آلودگی هوا

آلودگی هوا

هوا ملک عمومی همه بشر است و آلوده کردن آن به هر شیوه‫ای که باعث آزار و اذیت انسانها و ضرر رساندن به بهداشت عمومی باشد از جمله فساد در زمین تلقی می‫شود:

خداوند منان می‫فرماید:

﴿وَلَا تُفۡسِدُواْ فِی ٱلۡأَرۡضِ بَعۡدَ إِصۡلَٰحِهَا ...﴾ [الأعراف: 56]

«در زمین بعد از اصلاح آن فساد و تباهی مکنید».

و می‫فرماید: ﴿... وَٱللَّهُ لَا یُحِبُّ ٱلۡمُفۡسِدِینَ ٦٤﴾ [المائدة: 64]

«...و خداوند مفسدان و تباهکاران را دوست نمی‌دارد».

و می‫فرماید: ﴿... وَمَن یُبَدِّلۡ نِعۡمَةَ ٱللَّهِ مِنۢ بَعۡدِ مَا جَآءَتۡهُ فَإِنَّ ٱللَّهَ شَدِیدُ ٱلۡعِقَابِ ٢١١﴾ [البقرة: 211]

«...و هر که نعمت خدای را دگرگونه کند (و به جای ایمان بدان و شکر بر آن، نسبت بدان کفر ورزد و ناسپاسی کند) پس از آن که به سویش آمد (و به دستش رسید و بر آن اطّلاع یافت، خدا چنین کسی را دچار عذاب سختی خواهد کرد) چه بی‌گمان خداوند شدیدالعقاب است».

فقهاء اسلام در زمانی که غرب در  غارها و جنگلها زندگی بدایی را سپری می‫کرد، در مورد بهداشت عمومی جامعه و عدم آلودگی هوا قلم زده؛ برپایی آسیاب، حمام‫های عمومی، پوست سازی، آهنگری و هر آنچه باعث آلودگی محیط زیست شود را در بین خانه‫های مسکونی و وسط شهر ممنوع دانسته، نظافت هوا و حمایت از آن را فرض عین بر هر فرد مسلمان تلقی می‫کردند.

و مصرف سیگار که باعث آلوده شدن هوا و آزار و اذیت مردمان می‫شود توسط فقهاء بنا به دلایل متعددی منجمله:

1-    فرموده الهی: ﴿... وَلَا تُلۡقُواْ بِأَیۡدِیکُمۡ إِلَى ٱلتَّهۡلُکَةِ ...﴾ [البقرة: 195] «... خود را با دست خویش به هلاکت نیفکنید...».

2-    قاعده فقهی: «لا ضرر ولا ضرار» کسی حق ندارد نه به خود و نه به دیگران ضرر برساند.

3-    «من لم یهتم بأمور المسلمین فلیس منهم»^([1]) «کسی که به فکر سایر مسلمانان نباشد از جمله مسلمانان نیست».

حرام دانسته شده است.

انداختن کثافت و تفاله‫جات و چیزهای بد بو و متعفن در کوچه بازار شایسته یک مسلمان نیست.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم  می‫فرمایند: «المسلم من سلم المسلمون من لسانه ویده» «مسلمان کسی است که سایر مسلمانان از دست و زبان او در امان باشند».

هر آنچه باعث آلودگی هوا - حتی در محیط بسیار بسته و تنگ بهداشت فردی - شود ممنوع اعلام شده است.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم  می‫فرمایند: «من أکل ثوما أو بصلا فلیعتزل مسجدنا» (متفق علیه).

«کسی که سیر یا پیاز - یا هر چیز بد بویی - خورده باشد به مسجد ما نیاید - تا باعث رنجش دیگران نشود -».

فرد مسلمان اجازه ندارد در تنهایی خود نیز بدبو باشد:

«إن الملائکة تتأذی مما یتأذی منه بنو آدم». «چرا که فرشتگان نیز از هر آنچه باعث آزار و اذیت انسانها شوند آزرده خاطر می‫گردند».

و برای حل آلودگی هوا، اسلام به درختکاری و حمایت از درختان بسیار تأکید می‫فرماید.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم  فرمودند: «إذا قامت الساعة وبید أحدکم فسیلة فإن استطاع أن یغرسها قبل قیام الساعة فلیفعل وأجره عند الله العظیم» (روایت امام احمد). «اگر قیامت برپا شد و در دست کسی از شما نهالی بود، و اگر می‫توانست آنرا قبل از برپایی قیامت بکارد، حتما این کار را انجام دهد، و اجر و پاداش او با پروردگار بزرگ خواهد بود».

و فرمودند: «من قطع سدرة صوب الله رأسه فی النار» (روایت البیهقی). «هر کس درخت کناری را بکند خداوند سرش را بطرف آتش می‫برد». -و هر درختی که مردم و حیوانات و محیط زیست از میوه یا سایه آن استفاده می‫کنند -.

---

[1]- حاکم در المستدرک و طبرانی در المعجم الأوسط از حذیفه  رضی الله عنه  روایت نموده‌اند. و آلبانی می‌گوید: «ضعیف جدًا». اما معنای آن درست است، زیرا آیات و احادیث زیادی بر دوستی، تعاون و همکاری در میان مسلمانان تأکید نموده است. [مصحح]

آلودگی آب

آلودگی آب

اسلام آب را یکی از مصادر اصلی زندگی می‫داند:

﴿... وَجَعَلۡنَا مِنَ ٱلۡمَآءِ کُلَّ شَیۡءٍ حَیٍّۚ ...﴾ [الأنبیاء: 30] «... و هرچیز زنده‌ای را (اعم از انسان و حیوان و گیاه) از آب آفریده‌ایم...».

﴿وَٱللَّهُ خَلَقَ کُلَّ دَآبَّةٖ مِّن مَّآءٖۖ ...﴾ [النور: 45] «خداوند هر جنبنده‌ای را از آب آفریده است...».

انسان بنا به دلایل متعدد به وسیله: فاضلاب و تفاله کارخانجات، استفاده از سمها و حشره‫کشها، شستشوی ظرف و لباس، و انداختن آشغالها و کثافتهای حیوانی در آبها رودخانه‫ها در مسیر روستاها و شهرها و غیره...

اسلام همه این تصرفات ناشایست را گناه تلقی کرده، با فراهم کردن بستر فرهنگی مناسب پیروان خود خود را هرگونه تصرف اشتباه در این زمینه بر حذر می‫دارد:

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم : «اتَّقُوا الْمَلَاعِنَ الثَّلَاثَةَ: الْبَرَازَ فِی الْمَوَارِدِ، وَقَارِعَةِ الطَّرِیقِ. وَالظِّلِّ» (روایت ابوداود) «از سه موردی که باعث جلب لعن و نفرین برای فرد می‫شوند دوری کنید: ادرار در آب، و یا سر راهای عمومی، و در سایه».

و می‫فرمایند: «لا یبولن أحدکم فی الماء الدائم» (متفق علیه) «هیچ فردی حق ندارد در آب ایستاده ادرار کند».

و در حدیث ابن ماجه آمده است که: «نهى رسول الله صلى الله علیه وسلم أن یبال فی الماء الجاری». «پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم  از ادرار در آب روان منع فرموده‫اند».

هر گونه آلودگی آب و یا معابر عمومی و راهها و پیاده روها و خیابانها و یا پارکها و گردشگاهها از نظر اسلام گناه شمرده شده است.

و در فرامین رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم  به حفاظت از آب نوشیدنی از دخول حشرات و میکروبها و گرد و خاک نظافت آن بسیار تأکید شده است:

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم  فرمودند: «أوکئوا قربکم واذکروا اسم الله» (بخاری) «با نام خدا سر ظرفهایتان را ببندید».

و می‫فرمایند: «غطوا الإناء وأوکئوا السقاء فإن فی السنة لیلة ینزل فیها وباء ولا یمر بإناء لیس علیه غطاء أو سقاء لیس علیه وکاء إلا نزل فیه من ذلک الوباء» (رواه مسلم). «سر ظرفهای غذا را ببندید، دهان ظرفهای آب را بپوشانید، چرا که در هر سال شبی است که بیماری و با در جهان منتشر می‫شود، و در هر ظرفی غذا یا آبی که سر آن پوشیده نباشد این وباء می‫افتد».

و در بهداشت ظرفهای غذا و آب تأکید می‫ورزیدند:

در حدیث امام بخاری رحمه الله  آمده که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم : «نهى عن اختناث الأسقیة» «از نوشیدن آب از ظرفی که دهانه‫اش شکسته است ممانعت می‫فرمودند».

 و همچنین آمد که «نهی أن یشرب من فم السقاء لأن ذلک ینتنه». «از نوشیدن از دهانه کوزه آب منع فرمودند چرا که آن باعث فاسد شد تمام آب می‫شود».

و از آب آلوده کردن آب بشدت ممانعت می‫فرمودند:

از فرمایشات رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم  است که: «إذا استیقظ أحدکم من نومه فلا یغمس یده فی الإناء حتى یغسلها ثلاثا، فإنه لایدری أین باتت یده» (روایت امام مسلم). «هر گاه کسی از خواب برخواست قبل از اینکه سه بار دستهایش را نشوید دستش را در ظرف آب فرو نبرد، چرا که او نمی‫داند در هنگام خواب دستش کجا بوده».

امام المنذری در کتابشان «الترغیب و الترهیب» روایتی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم  آورده‫اند که ایشان فرمودند:

«من غسل سخیمته على طریق من طرق المسلمین فعلیه لعنة الله والملائکة والناس أجمعین». «هر  کس کثافتهایش را سر راهی از مسیرهای رفت و آمد مسلمانان بشورید، لعنت و نفرین خداوند و فرشتگان و تمامی مردم بر او بادا..»

در کنار فرهنگ سازی جهت حفاظت از آب و بهداشت آن اسلام شدیدا با اسراف در آب برخورد کرده است.

در روایتی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم  آمده که ایشان یکی از شاگردانشان را که در مصرف آب در هنگام وضوء و زیاده‫روی می‫کردند سرزنش کرده، فرمودند که حق ندارند اسراف کنند حتی اگر بر لب رودخانه باشند!

و خداوند می‫فرماید: ﴿إِنَّ ٱلۡمُبَذِّرِینَ کَانُوٓاْ إِخۡوَٰنَ ٱلشَّیَٰطِینِۖ وَکَانَ ٱلشَّیۡطَٰنُ لِرَبِّهِۦ کَفُورٗا ٢٧﴾ [الإسراء: 27] «که مبذّران و مسرفان برادران شیطانهایند، و شیطان است که سخت کفران (نعمت) پروردگار خود کرد».

و می‫فرماید: ﴿... وَکُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ وَلَا تُسۡرِفُوٓاْۚ إِنَّهُۥ لَا یُحِبُّ ٱلۡمُسۡرِفِینَ ٣١﴾ [الأعراف: 31] «و بخورید و بیاشامید و اسراف مکنید، که خدا مسرفان را دوست نمی‌دارد».

آلودگی‌ها و درمان آن

آلودگی‌ها و درمان آن

طبیعت عبارت است از نعمت‌های ظاهری و پوشیده‫ای که خداوند به انسان ارزانی داشته: ﴿وَأَسۡبَغَ عَلَیۡکُمۡ نِعَمَهُۥ ظَٰهِرَةٗ وَبَاطِنَةٗ﴾ [لقمان: 20] «...و نعمت‌های خود را - چه نعمت‌های ظاهر و چه نعمت‌های باطن - بر شما گسترده و افزون ساخته است؟...» و این انسان است که باعث آلودگی و فساد در طبیعت می‫شود:

﴿ظَهَرَ ٱلۡفَسَادُ فِی ٱلۡبَرِّ وَٱلۡبَحۡرِ بِمَا کَسَبَتۡ أَیۡدِی ٱلنَّاسِ لِیُذِیقَهُم بَعۡضَ ٱلَّذِی عَمِلُواْ لَعَلَّهُمۡ یَرۡجِعُونَ ٤١﴾ [الروم: 41] «(همیشه چنین بوده است که) تباهی و خرابی در دریا و خشکی به خاطر کارهائی پدیدار گشته است که مردمان انجام می‌داده‌اند. بدین وسیله خدا سزای برخی از کارهائی را که انسانها انجام می‌دهند بدیشان می‌چشاند تا این که آنان (بیدار شوند و از دست یازیدن به معاصی) برگردند».

انسان برای دست یافتن به منافع دنیوی و مادی طبیعت زیبا را آلوده و خدشه‫دار می‫کند:

﴿فَلَیُغَیِّرُنَّ خَلۡقَ ٱللَّهِ﴾ [النساء: 119]. «... و آنان آفرینش خدا را دگرگون می‌کنند ...».

آلودگی هوا، آب، خاک، غذا، کویرزائی، انتشار بیماریهای مهلک، انقراض گیاهان و حیوانات، عدم بهداشت عمومی و فردی، تغییر در درجه حرارت، سوراخ شدن لایه اوزون وغیره...

نتیجه تصرفات منفی بشر، و عدم پایبندی و دوری او از آموزه‫های آسمانی است.

 هر کس باعث اتلاف یا ضایع شدن مخلوقات شود از نظر اسلام خرابکار - مفسد- تلقی می‫شود.

خداوند متعال می‫فرماید: ﴿وَإِذَا تَوَلَّىٰ سَعَىٰ فِی ٱلۡأَرۡضِ لِیُفۡسِدَ فِیهَا وَیُهۡلِکَ ٱلۡحَرۡثَ وَٱلنَّسۡلَۚ وَٱللَّهُ لَا یُحِبُّ ٱلۡفَسَادَ ٢٠٥﴾ [البقرة: 205] «و هنگامی که پشت می‌کند و می‌رود (و یا به ریاست و حکومتی می‌رسد)، در زمین به تلاش می‌افتد تا در آن فساد و تباهی ورزد و زرع و نسل (انسانها و حیوانات) را نابود کند (و با فساد و تباهی خود، اقوات و اموال و ارواح را از میان ببرد)، و خداوند فساد و تباهی را دوست نمی‌دارد».

اسلام برای حل مشکلات محیط زیستی بجای وضع قوانینی که مرور زمان و تغییر تحولات جامعه بشری فرسوده شوند فرهنگ سازی نموده، با انگیزه آفرینی در افراد آنها را بسوی وضع قوانین و راهکارهای سازنده در پرتو تعالیم پر فروغ قرآنی و آموزهای برگرفته از وحی الهی در گفتار و کردار رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم  سوق می‫دهد.

بصورت گذرا به برخی از آلودگیهای محیط زیست و شیوه فرهنگ سازی اسلامی جهت جلوگیری از این بحران اشاره می‫کنیم؛