195- باب: فضیلت سنت‌های راتبه‌ای که با نمازهای فرض ادا می‌شوند و بیان کم‌ترین،

195- باب: فضیلت سنت‌های راتبه‌ای که با نمازهای فرض ادا می‌شوند و بیان کم‌ترین، و بیش‌ترین رکعت‌های این سنت‌ها و حدّ متوسط و میانه‌ی آن‌ها

1104- عن أُمِّ المُؤْمِنِینَ أُمِّ حَبِیبَةَ رملة بِنْتِ أبی سُفْیَانَ$ قالَت: سَمِعْتُ رسولَ اللهr یقول: «مَا مِنْ عَبْدٍ مُسْلِمٍ یُصَلِّی للهِ تَعَالى کُلَّ یَوْمٍ ثِنْتَیْ عَشرَةَ رَکْعَةً تَطَوُّعاً غَیرَ الفَرِیضَةِ، إلاّ بَنَى الله لَهُ بَیْتاً فی الجَنَّةِ، أو إلا بُنِیَ لَهُ بَیْتٌ فِی الجَنَّةِ». [روایت مسلم]([1])

ترجمه: ام‌المؤمنین، ام‌حبیبه بنت ابی‌سفیان$ می‌گوید: از رسول‌اللهr شنیدم که می‌فرمود: «هر بنده‌ی مسلمانی که هر روز افزون بر نمازهای فرض، دوازده رکعت نماز سنت به‌جای آورَد، الله متعال برای او خانه‌ای در بهشت بنا می‌کند یا خانه‌ای در بهشت برای او ساخته می‌شود».

1105- وعن ابن عمر$ قَالَ: صَلَّیْتُ مَعَ رسول اللهr رَکْعَتَیْنِ قَبْلَ الظُّهْرِ، وَرَکْعَتْینِ بَعْدَهَا، وَرَکْعَتَیْنِ بَعْدَ الجُمُعَةِ، وَرَکْعَتَینِ بَعدَ المَغْرِبِ، وَرَکْعَتَینِ بَعدَ العِشَاءِ. [متفق علیه]([2])

ترجمه: ابن‌عمر$ می‌گوید: با رسول‌اللهr دو رکعت پیش از فرض ظهر و دو رکعت پس از آن، و دو رکعت پس از نماز جمعه و دو رکعت بعد از مغرب و دو رکعت پس از عشا، نمازِ (سنت) خواندم».

1106- وعن عبد الله بن مُغَفَّلٍt قال: قال رَسُول اللهِr: «بَیْنَ کُلِّ أذَانَیْنِ صَلاَةٌ، بَیْنَ کُلِّ أذَانَیْنِ صَلاَةٌ، بَیْنَ کُلِّ أذَانَیْنِ صَلاَةٌ»؛ قال فی الثَّالِثةِ: «لِمَنْ شَاءَ». [متفق علیه]([3])

ترجمه: عبدالله بن مغفلt می‌گوید: رسول اللهr فرمود: «بین هر اذان و اقامه‌ای، یک نماز وجود دارد». و این را سه بار تکرار نمود و بارِ سوم افزود: «برای کسی که بخواهد».

شرح

مؤلف/ در این باب به فضیلتِ نوافل و سنت‌های راتبه‌ای پرداخته است که با نمازهای فرض ادا می‌شوند.

این، از لطف و عنایت الله متعال است که علاوه بر فرایض، نوافل و سنت ها را نیز تشریع فرموده که با آن، نواقص فرایض جبران می‌گردد؛ زیرا نمازهای فرضی که می‌خوانیم، به‌طور طبیعی نواقصی دارد. به‌قطع اگر الله متعال نوافل را تشریع نمی‌کرد، خواندنِ نوافل بدعت بود. نوافل، انواع و اقسام گوناگونی دارد؛ از جمله دوازده رکعت سنت‌ راتبه که با نمازهای فرض خوانده می‌شوند: چهار رکعت پیش از فرض ظهر که با دو سلام، یعنی دورکعت دورکعت می‌خوانیم؛ دو رکعت پس از فرض ظهر، دو رکعت پس از مغرب، دو رکعت پس از عشا، و دو رکعت پیش از فرض صبح. همان‌گونه که در حدیث مادر مؤمنان، ام‌حبیبه& آمده است: هرکس به این دوازده رکعت پای‌بند باشد، الله متعال برای او خانه‌ای در بهشت بنا می‌کند.

هم برای امام و هم برای مقتدیان بهتر است که سنت‌های راتبه را در خانه بخوانند؛ زیرا رسول‌اللهr فرموده است: «فَإِنَّ أَفْضَلَ الصَّلاةِ، صَلاةُ الْمَرْءِ فِی بَیْتِهِ إِلا الْمَکْتُوبَةَ».([4]) یعنی: «جز نمازهای فرض، خواندن سایر نمازها در خانه، بهتر است». حتی در مکه و مدینه نیز بهتر است که سنت‌های راتبه را در خانه‌ بخوانید؛ زیرا رسول اللهr سنت‌های راتبه را در خانه‌اش می‌خواند.

نوافل دیگری هم وجود دارد که با نمازهای فرض خوانده می‌شود؛ اما مانند سنت‌های راتبه، مؤکّده نیست؛ از جمله: ان‌چه در حدیث عبدالله بن مغفلt آمده است که رسول‌اللهr سه بار فرمود: «بین هر اذان و اقامه‌ای، نمازی وجود دارد» و بار سوم فرمود: «برای کسی که بخواهد» تا مردم این نماز را سنتی راتبه قلمداد نکنند. لذا در میان اذان و اقامه‌ی صبح، دو رکعت سنت راتبه هست؛ در میان اذان و اقامه‌ی ظهر نیز دو رکعت راتبه وجود دارد. با نماز عصر، نه پیش از آن و نه پس از آن، سنت راتبه وجود ندارد؛ اما نماز عصر در ذیل حدیث عبدالله بن مغفلt می‌گنجد؛ یعنی: انسان می‌تواند پس از شنیدن اذان عصر، در فاصله‌ی اذان تا اقامه دو رکعت نماز بخواند که سنت مؤکده نیست. پس از نماز مغرب نیز دو رکعت راتبه وجود دارد؛ اما خواندن دو رکعت نماز پیش از مغرب، سنت است و در این خصوص حدیثی‌ست که رسول اللهr سه بار فرمود: «صَلُّوا قَبْلَ الْمَغْرِبِ رَکْعَتَیْنِ».([5]) یعنی: «پیش از مغرب، دو رکعت نماز بخوانید» و بار سوم اضافه کرد: «برای کسی که بخواهد». قبل از فرض عشا نیز سنت راتبه وجود ندارد؛ ولی در ذیلِ این حدیث می‌گنجد که رسول‌اللهr فرمود: «میان هر اذان و اقامه‌ای، یک نماز هست». گفتنی‌ست: اگر سنت‌های راتبه‌ی پیش از نمازها، از دست برود و کسی به دلیلی چون اقامه‌ی نماز فرض، نتوانست سنت راتبه‌ی پیش از آن‌را بخواند، قضایش را پس از فرض به‌جای آورَد؛ اما اگر نماز ظهر بود که هم پیش از آن سنت راتبه وجود دارد و هم پس از آن، ابتدا دو رکعت سنت راتبه‌ی بعد از فرض ظهر را بخواند و سپس، قضاییِ چهار رکعت راتبه‌ی پیش از ظهر را به‌جای آورَد.

و اما نماز جمعه: ابن عمر$ می‌گوید: پیامبرr پس از نماز جمعه، دو رکعت می‌خواند؛ هم‌چنین از پیامبرr ثابت است که آن بزرگوار به خواندن چهار رکعت پس از نماز جمعه دستور داده و فرموده است: «إِذَا صَلَّى أَحَدکُمْ الْجُمُعَة فَلْیُصَلِّ بَعْدهَا أَرْبَعًا».([6]) یعنی: «هنگامی که نماز جمعه را به‌جای آوردید، پس از آن، چهار رکعت (سنت نیز) بخوانید».

برخی از علما، سنت گفتاریِ پیامبرr را بر سنت کرداریِ آن بزرگوار مقدم می‌دانند؛ از این‌رو گفته‌اند: سنت راتبه‌ی جمعه، چهار رکعت پس از فرض جمعه می‌باشد؛ برخی هم در میان سنت گفتاری وکرداری، جمع‌بندی کرده و سنت راتبه‌ی جمعه را شش رکعت دانسته‌اند. و شماری از علما گفته‌اند: اگر سنت راتبه‌ی جمعه در مسجد خوانده شود، چهار رکعت است و اگر در خانه ادا گردد، دو رکعت می‌باشد؛ زیرا رسول‌اللهr سنت راتبه‌ی جمعه را در خانه دو رکعت می‌خواند و در عین حال، سنتِ گفتاریِ آن بزرگوار این است که فرمود: «پس از نماز جمعه چهار رکعت بخوانید». لذا در رابطه با سنت راتبه‌ی جمعه، این گنجایش وجود دارد که دو رکعت یا چهار رکعت و یا شش رکعت بخوانید. مهم، این است که انسان به خواندن سنت‌های راتبه پای‌بند باشد؛ زیرا پاداش و خیر فراوانی دارد و مکمل نواقص نمازهای فرض است. والله اعلم.

***

---

([1]) صحیح مسلم، ش: 728.

([2]) صحیح بخاری، ش: (937، 1165)؛ و صحیح مسلم، ش: 729.

([3]) صحیح بخاری، ش: 627؛ و صحیح مسلم، ش: 838.

([4]) صحیح بخاری، ش: 731 به‌نقل از زید بن ثابتt.

([5]) صحیح بخاری، ش: (1183، 7368) به‌نقل از عبدالله مزنیt.

([6]) صحیح مسلم، ش: 881 به‌نقل از ابوهریرهt.