ترغیب به کلماتی که با آنها برای بیمار دعا می‌شود و کلماتی که بیمار می‌گوید
5004-3480- (1) (صحیح) عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «مَنْ عَادَ مَرِیضًا لَمْ یَحْضُرْ أَجَلُهُ فَقَالَ عِنْدَهُ سَبْعَ مَرَّاتٍ: (أَسْأَلُ اللَّهَ الْعَظِیمَ رَبَّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ أَنْ یَشْفِیَکَ)؛ إِلَّا عَافَاهُ اللَّهُ مِنْ ذَلِکَ الْمَرَضِ».
رواه أبو داود والترمذی وحسنه، والنسائی، وابن حبان فی «صحیحه»، والحاکم وقال: «صحیح على شرط البخاری». (قال الحافظ): «فیمـا دعا به النبی ج للمریض، أو أمر به أحادیث مشهورة لیست من شرط کتابنا، أضربنا عن ذکرها».
از ابن عباس ب روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس بیماری را که اجلش نرسیده، عیادت کند و هفت بار بگوید: (أَسْأَلُ اللَّهَ الْعَظِیمَ رَبَّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ أَنْ یَشْفِیَکَ): از خداوند بزرگ، پروردگار عرش بزرگ می‌خواهم که شفایت دهد) خداوند او را از آن بیماری شفا می‌بخشد».
5005-3481- (2) (صحیح لغیره) وَعَن أَبِی سَعِیدٍ وَأَبِی هُرَیْرَةَ ب؛ أَنَّهُمَا شَهِدَا عَلَى رَسُول الله ج أَنَّهُ قَالَ: «مَنْ قَالَ: (لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَاللَّهُ أَکْبَرُ)، صَدَّقَهُ رَبُّهُ؛ فَقَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا وَأَنَا أَکْبَرُ، وَإِذَا قَالَ: (لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ)، قَالَ: یَقُولُ اللَّهُ: لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا وَحْدِی، وَإِذَا قَالَ: (لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ)، قَالَ: یَقُولُ: صَدَقَ عَبدِی، لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا وَحْدِی لَا شَرِیکَ لِی، وَإِذَا قَالَ: (لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ، لَهُ المُلْکُ، وَلَهُ الحَمْدُ)، قَالَ: یَقُولُ: لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا، لِیَ المُلْکُ وَلِیَ الحَمْدُ، وَإِذَا قَالَ: (لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَلَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ)، قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا، وَلَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلَّا بِی». وَکَانَ یَقُولُ: «مَنْ قَالَهَا فِی مَرَضِهِ ثُمَّ مَاتَ لَمْ تَطْعَمْهُ النَّارُ».
رواه الترمذی[1] وقال: «حدیث حسن»، وابن ماجه والنسائی وابن حبان فی «صحیحه»، والحاکم.
از ابوسعید خدری و ابوهریره ب روایت است که گواهی دادند رسول الله ج فرمودند: «هرکس بگوید: (لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَاللَّهُ أَکْبَرُ) خداوند او را تصدیق نموده میفرماید: (لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا وَأَنَا أَکْبَرُ) و چون بگوید: (لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ) خداوند ﻷ می‌فرمایند: (لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا وَحْدِی) و چون بگوید: (لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ) خداوند در جواب می‌گوید: بنده‌ام راست گفت (لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا وَحْدِی لَا شَرِیکَ لِی) و چون بگوید: (لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ، لَهُ المُلْکُ، وَلَهُ الحَمْدُ) خداوند در جواب می‌گوید: (لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا، لِیَ المُلْکُ وَلِیَ الحَمْدُ) و چون بگوید: (لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَلَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ) خداوند میفرماید: (لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا، وَلَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلَّا بِی) و رسول الله ج می‌فرمود: «هرکس آن را در هنگام بیماری بگوید و بمیرد، آتش جهنم او را لمس نمی‌کند».
(صحیح لغیره) وفی روایة للنسائی[2] عن أبی هریرة وحده مرفوعاً: «مَنْ قالَ: (لا إله إلا الله والله أکْبَرُ، لا إله إلا الله وحدَهُ، لا إله إلا الله ولا شریک له، لا إله إلا الله لَهُ الملْکُ، ولَهُ الحَمْدُ، لا إله إلا الله، ولا حولَ ولا قُوَّةَ إلا بالله) - یَعْقِدُهُنَّ خَمْساً بأصابِعهِ»- ثم قال: «مَنْ قالَهُنَّ فی یومٍ أوْ فی لیلَةٍ، أوْ فی شَهْرٍ؛ ثُمَّ ماتَ فی ذلک الیومِ أو فی تلکَ اللیلَةِ أوْ فی ذلکَ الشهرِ غُفِرَ له ذَنْبُه».
و در روایت نسائی آمده است: «هرکس بگوید: (لا إله إلا الله والله أکْبَرُ، لا إله إلا الله وحدَهُ، لا إله إلا الله ولا شریک له، لا إله إلا الله لَهُ الملْکُ، ولَهُ الحَمْدُ، لا إله إلا الله، ولا حولَ ولا قُوَّةَ إلا بالله) - و آن کلمات را با پنج انگشت‌شان می‌شمردند - سپس فرمودند: «کسی که این کلمات را در روز یا شب یا ماهی بگوید و در آن روز یا شب یا ماه بمیرد، گناهش بخشیده می‌شود».
5006-2032- (1) (ضعیف جداً) وَعَنْ سَعْدِ بْنِ مَالِکٍ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ فِی قوله تعالی: ﴿لَّآ إِلَٰهَ إِلَّآ أَنتَ سُبۡحَٰنَکَ إِنِّی کُنتُ مِنَ ٱلظَّٰلِمِینَ﴾: «أَیُّمَا مُسْلِمٍ دَعَا بِهَا فِی مَرَضِهِ أَرْبَعِینَ مَرَّةً، فَمَاتَ فِی مَرَضِهِ ذَلِکَ؛ أُعْطِیَ أَجْرَ شَهِیدٍ، وَإِنْ بَرَأَ بَرَأَ وَقَدْ غُفِرَ لَهُ جَمِیعُ ذُنُوبِهِ».
رواه الحاکم عن[3] أحمد بن عمرو بن بکر[4] السکسکی عن أبیه عن محمد بن زید عن ابن المسیب عنه.
5007-2033- (2) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «یَا أَبَا هُرَیْرَةَ! أَلَا أُخْبِرُکَ بِأَمْرٍ هُوَ حَقٌّ، مَنْ تَکَلَّمَ بِهِ فِی أَوَّلِ مَضْجَعِهِ مِنْ مَرَضِهِ؛ نَجَّاهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ؟». قُلْتُ: بَلَى بِأَبِی وَأُمِّی. قَالَ: «فَاعْلَمْ أَنَّکَ إِذَا أَصْبَحْتَ لَمْ تُمَسِ، وَإِذَا أَمْسَیْتَ لَمْ تُصْبِحْ، وَأنَّکَ إِذَا قُلْتَ ذَلِکَ فِی أَوَّلِ مَضْجَعِکَ مِنْ مَرَضِکَ؛ نَجَّاکَ اللَّهُ مِنَ النَّارِ؛ أَن تَقُولَ: (لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ یُحْیِی وَیُمِیتُ، وَهُوَ حَیُّ لَا یَمُوتُ، وَسُبْحَانَ الله رَبِّ الْعِبَادِ وَالْبِلَادِ، وَالْحَمْدُ لِلَّهِ کَثِیرًا طَیِّبًا مُبَارَکًا فِیهِ عَلَى کُلِّ حَالٍ، اللَّهُ أَکْبَرُ کَبِیرًا، کِبْرِیَاءُ رَبِّنَا وَجَلَالُهُ وَقُدْرَتُهُ بِکُلِّ مَکَانٍ، اللَّهُمَّ إِنْ أَنْتَ أَمْرَضْتَنِی لِتَقْبِضَ رُوحِی فِی مَرَضِی هَذَا؛ فَاجْعَلْ رُوحِی فِی أَرْوَاحِ مَنْ سَبَقَتْ لَهُ مِنکَ الْحُسْنَى، وأَعِذْنی مِنَ النارِ کما أَعَذْتَ أوْلیاءَک الَّذینَ سَبَقَتْ لهمْ منکَ الحُسْنَى)، فَإِنْ مُتَّ فِی مَرَضِکَ ذَلِکَ فَإِلَى رِضْوَانِ اللَّهِ وَالْجَنَّةِ، وَإِنْ کُنْتَ قَدِ اقْتَرَفْتَ ذَنُوبًا تَابَ اللَّهُ عَلَیْکَ».
رواه ابن أبی الدنیا فی «کتاب المرض والکفارات»، ولا یحضرنی الآن إسناده[5].
5008-2034- (3) (معضل و ضعیف) وَرُوِیَ عَنْ حَجَّاجِ بْنِ فُرَافِصَةَ؛ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «مَا مِنْ مَرِیضٍ یَقُولُ: (سُبْحَانَ الْمَلِکِ الْقُدُّوسِ الرَّحْمَنِ، الْمَلِکِ الدَّیَّانِ، لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ، مُسَکِّنَ الْعُرُوقِ الضَّارِیَةِ، وَمُنَیِّمُ الْعُیُونِ السَّاهِرَةِ)؛ إِلَّا شَفَاهُ اللَّهُ تعالی».
رواه ابن أبی الدنیا فی آخر «کتاب الـمرض والکفارات» هکذا معضلاً.
9- (الترغیب فی الوصیة والعدل فیها، والترهیب من ترکها أو المضارة فیها[6]، وما جاء فیمن یعتق ویتصدق عند الموت).
([1]) قلت: رواه مرفوعاً وموقوفاً، وإسناد الموقوف صحیح، وهو فی حکم المرفوع کما هو ظاهر، وهو مخرج فی "الصحیحة" (1390).
([2]) یعنی فی "عمل الیوم" کما قیده الناجی فی "العجالة" (219/ 1)، وأفاد أن قول المؤلف (مرفوعاً) وهم، وأن الصواب أن یقال موقوفاً. قلت: وأظنه قد وهم، والتبس علیه بروایة بأخرى، أما هذه فقد جاء فیها الرفع صراحة، بلفظ (150/ 26): ".. عن أبی هریرة یرفع الحدیث إلى رسول الله ج قال: من قال .." الحدیث، وکذا هو فی "السنن الکبرى" (6/ 12/ 9857). وأما الروایة الأخرى الموقوفة، فهی عنده بعد روایتین من طریق شعبة عن أبی إسحاق عن الأغرّ عن أبی هریرة... نحوه موقوفاً، وإسناده إسناد الترمذی الموقوف.
([3]) الأصل: (وقال: رواه)، وکذا فی طبعة عمارة وغیرها کطبعة الثلاثة، ولا وجود له فی "مستدرک الحاکم" (1/ 505-506)، فلعل الصواب ما أثبته. والسکسکی هذا متروک. ثم إن صدر الحدیث رواه المؤلف بالمعنى، وهو تمام حدیث الحاکم، وفیه أن اسم الله الأعظم دعوة یونس، حیث ناداه فی الظلمات: (لا إله إلا أنت..)، فقال رجل: یا رسول الله! هل کانت لیونس خاصة.. فقال: ألا تسمع قول الله: ﴿فَنَجَّیْنَاکَ مِنَ الْغَمِّ﴾. وقد ذکر المؤلف قول الرجل المذکور فیما تقدم (15- الدعاء /2).
([4]) کذا فی الطبعة السابقة (2/ 384- «الضعیف»)، و «المستدرک» (1/ 505)، و «إتحاف المهرة» (5/ 159) لابن حجر، وفی المنیریة (4/ 165) وسائر الطبعات: «ابن أبی بکر»، والمتروک هو ابراهیم بن عمر – کذا فی «المیزان» وفی «الأنساب» (مادة: السکسکی) و «اللسان»: (عَمرو) بفتح العین – بن بکر السکسکی، ولعله الصواب. [ش].
([5]) قلت: کل رجاله معروفون ثقات من رجال "التهذیب"؛ غیر (عامر بن یساف)، وأظن أنه لم یعرفه المؤلف، وهو فی "ثقات ابن حبان" (8/ 501)، ووثقه ابن معین أیضاً، وضعفه آخرون ومنهم ابن عدی، فقال (5/ 85): "منکر الحدیث عن الثقات"، ثم ساق له بعض الأحادیث هذا أولها.
([6]) حدیثه فی "الضعیف".
ترغیب به عیادت بیمار و تأکید بر آن و ترغیب به دعا کردن برای بیمار[1]
4986-3467- (1) (صحیح) عَن أَبِی هُرَیْرَةَ س؛ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «حَقُّ المُسْلِمِ عَلَى المُسْلِمِ خَمْسٌ: رَدُّ السَّلاَمِ، وَعِیَادَةُ المَرِیضِ، وَاتِّبَاعُ الجَنَائِزِ، وَإِجَابَةُ الدَّعْوَةِ، وَتَشْمِیتُ العَاطِسِ».
رواه البخاری ومسلم وأبو داود وابن ماجه.
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «حق مسلمان بر مسلمان پنچ چیز است: پاسخ دادن سلام، عیادت بیمار، شرکت در تشییع جنازه، اجابت دعوت و دادن جواب عطسه».
(صحیح) وفی روایة لمسلم: «حَقُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ سِتٌّ». قِیلَ: وَمَا هُنَّ یَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «إِذَا لَقِیتَهُ فَسَلِّمْ عَلَیْهِ، وَإِذَا دَعَاکَ فَأَجِبْهُ، وَإِذَا اسْتَنْصَحَکَ فَانْصَحْ لَهُ، وَإِذَا عَطَسَ فَحَمِدَ اللهَ فَشَمِّتْهُ[2]، وَإِذَا مَرِضَ فَعُدْهُ وَإِذَا مَاتَ فَاتَّبِعْهُ».
ورواه الترمذی والنسائی بنحو هذا. [مضى 23- الأدب/5].
و در روایت مسلم آمده است: «حق مسلمان بر مسلمان شش چیز است». گفته شد: ای رسول الله، آنها چیست؟ فرمود: «اینکه اگر او را ملاقات نمودی بر او سلام کنی و اگر تو را دعوت کرد دعوتش را بپذیری و اگر طلب نصیحت نمود او را نصیحت کنی و اگر عطسه زد و حمد خدا گفت پس جوابش دهی و اگر بیمار شد به عیادتش بروی و اگر وفات کرد در تشییع جنازه‌اش شرکت کنی».
4987-3468- (2) (صحیح) وَعَنهُ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «إِنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ یَقُولُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ: یَا ابْنَ آدَمَ! مَرِضْتُ فَلَمْ تَعُدْنِی[3]. قَالَ: یَا رَبِّ! کَیْفَ أَعُودُکَ وَأَنْتَ رَبُّ الْعَالَمِینَ؟! قَالَ: أَمَا عَلِمْتَ أَنَّ عَبْدِی فُلَانًا مَرِضَ فَلَمْ تَعُدْهُ؟ أَمَا عَلِمْتَ أَنَّکَ لَوْ عُدْتَهُ لَوَجَدْتَنِی عِنْدَهُ؟ یَا ابْنَ آدَمَ! اسْتَطْعَمْتُکَ فَلَمْ تُطْعِمْنِی. قَالَ: یَا رَبِّ وَکَیْفَ أُطْعِمُکَ وَأَنْتَ رَبُّ الْعَالَمِینَ؟! قَالَ: أَمَا عَلِمْتَ أَنَّهُ اسْتَطْعَمَکَ عَبْدِی فُلَانٌ فَلَمْ تُطْعِمْهُ، أَمَا عَلِمْتَ أَنَّکَ لَوْ أَطْعَمْتَهُ لَوَجَدْتَ ذَلِکَ عِنْدِی؟ یَا ابْنَ آدَمَ؟ اسْتَسْقَیْتُکَ فَلَمْ تَسْقِنِی. قَالَ: یَا رَبِّ! وَکَیْفَ أَسْقِیکَ وَأَنْتَ رَبُّ الْعَالَمِینَ؟! قَالَ: اسْتَسْقَاکَ عَبْدِی فُلَانٌ فَلَمْ تَسْقِهِ، أَمَا إِنَّکَ لَوْ سَقَیْتَهُ وَجَدْتَ ذَلِکَ عِنْدِی».
رواه مسلم. [مضى 8- الصدقات/17].
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «خداوند ﻷ در روز قیامت می‌فرمایند: ای فرزند آدم! بیمار شدم و به عیادتم نیامدی! می‌گوید: پروردگارا! چگونه تو را عیادت کنم درحالی‌که تو پروردگار جهانیانی؟ میفرماید: مگر ندانستی که فلان بنده‌ام بیمار شد و تو به عیادتش نرفتی؟ آیا ندانستی که اگر او را عیادت می‌کردی مرا نزد او مییافتی؟ ای فرزند آدم، از تو غذا طلبیدم و به من غذا ندادی! می‌گوید: پروردگارا چگونه تو را غذا می‌دادم، درحالی‌که تو پروردگار جهانیانی؟ میفرماید: آیا ندانستی که فلان بنده‌ام از تو غذا خواست اما تو به وی غذا ندادی؟ آیا ندانستی که اگر به او غذا می‌دادی آن را نزد من مییافتی؟ ای فرزند آدم، از تو خواستم که به من آب بدهی ولی به من ندادی؟ می‌گوید: پروردگارا چگونه به تو آب می‌دادم حال آنکه تو پروردگار جهانیانی؟ می‌فرمایند: فلان بنده‌ام از تو آب خواست و تو به او آب ندادی! آیا ندانستی که اگر به او آب می‌دادی آن را نزد من مییافتی؟».
4988-3469- (3) (حسن صحیح) وَعَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «عُودُوَا الْمَریضَ[4]، وَاتَّبِعُوا الْجَنَائِزَ تُذَکِّرُکُمُ الْآخِرَةَ».
رواه أحمد والبزار وابن حبان فی «صحیحه».
از ابوسعید خدری س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «بیمار را عیادت و در تشییع جنازه شرکت نمایید که شما ر ا به یاد آخرت می‌اندازد».
4989-3470- (4) (صحیح) وَعَنهُ؛ أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «خَمْسٌ مَنْ عَمِلَهُنَّ فِی یَوْمٍ کَتَبَهُ اللَّهُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ: مَنْ عَادَ مَرِیضًا، وَشَهِدَ جَنَازَةً، وَصَامَ یَوْمًا، وَرَاحَ إِلَی الْجُمُعَةِ، وَأَعْتَقَ رَقَبَةً».
رواه ابن حبان فی «صحیحه». [مضى 7- الجمعة/1].
از ابوسعید خدری س روایت است که وی از رسول الله ج شنیده که فرمودند: «پنج عمل است که اگر در یک روز به آن عمل گردد خداوند آن شخص را از اهل بهشت می‌نویسد: عیادت بیمار، شرکت در تشییع جنازه، روزه گرفتن، شرکت در نماز جمعه و آزاد کردن برده».
4990-3471- (5) (صحیح) وَعَنْ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «خَمْسٌ مَنْ فَعَلَ وَاحِدَةً مِنْهُنَّ کَانَ ضَامِنًا عَلَى اللهِ ﻷ: مَنْ عَادَ مَرِیضًا، أَوْ خَرَجَ مَعَ جَنَازَةٍ، أَوْ خَرَجَ غَازِیًا، أَوْ دَخَلَ عَلَى إِمَامٍ یُرِیدُ تَعْزِیرَهُ وَتَوْقِیرَهُ، أَوْ قَعَدَ فِی بَیْتِهِ فَسَلِمَ النَّاسُ مِنْهُ وَسَلِمَ مِنَ النَّاسِ».
رواه أحمد والطبرانی - واللفظ له -، وأبو یعلى وابن خزیمة، وابن حبان فی «صحیحیهما». [مضى 12- الجهاد/6].
از معاذ بن جبل س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «پنج عمل است که اگر کسی یکی از آنها را انجام دهد در ضمانت خداوند می‌باشد: کسی که بیماری را عیادت کرده یا در تشییع جنازه شرکت کرده یا برای جهاد در راه خدا خارج شود یا نزد حاکمی جهت یاری دادن و بزرگداشت او برود یا در خانه‌اش بنشیند تا مردم از دست او در امان باشند و خود نیز از شر مردم در امان بماند».
0-3472- (6) (صحیح) وروى أبو داود نحوه من حدیث أبی أمامة. وتقدم فی «الأذکار». [14/14].
4991-3473- (7) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ أَصْبَحَ مِنْکُمُ الْیَوْمَ صَائِمًا؟». فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ: أَنَا. فَقَالَ: «مَنْ أَطْعَمَ مِنْکُمُ الْیَوْمَ مِسْکِینًا؟». فقَالَ أَبُو بَکْرٍ: أَنَا. فَقَالَ: «مَنْ تَبِعَ مِنْکُمُ الْیَوْمَ جَنَازَةً؟». فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ: أَنَا. قَالُ: «مَنْ عَادَ مِنْکُمُ الْیَوْمَ مَرِیضًا؟». قَالَ أَبُو بَکْرٍ: أَنَا. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَا اجْتَمَعَتْ هَذِهِ الْخِصَالُ قَطُّ فِی رَجُلٍ [فِی یَومٍ][5] إِلَّا دَخَلَ الْجَنَّةَ».
رواه ابن خزیمة فی «صحیحه». [مضى 8- الصدقات/17][6].
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «چه کسی امروز روزه است؟». ابوبکر گفت: من؛ رسول الله ج فرمود: «چه کسی امروز مسکینی را غذا داده؟». ابوبکر گفت: من؛ فرمود: «چه کسی امروز در تشییع جنازه‌ای شرکت کرده؟». ابوبکر گفت: من؛ فرمود: «چه کسی امروز به عیادت بیماری رفته؟». ابوبکر گفت: من؛ رسول الله ج فرمود: «این خصلت‌ها در یک روز در انسانی جمع نمی‌گردد مگر اینکه وارد بهشت خواهد شد».
4992-3474- (8) (حسن لغیره) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ عَادَ مَرِیضًا؛ نَادَاهُ مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ: طِبْتَ وَطَابَ مَمْشَاکَ، وَتَبَوَّأْتَ مِنَ الْجَنَّةِ مَنْزِلًا».
رواه الترمذی وحسنه، وابن ماجه - واللفظ له-، وابن حبان فی «صحیحه»؛ کلهم من طریق أبی سنان - وهو عیسى بن سنان القَسملی- عن عثمـان بن أبی سودة عنه.
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس بیماری را عیادت کند، منادی از آسمان او را صدا می‌زند: خوشا به حالت و خوش آمدی و جایگاه خود را در بهشت آماده کرده‌ای».
(حسن لغیره) ولفظ ابن حبان عَنِ النَّبِیَّ ج: «إِذَا عَادَ الرجلُ أَخَاهُ أَوْ زَارَهُ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: طِبْتَ وَطَابَ مَمْشَاکَ، وَتَبَوَّأْتَ مَنْزِلًا فِی الْجَنَّةِ».
و در روایت ابن حبان آمده است: رسول الله ج فرمودند: «هنگامی که کسی به عیادت یا دیدار برادرش برود، خداوند متعال میفرماید: تو را مژده باد و خوش آمدی و جایگاه خود را در بهشت آماده کرده‌ای».
4993-3475- (9) (صحیح) وَعَنْ ثَوْبَانَ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «إِنَّ الْمُسْلِمَ إِذَا عَادَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ لَمْ یَزَلْ فِی خُرْفَةِ الْجَنَّةِ حَتَّى یَرْجِعَ». قِیلَ: یَا رَسُولَ اللهِ! وَمَا خُرْفَةُ الْجَنَّةِ؟ قَالَ: «جَنَاهَا».
رواه أحمد، ومسلم - واللفظ له-، والترمذی.
(خُرفَةُ الجَنَّةُ) به ضم خاء و راء ساکن: عبارت است از کسی که از نخل آن می‌چیند.
از ثوبان س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «مادامی که مسلمانی از برادر مسلمانش عیادت کند، پیوسته در نعمات بهشتی است تا برگردد». گفته شد: ای رسول الله ج، «خرفه بهشت» چیست؟ ایشان فرمود: «میوه بهشت که چیده شود».
4994-2025- (1) (ضعیف) وَعَنْ أَنَسٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ تَوَضَّأَ فَأَحْسَنَ الْوُضُوءَ، وَعَادَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ مُحْتَسِبًا؛ بُوعِدَ مِنْ جَهَنَّمَ مَسِیرَةَ سَبْعِینَ خَرِیفًا». قُلْتُ: یَا أَبَا حَمْزَةَ! وَمَا (الْخَرِیفُ)؟ قَالَ: الْعَامُ.
رواه أبو داود من روایة الفضل بن دَلْهم القصاب[7].
4995-3476- (10) (صحیح) وَعَن عَلِیٍّ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «مَا مِنْ مُسْلِمٍ یَعُودُ مُسْلِمًا غُدْوَةً؛ إِلَّا صَلَّى[8] عَلَیْهِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ حَتَّى یُمْسِیَ، وَإِنْ عَادَ عَشِیَّةً؛ إِلَّا صَلَّى عَلَیْهِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ حَتَّى یُصْبِحَ، وَکَانَ لَهُ خَرِیفٌ[9] فِی الجَنَّةِ».
رواه الترمذی وقال: «حدیث حسن غریب، وقد رُوی عن علی موقوفاً» انتهى. ورواه أبو داود موقوفاً على علیّ، ثم قال: «وأُسنِدَ عن علی مِن غیر وجه صحیح عنِ النبیِّ ج». ثم رواه مسنداً بمعناه.
از علی س روایت است: از رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «مسلمانی نیست که صبحگاه مسلمانی را عیادت کند، مگر اینکه هفتاد هزار فرشته تا شب براری او دعا می‌کنند و اگر شامگاهی او را عیادت کند هفتاد هزار فرشته تا صبح برای او دعا می‌کنند؛ و برای او میوهای چیده در بهشت مهیا می‌باشد».
(صحیح موقوف) ولفظ الموقوف: مَا مِنْ رَجُلٍ یَعودُ مَریضاً مُمْسیاً إلا خرَج مَعَهُ سَبْعونَ ألفَ ملَکٍ یَسْتَغفِرونَ لَهُ حَتى یُصْبِحَ، وَکَانَ لَهُ خَریفٌ فِی الجنَّةِ، وَمَنْ أتاه مُصْبِحاً خَرج مَعَهُ سَبْعُون ألفَ مَلَکٍ یسْتَغْفِرونَ لَه حتى یُمْسِیَ، وکانَ لَهُ خَریفٌ فِی الجَنَّةِ.
و در روایت موقوف آمده است: «مردی نیست که بیماری را شامگاه عیادت کند مگر اینکه هفتاد هزار فرشته همراه او خارج می‌شوند و تا صبح برای او طلب مغفرت می‌کنند و برای او میوه‌ی چیده شده در بهشت مهیا می‌گردد و کسی که صبحگاه او را عیادت کند هفتاد هزار فرشته همراه او خارج می‌شوند و تا شامگاه برای او طلب مغفرت می‌کنند و برای او میوه‌ی چیده شده در بهشت مهیا می‌گردد».
(صحیح) ورواه بنحو هذا أحمد وابن ماجه مرفوعاً، وزاد فی أوله: «إِذَا عَادَ الْمُسْلِمُ أَخَاهُ مَشَى فِی خِرَافَةِ الْجَنَّةِ حَتَّى یَجْلِسَ، فَإِذَا جَلَسَ غَمَرَتْهُ الرَّحْمَةُ» الحدیث. ولیس عندهما «وَکَانَ لَهُ خَریفٌ فِی الجَنَّةِ».
و در روایت احمد و ابن ماجه آمده است: «هنگامی که مسلمانی برادرش را عیادت کند گویا در میان میوه‌های چیده شده‌ی بهشت راه می‌رود تا اینکه بنشیند؛ و چون بنشیند رحمت الهی او را دربرمی‌گیرد».
(صحیح) رواه ابن حبان فی «صحیحه» مرفوعاً أیضاً، ولفظه: «مَا مِنْ [امرىء] مُسْلِمٍ یَعُودُ مُسْلِمًا؛ إِلَّا ابتَعَثَ الله إلیه سَبْعِینَ أَلفَ مَلَکٍ یُصَلُّونَ عَلَیه، فی أیِّ ساعاتِ النَّهارِ حتى یُمْسِیَ، وفی أیِّ ساعاتِ اللَّیْلِ حتى یُصْبِحَ».
رواه الحاکم مرفوعاً بنحو الترمذی وقال: «صحیح على شرطهما».
و در روایت ابن حبان آمده است: «مسلمانی نیست که مسلمانی را عیادت کند مگر اینکه خداوند هفتاد هزار فرشته مقرر می‌گرداند که برای او دعای برکت کنند؛ اگر در ساعتی از روز عیادت کند تا شب و چون در ساعتی از شب عیادت کند، تا صبح برای او دعا می‌کنند».
قوله: (فِی خِرافة الجنة) به کسر خاء: در حال چیدن میوه‌ی بهشت است. گفته می‌شود: «خرفتُ النخلة أخرفها». در این تعبیر عیادت کننده بیمار در اجر و پاداشی که به سبب عیادت بدان دست می‌یابد به کسی تشبیه شده که با چیدن میوه‌ها از آنها بهره‌مند می‌گردد. و این قول ابن انباری می‌باشد.
4996-2026- (2) (موضوع) وَرُوِیَ عَنْ أَنَسِ بنِ مَالِکٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ عَادَ مَرِیضًا وَجَلَسَ عِنْدَهُ سَاعَةً؛ أَجْرَى اللَّهُ لَهُ عَمَلَ أَلفِ سَنَةٍ لَا یَعْصِی الله فِیهَا طَرْفَةَ عَیْنٍ».
رواه ابن أبی الدنیا فی «کتاب المرض والکفارات»، ولوائح الوضع علیه تلوح.
4997-2027- (3) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ عُمَرَ وَأَبِی هُرَیْرَةَ ب قَالَا: «مَنْ مَشَى فِی حَاجَةِ أَخِیهِ الْمُسْلِمِ؛ أَظَلَّهُ اللَّهُ بِخَمْسَةٍ وَسَبْعِینَ أَلْفَ مَلَکٍ یَدْعُونَ لَهُ، وَلَمْ یَزَلْ یَخُوضُ فِی الرَّحْمَةِ حَتَّى یَفْرُغَ، فَإِذَا فَرَغَ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ حَجَّةً وَعُمْرَةً، وَمَنْ عَادَ مَرِیضًا؛ أَظَلَّهُ اللَّهُ بِخَمْسَةٍ وَسَبْعِینَ أَلْفَ مَلَکٍ، لَا یَرْفَعُ قَدَمًا إِلَّا کَتَبَ لَهُ بِهِ حَسَنَةً، وَلَا یَضَعُ قَدَمًا إِلَّا حَطَّ عَنْهُ سَیِّئَةً وَرُفِعَ لَهُ بِهَا دَرَجَةً، حَتَّى یَقْعُدَ فِی مَقْعَدِهِ، فَإِذَا قَعَدَ غَمَرَتْهُ الرَّحْمَةُ، فَلَا یَزَالُ کَذَلِکَ إِذَا أَقْبَلَ حَیثُ یَنْتَهِیَ إِلَى مَنْزِلِهِ».
رواه الطبرانی فی «الأوسط»، ولیس فی أصلی رفعه[10]. [مضى 22- البر/12].
4998-2028- (4) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ عَن أَنَسٍ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «أَیُّمَا رَجُلٍ یَعُودُ مَرِیضًا فَإِنَّمَا یَخُوضُ [فِی] الرَّحْمَةِ، فَإِذَا قَعَدَ عِنْدَ الْمَرِیضِ غَمَرَتْهُ الرَّحْمَةُ». قَالَ: فَقُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! هَذَا لِلصَّحِیحِ الَّذِی یَعُودُ الْمَرِیضَ، فَالْمَرِیضُ مَا لَهُ[11]؟ قَالَ: «تُحَطُّ عَنْهُ ذُنُوبُهُ».
رواه أحمد، ورواه ابن أبی الدنیا والطبرانی فی «الصغیر» و«الأوسط» وزادا[12]: فَقَالَ رَسُولُ الله ج: «إِذَا مَرِضَ الْعَبْدُ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ؛ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ کَیَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّه».
4999-3477- (11) (صحیح) وَعَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ عَادَ مَرِیضًا لَمْ یَزَلْ یَخُوضُ فِی الرَّحْمَةِ حَتَّى یَجْلِسَ؛ فَإِذَا جَلَسَ اغْتَمَسَ فِیهَا».
رواه مالک بلاغاً، وأحمد، ورواته رواة «الصحیح»، والبزار، وابن حبان فی «صحیحه».
از جابر بن عبدالله ب روایت است که رسول الله ج فرمودند: «کسی که بیماری را عیادت کند در دریای رحمت الهی شناور می‌گردد تا بنشیند و هنگامی که نشست غرق در رحمت الهی می‌شود»[13].
0-3478- (12) (صحیح لغیره) ورواه الطبرانی من حدیث أبی هریرة بنحوه. ورواته ثقات.
5000-3479- (13) (صحیح) وَعَن کَعْبِ بْنِ مَالِکٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ عَادَ مَرِیضًا خَاضَ فِی الرَّحْمَةِ، فَإِذَا جَلَسَ عِنْدَهُ اسْتَنْقَعَ فِیهَا».
رواه أحمد بإسناد حسن، والطبرانی فی «الکبیر» و«الأوسط»[14].
از کعب بن مالک س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس بیماری را عیادت کند، در دریای رحمت الهی فرو رفته است و هنگامی که نزد بیمار بنشیند غرق در رحمت الهی می‌شود».
فصل
5001-2029- (5) (ضعیف جداً) عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ س قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ ج: «إِذَا دَخَلْتَ عَلَى مَرِیضٍ، فَمُرْهُ یَدْعُو لَکَ، فَإِنَّ دُعَاءَهُ کَدُعَاءِ الْمَلَائِکَةِ».
رواه ابن ماجه ورواته ثقات مشهورون[15]؛ إلا أن میمون بن مهران لم یسمع من عمر.
5002-2030- (6) (موضوع) وَرُوِیَ عَنْ أَنَسٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «عُودُوا الْمَرْضَى، وَمُرُوهُمْ فَلْیَدْعُوا لَکُمْ. فَإِنَّ دَعْوَةَ الْمَرِیضِ مُسْتَجَابَةٌ، وَذَنْبُهُ مَغْفُورٌ».
رواه الطبرانی فی «الأوسط».
5003-2031- (7) (موضوع) وَرُوِیَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «لَا تُرَدُّ دَعْوَةُ الْمَرِیضِ حَتَّى یَبْرَأَ».
رواه ابن أبی الدنیا فی «کتاب المرض والکفارات»[16].
8- (الترغیب فی کلمات یدعى بهن للمریض، وکلمات یقولهن المریض)
([1]) ابن حجر عسقلانی می‌گوید: «آداب عیادت ده چیز است، که بعضی از آنها اختصاص به عیادت ندارد:
1- عیادت کننده هنگام اجازه‌ی ورود، رو به روی در نایستد، بلکه در طرف راست یا طرف چپ قرار بگیرد.
2- آهسته و آرام در بزند.
3- خود را مجهول معرفی نکند. (برای مثال، اگر بیمار پرسید کیستی؟ نگوید: من).
4- اوقاتی که مناسب عیادت نیست مانند زمان مصرف دارو، یا تعویض پانسمان، یا خواب و استراحت و مانند این موارد را برای عیادت انتخاب نکند.
5- نزد بیمار کم بنشیند، مگر اینکه بیمار با ایشان ارتباط خاصی داشته باشد.
6- اگر در آن مکان زن نامحرم بود عیادت کننده باید سر به زیر باشد.
7- از بیمار زیاد پرس و جو نکند و آرامش خاطر بیمار را محفوظ نگه دارد.
8- برای بیمار خالصانه دعا کند.
9- بیمار را به زنده ماندن و حیات جدید امیدوار سازد.
10- بیمار را به صبر و شکیبایی سفارش کند، زیرا در آن ثواب و اجر فراوان است و از بی‌تابی و ناسپاسی که باعث گناه می‌شود برحذر دارد.
فتح الباری: 126/10، باب قول المریض: قومو! عنی (م).
([2]) و در روایت بخاری «فَحَقٌّ عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ سَمِعَهُ أَنْ یُشَمِّتَهُ» آمده است. نگا: فتح الباری (10/550). و این نصی بر فرض کفایه نبودن تشمیت [پاسخ عطسه] می‌باشد، بلکه بر تمام کسانی که «الحمد لله» او را می‌شنوند، پاسخ دادن آن فرض عین است.
([3]) خداوند متعال بیماری را به خود نسبت داده است که مراد از آن بنده می‌باشد و این تعبیر از باب تشریف و گرامی‌داشت بنده می‌باشد.
([4]) کذا فی الطبعة السابقة (3/ 356)، و «المجمع» (3/ 29)، وروایة عند أحمد (3/ 32)، والبزار (1/ 388/ 821- «زوائده»)، وفی المنیریة (4/ 161)، و «المسند» (3/ 48)، و «صحیح ابن حبان» (7/ 221/ 2955)- «الإحسان»). [ش].
([5]) زیادة من "الأدب المفرد" للبخاری ومعناها فی "صحیح مسلم".
([6]) قلت: وقد علقت هناک أنه رواه مسلم أیضاً، وأنه نبه علیه الناجی، وقد تعقبه هنا أیضاً (217/ 2) متعجباً من اقتصاره على ابن خزیمة وهو فی مسلم، وقال: "ووقع له مثله فی "إطعام الطعام"، ونبهت علیه هناک. وکذا ذکره فی "تشییع المیت"، ولم یتنبه". یعنی فیما یأتی (13- باب).
([7]) قلت: قال أبو داود: "حدیثه منکر، ولیس هو برضی".
([8]) یعنی: دعا کرده و برکت می‌خواهند.
([9]) یعنی: میوه‌های چیده.
([10]) قلت: وکذا فی مصورة الجامعة الإِسلامیة منه، وکذا فی المطبوعة (5/ 201/ 4393)، وفیه من قال البخاری أنه: "منکر الحدیث"، وهو مخرج فی "الضعیفة" (5315)، وتقدم بعضه هناک مرفوعاً بروایة أبی الشیخ عند المؤلف، وغیره بتعلیقی.
([11]) الأصل: (فما للمریض)، والتصویب من "المسند" (3/ 174 و255) والزیادة منه.
([12]) فی المنیریة (4/ 163) والطبعة السابقة (2/ 382- «الضعیف»): «وزاد» علی الإفراد، والصواب «زادا» علی التثنیة کما أثبتناه، فالزیادة المذکورة عند ابن أبی الدنیا فی «المرض والکفارات» (66/ 61)، والطبرانی فی «الصغیر» (1/ 314/ 519- «الروض الدانی»)، وهی لیست فی «أوسطه» وإنما فیه (8/ 353/ 8851) أصل الحدیث فحسب. [ش].
([13]) یخوض: در رحمت فرو می‌رود.
اغتمس فیها: او را می‌پوشاند.
([14]) فی الأصل هنا قوله: (ورواه فیهما أیضاً من حدیث عمرو بن حزم رضی الله عنه، وزاد فیه: "فإذا قام من عنده، فلا یزالُ یخوض فیها حتى یرجع من حیث خرج". وإسناده إلى الحُسن أقرب). قلت: فیه ضعف وانقطاع، ولذلک حذفته.
([15]) قلت: لکنه سقط من إسناد ابن ماجه راوٍ متروک کما بینته فی "الضعیفة" (1003).
([16]) قلت: فیه (59/ 70) عبدالرحمن بن زید بن أسلم، وغیره. وهو مخرج فی "الضعیفة" (5000).
ترغیب به حجامت و بیان وقت حجامت؟
4974-3459- (1) (صحیح) عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ ب قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ الله ج یَقُولُ: «إِنْ کَانَ فِی شَیْءٍ مِنْ أَدْوِیَتِکُمْ خَیْرٌ؛ فَفِی شَرْطَةِ مِحْجَمٍ[1] ، أَوْ شَرْبَةٍ مِن عَسَلٍ، أَوْ لَذْعَةٍ[2] بنَارٍ، وَمَا أُحِبُّ أَنْ أَکْتَوِیَ».
رواه البخاری ومسلم.
از جابر بن عبدالله ب روایت است از رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «اگر در داروهایی که با آن معالجه می‌کنید فایده‌ای باشد، [این فایده] در کاسه حجامت یا نوشیدن عسل یا داغ گذاشتن است؛ و دوست ندارم که داغ بگزارم[3]».
4975-3460- (2) (حسن صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرِةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِنْ کَانَ فِی شَیْءٍ مِمَّا تَدَاوَیْتُمْ بِهِ خَیْرٌ فَالْحِجَامَةُ».
رواه أبو داود وابن ماجه.
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «اگر در مواردی که به وسیله آنها مداوا می‌کنید فایده‌ای باشد، در حجامت است».
4976-2017- (1) (ضعیف) وَعَنهُ قَالَ: أَخْبَرَنِی أَبُو الْقَاسِمِ ج: «أَنَّ جِبْرِیلَ أَخْبَرَهُ: أَنَّ الْحَجْمَ أَنْفَعُ مَا تَدَاوَى بِهِ النَّاسُ».
رواه الحاکم وقال: «صحیح على شرطهما»[4].
4977-2018- (2) (معضل ضعیف) وَعَن مَالِکٍ بَلَغَهُ؛ أَنَّ رَسُولَ الله ج قَالَ: «إِنْ کَانَ دَوَاءً یَبْلُغُ الدَّاءَ؛ فَإِنَّ الْحِجَامَةَ تَبْلُغُهُ».
ذکره فی «الموطأ» هکذا.
4978-3461- (3) (حسن) وَعَنْ سَلْمَى خَادِمِ رَسُولِ اللَّهِ ج قَالَتْ: مَا کَانَ أَحَدٌ یَشْتَکِی إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ج وَجَعًا فِی رَأْسِهِ إِلَّا قَالَ: «احْتَجِمْ». وَلَا وَجَعًا فِی رِجْلَیْهِ إِلَّا قَالَ: «اخْضِبْهُمَا».
رواه أبو داود وابن ماجه والترمذی وقال: «حدیث غریب، إنما نعرفه من حدیث فائد». (قال الحافظ): «إسناده غریب»[5].
(فائد) هو مولى عبیدالله بن علی بن أبی رافع، یأتی الکلام علیه وعلى شیخه عبیدالله بن علی. [یعنی فی آخر کتابه].
سلمی خدمتگذار رسول الله ج می‌گوید: فردی نزد رسول الله ج از سردردش شکایت نمی‌کرد مگر اینکه می‌فرمود: «حجامت کن؛ و از دردی در پاهایش شکایت نمی‌کرد مگر اینکه می‌فرمود: پاهایت را حنا کن».
4979-3462- (4) (صحیح لغیره) وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ س: حَدَّثَ رَسُولُ اللَّهِ ج عَنْ لَیْلَةِ أُسْرِیَ بِهِ أَنَّهُ: «لَمْ یَمُرَّ عَلَى مَلَإٍ مِنَ المَلَائِکَةِ إِلَّا أَمَرُوهُ: أَنْ مُرْ أُمَّتَکَ بِالحِجَامَةِ».
رواه الترمذی وقال: «حدیث حسن غریب». (قال الحافظ): «عبدالرحمن لم یسمع من أبیه عبدالله بن مسعود، وقیل: سمع».
از ابن مسعود س روایت است، رسول الله ج از شب اسراء سخن می‌گفتند که: «ایشان بر جمعی از فرشتگان عبور نکردند مگر اینکه به او می‌گفتند: امت خود را به حجامت دستور بده»[6].
4980-2019- (3) (ضعیف) وَعَن عِکْرِمَةَ قَالَ: کَانَ لِابْنِ عَبَّاسٍ ب غِلْمَةٌ ثَلَاثَةٌ حَجَّامُونَ، وَکَانَ اثْنَانِ مِنْهُمْ یُغِلَّانِ عَلَیْهِ وَعَلَى أَهْلِهِ، وَوَاحِدٌ یَحْجُمُهُ، وَیَحْجُمُ أَهْلَهُ. قَالَ: وَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: قَالَ نَبِیُّ اللَّهِ ج: «نِعْمَ العَبْدُ الحَجَّامُ، یُذْهِبُ الدَّمَ، وَیُخِفُّ الصُّلْبَ، وَیَجْلُو عَنِ البَصَرِ».
0-3463- (5) (صحیح لغیره) وَقَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج حِینَ عُرِجَ بِهِ مَا مَرَّ عَلَى مَلَإٍ مِنَ المَلَائِکَةِ إِلَّا قَالُوا: عَلَیْکَ بِالحِجَامَةِ. وَقَالَ: «إِنَّ خَیْرَ مَا تَحْتَجِمُونَ فِیهِ یَوْمَ سَبْعَ عَشْرَةَ، وَیَوْمَ تِسْعَ عَشْرَةَ، وَیَوْمَ إِحْدَى وَعِشْرِینَ».
از ابن عباس ب روایت است که می‌گوید: هنگامی که رسول الله ج (در سفر اسراء و معراج) بالا برده شد، بر جمعی از فرشتگان عبور نمی‌کرد مگر اینکه به او می‌گفتند: حجامت کن؛ و رسول الله ج فرمودند: «بهترین زمانی که در آن حجامت می‌کنید: روز هفده و نوزده و بیست و یک [ماه] است».
0-2020- (4) (منکر جداً) وَقَالَ: «إِنَّ خَیْرَ مَا تَدَاوَیْتُمْ بِهِ السَّعُوطُ وَاللَّدُودُ، وَالحِجَامَةُ، وَالمَشِیُّ[7]». وَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج لَدَّهُ العبَّاسُ وَأَصْحَابُهُ[8] فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ لَدَّنِی؟»، فَکُلُّهُمْ أَمْسَکُوا، فَقَالَ: «لَا یَبْقَى أَحَدٌ مِمَّنْ فِی البَیْتِ إِلَّا لُدَّ غَیْرَ عَمِّهِ العَبَّاسِ»[9]. قَالَ النَّضْرُ: اللَّدُودُ: الوَجُورُ.
رواه الترمذی وقال: «حدیث حسن غریب، لا نعرفه إلا من حدیث عباد بن منصور. یعنی الناجیَّ».
وروى ابن ماجه منه؛ أَنَّ رَسُولَ الله ج قَالَ: «مَا مَرَرْتُ لَیْلَةَ أُسْرِیَ بی بمَلأٍ مِنَ المَلائِکَةِ إلا کُلُّهم یقولُ لی: علیْکَ یا مُحَمَّد بِالْحِجَامَةِ».
ورواه الحاکم بتمامه مفرقاً فی ثلاثة أحادیث، وقال فی کل منها: «صحیح الإسناد»[10].
و در روایت ابن ماجه آمده که رسول الله ج فرمودند: «در شب اسراء بر هیچ گروهی از فرشتگان عبور نکردم مگر اینکه همه آنها به من می‌گفتند: حجامت کن».
4981-3464- (6) (حسن) وَعَنْ أَنَسٍ س قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج یَحْتَجِمُ فِی الأَخْدَعَیْنِ وَالکَاهِلِ، وَکَانَ یَحْتَجِمُ لِسَبْعَ عَشْرَةَ وَتِسْعَ عَشْرَةَ».
رواه الترمذی وقال: «حدیث حسن غریب».
از انس س روایت است که رسول الله ج در دو سیاه رگ گردن و بین دو کتف و در روز هفدهم و نوزدهم از ماه حجامت می‌کرد.
وأبو داود، ولفظه: «أَنَّ النَّبِیَّ ج احْتَجَمَ ثَلَاثًا فِی الْأَخْدَعَیْنِ، وَالْکَاهِلِ». قَالَ مُعَمَّرٌ: «احْتَجَمْتُ، فَذَهَبَ عَقْلِی حَتَّى کُنْتُ أُلَقَّنُ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ فِی صَلَاتِی. وَکَانَ احْتَجَمَ عَلَى هَامَتِهِ.
از انس س روایت است که رسول الله ج سه بار در سیاه رگ گردن و بین دو کتف حجامت می‌کرد.
مَعمَر می‌گوید: حجامت کردم، پس هوش و آگاهی‌ام رفت تا جایی که در نماز سوره حمد را به من تلقین می‌کردند و او در سرش حجامت کرده بود.[11]
(الهامة): سر. و(الأخدع) اهل لغت می‌گویند: «هو عرق فی سالفة العنق[12]»: عبارت است از رگی در اطراف گردن. دو رگ که آشکار و ظاهر نیستند.
و(الکاهل): رگی است در بین دو کتف.
4982-3465- (7) (حسن) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س عَنِ النَّبِیَّ ج قَالَ: «مَنِ احْتَجَمَ لِسَبْعَ عَشْرَةَ مِنَ الشَّهْرِ کَانَ لَهُ شِفَاءً مِنْ کُلِّ دَاءٍ».
رواه الحاکم فقال: «صحیح على شرط مسلم».
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس هفدهم هر ماه حجامت کند برای او شفا و درمانی از تمام بیماری‌ها خواهد بود».
(حسن) ورواه أبو داود أطول منه، قال: «مَنْ احْتَجَمَ لِسَبْعَ عَشْرَةَ وَتِسْعَ عَشْرَةَ وَإِحْدَى وَعِشْرِینَ کَانَ شِفَاءً مِنْ کُلِّ دَاءٍ».
و در روایت ابوداود آمده است: «هرکس در روز هفدهم و نوزدهم و بیست و یک ماه حجامت کند، درمان و شفایی از همه بیماری‌ها خواهد بود».
0-2021- (5) (موضوع) وفی روایة ذکرها رزین، ولـم أرَها[13]: «إِذَا وَافَقَ یومَ سَبْعَ عَشْرَة یومَ الثلاثاء؛ کَانَ دَواءَ السنَةِ لِمَنِ احْتَجَمَ فِیهِ».
0-2022- (6) (ضعیف) وقد روى أبو داود من طریق أبی بکرةَ بکّارِ بنِ عبدِ العزیز عن کیِّسة[14] بنتِ أبی بَکرَة عن أبیها: أَنَّهُ کَانَ یَنْهَى أَهْلَهُ عَنِ الحِجَامَةِ یَوْمَ الثُّلَاثَاءِ وَیَزْعُمُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ج: «أَنَّ یَوْمَ الثُّلَاثَاءِ یَوْمُ الدَّمِ؛ وَفِیهِ سَاعَةٌ لَا یَرْقَأُ».
4983-3466- (8) (حسن لغیره) وَعَنْ نَافِعٍ؛ أَنَّ ابنِ عُمَرَ ب قَالَ لَهُ: یَا نَافِعُ! تَبَیَّغَ بِیَ الدَّمُ فَالْتَمِسْ لِی حَجَّامًا، وَاجْعَلْهُ رَفِیقًا إِنِ اسْتَطَعْتَ، وَلَا تَجْعَلْهُ شَیْخًا کَبِیرًا، وَلَا صَبِیًّا صَغِیرًا، فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «الْحِجَامَةُ عَلَى الرِّیقِ أَمْثَلُ، وَفِیهِ شِفَاءٌ وَبَرَکَةٌ، وَتَزِیدُ فِی الْعَقْلِ وَفِی الْحِفْظِ، وَاحْتَجِمُوا عَلَى بَرَکَةِ اللَّهِ یَوْمَ الْخَمِیسِ، وَاجْتَنِبُوا الْحِجَامَةَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَالْجُمُعَةِ وَالسَّبْتِ وَالْأَحَدِ تَحَرِّیًا، وَاحْتَجِمُوا یَوْمَ الِاثْنَیْنِ وَالثُّلَاثَاءِ؛ فَإِنَّهُ الْیَوْمُ الَّذِی عَافَى اللَّهُ فِیهِ أَیُّوبَ، وَضَرَبَهُ بِالْبَلَاءِ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ، فَإِنَّهُ لَا یَبْدُو جُذَامٌ وَلَا بَرَصٌ إِلَّا یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ، وَلَیْلَةَ الْأَرْبِعَاءِ».
از نافع روایت است که ابن عمر ب به او گفت: ای نافع، خون به من فشار آورده پس حجامت کننده‌ای پیدا کن که دستش نرم بوده و پیر و کهنسال و و نوجوان کم سن و سالی نباشد، زیرا شنیدم که رسول الله ج می‌فرمود: «حجامت در اول وقت شایسته‌تر می‌باشد و در آن شفا و برکت است و بر عقل و حفظ می‌افزاید؛ حجامت کنید بر برکت خدا در روز پنجشنبه و از حجامت در روز چهارشنبه خودداری کنید و روز جمعه و شنبه و یکشنبه شایسته‌تر است که حجامت نکنید؛ و روز دوشنبه و سه شنبه حجامت کنید؛ زیرا این روزی است که خداوند در آن ایوب را شفا بخشید و روز چهارشنبه او را به مصیبت و بلا گرفتار نمود؛ و جذام و پیسی ظاهر نمی‌شود مگر در روز چهارشنبه و شب چهارشنبه»[15].
رواه ابن ماجه عن سعید بن میمون - ولا یحضرنی فیه جرح ولا تعدیل- عن نافع. وعن الحسن بن أبی جعفر عن محمد بن جحادة عن نافع. ویأتی الکلام على الحسن ومحمد. ورواه الحاکم عن عبدالله بن صالح: حدثنا عطاف بن خالد عن نافع. (قال الحافظ): «عبدالله بن صالح هذا کاتب اللیث، أخرج له البخاری فی «صحیحه»، واختلف فیه، وفی عطاف، ویأتی الکلام علیهمـا». [یعنی فی آخر کتابه].
(تبیّغ به الدم): زمانی که جریان خون بر کسی غلبه یافته و بر او چیره گردد. و گفته شده: زمانی که خود باری به جهتب و باری به جهت دیگری در حرکت باشد و راه خروجی نیابد.
وهو بمثناة فوق مفتوحة ثم موحدة ثم مثناة تحت مشددة ثم غین معجمة.
4984-2023- (7) (ضعیف) وَعَنْ مَعمَرٍ[16] س عَنِ النَّبِیَّ ج قَالَ: «مِنِ احْتَجَمَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ أَو یَوْمَ السَّبْتِ فَأَصَابَهُ وَضَحٌ؛ فَلَا یَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ».
رواه أبو داود هکذا وقال: «قد أسند، ولا یصح».
(الوَضَح) بفتح الواو والضاد المعجمة جمیعاً بعدها حاء مهملة؛ والمراد به هنا البرص.
4985-2024- (8) (موضوع) وَعَنْ أَنَسٍ س عَنِ النَّبِیَّ ج قَالَ: «إِذَا اشْتَدَّ الْحَرُّ فَاسْتَعِینُوا بِالْحِجَامَةِ، لَا یَتَبَیَّغُ الدَمُ بِأَحَدِکُمْ فَیَقْتُلَهُ».
رواه الحاکم وقال: «صحیح الإسناد»[17].
7- (الترغیب فی عیادة المرضى وتأکیدها، والترغیب فی دعاء المریض)
([1]) در "النهایة" آمده است: "به کسر؛ عبارت است از ابزاری که خون حجامت به هنگام مکیده شدن در آن جمع می‌شود. و (المِحجَم) همچنین به معنای تیغ حجامت می‌باشد. می‌گویم: آشکار است که در اینجا معنای دوم مراد است.
([2]) بالذال المعجمة والعین المهملة، وقع فی طبعة عمارة: (لدغة) بالمهملة ثم المعجمة! واللدغ إنما هو للحیة، لا للنار.
([3]) طبق روایات، رسول الله ج زمانی که سخن از دوا و دارو می‌زد اول حجامت را ذکر می‌فرمود و زمانی که از شفا سخن می‌گفت اول عسل را ذکر می‌فرمود چون اسباب شفا در آن است و چون داغ گذاشتن نوعی عذاب است، در آخر ذکر می‌فرمود.
حجامت یعنی: خارج کردن خون از بدن به وسیله ایجاد شیارهای کوچک روی بدن (جهت معلومات بیشتر به «طب نبوی ابن قیم و ابلاغ الفهامه بفوائد الحجامة» مراجعه کنید). (م)
([4]) کذا قال! وفیه (محمد بن قیس النخعی) لیس من رجالهما، ولا وثقه أحد غیر ابن حبان، ومع ذلک فإنه قال: "یخطئ ویخالف". وحسنه الجهلة.
([5]) قلت: بل هو حسن، وبیانه فی "الصحیحة" (2059).
([6]) این احادیث اهمیت حجامت را می‌رسانند که نوعی معالجه ربانی است و حکمت‌هایی را در بردارد که چه بسا بر بسیاری از پزشکان و حکیمان مخفی باشد حتی بیمارهای روحی، نفسی، ترس، افسردگی، اضطراب و سحر و... را مداوا می‌کند. (م)
([7]) هو الدواء الذی یسهل.
([8]) هذا باطل، فإنما لدَّه نساؤه ج کما فی "الصحیحین"، وفیهما بعد قوله الآتی: "غیر عمه العباس": "فإنه لم یشهدکم". فهذا صریح فی ابطال القول المذکور، ودلیل على سوء حفظ العباد بن منصور، ومع هذا حسنه الجهلة.
([9]) تقدم آنفاً قوله ج: "فإنه لم یشهدکم".
([10]) قوله: «وروی ابن ماجه منه ...» إلی هنا فی «الصحیح»، ولم یذکر الشیخ - رحمه الله - علیه حکماً، وأوهم موضعه هنا أنه تابع للمنکر الذی قبله، فأثبتنا هذا التنبیه. [ش].
([11]) سندی می‌گوید: ظاهراً مَعمَر در تشخیص نوع بیماری و جای حجامت دچار اشتباه شده بود.
فرد حجامت کننده باید در کار خود تجربه داشته باشد و به گوشه‌هایی از ضرورت‌های امور پزشکی و طبابت آشنا باشد، زیرا در برابر کارش ضامن است.
«عَنْ عَمْرِو بْنِ شُعَیبٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ قَالَ رسول الله ج مَنْ تَطَبَّبَ وَلَمْ یعْلَمْ مِنْهُ طِبٌّ قَبْلَ ذَلِکَ فَهُوَ ضَامِنٌ» صحیح ابن ماجه رقم 2791 سلسة الصحیحة 635
عمرو بن شعیب از پدرش از جدش روایت می‌کند که رسول الله ج فرمودند: «کسی که طبابت کند و از طب چیزی نداند در قبال عملکردش ضامن و مسؤول می‌باشد».
حجامت کننده‌ی حاذق: کسی است که نوع و سبب و قدرت جسمی بیمار و سن و روز و ماه و فصل و سردی و گرمی هوا را در نظر می‌گیرد.
محل حجامت:
با جمع روایت می‌توان گفت: پیامبر از این قسمت‌های بدن‌شان حجامت کرده‌اند:
1- سر.
2- دو شاهرگ گردن.
3- بین دو کتف.
4- پشت پا.
5- کمر یا پایین‌تر.
ابن قیم می‌گوید: رسول الله ج در جاهای متعددی به حسب ضرورت جسمی حجامت کردند. (زاد 4/94) (م).
([12]) (السالفة): جانب العنق، وهما سالفتان، وهما عرقان باطنان غیر ظاهرین.
([13]) قلت: قد وجدته عند ابن عدی (7/ 33)، وفیه (نصر بن طریف) متروک. وهو مخرج فی "الضعیفة" (1799).
([14]) مجهولة لا تعرف، وکان الأصل: (کبْشة) فصححته من "التهذیب" وغیره. وأبو بکرة فیه ضعف.
([15]) روزهای حجامت.
دوشنبه: خوب.
سه شنبه: خوب ـ روز شفای ایوب ÷.
پنجشنبه: خوب ـ در آن برکت است.
جمعه، شنبه و یکشنبه: حجامت نکردن بهتر است.
چهارشنبه: نهی شدید (شب و روز): شروع بلای ایوب (م).
([16]) فی «مراسیل أبی داود» (319/451): «عن معمر عن الزهری». [ش].
([17]) کذا قال! وغفل الذهبی فوافقه! وفیه (4/ 212) (محمد بن القاسم الأسدی)، قال الذهبی فی "المغنی": "کذبه أحمد والدارقطنی". وهو مخرج فی "الضعیفة" (2331)، وذکرت له فیه طریقاً آخر بنحوه، خرجته وغیره فی "الصحیحة" (2747) بلفظ: "إذا هاج بأحدکم الدم فلیحتجم، فإن الدم إذا تبیغ بصاحبه یقتله".
ترهیب از آویزان کردن تمائم و حروز [1]
4967-2014- (1) (ضعیف) عَن عُقْبَةَ بْنَ عَامِرٍ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «مَنْ عَلَّقَ تَمِیمَةً فَلَا أَتَمَّ اللَّهُ لَهُ، وَمَنْ عَلَّقَ وَدَعَةً فَلَا أودَعَ اللَّهُ لَهُ».
رواه أحمد وأبو یعلى بإسناد جید، والحاکم وقال: «صحیح الإسناد»[2].
4968-3455- (1) (صحیح) وَعَنْ عُقْبَةَ أَیضاً: أَنَّهُ جَاءَ فِی رَکْبِ عَشَرَةٍ إِلَى رسول الله ج فَبَایَعَ تِسْعَةً، وَأَمْسَکَ عَنْ رَجُلٍ مِنْهُمْ، فَقَالُوا: مَا شَأْنُهُ؟ فَقَالَ: «إِنَّ فِی عَضُدِهِ تَمِیمَةً»، فَقَطَعَ الرَّجُلُ التَّمِیمَةَ، فَبَایَعَهُ رَسُولُ اللَّهِ ج ثُمَّ قَالَ: «مَنْ عَلَّقَ فَقَدْ أَشْرَکَ».
رواه أحمد، والحاکم - واللفظ له-، ورواة أحمد ثقات.
از عقبه بن عامر س روایت است که جماعتی ده نفره نزد رسول الله ج آمدند. رسول الله ج با نه نفر از ایشان بیعت نمود و از بیعت با یک نفر آنها خودداری کرد؛ گفتند: چرا با او بیعت نمی‌کنید؟ فرمود: «در بازویش تمیمه‌ای است». آن مرد تمیمه را از بازوی خود در آورد، آنگاه رسول الله ج با او بیعت کرد و فرمود: «هرکس چیزی را آویزان کند، درواقع شرک ورزیده است».
(التمیمة): مهره‌ای بود که آن را آویزان می‌کردند با این تصور که بلایا و مصیبت‌ها را از آنها دور می‌کند؛ این اعتقاد، جهل و گمراهی است، زیرا جز خداوند کسی را یارای منع و دفع بلایا نیست. به نقل از خطابی.
4969-3456- (2) (حسن لغیره) وَعَنْ عِیسَى بنِ عبدالرحمن بن أبی لیلى[3] قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى عَبْدِاللَّهِ ابْنِ عُکَیْمٍ [أَبِی مَعْبَدِ الجُهَنِیِّ نَعُودُهُ] وَبِهِ حُمْرَةٌ[4]، فَقُلْتُ: أَلَا تُعَلِّقُ شَیْئًا[5]؟ فَقَالَ: المَوْتُ أَقْرَبُ مِنْ ذَلِکَ، قَالَ رَسُولُ الله ج: «مَنْ تَعَلَّقَ شَیْئًا وُکِلَ إِلَیْهِ».
رواه أبو داود، والترمذی؛ إلا أنه قال: فَقُلْنَا: أَلَا تُعَلِّقُ شَیْئًا؟ قَالَ: المَوْتُ أَقْرَبُ مِنْ ذَلِکَ.
وقال الترمذی: «لا نعرفه إلا من حدیث محمد بن عبدالرحمن بن أبی لیلى».
از عیسی بن عبدالرحمن بن ابی لیلی روایت است: به عیادت عبدالله بن عُکَیم، ابی معبد الجهنی رفتم که پوست بدنش قرمز شده بود؛ گفتم: چرا تمیمه به خود نمی‌بندی؟ گفت: مرگ نزدیک‌تر از این است. رسول الله ج فرمودند: «هرکس [برای رفع بلا و مصیبتی] چیزی به خود ببندد، به همان سپرده می‌شود».
و در روایت ترمذی آمده است: چرا چیزی به خود نمی‌بندی؟ وی گفت: مرگ نزدیک‌تر از آن است.
4970-2015- (2) (ضعیف) وَعَن عِمْرَان بْنِ حُصَیْنٍ س: أَنَّ رَسُولَ الله ج أَبْصَرَ عَلَى عَضُدِ رَجُلٍ حَلْقَةً - أُرَاهُ قَالَ:- مِنْ صُفْرٍ، فَقَالَ: «وَیْحَکَ! مَا هَذِهِ؟». قَالَ: مِنَ الْوَاهِنَةِ. قَالَ: «أَمَا إِنَّهَا لَا تَزِیدُکَ إِلَّا وَهْنًا، انْبِذْهَا عَنْکَ، فَإِنَّکَ لَوْ مِتَّ وَهِیَ عَلَیْکَ؛ مَا أَفْلَحْتَ أَبَدًا».
رواه أحمد، وابن ماجه دون قوله: «انبذها...» إلى آخره، وابن حبان فی «صحیحه» وقال: «فَإِنَّکَ لَوْ مُتَّ وَهِیَ عَلَیْکَ وُکِلْتَ إِلَیْهَا».
والحاکم وقال: «صحیح الإسناد».
(قال الحافظ): «رووه کلهم عن مبارک بن فضالة عن الحسن عن عمران. ورواه ابن حبان أیضاً بنحوه عن أبی عامر الخَزّاز[6] عن الحسن عن عمران. وهذه جیدة[7]؛ إلا أن الحسن اختلف فی سماعه من عمران، وقال ابن المدینی وغیره: لم یسمع منه. وقال الحاکم: أکثر مشایخنا على أن الحسن سمع من عمران. والله أعلم[8].
4971-2016- (3) (ضعیف) وَعَنِ ابْنِ أُخْتِ زَیْنَبَ امْرَأَةِ عَبْدِاللَّهِ، عَنْ زَیْنَبَ ل قَالَتْ: کَانَتْ عَجُوزٌ تَدْخُلُ عَلَیْنَا تَرْقِی مِنَ الْحُمْرَةِ، وَکَانَ لَنَا سَرِیرٌ طَوِیلُ الْقَوَائِمِ، وَکَانَ عَبْدُاللَّهِ إِذَا دَخَلَ تَنَحْنَحَ وَصَوَّتَ، فَدَخَلَ یَوْمًا فَلَمَّا سَمِعَتْ صَوْتَهُ احْتَجَبَتْ مِنْهُ، فَجَاءَ فَجَلَسَ إِلَى جَانِبِی، فَمَسَّنِی فَوَجَدَ مَسَّ خَیْطٍ، فَقَالَ: مَا هَذَا؟ فَقُلْتُ: رُقِیَ لِی فِیهِ مِنَ الْحُمْرَةِ، فَجَذَبَهُ وَقَطَعَهُ[9] فَرَمَى بِهِ، ثُمَّ قَالَ: لَقَدْ أَصْبَحَ آلُ عَبْدِاللَّهِ أَغْنِیَاءَ عَنِ الشِّرْکِ، سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «إِنَّ الرُّقَى وَالتَّمَائِمَ وَالتِّوَلَةَ شِرْکٌ». قُلْتُ: فَإِنِّی خَرَجْتُ یَوْمًا فَأَبْصَرَنِی فُلَانٌ فَدَمَعَتْ عَیْنِی الَّتِی تَلِیهِ، فَإِذَا رَقَیْتُهَا سَکَنَتْ دَمْعَتُهَا، وَإِذَا تَرَکْتُهَا دَمَعَتْ. قَالَ: ذَاکِ الشَّیْطَانُ، إِذَا أَطَعْتِهِ تَرَکَکِ، وَإِذَا عَصَیْتِهِ طَعَنَ بِإِصْبَعِهِ فِی عَیْنِکِ، وَلَکِنْ لَوْ فَعَلْتِ کَمَا فَعَلَ رَسُولُ اللَّهِ ج کَانَ خَیْرًا لَکِ وَأَجْدَرَ أَنْ تُشْفَی: تَنْضَحِی فِی عَیْنِکِ الْمَاءَ وَتَقُولِی: «أَذْهِبِ الْبَاسْ رَبَّ النَّاسْ، اشْفِ أَنْتَ الشَّافِی، لَا شِفَاءَ إِلَّا شِفَاؤُکَ، شِفَاءً لَا یُغَادِرُ سَقَمًا».
رواه ابن ماجه - واللفظ له-، وأبو داود باختصار عنه؛ إلا أنه قال: «عن ابن أخی زینب». وهو کذا فی بعض نسخ ابن ماجه، وهو على کلا التقدیرین مجهول[10]. ورواه الحاکم أخصر منهمـا وقال: «صحیح الإسناد». قال أبو سلیمـان الخطابی: «الـمـنهی عنه من الرقى ما کان بغیر لسان العرب، فلا یُدرى ما هو؟ ولعله قد یدخله سحر أو کفر، فأما إذا کان مفهوم المعنى، وکان فیه ذکر الله تعالى، فإنه مستحب متبرَّک به. والله أعلم.
4972-3457- (3) (صحیح) وَعَنِ ابنِ مَسعودٍ س: أَنَّهُ دَخَلَ عَلَى امْرَأَتِهِ وَفِی عُنُقِهَا شَیْءٌ مَعقودٌ، فَجَذَبَهُ فَقَطَّعَهُ، ثُمَّ قَالَ: لَقَدْ أَصْبَحَ آلُ عَبْدِاللَّهِ أَغْنِیَاءَ أَنْ یُشْرِکُوا بِاللَّهِ مَا لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا، ثُمَّ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «إِنَّ الرُّقَى وَالتَّمَائِمَ وَالتِّوَلَةَ شِرْکٌ». قَالُوا: یَا أَبَا عَبْدِالرَّحْمَنِ! هَذِهِ الرُّقَى وَالتَّمَائِمُ قَدْ عَرَفْنَاهُما؛ فَمَا (التِّوَلَةُ)؟ قَالَ: «شَیْءٌ تَصْنَعُهُ النِّسَاءُ یَتَحَبَّبْنَ إِلَى أَزْوَاجِهِنَّ.
رواه ابن حبان فی «صحیحه»، والحاکم باختصار عنه وقال: «صحیح الإسناد»[11].
از ابن مسعود س روایت است که درحالی زنش وارد شد که چیز گره خورده‌ای را در گردنش مشاهدده نمود. فوراً آن را کشیده و پاره کرد و گفت: خانواده عبدالله از شرک آوردن برای خداوند بی‌نیاز هستند زیرا خداوند هیچ دلیلی بر حقانیت آن نازل نکرده است. عبدالله س گفت: از رسول الله ج شنیدم که فرمود: «همانا رقیه و تمائم و توله شرک است».
گفتند: ای ابا عبدالرحمن، ما رقیه و تمیمه را می‌شناسیم، اما تِوَلَه چیست؟ گفت: چیزی است که زنان جهت به دست آوردن دل همسران‌شان آماده می‌کنند.
(التَّولة) به کسر تاء و به فتح واو: چیزی شبیه به سحر یا از انواع آن می‌باشد که زن انجام می‌دهد تا سبب محبوبیت وی نزد شوهرش گردد. یا به تعبیر عامیانه چیزی است که جهت به دست آوردن دل همسران‌شان آماده می‌کنند.
4973-3458- (4) (صحیح موقوف) وَعَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: لَیْسَ التَّمِیمَةُ مَا یُعَلَّقُ بِهِ بَعْدَ الْبَلَاءِ، إِنَّمَا التَّمِیمَةُ مَا یُعَلَّقُ بِهِ قَبْلَ الْبَلَاءِ.
رواه الحاکم وقال: «صحیح الإسناد».
از عایشه ل روایت است: تمیمه چیزی نیست که بعد از بلا آویخته شود، بلکه تمیمه آن‌چیزی است که قبل از بلا آویخته می‌شود.
6- (الترغیب فی الحجامة ومتى یحتجم؟)
([1]) رُقَی: جمع رقیه و آن جملات و کلماتی است که به قصد شفای بیماری‌هایی مانند: تب، صرع و غیره استفاده می‌شود و به آن عزائم نیز گفته می‌شود و بر دو نوع است:
نوع اول: رقیه‌ای که خالی از کلمات شرکی باشد به این صورت که آیاتی از قرآن بر مریض خوانده می‌شود یا برای رفع بیماری به اسماء و صفات خداوند پناه برده می‌شود؛ این نوع اول رقیه صحیح و جایز است. چون پیامبر گاهی این کار را کرده و به آن امر فرموده‌اند.
سیوطی می‌گوید: علما درباره جایز بودن رقیه به سه شرط اجماع دارند:
1- از کلام خداوند و اسماء و صفات او باشد.
2- به زبان عربی و معنای آن واضح باشد.
3- اعتقاد به اینکه رقیه به خودی خود مؤثر نیست، بلکه به تقدیر خداوند مؤثر خواهد بود. (فتح المجید ص 135)
نوع دوم: رقیه‌ای که در آن کلمات شرکی وجود دارد و در آن از غیر خدا طلب کمک و فریادرسی می‌شود و به غیر او پناه برده می‌شود مانند: رقیه به وسیله اسماء جن، ملائکه، انبیاء و صالحین که این نوع عبادت غیرالله و شرک اکبر است.
تمائم: جمع تمیمه و آن نوشته‌ای است که به گردن بچه جهت دفع چشم زخم آویزان می‌شود و گاهی اوقات بزرگسالان، زن و مرد هم از آن استفاده می‌کنند و دو نوع است:
نوع اول: با آیات قرآن است؛ بدین صورت که آیاتی از قرآن یا اسماء و صفات خداوند روی کاغذی نوشته آن را برای طلب شفا به مریض می‌بندند. علما در این نوع اختلاف دارند. و در این‌باره دو نظریه وجود دارد:
نظریه اول: آن را مباح می‌دانند این نظریه از عبدالله بن عمرو بن العاصس و روایتی از احمد بن حنبل و ابوجعفر باقر و همچنین از عایشه نقل شده است. و حدیث منع آویزان کردن تمائم را حمل بر موردی می‌دانند که در آن کلمات شرکی باشد.
نظریه دوم: آن را ناجایز و ممنوع می‌دانند و این نظریه از عبدالله بن مسعود ، ابن عباس ، ظاهر قول حذیفه، عقبه بن عامر، ابن حکیم و جماعتی از تابعین نقل شده است و احادیث باب دلیل آنهاست.
بنا به دلایل سه گانه زیر نظریه دوم صریح‌تر و راجح‌تر است:
1- احادیث عام است و دلیلی که عام را خاص کند، وجود ندارد.
2- بنا به قاعده سد ذریعه (چون وسیله‌ای است برای آویزان کردن اشیاء غیر مباح)
3- کسی که آیه‌ای از قرآن را به خودش آویزان می‌کند در مواقع رفتن به حمام و قضای حاجت آن نوشته را با خود حمل کرده که بدون شک این اهانتی به قرآن می‌باشد و فرد مرتکب عمل حرامی شده است.
نوع دوم از تمائم: آنچه غیر از قرآن بر اشخاص آویزان می‌شود مانند: تکه‌های استخوان، صدف، طناب، کفش و نعل، میخ، نام‌های شیاطین و جن و نوشته‌های جادویی؛ و این نوع به یقین حرام است و از انواع شرک به حساب می‌آید.
تذکر: بعضی از مردم این اشیاء را به خود، ماشین، حیوان، یا در خانه و یا مغازه آویزان می‌کنند درحالی‌که هیچ‌گونه ناراحتی جسمی ندارند، بلکه به بیماری خیالی ترس از چشم و حسد مبتلا می‌شوند. منشأ همه اینها ضعف عقیده است که بیماری حقیقی بوده و لازم است با شناخت توحید و عقیده صحیح علاج شود. (م)
([2]) قلت: لقد تساهلوا فما هو بصحیح ولا جید، فیه (خالد بن عبید المعافری) لا یعرف إلا بهذه الروایة، ولم یوثقه غیر ابن حبان، وهو مخرج فی "الضعیفة" (1266). وأما الجهلة فتهافتوا کالعادة وقالوا: "حسن"!
([3]) الأصل ومطبوعة الثلاثة: (عیسى بن حمزة)، والتصویب من الترمذی وکتب الرجال، وعزوه لأبی داود وهم کما بینته فی "غایة المرام فی تخریج الحلال والحرام" (297)، وذکرت له فیه شاهداً من حدیث الحسن البصری، وقد وصله بعض الضعفاء عن أبی هریرة مرفوعاً بأتم منه، وقد مضى فی الضعیف (23- الأدب/ 32).
([4]) بیماری از جنس طاعون که موضع مبتلا به قرمز شده و ورم می‌کند.
([5]) الأصل: (تمیمة)، وهو خطأ صححته من الترمذی، والطبرانی (22/ 385 / 960)، وفی الأصل أیضاً: (نعوذ بالله من ذلک)، ولم أره، والمثبت من الترمذی.
([6]) فی المنیریة (4/ 158) والطبعة السابقة (2/ 376): «الخزاعی»، والتصویب من ط محیی الدین عبدالحمید (6/ 113/ 4970)، و «صحیح ابن حبان» (13/ 453/ 6088- «الإحسان»).
وأخرجه الطبرانی (18/ رقم 348)، والحاکم (4/ 216)، والبیهقی (9/ 350) أیضاً من طریق أبی عامر الخزار – واسمه صالح بن رستم – به. [ش].
([7]) کذا فی جمیع الطبعات التی وقفنا علیها، ولعل صوابها: «وهذه متابعة جیدة»، فتأمل. [ش].
([8]) قلت: الراجح أنه لم یصح سماعه منه، ولو صح؛ فلا ینفع هنا؛ لأن (الحسن) مدلس وقد عنعنه، والراوی عنه (المبارک بن فضالة) مدلس أیضاً وقد عنعنه، ولذلک فما أصاب من قال من الشیوخ: "رواه أحمد بسند لا بأس به"! ولا أحسن من حسنه کالجهلة الثلاثة.
([9]) کذا فی الطبعة السابقة (2/ 376) و «سنن ابن ماجة» (3530)، وفی جمیع طبعات «الترغیب» التی وقفنا علیها: «فجذبه فقطعه»! [ش].
([10]) قلت: لکن قال الحافظ ابن حجر: "کأنه صحابی، ولم أره مسمى"، والحدیث قد صح مختصراً، فراجعه إن شئت فی هذا الباب من "الصحیح".
([11]) قلت: قد حققت صحته فی "الصحیحة" (2972)، کما حققت ضعف روایة أخرى مطولة هی فی الأصل قبل هذه، فکانت من حصة "ضعیف الترغیب"، وأما الثلاثة الجهلة، فسووا بین الروایتین، فقالوا فی کل منهما: "حسن بشواهده"! رغم أن هذه صححها ابن حبان والحاکم، والذهبی أیضاً، کما أن الروایة الأخرى أعلها المؤلف بالجهالة، فحسنوها خبط عشواء (خبط لزق) کما یقولون فی سوریا!
ترغیب به گفتن کلماتی که دردهای بدن را می‌کاهد
4964-3453- (1) (صحیح) عَنْ عُثْمَانَ بْنِ أَبِی الْعَاصِی س: أَنَّهُ شَکَا إِلَى رَسُولِ اللهِ ج وَجَعًا یَجِدُهُ فِی جَسَدِهِ مُنْذُ أَسْلَمَ، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ ج: «ضَعْ یَدَکَ عَلَى الَّذِی تَأَلَّمَ مِنْ جَسَدِکَ وَقُلْ: (بِسْمِ اللهِ) ثَلَاثًا، وَقُلْ سَبْعَ مَرَّاتٍ: (أَعُوذُ بِاللهِ وَقُدْرَتِهِ مِنْ شَرِّ مَا أَجِدُ وَأُحَاذِرُ)».
از عثمان بن ابی العاصی س روایت است: وی از دردی در جسمش به رسول الله ج شکایت کرد که از زمان مسلمان شدنش وجود داشت. پس رسول الله ج به او فرمود: «دستت را بر محل درد بگزار و سه بار بگو (بسم الله) و سپس هفت بار بگو: (أَعُوذُ بِاللهِ وَقُدْرَتِهِ مِنْ شَرِّ مَا أَجِدُ وَأُحَاذِرُ): (از دردی که احساس می‌کنم و از شرّ چیزی که می‌ترسم، به عزت و قدرتِ الله پناه می‌برم)».
رواه مالک والبخاری[1] ومسلم وأبو داود والترمذی والنسائی. وعند مالک: «أَعُوذُ بِعِزَّةِ اللَّهِ وَقُدْرَتِهِ مِنْ شَرِّ مَا أَجِدُ». قَالَ: فَفَعَلْتُ ذَلِکَ فَأَذْهَبَ اللَّهُ مَا کَانَ بِی، فَلَمْ أَزَلْ آمُرُ بِهَا أَهْلِی وَغَیْرَهُمْ.
و در روایت مالک آمده است: «پناه می‌برم به عزت خداوند و قدرتش از شر آنچه احساس می‌کنم». عثمان می‌گوید: این کار را انجام دادم که خداوند مرا از آن بیماری شفا داد و پیوسته خانواده خود و دیگران را به این دعا توصیه می‌کنم.
وعند الترمذی وأبی داود مثل ذلک، وقالا فی أول حدیثهما: أَتَانِی رَسُولُ اللَّهِ ج وَبِی وَجَعٌ قَدْ کَادَ یُهْلِکُنِی، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «امْسَحْ بِیَمِینِکَ سَبْعَ مَرَّاتٍ، ثُمَّ قُلْ: (بِعِزَّةِ اللَّهِ وَقُدْرَتِهِ)» الحدیث.
و در ابتدای روایت ترمذی و ابوداود آمده است: در بیماری که نزدیک بود مرا هلاک کند رسول الله ج به نزدم آمد و فرمود: «هفت بار بر محل درد، دست راستت را بگزار، سپس بگو: (بِعِزَّةِ اللهِ وَقُدْرَتِهِ) ...
4965-2013- (1) (ضعیف جداً) وَعَنْ أَبِی الدَّرْدَاءِ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «مَنْ اشْتَکَى مِنْکُمْ شَیْئًا أَوِ اشْتَکَاهُ أَخٌ لَهُ فَلْیَقُلْ: (رَبُّنَا اللَّهُ الَّذِی فِی السَّمَاءِ تَقَدَّسَ اسْمُکَ، وَأَمْرُکَ فِی السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ؛ کَمَا رَحْمَتُکَ فِی السَّمَاءِ؛ فَاجْعَلْ رَحْمَتَکَ فِی الْأَرْضِ، اغْفِرْ لَنَا حَوبَنَا وَخَطَایَانَا، أَنْتَ رَبُّ الطَّیِّبِینَ، أَنْزِلْ رَحْمَةً مِنْ رَحْمَتِکَ، وَشِفَاءً مِنْ شِفَائِکَ؛ عَلَى هَذَا الْوَجَعِ)؛ فَیَبْرَأُ».
رواه أبو داود[2].
4966-3454- (2) (حسن لغیره) وَعَن مُحَمَّد بْن سَالِمٍ قَالَ: قَالَ لِی ثَابِتٌ البُنَانِیُّ: یَا مُحَمَّدُ! إِذَا اشْتَکَیْتَ فَضَعْ یَدَکَ حَیْثُ تَشْتَکِی، ثُمَّ قُلْ: (بِسْمِ اللَّهِ، أَعُوذُ بِعِزَّةِ اللَّهِ وَقُدْرَتِهِ، مِنْ شَرِّ مَا أَجِدُ مِنْ وَجَعِی هَذَا)؛ ثُمَّ ارْفَعْ یَدَکَ ثُمَّ أَعِدْ ذَلِکَ وِتْرًا؛ فَإِنَّ أَنَسَ بْنَ مَالِکٍ حَدَّثَنِی: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج حَدَّثَهُ بِذَلِکَ.
رواه الترمذی.
محمد بن سالم می‌گوید: ثابت بنانی به من گفت: ای محمد اگر دردی داشتی دستت را بر محل درد بگزار سپس بگو: (بِسْمِ اللهِ، أَعُوذُ بِعِزَّةِ اللهِ وَقُدْرَتِهِ، مِنْ شَرِّ مَا أَجِدُ مِنْ وَجَعِی هَذَا): به نام الله، پناه می‌برم به عزت و قدرت الله از شر این دردی که احساس می‌کنم». سپس دستت را بلند کن و این کار را به صورت وتر (فرد) انجام بده زیرا انس بن مالک س این حدیث را از رسول الله ج برایم نقل کرد.
5-(الترهیب من تعلیق التمائم والحروز)
([1]) ذِکْر البخاری هنا لعله سبق قلم من المؤلف أو الناسخ فإنه لم یروه البتة، ولذلک لم یعزه إلیه المصنفَ نفسه فی "مختصر السنن"، کما نبه علیه الناجی رحمه الله.
([2]) قلت: ورواه الحاکم (1/ 344)، وقال: "احتج الشیخان [بجمیع رواة هذا الحدیث] غیر زیادة بن محمد الأنصاری، وهو شیخ مصری قلیل الحدیث". وتعقبه الذهبی بقوله: "قلت: قال البخاری وغیره: منکر الحدیث".