صدا اگر از حد معمولی آن تجاوز کند باعث رنجش گوش احساس خستگی و آزار و اذیت در افراد شده آرامش آنها را برهم میزند.
قرآن کریم صای گوشخراش افراد را با تصویر بسیار زننده بیان میدارد.
در نصیحت لقمان به فرزندش است: ﴿وَٱقۡصِدۡ فِی مَشۡیِکَ وَٱغۡضُضۡ مِن صَوۡتِکَۚ إِنَّ أَنکَرَ ٱلۡأَصۡوَٰتِ لَصَوۡتُ ٱلۡحَمِیرِ ١٩﴾ [لقمان: 19]
«و در رفتارت میانه روی اختیار کن و سخن آرام گو (نه با فریاد بلند) که زشت‌ترین صداها صوت الاغ است».
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نپذیرفتند که مردم با صدای گوشخراش ناقوس یا بوق به نماز خوانده شوند، بلکه با صدای دلنشین اذان، و آنهم توسط شخصی که صدایش زیبا باشد.
ومیفرمودند: «إن الله یبغض کل جعظری جواظ، صخاب بالأسواق، جیفة باللیل حمار بالنهار، عالم بالدنیا جاهل بالآخرة» (به روایت امام البیهقی و ابن حبان و تحصحیح ألبانی).
«خداوند بیزار است از هر متکبر تندخو و خودنما، و از همه افرادی که در بازارها داد و فریاد میکنند، و از افرادی که در شب چون مردارند و در روز چون خر - مشغول به خودشان بوده در فکر دیگران نیستند - و از کسانیکه از دنیا آگاهند و از آخرت غافل و جاهل».
دین حتی از بالا بردن صدا در تلاوت قرآن در نماز که باعث رنجش و آزار و اذیت دیگران شود ممانعت می‌کند:
﴿... وَلَا تَجۡهَرۡ بِصَلَاتِکَ وَلَا تُخَافِتۡ بِهَا وَٱبۡتَغِ بَیۡنَ ذَٰلِکَ سَبِیلٗا ١١٠﴾ [الإسراء: 110]
«... و تو در نماز نه صدا را بسیار بلند و نه بسیار آهسته گردان بلکه حدّ وسط را اختیار کن».
و در وصف بهشت میفرماید:
﴿لَا یَسۡمَعُونَ فِیهَا لَغۡوٗا وَلَا تَأۡثِیمًا ٢٥﴾ [الواقعة: 25]
«در میان باغهای بهشت، نه سخن یاوه می‌شنوند، و نه سخن گناه‌آلود».
﴿لَّا تَسۡمَعُ فِیهَا لَٰغِیَةٗ ١١﴾ [الغاشیة: 11]
«و در آنجا هیچ سخن زشت و بیهوده نشنوند».
به عبارت دیگر پاک بودن محیط زیست از آلودگی صوتی از جمله نعمت‌های ارزشمند برای زندگی سالم است.
زیبایی و ذوق و سلیقه رفیع از جمله مفاهیمی است که در بینش اسلامی بدان اهتمام ویژهای داده است.
قرآن کریم در آیههای بسیاری از زیبایی طبیعت جهت لذت بردن و اندیشیدن و محافظت بر این زیبایی اشاره داشته است.
﴿وَلَقَدۡ جَعَلۡنَا فِی ٱلسَّمَآءِ بُرُوجٗا وَزَیَّنَّٰهَا لِلنَّٰظِرِینَ ١٦﴾ [الحجر: 16]
«ما در آسمان برجهای نجومی پدید آورده‌ایم و آن را برای بینندگان آراسته‌ایم».
﴿وَلَقَدۡ زَیَّنَّا ٱلسَّمَآءَ ٱلدُّنۡیَا بِمَصَٰبِیحَ...﴾ [الملک: 5]
«ما آسمان نزدیک (به شما) را با چراغهائی (به نام ستارگان) آراسته‌ایم،...».
﴿وَٱلۡأَرۡضَ مَدَدۡنَٰهَا وَأَلۡقَیۡنَا فِیهَا رَوَٰسِیَ وَأَنۢبَتۡنَا فِیهَا مِن کُلِّ زَوۡجِۢ بَهِیجٖ ٧﴾ [ق: 7]
«و زمین را گسترانیده‌ایم، و در آن کوههای محکم و پابرجائی را فرو افکنده‌ایم، و از هر نوع گیاه بهجت‌انگیز و مسرّت‌بخش در آن رویانده‌ایم».
﴿حَدَآئِقَ ذَاتَ بَهۡجَةٖ...﴾ [النمل: ٦٠]
«... باغهای زیبا و فراح‌افزا...».
آموزههای دینی فرد مسلمان را تشویق می‌کند تا در شکل و قیافه و ژستش زیبا و چشم گیر باشد.
خداوند منان میفرماید: ﴿۞یَٰبَنِیٓ ءَادَمَ خُذُواْ زِینَتَکُمۡ عِندَ کُلِّ مَسۡجِدٖ...﴾ [الأعراف: 31]
«ای فرزندان آدم، زیورهای خود را در مقام هر عبادت به خود برگیرید».
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم میفرماید: «لا یَغْتَسِلُ رَجُلٌ یَوْمَ الْجُمُعَةِ، وَیَتَطَهَّرُ مَا اسْتَطَاعَ مِنْ طُهْرٍ، وَیَدَّهِنُ مِنْ دُهْنِهِ، أَوْ یَمَسُّ مِنْ طِیبِ بَیْتِهِ، ثُمَّ یَخْرُجُ، فَلا یُفَرِّقُ بَیْنَ اثْنَیْنِ، ثُمَّ یُصَلِّی مَا کُتِبَ لَهُ، ثُمَّ یُنْصِتُ إِذَا تَکَلَّمَ الإِمَامُ، إِلا غُفِرَ لَهُ مَا بَیْنَهُ، وَبَیْنَ الْجُمُعَةِ الأُخْرَى» (روایت امام بخاری).
«هرکس روز جمعه غسل کرده، تا جایی که میتواند خود را پاکیزه گرداند کرم و روغن خوش بو به موهایش بمالد، مسک و عطر استفاده کند، سپس بسوی نماز برود و هیچ دو شخصی را از همدیگر جدا نگرداند، و آنچه میتواند نماز بخواند، سپس چون امام شروع به خطبه نمود ساکت نشسته با دقت گوش فرا دهد. خداوند هر آنچه از آن جمعه تا جمعه دیگر از او سر بزند را میبخشد».
خوشبویی باعث سعادت و راحت نفس و شادی در فرد میشود. و پیامبر از بوی خوش و عطر و مسک بسیار خوششان میآمد، و اگر از جایی میگذشتند مردم از بوی خوش ایشان متوجه میشدند که پیامبر از آنجا رد شده است. و اگر با کسی مصافحه کرده دست میدادند تا مدتها بوی خوش دست رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بر کف آن شخص میماند. و میفرمودند: «إن الله جمیل یحب الجمال» (متفق علیه) «خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد».
غذا هر آنچه باشد؛ چه از فراوردههای گیاهی یا حیوانی، مفید و خوب و لذیذش حلال، و فاسد و خبیث و مضر آن حرام است.
خداوند منان میفرماید: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ کُلُواْ مِن طَیِّبَٰتِ مَا رَزَقۡنَٰکُمۡ وَٱشۡکُرُواْ لِلَّهِ إِن کُنتُمۡ إِیَّاهُ تَعۡبُدُونَ ١٧٢ إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَیۡکُمُ ٱلۡمَیۡتَةَ وَٱلدَّمَ وَلَحۡمَ ٱلۡخِنزِیرِ وَمَآ أُهِلَّ بِهِۦ لِغَیۡرِ ٱللَّهِۖ فَمَنِ ٱضۡطُرَّ غَیۡرَ بَاغٖ وَلَا عَادٖ فَلَآ إِثۡمَ عَلَیۡهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٞ رَّحِیمٌ ١٧٣﴾ [البقرة: 172-173] «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از چیزهای پاکیزه‌ای بخورید که روزی شما ساخته‌ایم، و سپاس خدای را بجا آورید، اگر او را پرستش می‌کنید. (۱۷۲) (آنچه را که مشرکان و یهودیان و دیگران حرام می‌دانند، حرام نیست، بلکه خداوند) تنها مردار و خون و گوشت خوک و آنچه نام غیرخدا (به هنگام ذبح) بر آن گفته شده باشد (و به نام بتان و شبیه آنها سر بریده شود) بر شما حرام کرده است. ولی آن کس که مجبور شود (به خاطر حفظ جان از آن اشیاء حرام بخورد) در صورتی که علاقه‌مند (به خوردن و لذّت بردن از چنین چیزهائی نبوده) و متجاوز (از حدّ سدّجوع هم) نباشد، گناهی بر او نیست. بی‌گمان خداوند بخشنده و مهربان است».
افراد سودجو برای بالا بردن فراوردههای خود از برخی هرمونات استفاده میکنند که باعث بیماریهای بسیار خطرناکی میشود، و یا با فروش غذاهای فاسد، و تاریخ مصرف گذشته، سبب مسمومیت و احیانا مرگ و میر میشوند.
هر آنچه پیامدش حرام و بد باشد بنا به قاعده اصولی «ما أدی إلى حرام فهو حرام» گناه و حرام است.
خداوند متعال میفرماید: ﴿... مَن قَتَلَ نَفۡسَۢا بِغَیۡرِ نَفۡسٍ أَوۡ فَسَادٖ فِی ٱلۡأَرۡضِ فَکَأَنَّمَا قَتَلَ ٱلنَّاسَ جَمِیعٗا ...﴾ [المائدة: 32] «... هرکس انسانی را بدون ارتکاب قتل، یا فساد در زمین بکشد، چنان است که گوئی همه‌ی انسانها را کشته است...».
و همیشه در طول تاریخ اسلامی از سوی خلیفه افرادی مسئولیت داشتند بازارها را کنترل کرده، در کنار مراقبت قیمتها، نظافت و بهداشت، سلامت غذاها و شیوه تهیه آن، را بر عهده داشتند، که نام خانم «الشفاء بنت عبدالله» که مسئولیت مراقبت بازار در زمان حضرت عمر رضی الله عنه را بر عهده داشتند بر صفحات تاریخ اسلامی از درخشش ویژهای برخوردار است.
و پیش از این به برخی از آموزههای رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم درباره بهداشت غذا و آب اشاره شد؛
رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم میفرمایند: «اطفئوا المصابیح إذا رقدتم، وغلقوا الأبواب وأوکوا الأسقیة وخمروا الطعام والشراب». (رواه البخاری) «در هنگام خواب فانوسها - و آتش- را در خانه خاموش کنید، درها را محکم ببندید، سر ظرفهای آب را ببندید، غذاها و نوشیدنیها را بپوشانید».
هوا ملک عمومی همه بشر است و آلوده کردن آن به هر شیوهای که باعث آزار و اذیت انسانها و ضرر رساندن به بهداشت عمومی باشد از جمله فساد در زمین تلقی میشود:
خداوند منان میفرماید:
﴿وَلَا تُفۡسِدُواْ فِی ٱلۡأَرۡضِ بَعۡدَ إِصۡلَٰحِهَا ...﴾ [الأعراف: 56]
«در زمین بعد از اصلاح آن فساد و تباهی مکنید».
و میفرماید: ﴿... وَٱللَّهُ لَا یُحِبُّ ٱلۡمُفۡسِدِینَ ٦٤﴾ [المائدة: 64]
«...و خداوند مفسدان و تباهکاران را دوست نمی‌دارد».
و میفرماید: ﴿... وَمَن یُبَدِّلۡ نِعۡمَةَ ٱللَّهِ مِنۢ بَعۡدِ مَا جَآءَتۡهُ فَإِنَّ ٱللَّهَ شَدِیدُ ٱلۡعِقَابِ ٢١١﴾ [البقرة: 211]
«...و هر که نعمت خدای را دگرگونه کند (و به جای ایمان بدان و شکر بر آن، نسبت بدان کفر ورزد و ناسپاسی کند) پس از آن که به سویش آمد (و به دستش رسید و بر آن اطّلاع یافت، خدا چنین کسی را دچار عذاب سختی خواهد کرد) چه بی‌گمان خداوند شدیدالعقاب است».
فقهاء اسلام در زمانی که غرب در غارها و جنگلها زندگی بدایی را سپری میکرد، در مورد بهداشت عمومی جامعه و عدم آلودگی هوا قلم زده؛ برپایی آسیاب، حمامهای عمومی، پوست سازی، آهنگری و هر آنچه باعث آلودگی محیط زیست شود را در بین خانههای مسکونی و وسط شهر ممنوع دانسته، نظافت هوا و حمایت از آن را فرض عین بر هر فرد مسلمان تلقی میکردند.
و مصرف سیگار که باعث آلوده شدن هوا و آزار و اذیت مردمان میشود توسط فقهاء بنا به دلایل متعددی منجمله:
1- فرموده الهی: ﴿... وَلَا تُلۡقُواْ بِأَیۡدِیکُمۡ إِلَى ٱلتَّهۡلُکَةِ ...﴾ [البقرة: 195] «... خود را با دست خویش به هلاکت نیفکنید...».
2- قاعده فقهی: «لا ضرر ولا ضرار» کسی حق ندارد نه به خود و نه به دیگران ضرر برساند.
3- «من لم یهتم بأمور المسلمین فلیس منهم»([1]) «کسی که به فکر سایر مسلمانان نباشد از جمله مسلمانان نیست».
حرام دانسته شده است.
انداختن کثافت و تفالهجات و چیزهای بد بو و متعفن در کوچه بازار شایسته یک مسلمان نیست.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم میفرمایند: «المسلم من سلم المسلمون من لسانه ویده» «مسلمان کسی است که سایر مسلمانان از دست و زبان او در امان باشند».
هر آنچه باعث آلودگی هوا - حتی در محیط بسیار بسته و تنگ بهداشت فردی - شود ممنوع اعلام شده است.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم میفرمایند: «من أکل ثوما أو بصلا فلیعتزل مسجدنا» (متفق علیه).
«کسی که سیر یا پیاز - یا هر چیز بد بویی - خورده باشد به مسجد ما نیاید - تا باعث رنجش دیگران نشود -».
فرد مسلمان اجازه ندارد در تنهایی خود نیز بدبو باشد:
«إن الملائکة تتأذی مما یتأذی منه بنو آدم». «چرا که فرشتگان نیز از هر آنچه باعث آزار و اذیت انسانها شوند آزرده خاطر میگردند».
و برای حل آلودگی هوا، اسلام به درختکاری و حمایت از درختان بسیار تأکید میفرماید.
رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «إذا قامت الساعة وبید أحدکم فسیلة فإن استطاع أن یغرسها قبل قیام الساعة فلیفعل وأجره عند الله العظیم» (روایت امام احمد). «اگر قیامت برپا شد و در دست کسی از شما نهالی بود، و اگر میتوانست آنرا قبل از برپایی قیامت بکارد، حتما این کار را انجام دهد، و اجر و پاداش او با پروردگار بزرگ خواهد بود».
و فرمودند: «من قطع سدرة صوب الله رأسه فی النار» (روایت البیهقی). «هر کس درخت کناری را بکند خداوند سرش را بطرف آتش میبرد». -و هر درختی که مردم و حیوانات و محیط زیست از میوه یا سایه آن استفاده میکنند -.
[1]- حاکم در المستدرک و طبرانی در المعجم الأوسط از حذیفه رضی الله عنه روایت نموده‌اند. و آلبانی می‌گوید: «ضعیف جدًا». اما معنای آن درست است، زیرا آیات و احادیث زیادی بر دوستی، تعاون و همکاری در میان مسلمانان تأکید نموده است. [مصحح]
اسلام آب را یکی از مصادر اصلی زندگی میداند:
﴿... وَجَعَلۡنَا مِنَ ٱلۡمَآءِ کُلَّ شَیۡءٍ حَیٍّۚ ...﴾ [الأنبیاء: 30] «... و هرچیز زنده‌ای را (اعم از انسان و حیوان و گیاه) از آب آفریده‌ایم...».
﴿وَٱللَّهُ خَلَقَ کُلَّ دَآبَّةٖ مِّن مَّآءٖۖ ...﴾ [النور: 45] «خداوند هر جنبنده‌ای را از آب آفریده است...».
انسان بنا به دلایل متعدد به وسیله: فاضلاب و تفاله کارخانجات، استفاده از سمها و حشرهکشها، شستشوی ظرف و لباس، و انداختن آشغالها و کثافتهای حیوانی در آبها رودخانهها در مسیر روستاها و شهرها و غیره...
اسلام همه این تصرفات ناشایست را گناه تلقی کرده، با فراهم کردن بستر فرهنگی مناسب پیروان خود خود را هرگونه تصرف اشتباه در این زمینه بر حذر میدارد:
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم : «اتَّقُوا الْمَلَاعِنَ الثَّلَاثَةَ: الْبَرَازَ فِی الْمَوَارِدِ، وَقَارِعَةِ الطَّرِیقِ. وَالظِّلِّ» (روایت ابوداود) «از سه موردی که باعث جلب لعن و نفرین برای فرد میشوند دوری کنید: ادرار در آب، و یا سر راهای عمومی، و در سایه».
و میفرمایند: «لا یبولن أحدکم فی الماء الدائم» (متفق علیه) «هیچ فردی حق ندارد در آب ایستاده ادرار کند».
و در حدیث ابن ماجه آمده است که: «نهى رسول الله صلى الله علیه وسلم أن یبال فی الماء الجاری». «پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از ادرار در آب روان منع فرمودهاند».
هر گونه آلودگی آب و یا معابر عمومی و راهها و پیاده روها و خیابانها و یا پارکها و گردشگاهها از نظر اسلام گناه شمرده شده است.
و در فرامین رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به حفاظت از آب نوشیدنی از دخول حشرات و میکروبها و گرد و خاک نظافت آن بسیار تأکید شده است:
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «أوکئوا قربکم واذکروا اسم الله» (بخاری) «با نام خدا سر ظرفهایتان را ببندید».
و میفرمایند: «غطوا الإناء وأوکئوا السقاء فإن فی السنة لیلة ینزل فیها وباء ولا یمر بإناء لیس علیه غطاء أو سقاء لیس علیه وکاء إلا نزل فیه من ذلک الوباء» (رواه مسلم). «سر ظرفهای غذا را ببندید، دهان ظرفهای آب را بپوشانید، چرا که در هر سال شبی است که بیماری و با در جهان منتشر میشود، و در هر ظرفی غذا یا آبی که سر آن پوشیده نباشد این وباء میافتد».
و در بهداشت ظرفهای غذا و آب تأکید میورزیدند:
در حدیث امام بخاری رحمه الله آمده که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم : «نهى عن اختناث الأسقیة» «از نوشیدن آب از ظرفی که دهانهاش شکسته است ممانعت میفرمودند».
و همچنین آمد که «نهی أن یشرب من فم السقاء لأن ذلک ینتنه». «از نوشیدن از دهانه کوزه آب منع فرمودند چرا که آن باعث فاسد شد تمام آب میشود».
و از آب آلوده کردن آب بشدت ممانعت میفرمودند:
از فرمایشات رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم است که: «إذا استیقظ أحدکم من نومه فلا یغمس یده فی الإناء حتى یغسلها ثلاثا، فإنه لایدری أین باتت یده» (روایت امام مسلم). «هر گاه کسی از خواب برخواست قبل از اینکه سه بار دستهایش را نشوید دستش را در ظرف آب فرو نبرد، چرا که او نمیداند در هنگام خواب دستش کجا بوده».
امام المنذری در کتابشان «الترغیب و الترهیب» روایتی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم آوردهاند که ایشان فرمودند:
«من غسل سخیمته على طریق من طرق المسلمین فعلیه لعنة الله والملائکة والناس أجمعین». «هر کس کثافتهایش را سر راهی از مسیرهای رفت و آمد مسلمانان بشورید، لعنت و نفرین خداوند و فرشتگان و تمامی مردم بر او بادا..»
در کنار فرهنگ سازی جهت حفاظت از آب و بهداشت آن اسلام شدیدا با اسراف در آب برخورد کرده است.
در روایتی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم آمده که ایشان یکی از شاگردانشان را که در مصرف آب در هنگام وضوء و زیادهروی میکردند سرزنش کرده، فرمودند که حق ندارند اسراف کنند حتی اگر بر لب رودخانه باشند!
و خداوند میفرماید: ﴿إِنَّ ٱلۡمُبَذِّرِینَ کَانُوٓاْ إِخۡوَٰنَ ٱلشَّیَٰطِینِۖ وَکَانَ ٱلشَّیۡطَٰنُ لِرَبِّهِۦ کَفُورٗا ٢٧﴾ [الإسراء: 27] «که مبذّران و مسرفان برادران شیطانهایند، و شیطان است که سخت کفران (نعمت) پروردگار خود کرد».
و میفرماید: ﴿... وَکُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ وَلَا تُسۡرِفُوٓاْۚ إِنَّهُۥ لَا یُحِبُّ ٱلۡمُسۡرِفِینَ ٣١﴾ [الأعراف: 31] «و بخورید و بیاشامید و اسراف مکنید، که خدا مسرفان را دوست نمی‌دارد».