرماید یا این‌که آن‌ها را از لذت نگریستن به چهره‌ی خود محروم بگرداند؛ زیرا فقط افراد لج‌باز و سرکش، این حقیقت مسلّم را انکار می‌کنند. آیات قرآن در این‌باره واضح و روشن می‌باشد و احادیث نبوی نیز به حد تواتر رسیده است. شاعری در سروده‌ی خود، به برخی از احادیث متواتر اشاره کرده و گفته است:

مما تواتر حدیث من کذبْ                   ومن بنى لله بیتاً واحتسبْ

ورؤیةٌ وشفاعةٌ و الحـوضُ                 ومسح خفین وهـذه بعضُ

شاعر در این سروده، حدیث رؤیتِ الله متعال را جزو احادیث متواتر برشمرده است. منظور از رؤیت، این است که مومنان در روز قیامت پروردگارشان را می‌بینند؛ از آن جمله می‌توان به این حدیث اشاره کرد که پیامبرr فرموده است: «إنَّکُمْ سَتَرَوْنَ رَبَّکُمْ عَیَاناً کما تَرَوْنَ هَذَا القَمَرَ، لا تُضَامُونَ فِی رُؤْیَتِهِ»؛ یعنی: «شما همان‌گونه که ماه شب چهارده را بدون هیچ مزاحمتی می‌بینید، پروردگارتان را نیز آشکارا خواهید دید». هم‌چنین پیامبرr بدین نکته تصریح نموده است که شما، همان‌گونه که خورشید وسط آسمان را در هوای صاف مشاهده می‌کنید، در روز قیامت نیز پروردگارتان را بدون هیچ مزاحمتی خواهید دید. گفتنی‌ست: احادیث فراوانی در این‌باره وجود دارد و هرکه خواستار مطالعه‌ در این‌باره می‌باشد، به کتاب «حادی الأرواح إلی بلاد الأفراح»، از ابن‌القیم/ مراجعه کند.

از الله متعال عاجزانه می‌خواهیم که به ما لذت نگریستن به چهره‌ی گرامی‌اش را در بهشت برین عنایت بفرماید. همانا او بر هر کاری تواناست.

نظارت علمی، فنی و ناشر:

گروه علمی فرهنگی مجموعه موحدین

www.mowahedin.com

---

([1]) این حدیث پیش‌تر به‌شماره‌ی 1443 گذشت. [مترجم]

([2]) صحیح مسلم، ش:2835.

([3]) صحیح بخاری، ش: 3244؛ و صحیح مسلم، ش:2824.

([4]) صحیح بخاری، ش: 3245؛ و صحیح مسلم، ش: 2834.

([5]) این دو زن، غیر از حورالعین می‌باشند و از زنان دنیا، یعنی از فرزندان آدمu هستند. [مترجم]

([6]) صحیح مسلم، ش:189.

([7]) صحیح بخاری، ش: 6571؛ و صحیح مسلم، ش:186.

([8]) صحیح بخاری، ش: (3243، 4879)؛ و صحیح مسلم، ش:2838.

([9]) صحیح بخاری، ش: 6553؛ و صحیح مسلم، ش:2828.

([10]) صحیح بخاری، ش: 3256؛ و صحیح مسلم، ش:2831.

([11]) صحیح بخاری، ش: 2793.

([12]) صحیح مسلم، ش: 2833.

([13]) صحیح بخاری، ش: (3256، 6555)؛ و صحیح مسلم، ش:2830.

([14]) امام مسلم/ این حدیث را با این الفاظ به‌شماره‌ی 2825روایت کرده است؛ نه امام بخاری/.

([15]) صحیح مسلم، ش: 2837.

([16]) صحیح مسلم، ش: 182.

([17]) صحیح بخاری، ش: 6549؛ و صحیح مسلم، ش:2829.

([18]) صحیح بخاری، ش: (554، 7435)؛ و صحیح مسلم، ش:633.

([19]) صحیح مسلم، ش:181.

([20]) بنده‌ی نیازمند الله، مترجم این کتاب ارزشمند و محتاج رحمت و غفران پروردگارش، محمد ابراهیم کیانی درمیان، ترجمه‌ی این کتاب گران‌مایه را در روز دوشنبه، سوم شعبان 1433 هجری به پایان رساند. حمد و ستایش در دنیا و آخرت، از آنِ الله می‌باشد و فرمان‎روایی مطلق ویژه‌ی اوست و به سوی او بازمی‌گردیم.