ترغیب برده بر ادای حق الله و حق مالکش
2754-1880- (1) (صحیح) عَنِ ابْنِ عُمَرَ ب؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ ج قَالَ: «إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا نَصَحَ لِسَیِّدِهِ، وَأَحْسَنَ عِبَادَةَ اللهِ؛ فَلَهُ أَجْرُهُ مَرَّتَیْنِ».
رواه البخاری ومسلم وأبو داود.
از ابن عمر ب روایت است که رسول الله ج فرمودند: «اگر برده از مالکش اطاعت کرده و عبادت خداوند را خوب انجام دهد، اجرش دو برابر می‌شود».
2755-1881- (2) (صحیح) وَعَنْ أَبِی مُوسَى س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «المَمْلُوکُ الَّذِی یُحْسِنُ عِبَادَةَ رَبِّهِ، وَیُؤَدِّی إِلَى سَیِّدِهِ الَّذِی عَلَیْهِ مِنَ الحَقِّ وَالنَّصِیحَةِ وَالطَّاعَةِ، لَهُ أَجْرَانِ».
رواه البخاری.
از ابو موسی اشعری س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «بردهای که به خوبی عبادت پروردگارش را انجام دهد و حق صاحبش را ادا نموده و از وی اطاعت کند، دارای دو اجر است».
2756-1882- (3) (صحیح) وَعَنهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «ثَلاَثَةٌ لَهُمْ أَجْرَانِ: رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الکِتَابِ آمَنَ بِنَبِیِّهِ وَآمَنَ بِمُحَمَّدٍ ج، وَالعَبْدُ المَمْلُوکُ إِذَا أَدَّى حَقَّ اللَّهِ وَحَقَّ مَوَالِیهِ، وَرَجُلٌ کَانَتْ لَهُ أَمَةٌ، فَأَدَّبَهَا فَأَحْسَنَ تَأْدِیبَهَا، وَعَلَّمَهَا فَأَحْسَنَ تَعْلِیمَهَا، ثُمَّ أَعْتَقَهَا فَتَزَوَّجَهَا؛ فَلَهُ أَجْرَانِ».
رواه البخاری ومسلم.
و از او روایت است که رسول الله ج فرمودند: «سه گروه هستند که دو اجر دارند: اهل کتابی که به پیامبرش ایمان آورده، سپس به رسول الله ج ایمان آورد؛ بردهای که حق خداوند و آقایش را ادا کند و مردی که کنیزی داشته باشد و او را به خوبی تربیت کرده و در تربیت او نهایت دقت را به کار برده و وی را آموزش دهد، سپس او را آزاد کرده و به ازدواج خود در آورد، پس برای او دو اجر است».
(صحیح) والترمذی وحسنه، ولفظه: قال: «ثَلَاثَةٌ یُؤْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَیْنِ: عَبْدٌ أَدَّى حَقَّ اللَّهِ وَحَقَّ مَوَالِیهِ؛ فَذَاکَ یُؤْتَى أَجْرَهُ مَرَّتَیْنِ، وَرَجُلٌ کَانَتْ عِنْدَهُ جَارِیَةٌ وَضِیئَةٌ، فَأَدَّبَهَا فَأَحْسَنَ تَأدِیبَهَا، ثُمَّ أَعْتَقَهَا، ثُمَّ تَزَوَّجَهَا، یَبْتَغِی بِذَلِکَ وَجْهَ اللَّهِ؛ فَذَلِکَ یُؤْتَى أَجْرَهُ مَرَّتَیْنِ، وَرَجُلٌ آمَنَ بِالکِتَابِ الأَوَّلِ ثُمَّ جَاءَ الکِتَابُ الآخَرُ فَآمَنَ بِهِ؛ فَذَلِکَ یُؤْتَى أَجْرَهُ مَرَّتَیْنِ».
«سه گروه هستند که به آنها دو بار اجر داده می‌شود: بردهای که حق خداوند و آقایش را ادا کند، دو بار پاداش داده می‌شود؛ و مردی که کنیزی زیبا داشته باشد و جهت رضای خداوند او را به خوبی تربیت کرده و در تربیت او نهایت دقت را به کار برده سپس او را آزاد کرده و به ازدواج خود در آورد، دو بار پاداش داده می‌شود. و مردی که به کتاب آسمانی زمانش ایمان می‌آورد سپس کتاب دیگری نازل می‌شود و به آن ایمان می‌آورد، او هم دو بار پاداش داده می‌شود».
(الوضیئة) به فتح واو و کسر ضاد: عبارت است از زن زیبای پاکیزه.
2757-1883- (4) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «لِلْعَبْدِ الْمَمْلُوکِ الْمُصْلِحِ أَجْرَانِ». وَالَّذِی نَفْسُ أَبِی هُرَیْرَةَ بِیَدِهِ([1]) لَوْلَا الْجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللهِ وَالْحَجُّ وَبِرُّ أُمِّی لَأَحْبَبْتُ أَنْ أَمُوتَ وَأَنَا مَمْلُوکٌ.
رواه البخاری ومسلم.
از ابوهریره س روایت که رسول الله ج فرمودند: «برای برده‌ی مصلح دو اجر و پاداش می‌باشد». و سوگند به کسی‌که جان ابوهریره در دست اوست، اگر جهاد در راه خدا و حج و نیکی به مادرم نبود، دوست داشتم در حال بردگی بمیرم.
2758-1183- (1) (ضعیف) وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «عَبْدٌ أَطَاعَ اللهَ، وَأَطَاعَ مَوَالِیَهُ؛ أَدْخَلَهُ اللهُ الْجَنَّةَ قَبْلَ مَوَالِیهِ بِسَبْعِینَ خَرِیفًا، فَیَقُولُ السَّیِّدُ: رَبِّ هَذَا کَانَ عَبْدِی فِی الدُّنْیَا! قَالَ: جَازَیْتُهُ بِعَمَلِهِ، وَجَازَیْتُکَ بِعَمَلِکَ».
رواه الطبرانی فی "الکبیر" و"الأوسط"([2])، وقال: "تفرد به یحیى بن عبدالله بن عبد ربه الصفار عن أبیه". (قال الحافظ): "لا یحضرنی فیهما جرح ولا عدالة".
از ابن عباس ب روایت است که رسول الله ج فرمودند: «بنده‌ای که از الله اطاعت می‌کند و از آقایش اطاعت می‌کند، خداوند متعال او را هفتاد سال قبل از آقایش وارد بهشت می‌کند. آقایش می‌گوید: پروردگارا، او برده من در دنیا بود. خداوند متعال میفرماید: او را در برابر عملش و تو را در برابر عملت پاداش دادم».
2759-1184- (2) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِنَّ رَجُلًا([3]) أُدْخِلَ الْجَنَّةَ، فَرَأَى عَبْدَهُ فَوْقَ دَرَجَتِهِ! فَقَالَ: یَا رَبِّ! هَذَا عَبْدِی فَوْقَ دَرَجَتِی [فِی الْجَنَّةِ]! قَالَ: نَعَمْ، جَزَیْتُهُ بِعَمَلِهِ، وجَزَیْتُکَ بِعَمَلِکَ».
رواه الطبرانی فی "الأوسط".
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «مردی وارد بهشت می‌شود و برده‌اش را در مرتبه‌ای بالاتر از خود می‌بیند، پس می‌گوید: پروردگارا، این برده من است که در بهشت، در مرتبه‌ای بالاتر از من قرار دارد. میفرماید: بله؛ او را در برابر عملش و تو را در برابر عملت پاداش دادم».
2760-1185- (3) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س أیضاً؛ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «عُرِضَ عَلَیَّ ثَلَاثَةٍ یَدْخُلُونَ الجَنَّةَ: شَهِیدٌ، وَعَفِیفٌ مُتَعَفِّفٌ، وَعَبْدٌ أَحْسَنَ عِبَادَةَ اللَّهِ وَنَصَحَ لِمَوَالِیهِ».
رواه الترمذی وحسنه واللفظ له، وابن حبان فی "صحیحه [مضی8- الصدقات/2].
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «سه نفر که وارد بهشت می‌شوند بر من عرضه شدند: شهید، پاکدامنِ خویشتن‌دار و بردهای که به خوبی الله را عبادت کرده و از آقایش اطاعت کرده است».
2761-1884- (5) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س أیضاً؛ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «نِعِمَّا لِأَحَدِهِمْ أَنْ یُطِیعَ الله، وَیُؤَدِّیَ حَقَّ سَیِّدِهِ. یَعْنِی المَمْلُوکَ».
رواه الترمذی وقال: "حدیث حسن صحیح"([4]).
از ابوهریره س همچنین روایت است که رسول الله ج فرمودند: «خوشا به حال یکی از آنها [یعنی بردگان] که اطاعت خداوند می‌کند و حق آقایش را ادا می‌کند».
2762-1186- (4) (ضعیف) وَعَنْ ابْنِ عُمَرَ ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «ثَلَاثَةٌ عَلَى کُثْبَانِ المِسْکِ - أُرَاهُ قَالَ: یَوْمَ القِیَامَةِ-: عَبْدٌ أَدَّى حَقَّ اللَّهِ وَحَقَّ مَوَالِیهِ، وَرَجُلٌ أَمَّ قَوْمًا وَهُمْ بِهِ رَاضُونَ، وَرَجُلٌ یُنَادِی بِالصَّلَوَاتِ الخَمْسِ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَلَیْلَةٍ».
رواه الترمذی وقال: "حدیث حسن غریب".
از ابن عمر ب روایت است که رسول الله ج فرمودند: «سه نفر در روز قیامت بر تپه‌ای از مشک هستند: بردهای که حق الله و حق آقایش را ادا کرده باشد و مردی که گروهی را امام باشد و از او راضی باشند و کسی‌که در هر شبانه روز برای نماهای پنجگانه اذان می‌دهد».
ورواه الطبرانی فی "الأوسط" و"الصغیر" ولفظه: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «ثَلَاثَةٌ لَا یَهُولُهُمُ الْفَزَعُ الْأَکْبَرُ، وَلَا یَنَالُهُمُ الْحِسَابُ، هُمْ عَلَى کَثِیبٍ مِنْ مِسْکٍ، حَتَّى یُفْرَغَ مِنْ حِسَابِ الْخَلَائِقِ: رَجُلٌ قَرَأَ الْقُرْآنَ ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ؛ وَأَمَّ بِهِ قَوْمًا وَهُمْ بِهِ راضونَ، وَدَاعٍ یَدْعُوا إِلَى الصَّلَوَاتِ ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ، وَعَبْدٌ أَحْسَنَ فِیمَا بَیْنَهُ وَبَیْنَ رَبِّهِ وَفِیمَا بَیْنَهُ وَبَیْنَ مَوَالِیهِ».
ورواه فی "الکبیر" بنحوه؛ إلا أنه قال فی آخره: «وَمَمْلُوکٌ لَمْ یَمْنَعْهُ رِقُّ الدُّنْیَا مِنْ طَاعَةِ رَبِّهِ». [مضى 5- الصلاة/1].
و در روایت طبرانی آمده است: رسول الله ج فرمودند: «سه نفر هستند که ترس بزرگ آنان را هراسان نمی‌کند و حسابرسی نخواهند داشت و بر تپه‌ای از مشک هستند تا اینکه حسابرسی مردم به پایان می‌رسد: کسی‌که برای کسب رضای خداوند قرآن می‌خواند و امامت قومی را برعهده دارد و آنها از وی راضی هستند. و کسی‌که برای کسب رضایت خداوند به سوی نماز فرامی‌خواند (موذن) و کسی‌که رابطه میان او و پروردگارش و نیز رابطه میان او و آقایش نیکو باشد».
و در روایت «الکبیر» آمده است: «و بردهای که بردگی او را از عبادت خداوند متعال بازنداشته است».
2763-1187- (5) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أوَّلُ سابِقٍ إلى الجنَّةِ؛ مَمْلوکٌ أطاعَ اللهَ وأطاع مَوالِیَهُ».
رواه الطبرانی فی "الأوسط".
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «اولین کسی‌که به سوی بهشت سبقت می‌جوید، بردهای است که از خداوند و پس از آن از آقایش اطاعت کرده باشد».
2764-1188- (6) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی بَکْرٍ الصِّدِّیقِ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ بَخِیلٌ، وَلا خِبٌّ، وَلا سَیِّئُ الْمَلَکَةِ([5])، وَأَوَّلُ مَنْ یَقْرَعُ بَابَ الْجَنَّةِ؛ الْمَمْلُوکینَ إِذَا أَحْسَنُوا فِیمَا بَیْنَهُمْ وَبَیْنَ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ، وَفِیمَا بَیْنَهُمْ وَبَیْنَ مَوَالِیهِمْ».
رواه أحمد وأبو یعلى بإسناد حسن، وبعضه عند الترمذی وغیره([6]).
(الخَبّ) بفتح الخاء المعجمة وتکسر وبتشدید الباء الموحدة: عبارت است از فریبکار مکار خبیث.
از ابوبکر صدیق س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «بخیل و فریبکار و کسی‌که با برده‌اش رفتار بدی دارد، وارد بهشت نمی‌شود. اولین کسی‌که درِ بهشت را می‌کوبد، بردگانی هستند که روابط نیکویی بین آنها و خداوند متعال و آقایشان حاکم بوده است».
24-(ترهیب العبد من الإباق من سیده)
([1]) هذا لفظ مسلم، وکذا البخاری فی "الأدب المفرد" (208)، ووقع فی "صحیحه" مدرجاً فی الحدیث بلفظ: "والذی نفسی بیده، لولا. . ." إلخ؛ وهو وهم ظاهر، کما بینه الحافظ فی "الفتح" (5/ 127) وتراه فی "الصحیحة" (877)، فلیراجعه من شاء.
([2]) قلت: أظن أن ذکره: "الأوسط" سبق قلم من المؤلف، تبعه علیه الهیثمی فی "مجمع الزوائد" (4/ 239)، والصواب: "الصغیر" (ص 244- هندیة)، وقال: "تفرد بن یحیى بن عبدالله، عن أبیه". ولا یعرفان. وهو فی "الروض النضیر" برقم (429).
([3]) الأصل (عبداً دخل) وکذا وقع فی "المجمع"، وهو خطأ مخالف لما فی أصله "المعجم الأوسط" (8/ 174) وغیره؛ کما بینته فی "الضعیفة" (1767).
([4]) قلت: وأخرجه البخاری أیضاً (2/ 124)، ومسلم (5/ 95) نحوه، وطریق البخاری طریق الترمذی. وجهل ذلک المعلقون الثلاثة فاقتصروا على قولهم: "حسن. رواه الترمذی (1985) ".
([5]) أی: یسیء إلى مملوکه. قاله الإمام أحمد فی "مسائل أبی داود" (ص 284).
([6]) قلت: کابن ماجه، وعندهما جملة (الملکة) فقط، وعند ابن ماجه زیادة تأتی فی (20- القضاء /10)، وهو عند أحمد (1/ 4) وأبی یعلى (95) والأخرین من روایة فرقد السبخی وهو ضعیف، وقال الترمذی (1947) عقبه: "حدیث غریب، وقد تکلم أیوب السختیانی وغیر واحد فی فرقد السبخی من قبل حفظه". ونسب إلیه المعلقون الثلاثة أنه حسنه، وهو من أوهامهم التی لا تعد ولا تحصى. وقد یکون التحسین فی بعض النسخ، فقد ذکره المؤلف فی المکان المشار إلیه، وهم إنما عزوه إلى الترمذی بالرقم الذی ذکرته، ولیس فیه التحسین الذی عزوه إلیه، فهو من خبطاتهم، ولا عزاه إلیه المزی فی "التحفة" (5/ 204/ 6618) فی عبارته التی نقلتها عنه وقال نحوها البغوی فی "شرح السنة" (9/ 349). وهو مخرج فی "الضعیفة" (6200).
ترهیب از ندادن مزد کارگر و دستور به عجله کردن در دادن آن
2751-1182- (1) (ضعیف) عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: ثَلاَثَةٌ أَنَا خَصْمُهُمْ یَوْمَ القِیَامَةِ، وَمَنْ کُنْتُ خَصْمَهُ خَصَمْتُهُ: رَجُلٌ أَعْطَى بِی ثُمَّ غَدَرَ، وَرَجُلٌ بَاعَ حُرًّا فَأَکَلَ ثَمَنَهُ، وَرَجُلٌ اسْتَأْجَرَ أَجِیرًا، فَاسْتَوْفَى مِنْهُ وَلَمْ یُعْطِهِ أَجْرَهُ».
رواه البخاری وابن ماجه وغیرهما([1]).
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «خداوند متعال میفرماید: سه نفر هستند که من در روز قیامت دشمن آنان هستم و هرکس من دشمن او باشم با او دشمنی می‌کنم: کسی‌که به اسم من پیمان ببندد، سپس آن را نقض کند. کسی‌که شخصِ آزادی را بفروشد و قیمتش را بخورد و کسی‌که کارگری را استخدام نموده و از وی کار بگیرد و مزدش را ندهد».
2752-1877- (1) (صحیح لغیره) وَعَنْ ابْنِ عُمَرَ ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَعْطُوا الْأَجِیرَ أَجْرَهُ قَبْلَ أَنْ یَجِفَّ عَرَقُهُ».
رواه ابن ماجه من روایة عبدالرحمن بن زید بن أسلم، وقد وثق؛ قال ابن عدی: "أحادیثه حِسان، وهو ممن احتمله الناس وصدقه بعضهم، وهو ممن یکتب حدیثه". انتهى. وبقیة رواته ثقات، ووهب بن سعید بن عطیة السلمی اسمه عبدالوهاب؛ وثقه ابن حبان وغیره([2]).
از ابن عمر ب روایت است که رسول الله ج فرمودند: «مزد کارگر را قبل از اینکه عرقش خشک شود پرداخت کنید».
2753-1878- (2) (صحیح لغیره) وَرُوِیَ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَعْطُوا الْأَجِیرَ أَجْرَهُ قَبْلَ أَنْ یَجِفَّ عَرَقُهُ».
رواه أبو یعلى وغیره.
از ابوهریره س روایت شده که رسول الله ج فرمودند: «مزد کارگر را قبل از خشک شدن عرقش پرداخت کنید».
0-1879- (3) (صحیح لغیره) ورواه الطبرانی فی "الأوسط" من حدیث جابر. وبالجملة فهذا المتن مع غرابته یکتسب بکثرة طرقه قوة. والله أعلم.
23 -(ترغیب المملوک فی أداء حق الله تعالى وحق موالیه)
([1]) قلت: وقوله: "ومن کنت خصمه، خصمته" عند ابن ماجه دون البخاری، وکذلک رواه ابن الجارود فی "المنتقى" (579)، وأحمد (2/ 358)، وأبی یعلى (ص 11/ 6571)؛ وفیه عندهم جمیعاً یحیى بن سلیم الطائفی. قال الحافظ فی "التقریب": "صدوق سیىء الحفظ". وکلام الأئمة فیه کثیر، حتى البخاری نفسه قال فیه: "ما حدث الحمیدی عنه فهو صحیح". ولیس هذا من حدیثه عنه عند البخاری، ولا عند غیره ممن أخرج حدیثه کما تراه فی "الإرواء" (5/ 307-311)، فراجعه ففیه بحث علمی مفید.
([2]) قلت: من جهل المعلقین الثلاثة أنَّهم حسنوه مستشهدین له بحدیث أبی هریرة المذکور فی الأصل أول الباب بلفظ: "ثلاثة أنا خصمهم. . "، وفیه: "ورجل استأجر أجیراً ولم یعطه أجره"! وشتان ما بینهما کما هو بین، مع أنَّه ضعیف!! وإنَّ من تمام جهلهم أنَّهم ضعفوا الحدیثین اللذین بعد هذا، ومتن الأحادیث الثلاثة واحد!!! وقد خرجت الحدیث تخریجاً علمیاً مبسطاً فی "الإرواء" (5/ 320-324)، وبینت أنَّ له إسناداً تصحیحاً عن أبی هریرة من غیر روایة أبی یعلى، وآخر بإسناد مرسل حسن، فمن شاء التوسع رجع إلیه.
ترهیب از ساختمان سازی بیش از نیاز به جهت فخرفروشی و زیاده‌طلبی
2737-1872- (1) (صحیح) عَنْ عُمَر بْنُ الْخَطَّابِ س قَالَ: بَیْنَمَا نَحْنُ عِنْدَ رَسُولِ اللهِ ج ذَاتَ یَوْمٍ إِذْ طَلَعَ عَلَیْنَا رَجُلٌ شَدِیدُ بَیَاضِ الثِّیَابِ، شَدِیدُ سَوَادِ الشَّعَرِ، لَا یُرَى عَلَیْهِ أَثَرُ السَّفَرِ، وَلَا یَعْرِفُهُ مِنَّا أَحَدٌ، حَتَّى جَلَسَ إِلَى النَّبِیِّ ج، فَأَسْنَدَ رُکْبَتَیْهِ إِلَى رُکْبَتَیْهِ، وَوَضَعَ کَفَّیْهِ عَلَى فَخِذَیْهِ، وَقَالَ: یَا مُحَمَّدُ! أَخْبِرْنِی عَنِ الْإِسْلَامِ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «الْإِسْلَامُ أَنْ تَشْهَدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ ج، وَتُقِیمَ الصَّلَاةَ، وَتُؤْتِیَ الزَّکَاةَ، وَتَصُومَ رَمَضَانَ، وَتَحُجَّ الْبَیْتَ إِنِ اسْتَطَعْتَ إِلَیْهِ سَبِیلًا». قَالَ: صَدَقْتَ، فَعَجِبْنَا لَهُ یَسْأَلُهُ وَیُصَدِّقُهُ. قَالَ: فَأَخْبِرْنِی عَنِ الْإِیمَانِ؟ قَالَ: «أَنْ تُؤْمِنَ بِاللهِ وَمَلَائِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ، وَتُؤْمِنَ بِالْقَدَرِ خَیْرِهِ وَشَرِّهِ». قَالَ: صَدَقْتَ. قَالَ: فَأَخْبِرْنِی عَنِ الْإِحْسَانِ؟ قَالَ: «أَنْ تَعْبُدَ اللهَ کَأَنَّکَ تَرَاهُ، فَإِنْ لَمْ تَکُنْ تَرَاهُ، فَإِنَّهُ یَرَاکَ». قَالَ: فَأَخْبِرْنِی عَنِ السَّاعَةِ؟ قَالَ: «مَا الْمَسْئُولُ عَنْهَا بِأَعْلَمَ مِنَ السَّائِلِ». قَالَ: فَأَخْبِرْنِی عَنْ أَمَارَاتِهَا؟ قَالَ: «أَنْ تَلِدَ الْأَمَةُ([1]) رَبَّتَهَا، وَأَنْ تَرَى الْحُفَاةَ الْعُرَاةَ الْعَالَةَ رِعَاءَ الشَّاءِ یَتَطَاوَلُونَ فِی الْبُنْیَانِ». قَالَ: ثُمَّ انْطَلَقَ، فَلَبِثْتُ مَلِیًّا. ثُمَّ قَالَ: «یَا عُمَرُ! أَتَدْرِی مَنِ السَّائِلُ؟». قُلْتُ: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ. قَالَ: «فَإِنَّهُ جِبْرِیلُ أَتَاکُمْ یُعَلِّمُکُمْ دِینَکُمْ».
رواه البخاری([2]) ومسلم وغیرهما.
از عمر بن خطاب س روایت است که روزی نزد رسول الله ج نشسته بودیم که ناگهان مردی با لباس‌های بسیار سفید وارد مجلس شد. موی سرش بسیار سیاه بود و بر او هیچ اثری از سفر دیده نمی‌شد و هیچیک از ما او را نمی‌شناخت. وی نزد رسول الله ج نشست و دو زانویش را به زانوی رسول الله ج چسباند و دو دست خود را بر ران خود گذاشت (در لفظ حدیث این احتمال وجود دارد که مرد دو دست خود را بر دو ران رسول الله ج قرار داده باشد) سپس گفت: ای محمد، اسلام یعنی چه؟ فرمود: اسلام یعنی اینکه به لا اله الا الله و محمد رسول الله شهادت بدهی و نماز به پا داری و زکات بدهی و ماه رمضان را روزه بگیری و اگر توانستی به حج بروی. پس گفت: درست گفتی. ما از سخن این مرد تعجب کردیم. چون او نخست از رسول الله ج سؤال کرد و بعد از شنیدن جواب آن را تایید نمود. سپس گفت: ایمان چیست؟ رسول الله ج فرمود: ایمان یعنی باور داشتن به خدای تعالی، فرشتگان، کتاب‌های آسمانی، پیامبرانش، روز قیامت و خیر و شر تقدیر. پس گفت: درست گفتی. سپس گفت: احسان چیست؟ رسول الله ج فرمود: احسان یعنی خداوند متعال را چنان عبادت کنی که گویا او را در برابر خود می‌بینی و اگر تو او را نمی‌بینی او تو را می‌بیند. آن مرد گفت: قیامت کی بر پا می‌شود؟ رسول الله ج فرمود: در این مورد پاسخ دهنده چیزی بیشتر از سوال کننده نمی‌داند. وی گفت: نشانه‌ها و علامت‌های نزدیک بودن قیامت چیست؟ رسول الله ج فرمود: یکی از علامت‌های آن این است که کنیز، آقا و سید خود را به دنیا آورد و همچنین پا برهنگان بی‌جامه که فقیر و چوپان بودند در ساختن ساختمان‌های بزرگ با یکدیگر رقابت خواهند کرد و به یکدیگر فخر می‌فروشند. سپس آن مرد برخاست و از مجلس خارج شد و مدتی در همین حال باقی ماندم. تا اینکه بالاخره رسول الله ج فرمود: «ای عمر! می‌دانی مرد سؤال کننده چه کسی بود؟». گفتم: الله و رسولش داناترند. رسول الله ج فرمود: «او جبرئیل بود، آمده بود تا دین‌تان را به شما بیاموزد».
2738-1873- (2) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «سَلُونِی». فَهَابُوا أَنْ یَسْأَلُوهُ، فَجَاءَ رَجُلٌ فَجَلَسَ عِنْدَ رُکْبَتَیْهِ؛ فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللهِ! مَا الْإِسْلَامُ؟ قَالَ: «لَا تُشْرِکُ بِاللهِ شَیْئًا، وَتُقِیمُ الصَّلَاةَ، وَتُؤْتِی الزَّکَاةَ، وَتَصُومُ رَمَضَانَ». قَالَ: صَدَقْتَ. قَالَ: یَا رَسُولَ اللهِ! مَا الْإِیمَانُ؟ قَالَ: «أَنْ تُؤْمِنَ بِاللهِ وَمَلَائِکَتِهِ وَکِتَابِهِ [وَلِقَائِهِ] وَرُسُلِهِ، وَتُؤْمِنَ بِالْبَعْثِ الآخِرِ، وَتُؤْمِنَ بِالْقَدَرِ کُلِّهِ». قَالَ: صَدَقْتَ. قَالَ: یَا رَسُولَ اللهِ! مَا الْإِحْسَانُ؟ قَالَ: «أَنْ تَخْشَى اللهَ، کَأَنَّکَ تَرَاهُ، فَإِنَّکَ إِنْ لَا تَکُنْ تَرَاهُ، فَإِنَّهُ یَرَاکَ». قَالَ: صَدَقْتَ. قَالَ: یَا رَسُولَ اللهِ! مَتَى تَقُومُ السَّاعَةُ؟ قَالَ: «مَا الْمَسْئُولُ عَنْهَا بِأَعْلَمَ مِنَ السَّائِلِ، وَسَأُحَدِّثُکَ عَنْ أَشْرَاطِهَا؛ إِذَا رَأَیْتَ الْمَرْأَةَ تَلِدُ رَبَّهَا فَذَاکَ مِنْ أَشْرَاطِهَا، وَإِذَا رَأَیْتَ الْحُفَاةَ الْعُرَاةَ الصُّمَّ الْبُکْمَ مُلُوکَ الْأَرْضِ، فَذَاکَ مِنْ أَشْرَاطِهَا، وَإِذَا رَأَیْتَ رِعَاءَ الْبَهْمِ([3]) یَتَطَاوَلُونَ فِی الْبُنْیَانِ فَذَاکَ مِنْ أَشْرَاطِهَا» الحدیث.
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «از من سؤال کنید». پس ترسیدند از اینکه از او بپرسند، مردی آمد و کنار دو زانویش نشست و گفت: ای رسول الله ج اسلام چیست؟ رسول الله ج فرمود: اسلام یعنی برای خداوند شریک نیاوری و نماز به پا داری و زکات بدهی و ماه رمضان را روزه بگیری. پس گفت: درست گفتی. سپس گفت: ای رسول الله ج! ایمان چیست؟ رسول الله ج فرمود: ایمان یعنی باور داشتن به خداوند، فرشتگان، کتاب‌های آسمانی، [وملاقات با او] و پیامبرانش، روز قیامت و سراسر تقدیر. آن مرد گفت: درست گفتی. سپس گفت: احسان یعنی چه؟ رسول الله ج فرمود: احسان یعنی از خدا بترسی گویا او را در برابر خود می‌بینی و اگر تو او را نمی‌بینی او تو را می‌بیند. پس گفت: قیامت کی بر پا می‌شود؟ رسول الله ج فرمود: در این مورد سوال شده چیزی بیشتر از سوال کننده نمی‌داند. [من در این مورد چیزی بیشتر از تو نمی‌دانم.] ولی نشانه‌های آن را به تو می‌گویم: هرگاه دیدی که زن، آقا و سید خود را به دنیا آورد، این از نشانه‌های قیامت است. و همچنین هرگاه دیدی پا برهنگان بی‌جامه که در فهم کر و لال بودند، حاکمان زمین شدند، این از نشانه‌های قیامت است. و اگر دیدی چوپانان در ساختن ساختمان با هم رقابت می‌کنند پس آن از نشانه‌های قیامت است».
رواه البخاری ومسلم، واللفظ له([4]). وهذا الحدیث له دلالات کثیرة، ولم نذکره إلا فی هذا المکان حسبما اتفق فی الإملاء.
2739-1874- (3) (حسن صحیح) وَعَنْ أَنَسٍ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج خَرَجَ یَوماً وَنَحنُ مَعَهُ، فَرَأَى قُبَّةً مُشْرِفَةً، فَقَالَ: «مَا هَذِهِ؟». قَالَ أَصْحَابُهُ: هَذِهِ لِفُلَانٍ - رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ-، فَسَکَتَ وَحَمَلَهَا فِی نَفْسِهِ، حَتَّى إِذَا جَاءَ صَاحِبُهَا رَسُولَ اللَّهِ ج وَسَلَّمَ عَلَیْهِ فِی النَّاسِ، فَأَعْرَضَ عَنْهُ، صَنَعَ ذَلِکَ مِرَارًا، حَتَّى عَرَفَ الرَّجُلُ الْغَضَبَ فِیهِ، وَالْإِعْرَاضَ عَنْهُ، فَشَکَا ذَلِکَ إِلَى أَصْحَابِهِ، فَقَالَ: وَاللَّهِ إِنِّی لَأُنْکِرُ رَسُولَ اللَّهِ ج. قَالُوا: خَرَجَ فَرَأَى قُبَّتَکَ، فَرَجَعَ الرَّجُلُ إِلَى قُبَّتِهِ فَهَدَمَهَا حَتَّى سَوَّاهَا بِالْأَرْضِ، فَخَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ ج ذَاتَ یَوْمٍ، فَلَمْ یَرَهَا، قَالَ: «مَا فَعَلَتِ الْقُبَّةُ؟». قَالُوا: شَکَا إِلَیْنَا صَاحِبُهَا إِعْرَاضَکَ عَنْهُ فَأَخْبَرْنَاهُ، فَهَدَمَهَا، فَقَالَ: «أَمَا إِنَّ کُلَّ بِنَاءٍ وَبَالٌ عَلَى صَاحِبِهِ إِلَّا مَا لَا، إِلَّا مَا لَا».
از انس س روایت است که روزی همراه رسول الله ج خارج شدیم، رسول الله ج ساختمان بلندی را مشاهده کرد. فرمود: «این چیست؟». اصحاب جواب دادند که این از فلان مرد انصاری است. رسول الله ج ساکت شده و چیزی نگفت تا اینکه صاحب آن نزد رسول الله ج آمد و در بین مردم بر رسول الله ج سلام کرد؛ اما رسول الله ج از او روی برگرداند و این عمل را چند بار تکرار کرد تا اینکه آن مرد فهمید رسول الله ج از او ناراحت است و از وی روی گردانده است. پس نزد اصحاب رسول الله ج شکایت کرده و گفت: من از این برخورد رسول الله ج تعجب می‌کنم! گفتند: رسول الله ج ساختمانت را دید. پس مرد انصاری برگشت و گنبدش را خراب کرد تا اینکه با زمین یکسان شد. روزی رسول الله ج از آنجا عبور کرد و گنبد را ندید، فرمود: «با گنبد چه کرد؟». گفتند: صاحبش نزد ما در مورد رویگردانی شما شکایت کرد، پس به او خبر دادیم و او آن را خراب نمود. رسول الله ج فرمود: «هر ساختمان و بنایی وبالی برای صاحب خود می‌باشد مگر آنچه ناچار به ساختن آن باشید».
رواه أبو داود - واللفظ له -، وابن ماجه أخصر منه، ولفظه: قال: مَرَّ رَسُولُ اللَّهِ ج بِقُبَّةٍ عَلَى بَابِ رَجُلٍ مِنَ الْأَنْصَارِ فَقَالَ: «مَا هَذِهِ؟». قَالُوا: قُبَّةٌ بَنَاهَا فُلَانٌ، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «کُلُّ مَالٍ کَانَ هَکَذَا، فَهُوَ وَبَالٌ عَلَى صَاحِبِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ». فَبَلَغَ الْأَنْصَارِیَّ ذَلِکَ، فَوَضَعَهَا، فَمَرَّ النَّبِیُّ ج بَعْدُ، فَلَمْ یَرَهَا، فَسَأَلَ عَنْهَا، فَأُخْبِرَ أَنَّهُ وَضَعَهَا لِمَا بَلَغَهُ، فَقَالَ: «یَرْحَمُهُ اللَّهُ، یَرْحَمُهُ اللَّهُ».
و در روایت ابن ماجه آمده است: رسول الله ج از ساختمانی بر در خانه‌ی مردی از انصار عبور کرد و فرمود: این چیست؟ گفتند: ساختمانی است که فلانی آن را بنا کرده است. رسول الله ج فرمود: «تمام چیزهایی که چنین باشند در روز قیامت برای صاحبش وبال می‌شوند». چون این خبر به انصاری رسید آن را خراب نمود؛ بعد از مدتی رسول الله ج دوباره از آنجا عبور کرد و آن را ندید، پس در مورد آن سؤال کرد؟ به او گفته شد: وقتی فرموده‌ی شما به او رسید، آن را خراب کرد. رسول الله ج فرمود: «خداوند او را مورد رحمت قرار دهد، خداوند او را مورد رحمت قرار دهد».
(صحیح لغیره) ورواه الطبرانی بإسناد جید([5]) مختصراً أیضاً: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج مَرَّ بِبِنْیَةِ قُبَّةٍ لِرَجُلٍ مِنَ الْأَنْصَارِ، فَقَالَ: «مَا هَذِهِ؟». قَالَ: قُبَّةٌ. فَقَالَ النَّبِیُّ ج: «کُلُّ بِنَاءٍ - وَأَشَارَ بِیَدِهِ عَلَى رَأْسِهِ - أَکْثَرُ مِنْ هَذَا؛ فَهُوَ وَبَالٌ عَلَى صَاحِبِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ».
و در روایت طبرانی آمده است: رسول الله ج بر قبه‌ای که توسط یکی از انصار بنا شده بود عبور کرد و فرمود: این چیست؟ گفتند: ساختمانی است. رسول الله ج فرمود: هر بنایی _ با دستش به بالای سرش اشاره نمود- از این بالاتر باشد پس آن برای صاحبش در روز قیامت وبال می‌شود».
«إلا ما لا» یعنی: مگر آنچه مورد نیاز است تا انسان را از گرما و سرما و درندگان و موارد مشابه محفوظ دارد.
2740-1173- (1) (ضعیف جداً) وَعَنْ وَاثِلَةَ بْنِ الْأَسْقَعِ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «کُلُّ بُنْیَانٍ وَبَالٌ عَلَى صَاحِبِهِ إِلَّا مَا کَانَ هَکَذَا - وَأَشَارَ بِکَفِّهِ - وَکُلُّ عَلْمٍ وَبَالٌ عَلَى صَاحِبِهِ إِلَّا مَنْ عَمِلَ بِهِ».
رواه الطبرانی، وله شواهد. [مضی3- العلم/9].
از واثله بن اسقع س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هر ساختمانی برای صاحبش وبال است مگر آنچه چنین باشد – و با دستش اشاره کرد- و هر علمی برای صاحبش وبال خواهد بود مگر برای کسی‌که بدان عمل کند».
2741-1174- (2) (ضعیف) وَعَنْ جَابِرٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ شَرًّا؛ خَضَّرَ([6]) لَهُ فِی اللَّبِنِ وَالطِّینِ حَتَّى یَبْنِیَ».
رواه الطبرانی فی "الثلاثة" بإسناد جید([7]).
از جابر س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «چون خداوند متعال برای بنده‌ای شر بخواهد، گل و آجر را برای او زینت داده و محبوب ی‌کند تا ساختمانی بنا کند».
2742-1175- (3) (ضعیف جداً) وروى فی "الأوسط" من حدیث أبی بشیر الأنصاری؛ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ هَوَانًا؛ أَنْفَقَ مَالَهُ فِی الْبُنْیَانِ».
از ابو بشیر انصاری روایت است که رسول الله ج فرمودند: «چون خداوند در مورد بنده‌ای اراده خواری و زبونی کند، مالش را در راه ساختمان سازی خرج می‌کند».
2743-1176- (4) (ضعیف جداً) وَعَنْ عَبْدِاللهِ بن مسعودٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «مَنْ بَنَى فَوْقَ مَا یَکْفِیهِ، کُلِّفَ أَنْ یَحْمِلَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ».
رواه الطبرانی فی "الکبیر" من روایة المسیّب بن واضح، وهذا الحدیث مما أنکر علیه([8])، وفی سنده انقطاع.
از عبدالله بن مسعود س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس بیش از نیاز خود ساختمانی بسازد روز قیامت مکلف می‌شود آن را حمل کند».
2744-1177- (5) (ضعیف مرسل) وَعن أبی العالیة: أَنَّ العباسَ بنَ عبدِالمطلب س بَنى غُرفَةً. فقال له النبیُّ ج: «اهدِمها». فقال: أَهدِمُها، أو أتصَدَّقُ بثَمَنها؟ فقال: «اهدِمها».
رواه أبو داود فی "المراسیل"، والطبرانی فی "الکبیر" واللفظ له، وهو مرسلٌ جید الإسناد.
از ابوالعالیه روایت است که عباس بن عبدالمطلب ساختمانی ساخت. رسول الله ج به وی فرمود: «آن را خراب کن». وی گفت: آن را خراب کنم یا با قیمت آن صدقه دهم؟ فرمود: «خراب کن».
2745-1178- (6) (ضعیف) وَعَنْ جَابِرٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «کُلُّ مَعْرُوفٍ صَدَقَةٌ، وَمَا أَنْفَقَ الرَّجُلُ عَلَى أَهْلِهِ؛ کُتِبَ لَهُ صَدَقَةٌ، وَمَا وَقَى بِهِ الْمَرْءُ عِرْضَهُ؛ کُتِبَ لَهُ بِهِ صَدَقَةٌ؛ وَمَا أَنْفَقَ الْمُؤْمِنُ مِنْ نَفَقَةٍ فَإِنَّ خَلَفَهَا عَلَى اللَّهِ، والله ضَامِنٌ، إِلَّا مَا کَانَ فِی بُنْیَانٍ أَوْ مَعْصِیَةٍ».
رواه الدارقطنی والحاکم؛ کلاهما عن عبدالحمید بن الحسن الهلالی عن محمد بن المنکدر عنه، وقال الحاکم: "صحیح الإسناد". (قال الحافظ): "ویأتی الکلام على عبدالحمید([9])" [یعنی فی آخر کتابه].
از جابر س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هر امر معروفی صدقه است و انفاق بنده به خانواده‌اش به عنوان صدقه برای او نوشته می‌شود. و آنچه انسان به وسیله آن از آبرویش حفاظت می‌کند، به عنوان صدقه برای او نوشته می‌شود. و آنچه مومن انفاق می‌کند خداوند متعال جایگزین می‌کند و ضامن آن است، مگر مالی که در راه ساختمان سازی یا معصیت و نافرمانی خرج شود».
2746-1875- (4) (صحیح) وَعَنْ حَارِثَةَ بْنِ مُضَرِّبٍ قَالَ: أَتَیْنَا خَبَّابًا، نَعُودُهُ، وَقَدْ اکْتَوَى سَبْعَ کَیَّاتٍ. فَقَالَ: لَقَدْ تَطَاوَلَ مَرَضِی، وَلَوْلَا أَنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «لَا تَتَمَنَّوْا المَوْتَ» لَتَمَنَّیْتُ. وَقَالَ: «یُؤْجَرُ الرَّجُلُ فِی نَفَقَتِهِ کُلِّهَا؛ إِلَّا التُّرَابَ - أَوْ قَالَ: فِی البِنَاءِ-».
رواه الترمذی وقال: "حدیث حسن صحیح"([10]).
از حارثة بن مُضَرَّب روایت است برای عیادت خباب که هفت داغ نهاده بود رفتیم، خباب گفت: مریضی من طولانی شده است و اگر از رسول الله ج نشنیده بودم که فرمود: «تمنای مرگ نکنید»، آن را تمنا می‌کردم. و فرمود: «به مرد در هر آنچه هزینه می‌کند اجر و پاداش داده می‌شود مگر در خاک _ یا اینکه فرمود: در ساختن خانه _».
2747-1179- (7) (ضعیف) وَرُوِیَ عَنْ أَنَسٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «النَّفَقَةُ کُلُّهَا فِی سَبِیلِ اللَّهِ؛ إِلَّا البِنَاءَ فَلَا خَیْرَ فِیهِ».
رواه الترمذی.
از انس س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «انفاق به هر صورتی باشد در راه خداوند است مگر آنکه در مسیر ساختمان سازی باشد که در آن خیری نیست».
2748-1180- (8) (ضعیف) وَعن عطیة بن قیس قال: کان حُجَر أزواجِ النبی ج بِجَرید النَّخل، فخرَج النبیُّ ج فی مَغزىً له، وکانت أمُّ سَلَمة موسِرَةٌ، فجَعَلت مکان الجریدِ لِبناً، فقال النبی ج: «ما هذا؟». قالت: أردتُ أن أکُفَّ عنِّی أبصار الناسِ. فقال: «یا أمَّ سلمة! إنَّ شرَّ ما ذهب فیه مالُ المرءِ المسلمِ؛ البنیانُ».
رواه أبو داود فی "المراسیل".
از عطیه بن قیس روایت است: خانه‌های همسران رسول الله ج از شاخه‌های نخل بود. چون رسول الله ج برای غزوه‌ای خارج شد و ام سلمه ثروتمند بود، به جای شاخه‌ی نخل آجر گذاشت. رسول الله فرمود: «این چیست؟». ام سلمه گفت: خواستم تا چشم مردم به من نیفتد. رسول الله ج فرمود: «ای ام سلمه، بدترین راهی که مال مسلمان در آن خرج می‌شود ساختمان سازی است».
2749-1876- (5) (حسن لغیره) وَعن الحسن قال: لمَّا بنى رسولُ الله ج المسجدَ قال: «ابنوهُ عَریشاً کعریشِ مُوسى». قیل للحسن: وما عریش موسى؟ قال: «إذا رفع یده بلغ العریش یعنی السقف».
رواه ابن أبی الدنیا مرسلاً وفیه نظر([11]).
از حسن روایت است هنگامی‌که رسول الله ج مسجد را بنا می‌نمود، فرمود: «آن را به مانند عریش (سقف) موسی بنا کنید». به حسن گفته شد: عریش موسی چیست؟ گفت: «هرگاه دستش را بلند می‌کرد به سقف آن می‌رسید».
2750-1181- (9) (موضوع موقوف) وَعَنْ عَمَّارِ بْنِ أَبِی عَمَّارٍ([12]) قَالَ: إِذَا رَفَعَ الرَّجُلُ بِنَاءً فَوْقَ سَبْعَةِ أَذْرُعٍ؛ نُودِیَ: یَا أفسقَ الْفَاسِقِینَ إِلَى أَیْنَ؟!
رواه ابن أبی الدنیا موقوفاً علیه، ورفعه بعضهم، ولا یصح.
از عمار بن ابی عمار روایت است: چون کسی بنایی بالاتر از هفت ذراع بسازد، ندا داده می‌شود ای فاسق‌ترین فاسقان تا کجا؟
22 - (الترهیب من منع الأجیر أجره، والأمر بتعجیل إعطائه)
([1]) و در روایت ابوهریره (روایت بعدی) به جای آن لفط «المرأة» آمده است که زن آزاد و کنیز را در برمی‌گیرد. علما در معنای آن اختلاف کرده‌اند که حافظ دیدگاه‌های مختلف در این زمینه را ذکر می‌کند. و خود متمایل به این معناست که: نافرمانی پدر و مادر از سوی فرزندان زیاد می‌شود چنانکه فرزند با مادرش چنان رفتار می‌کند که با کنیزش رفتار می‌نماید. وی را مورد اهانت و دشنام و ضرب و شتم قرار داده و از وی همچون خدمتکاری کار می‌کشد. از این جهت چنین فرزندی مجازا (ربها) اطلاق شده است. یا اینکه مراد از (الرب) مربی می‌باشد.
([2]) قال الناجی (168/ 1): "ذِکر البخاری هنا وهم بلا شک؛ فإنَّه من أفراد مسلم عنه". وانظر تعلیقنا المتقدم على الحدیث (4- الطهارة/ 7).
([3]) جمع (بهمة) عبارت است از فرزند گوسفند. نر و ماده؛ و جمع (البهم): بهام است چنانکه در "النهایة" آمده است.
([4]) قلت: وزاد فی آخره: "هذا جبریل أراد أن تعلَّموا إذْ لم تسألوا". وما بین المعکوفتین زیادة منه، ولم یستدرکها الثلاثة المعلقون المحققون زعموا!
([5]) انظر الکلام على الحدیث وطرقه فی "الصحیحة" (ج 6/ 794-799).
([6]) أی: حبب وزین کما قال المناوی، وقول المعلق على "الأوسط" (9/ 171): "أی بارک له"؛ فهی عجمة ظاهرة! وتفسیر باطل هنا.
([7]) کذا قال! وفیه عنعنة أبی الزبیر، وشیخ الطبرانی قد توبع؛ خلافاً لما یشعر به کلام الهیثمی (4/ 69)، کما هو مبین فی "الروض النضیر" (189)، وعزاه العراقی فی "تخریج الإحیاء" لأبی داود عن عائشة، وهو وهم قلده علیه المناوی فتعقب به السیوطی الذی لم یعزه إلیه!!
([8]) قلت: وبه أعله الهیثمی، وفیه نظر لأنه قد توبع، والعلة من شیخه یوسف بن أسباط، مع انقطاعه بین أبی عبیدة وأبیه ابن مسعود. وقال أبو حاتم: "حدیث باطل". وهو مخرج فی "الضعیفة" (175).
([9]) الأصل: (عبدالواحد)، وهو خطأ، وعلى الصواب وقع قبل سطر، وفیما یأتی (17- النکاح /5)، وقد تعقب الذهبی الحاکم به فقال: "عبدالحمید ضعفه الجمهور". والحدیث مخرج فی "الضعیفة" (898)، وذکرت فیه أن الجملة الأولى والثانیة منه صحیحة بشواهدها.
([10]) لقد أبعد المصنف النجعة، فالحدیث رواه البخاری أیضاً (کتاب المرضى وغیره)، وفی "الأدب المفرد" (447 و454 و455) إلا أنَّه صرح بأنَّ القائل: "یؤجر. . ." إنما هو خباب نفسه فهذا القدر منه موقوف، لکنه فی حکم المرفوع، وقد جاء مرفوعاً من طرق ثلاث عند الطبرانی فی "الکبیر" (4/ 64 و74 و82) وکلها ضعیفة، وأوهاها طریق عمر بن إسماعیل بن مجالد عن أبیه، ولم یذکر الحافظ فی "الفتح" سواها! وسقط اسم (إسماعیل) من نقل الشیخ عبدالصمد فی تعلیقه على "التحفة"، فأوهم سلامتها مِن الوهن الشدید!
([11]) قلت: وقد جاء موصولاً، فانظر "الصحیحة" (616) إنْ شئت.
([12]) الأصل: (ابن عامر)، وصححه الناجی إلى (ابن أبی عامر)، وکل ذلک خطأ، والمثبت من "قصر الأمل" لابن أبی الدنیا (165/ 250)، والراوی عنه (محمد بن أبی زکریا) قال أبو حاتم: "مجهول، أرى أن (عماراً) هو (أبو عمار زیاد بن میمون) ". وزیاد متروک، وقال یزید بن هارون: "کان کذاباً". والمرفوع الذی أشار إلیه المؤلف مخرج فی "الضعیفة" (174).
2728-1865- (1) (صحیح) عَن عَائِشَةَ ل؛ أَنَّ رَسُولَ الله ج قَالَ: «مَنْ ظَلَمَ قِیدَ شِبْرٍ مِنَ الأَرْضِ، طُوِّقَهُ مِنْ سَبْعِ أَرَضِینَ».
رواه البخاری ومسلم.
از عایشه ل روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس یک وجب از زمین را غصب کند، از هفت طبقه زمین به گردن او پیچیده می‌شود».
2729-1866- (2) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س [عَنِ النَّبِیِّ ج]([1]) قَالَ: «مَنْ أَخَذَ مِنَ الْأَرْضِ شِبْرًا بِغَیْرِ حَقِّهِ طُوِّقَهُ مِنْ سَبْعِ أَرَضِینَ».
رواه أحمد بإسنادین([2]) أحدهما صحیح، ومسلم؛ إلا أنَّه قال: «لَا یَأْخُذُ أَحَدٌ شِبْرًا مِنَ الْأَرْضِ بِغَیْرِ حَقِّهِ؛ إِلَّا طَوَّقَهُ اللهُ إِلَى سَبْعِ أَرَضِینَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ».
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس یک وجب از زمین را که حقش نیست غصب کند، خداوند در روز قیامت آن را از هفت طبقه‌ی زمین به گردنش می‌پیچاند».
و در روایت مسلم آمده است: «فردی نیست که وجبی از زمین را که حقش نسیت تصاحب کند مگر اینکه خداوند در روز قیامت آن را از هفت طبقه‌ی زمین به گردنش می‌پیچاند».
«طوقه من سبع أرضین» گفته شده: طوق تکلیف مراد است نه طوق تقلید؛ یعنی روز قیامت می‌تواند آن را حمل کند. و گفته شده: مراد از آن این است که در زمین فروبرده می‌شود و بخشی از زمین که آن را غصب نموده همچون طوقی بر گردن وی قرار می‌گیرد. بغوی می‌گوید: و ای صحیح‌ترین دیدگاه است.
0-1867- (3) (صحیح) ثم روى [یعنی البغوی] بإسناده عن سالم عن أبیه قال: قَالَ النَّبِیُّ ج: «مَنْ أَخَذَ مِنَ الْأَرْضِ شِبراً بِغَیْرِ حَقِّهِ؛ خُسِفَ بِهِ یَوْمَ القِیَامَةِ إِلَى سَبْعِ أَرَضِینَ».
وهذا الحدیث رواه البخاری وغیره.
سالم از پدرش روایت می‌کند که رسول الله ج فرمودند: «هرکس یک وجب از زمین را به ناحق تصاحب کند، روز قیامت تا هفت طبقه در زمین فرو می‌رود».
2730-1868- (4) (صحیح) وَعن یعلى بن مرة س قال: سمعت النبی ج یقول:
«أیُّما رجلٍ ظَلَم شِبْراً مِنَ الأرضِ؛ کَلَّفهُ الله عزَّ وجلَّ أنْ یحفِرَهُ حتى یبلُغَ به سبْعَ أرَضینَ، ثم یُطَوِّقه یومَ القیامَةِ حتى یُقْضى بینَ الناسِ».
از یعلی بن مره س روایت است از رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «هر مردی که در یک وجب از زمینی ظلم کند در روز قیامت خداوند او را مکلف می‌کند که آن را حفر کند تا به طبقه‌ی هفتم زمین برسد، سپس آن را به گردن او می‌پیچانند تا اینکه بین مردم قضاوت و داوری شود».
رواه أحمد والطبرانی، وابن حبان فی "صحیحه"، وفی روایة لأحمد والطبرانی عنه قال: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «مَنْ أَخَذَ أَرْضًا بِغَیْرِ حَقِّها؛ کُلِّفَ أَنْ یَحْمِلَ تُرَابَهَا إِلَى الْمَحْشَرِ».
از رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «هرکس زمینی را به ناحق تصاحب کند، مکلف می‌شود که خاک آن را به سرزمین محشر ببرد».
0-1169- (1) (ضعیف جداً) وفی روایة للطبرانی فی "الکبیر"([3]): «مَنْ ظَلَم مِنَ الأرْضِ شبراً؛ کُلِّفَ أَنْ یَحْفُرَه حتَّى یَبْلُغَ الماءَ؛ ثُمَّ یَحْمِلَهُ إلى المَحْشَرِ».
و در روایت طبرانی آمده است: «هرکس در وجبی از زمین ظلم کند، مکلف می‌شود آن را حفر کند تا به آب برسد سپس آن را به محشر حمل نماید».
2731-1170- (2) (ضعیف جداً) وَعن سعد بن أبی وقاص س قال: قال رسول الله ج: «من أخذَ شیئاً منَ الأرض بغیر حِلِّه؛ طُوِّقَه من سبع أرضین، لا یُقبلُ منه صرفٌ ولا عَدْلٌ».
رواه أحمد([4]) والطبرانی من روایة حمزة بن أبی محمد.
از سعد بن ابی وقاص س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس بخشی از زمین را به ناحق تصرف کند، از هفت زمین طوق خواهد شد بر گردن وی و هیچ عملی از او پذیرفته نمی‌شود».
2732-1171- (3) (ضعیف) وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ([5]) س قَالَ: قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! أَیُّ الظُّلْمِ أَظْلَمُ؟ قَالَ: «ذِرَاعٌ مِنَ الْأَرْضِ یَنْتَقِصُهَا الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ مِنْ حَقِّ أَخِیهِ المسلمِ، فَلَیْسَ حَصَاةٌ مِنَ الْأَرْضِ یَأْخُذُهَا؛ إِلَّا طُوِّقَهَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِلَى قَعْرِ الْأَرْضِ، وَلَا یَعْلَمُ قَعْرَهَا إِلَّا اللَّهُ الَّذِی خَلَقَهَا».
رواه أحمد والطبرانی فی "الکبیر"، وإسناد أحمد حسن([6]).
از ابن مسعود س روایت است: گفتم: ای رسول خدا، کدام ظلم ظالمانه‌تر است؟ فرمود: «ذراعی از زمین که کسی از برادر مسلمانش تصاحب کند. در این‌صورت هیچ سنگی را از آن زمین تصاحب نمی‌کند مگر اینکه روز قیامت تا قعر زمین طوقی بر گردن وی خواهد بود و قعر زمین را جز خداوندی که آن را آفریده نمی‌داند».
2733-1869- (5) (حسن صحیح) وَعَنْ أَبِی مَالِکٍ الْأَشْعَرِیِّ([7]) س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «أَعْظَمُ الْغُلُولِ عِنْدَ اللَّهِ ﻷ ذِرَاعٌ مِنْ الأَرْضِ تَجِدُونَ الرَّجُلَیْنِ جَارَیْنِ فِی الْأَرْضِ أَوْ فِی الدَّارِ، فَیَقْتَطِعُ أَحَدُهُمَا مِنْ حَظِّ صَاحِبِهِ ذِرَاعًا، إِذَا اقْتَطَعَهُ؛ طُوِّقَهُ مِنْ سَبْعِ أَرَضِینَ».
رواه أحمد بإسناد حسن، والطبرانی فی "الکبیر".
از ابو مالک اشعری س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «بزرگ‌ترین دزدی نزد خداوند، ذراعی از زمین است؛ به این‌صورت که دو مرد را می‌یابی که در زمین یا خانه همسایه هستند و یکی از آنها از زمین دیگری به اندازه‌ی یک ذراع برای خود بر می‌دارد. زمانی که آن را تصاحب نمود، از هفت طبقه‌ی زمین بر گردنش طوق می‌شود».
2734-1870- (6) (صحیح) وَعَنْ وَائِلٍ بْنِ حجر([8]) س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «مَنْ غَصَبَ رَجُلًا أَرْضًا ظُلْمًا؛ لَقِیَ اللهَ وَهُوَ عَلَیْهِ غَضْبَانُ».
رواه الطبرانی من روایة یحیى بن عبدالحمید الحمَّانی.
از وائل بن حجر س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس زمین مردی را ظالمانه غصب کند، در حالی با خداوند ملاقات می‌کند که بر او خشمگین است».
2735-1172- (4) (ضعیف) وَعَنِ الْحَکَمِ بْنِ الْحَارِثِ السُّلَمِیِّ س قَالَ: قَالَ رَسُولَ اللَّهِ ج: «مَنْ أَخَذَ مِنْ طَرِیقِ الْمُسْلِمِینَ شِبْرًا؛ جَاءَ بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَحْمِلُهُ مِنْ سَبْعِ أَرَضِینَ».
رواه الطبرانی فی "الکبیر" و"الصغیر" من روایة محمد بن عقبة السدوسی([9]).
از حکم بن حارث سلمی س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس از راه مسلمانان به اندازه یک وجب تصاحب کند، روز قیامت در حالی خواهد آمد که آن را تا هفت زمین حمل می‌کند».
2736-1871- (7) (صحیح) وَعَنْ أَبِی حُمَیْدٍ السَّاعِدِیِّ س؛ أَنَّ النَّبِیَّ ج قَالَ: «لَا یَحِلُّ لِمُسلمٍ أَنْ یَأْخُذَ عَصَا [أَخِیهِ] بِغَیْرِ طِیبِ نَفْسٍ مِنْهُ». قَالَ ذَلِکَ لِشِدَّةِ مَا حَرَّمَ اللَّهُ([10]) مِنْ مَالِ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ.
از ابوحمید ساعدی س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «برای هیچ مسلملانی حلال نیست که عصای برادر مسلمانش را بدون رضایت او بر دارد».
ابوحمید ساعدی س می‌گوید: این به خاطر شدت تحریمی است که خداوند در مال مسلمان بر مسلمان قرار داده است.
رواه ابن حبان فی "صحیحه". (قال الحافظ): "وسیأتی فی "باب الظلم" إن شاء الله تعالى"([11]).
21 -(الترهیب من البناء فوق الحاجة تفاخرا وتکاثراً)
([1]) سقطت من الأصل، واستدرکتها من "المسند" و"مسلم" (5/ 58-59).
([2]) قلت: بل بثلاثة (2/ 387، 388 و432)، وأوسطها على شرط مسلم؛ وبه أخرجه فی "صحیحه".
([3]) قال الهیثمی (4/ 175): "وفیه جابر الجعفی، وهو ضعیف، وقد وثق". انظر "الضعیفة" (6760).
([4]) لم أره فی "مسنده"، وإنما عزاه فی "المجمع" (4/ 175) لأبی یعلى والبزار والطبرانی، وهو مخرج فی "الضعیفة" (6761).
([5]) الأصل: "أبی"، وهو خطأ، والتصحیح من "المسند" وغیره.
([6]) لا وجه لتحسینه ولا لتخصیص أحمد به، فإن مداره عندهما على ابن لهیعة، وهو ضعیف، ثم إن فیه انقطاعاً بیّنه أحمد شاکر (5/ 289)، ومن غرائبه أنه مع کل ذلک صححه! وهو مخرج فی "الضعیفة" (6762).
([7]) هکذا وقع فی ترجمة أبی مالک الأشعری من "المسند" (5/ 341 و344) من طریق زهیر بن محمد وشریک، کلاهما عن عبدالله بن محمد بن عقیل عن عطاء عنه. ثم أورده فی ترجمة أبی مالک الأشجعی (4/ 140) من طریق زهیر وحده قال: "عن أبی مالک الأشجعی". وخفیت الروایة الأولى على الحافظ الناجی (167/ 1)، مع أن الهیثمی قد ذکرها مع الأخرى (4/ 175)، وصحح ابن الأثیر فی "أسد الغابة" (5/ 288) الأولى، وذکر لشریک متابعین علیها، وقال: "وزهیر کثیر الخطأ". وحدیث شریک أخرجه ابن أبی شیبة أیضاً (6/ 567/ 2060)، وحسَّن إسناده الحافظ فی "الفتح" (5/ 105).
([8]) الأصل: "عبدالله"، وهو خطأ یبدو أنه من المؤلف رحمه الله، والصواب: "وائل"، وهو ابن حجر، لأنه فی "المعجم الکبیر" للطبرانی (22/ 18/ 25) من طریق علقمة بن وائل عن أبیه. وکذلک ذکره على الصواب الحافظ ابن حجر فی "التلخیص الحبیر"، وکذلک الحافظ السیوطی فی "الجامع الکبیر". ثم إن غَمْزَ المؤلف بأنه من روایة الحمانی فیه ذهول عن أنَّه متابَع من (محمد بن عیسى الطباع) فی نفس روایة الطبرانی. وتبعه فیه الهیثمی، وقلدهما فی کل ذلک المعلقون الثلاثة کما هی العادة! وقد أودعت بیان ذلک کله وتحقیقه فی "الصحیحة" (3365).
([9]) قلت: هو ضعیف من قبل حفظه، وقد خرجته فی "الضعیفة" (6648).
([10]) وکذا رواه أحمد (5/ 425). وفی روایة له صحیحة: "رسول الله ج".
([11]) ظاهر العبارة أنَّه یعنی الحدیث نفسه، ولم یُعدْه هناک، فلعل الصواب "باب فی الظلم" کما فی بعض النسخ، فانظر (20- القضاء/ 5).
2698-1844- (1) (صحیح) عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «اجْتَنِبُوا السَّبْعَ المُوبِقَاتِ». قَالُوا: یَا رَسُولَ اللَّهِ! وَمَا هُنَّ؟ قَالَ: «الشِّرْکُ بِاللَّهِ، وَالسِّحْرُ، وَقَتْلُ النَّفْسِ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالحَقِّ، وَأَکْلُ الرِّبَا، وَأَکْلُ مَالِ الیَتِیمِ، وَالتَّوَلِّی یَوْمَ الزَّحْفِ، وَقَذْفُ المُحْصَنَاتِ الغَافِلاَتِ المُؤْمِنَاتِ».
رواه البخاری ومسلم وأبو داود والنسائی. [مضی12- الجهاد/11].
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «از هفت گناه نابود کننده اجتناب کنید». گفتند: ای رسول الله ج! آنها کدامند؟ فرمود: «شرک به خداوند، سحر، کشتن نفسی که خداوند حرام نموده مگر به حق، خوردن ربا، خوردن مال یتیم، فرار از میدان جنگ و تهمت زنا زدن به زنان پاکدامن مؤمن بی‌خبر از فساد».
(الموبقات): مهلک و نابودکننده.
2699-1845- (2) (صحیح) وَعَنْ سَمُرَةَ بْنِ جُنْدُبٍ س قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ ج: «رَأَیْتُ اللَّیْلَةَ رَجُلَیْنِ أَتَیَانِی، فَأَخْرَجَانِی إِلَى أَرْضٍ مُقَدَّسَةٍ، فَانْطَلَقْنَا حَتَّى أَتَیْنَا عَلَى نَهَرٍ مِنْ دَمٍ فِیهِ رَجُلٌ قَائِمٌ([1])، وَعَلَى شطِّ النَّهَرِ رَجُلٌ بَیْنَ یَدَیْهِ حِجَارَةٌ، فَأَقْبَلَ الرَّجُلُ الَّذِی فِی النَّهَرِ، فَإِذَا أَرَادَ أَنْ یَخْرُجَ رَمَى الرَّجُلُ بِحَجَرٍ فِی فِیهِ فَرَدَّهُ حَیْثُ کَانَ، فَجَعَلَ کُلَّمَا جَاءَ لِیَخْرُجَ رَمَى فِی فِیهِ بِحَجَرٍ، فَیَرْجِعُ کَمَا کَانَ. فَقُلْتُ: مَا هَذَا الَّذِی رَأَیْتُهُ فِی النَّهَرِ؟ قَالَ: آکِلُ الرِّبَا».
رواه البخاری هکذا فی "البیوع" مختصراً، وتقدم فی "ترک الصلاة" مطولاً [5- الصلاة/40].
از سمرة بن جندب س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «دیشب دو مرد را دیدم که نزد من آمدند و مرا به سرزمین مقدسی بردند. پس رفتیم تا اینکه به نهری از خون رسیدیم که مردی در آن ایستاده بود. و کنار نهر آب، مردی بود که در مقابلش سنگ‌هایی بود. مردی که در نهر بود جلو آمد و هرگاه می‌خواست از نهر خارج شود آن مرد سنگی در دهانش می‌انداخت و او را به جایی که بود بر می‌گرداند و هرگاه می‌خواست از رود خارج شود سنگی در دهانش می‌انداخت و او را به جایی که بود بر می‌گرداند؛ گفتم: این چه کسی بود که در نهر دیدم؟ گفت: ربا خوار».
2700-1846- (3) (صحیح) وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ س قَالَ: لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ ج آکِلَ الرِّبَا، وَمُوکِلَهُ».
از ابن مسعود س روایت است که رسول الله ج رباخوار و ربا دهنده را لعنت کردند.
رواه مسلم والنسائی. ورواه أبو داود والترمذی وصححه، وابن ماجه، وابن حبان فی "صحیحه"؛ کلهم من روایة عبدالرحمن بن عبدالله بن مسعود عن أبیه، ولم یسمع منه([2])، وزادوا فیه: «شَاهِدِیهِ، وَکَاتِبَهُ».
و در روایتی علاوه بر این آمده است: «دو شاهد و کاتب آن را».
2701-1847- (4) (صحیح) وَعَنْ جَابِرِ بن عبدالله ب قَالَ: لَعَنَ رَسُولُ اللهِ ج آکِلَ الرِّبَا، وَمُؤْکِلَهُ، وَکَاتِبَهُ، وَشَاهِدَیْهِ، وَقَالَ: «هُمْ سَوَاءٌ».
رواه مسلم وغیره.
از جابر بن عبدالله ب روایت است که رسول الله ج رباخوار و ربا دهنده و نویسنده و دو شاهد آن را لعنت نمود. و فرمود: «همگی [در گناه ربا] یکسان‌اند».
2702-1848- (5) (حسن لغیره) وَعن أبی هریرة س قال: قال رسول الله ج: «الکبائرُ سبعٌ: أوَّلُهُنَّ الإشراکُ بالله، وقتلُ النفس بغیر حقِّها، وأکلُ الرِّبا، وأکلُ مالِ الیتیمِ، وفرارُ یومِ الزحفِ، وقَذفُ المحصَناتِ، والانتِقالُ إلى الأعرابِ بعدَ هِجرتهِ».
رواه البزار من روایة عمرو بن أبی سَلَمة، ولا بأس به فی المتابعات. [مضی12/11].
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «گناهان کبیره هفت دسته‌اند: اولین آنها شرک به خداوند است و کشتن نفسی به ناحق و خوردن ربا و خوردن مال یتیم و فرار در روز جنگ و تهمت زدن به زنان پاکدامن و بازگشت به سوی بادیه‌نشینان بعد از هجرت به مدینه».
2703-1849- (6) (صحیح) وَعَنْ عَوْنُ بْنُ أَبِی جُحَیْفَةَ عَنْ أَبِیهِ س قَالَ: «لَعَنَ رَسُولُ الله ج الوَاشِمَةَ وَالمُسْتَوْشِمَةَ، وَآکِلَ الرِّبَا، وَمُوکِلَهُ، وَنَهَى عَنْ ثَمَنِ الکَلْبِ، وَکَسْبِ البَغِیِّ، وَلَعَنَ المُصَوِّرِینَ».
رواه البخاری وأبو داود. (قال الحافظ): "واسم أبی جحیفة وهب بن عبدالله السُّوائی".
عون بن ابی جحیفه از پدرش س روایت می‌کند که رسول الله ج زن خالکوب و کسی‌که خال بر او می‌کوبند و رباخوار و ربا دهنده را لعنت نمود و از پول [حاصل از خرید و فروش] سگ و کسب و کار از راه فاحشه نهی کرده و تصویرگران را لعنت نمود».
2704-1850- (7) (صحیح لغیره) وَعَن عبدالله بْنَ مَسْعُودٍ س قَالَ: «آکُلُ الرِّبَا، وَمُوکِلُهُ، وَشَاهِدَاهُ، وَکَاتِباهُ إِذَا عَلِمُوا بِهِ، وَالْوَاشِمَةُ، وَالْمُسْتَوْشِمَةُ لِلْحُسْنِ، وَلَاوِی الصَّدَقَةِ، وَالْمُرْتَدُّ أَعْرَابِیًّا بَعْدَ الهِجْرَةِ؛ مَلْعُونُونَ عَلَى لِسَانِ مُحَمَّدٍ ج».
رواه أحمد وأبو یعلى، وابن خزیمة وابن حبان فی "صحیحیهما"، وزاد فی آخره: «یَوْمَ الْقِیَامَةِ».
از عبدالله بن مسعود س روایت است که می‌گوید: «رباخوار و ربا دهنده و دو شاهد و دو نویسنده‌ی آن اگر از ماهیت معامله ربوی آگاه باشند و زن خالکوب و کسی‌که برای زیبایی بر او خال می‌کوبند و کسی‌که زکات مالش را نمی‌پردازد و بادیه‌نشینی که بعد از هجرت مرتد گردد، بر زبان محمد ج لعنت شده‌اند.
(قال الحافظ): رووه کلهم عن الحارث - وهو الأعور - عن ابن مسعود؛ إلا ابن خزیمة، فإنَّه رواه عن مسروق عن عبدالله بن مسعود.
2705-1158- (1) (ضعیف جداً) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س عَنِ النَّبِیَّ ج قَالَ: «أَرْبَعٌ حَقٌّ عَلَى اللَّهِ أَنْ لَا یُدْخِلَهُمُ الْجَنَّةَ، وَلَا یُذِیقَهُمْ نَعِیمَهَا: مُدْمِنُ الْخَمْرِ، وَآکِلُ الرِّبَا، وَآکِلُ مَالِ الْیَتِیمِ بِغَیْرِ حَقٍّ، وَالْعَاقُّ لِوَالِدَیْهِ».
رواه الحاکم عن إبراهیم بن خثیم بن عراک - وهو واهٍ - عن أبیه عن أبیه عن جده عن أبی هریرة وقال: "صحیح الإسناد"([3]).
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «چهار نفر هستند که این حق برای خداوند متعال است که آنان را وارد بهشت نکند و نعمت آن را به ایشان نچشاند: معتاد به شرابخواری، ربا خوار، کسی‌که مال یتیم را با ناحق می‌خورد و کسی‌که نافرمانی پدر و مادرش می‌کند».
2706-1851- (8) (صحیح لغیره) وَعَنْ عَبْدِاللَّهِ- یعنی ابن مسعود - س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «الرِّبَا ثَلَاثَةٌ وَسَبْعُونَ بَابًا، أَیْسَرُهَا مِثْلُ أَنْ یَنْکِحَ الرَّجُلُ أُمَّهُ».
رواه الحاکم وقال: "صحیح على شرط البخاری ومسلم". ورواه البیهقی من طریق الحاکم ثم قال: "هذا إسناد صحیح، والمتن منکر بهذا الإسناد([4])، ولا أعلمه إلا وهماً، وکأنَّه دخل لبعض رواته إسناد فی إسناد"([5]).
از عبدالله - یعنی ابن مسعود- س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «ربا هفتاد و سه دروازه دارد؛ [گناه] میسرترین [نوع] آن مانند این است که مرد با مادرش همخوابی کند».
2707-1852- (9) (صحیح) وَعَنهُ؛ أَنَّ النَّبِیَّ ج قَالَ: «الرِّبَا([6]) بِضعٌ وسبعونَ باباً، والشرکُ مثلُ ذلِکَ».
و از عبدالله بن مسعود س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «ربا هفتاد و چند بخش است و شرک همانند آن است».
2708-1853- (10) (صحیح لغیره) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «الرِّبَا سَبْعُونَ بَابًا؛ أَدْنَاهَا کَالَّذِی یَقَعُ عَلَى أُمِّهِ».
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «ربا هفتاد بخش دارد و [گناه] کمترین [بخش] آن مانند کسی است که با مادرش همخوابی کند».
رواه البیهقی بإسناد لا بأس به، ثم قال: "غریب بهذا الإسناد، وإنما یعرف بعبدالله بن زیاد عن عکرمة یعنی ابن عمار. قال: وعبدالله بن زیاد هذا منکر الحدیث"([7]).
2709-1159- (2) (ضعیف) وَعَنْ عَبْدِاللهِ بْنِ سَلَامٍ س عَنْ رَسُولِ اللهِ ج قَالَ: «الدِّرْهَمُ یُصِیبُهُ الرَّجُلُ مِنَ الرِّبَا؛ أَعْظَمُ عِنْدَ اللهِ مِنْ ثَلَاثَةٍ وَثَلَاثِینَ زَنْیَةٍ یَزْنِیهَا فِی الْإِسْلَامِ».
رواه الطبرانی فی "الکبیر" من طریق عطاء الخراسانی عن عبدالله، ولم یسمع منه([8]).
از عبدالله بن سلام روایت است که رسول الله ج فرمودند: «درهمی که کسی از طریق ربا بدست آورد نزد خداوند متعال بزرگ‌تر است از سی و سه بار زنایی که در اسلام مرتکب شود».
0-1160- (3) (ضعیف موقوف) ورواه ابن أبی الدنیا والبغوی وغیرهما موقوفاً على عبدالله، وهو الصحیح، ولفظ الموقوف فی أحد طرقه: قال عبدالله: الرِّبَا اثْنَانِ وَسَبْعُونَ حُوبًا، أَصْغَرُهَا حُوبًا کَمَنْ أَتَى أُمَّهُ فِی الإسْلامِ، وَدِرْهَمٌ مِنَ الرِّبَا أَشَدُّ مِنْ بِضْعٍ وَثَلاثِینَ زَنْیَةً. قَالَ: وَیَأْذَنُ اللَّهُ بِالْقِیَامِ لِلْبَرِّ وَالْفَاجِرِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ، إِلا آکِلَ الرِّبَا، فَإِنَّهُ لَا یَقُومُ ﴿إِلَّا کَمَا یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطَانُ مِنَ الْمَسِّ﴾([9])..
عبدالله می‌گوید: ربا هفتاد و دو گناه دارد که کمترین آنها چنان است که کسی با مادرش در اسلام زنا کند. و درهمی از ربا بدتر از سی و چند زنا می‌باشد. راوی می‌گوید: خداوند متعال در روز قیامت به هر نیکوکار و بدکاری اجازه بلند شدن می‌دهد جز رباخوار که برنمی‌خیزد «مگر مانند برخاستن کسی‌که بر اثر تماس شیطان دیوانه شده و (نمی‌تواند تعادل خود را حفظ کند)».
2710-1854- (11) (صحیح موقوف) وروى أحمد بإسناد جید عن کعب الأحبار قال: لَأَنْ أَزْنِیَ ثَلَاثًا وَثَلَاثِینَ زَنْیَةً؛ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ آکُلَ دِرْهَمَ رِبًا یَعْلَمُ اللَّهُ أَنِّی أَکَلْتُهُ حِینَ أَکَلْتُهُ رِبًا.
کعب الاحبار می‌گوید: اگر سی و سه بار عمل فاحشه انجام دهم نزد من محبوب‌تر است از اینکه یک درهم ربا بخورم که خداوند بداند آن را به عنوان ربا خورده‌ام.
2711-1855- (12) (صحیح) وَعَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ حَنْظَلَةَ - غَسِیلِ الْمَلَائِکَةِ - ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «دِرْهَمٌ رِبًا یَأْکُلُهُ الرَّجُلُ وَهُوَ یَعْلَمُ؛ أَشَدُّ مِنْ سِتَّةٍ وَثَلَاثِینَ زَنْیَةً».
از عبدالله بن حنظله – کسی که توسط ملائکه غسل داده شد- ب روایت است که رسول الله ج فرمودند: «کسی‌که یک درهم ربا با اطلاع از [ربا بودن] آن می‌خورد [عذاب آن] شدیدتر از عذاب سی و شش بار عمل فاحشه است».
رواه أحمد والطبرانی فی "الکبیر"، ورجال أحمد رجال "الصحیح".
حافظ می‌گوید: حنظله پدر عبدالله ملقب به «غسیل الملائکة» می‌باشد. چون وی در روز احد جنب بود و نصف سرش را شسته بود که صدای دشمن را شنید؛ پس برای جهاد در راه خدا خارج شده و شهید شد. پس رسول الله فرمودند: «لَقَد رأیتُ الملائِکةَ تَغْسِلُه»([10]): «فرشتگان را دیدم که او را غسل می‌کنند».
2712-1856- (13) (صحیح لغیره) وَرُوِیَ عن أنس بن مالکٍ س قال: خَطبنَا رسولُ الله ج فَذَکر أمْرَ الربا وعظَّم شأنَهُ وقال: «إنَّ الدرْهَم یصیبُه الرجلُ مِنَ الرِّبا؛ أعْظَمُ عند الله فی الخطیئةِ مِنْ ستٍّ وثلاثینَ زَنْیَةً یَزْنیها الرجلُ، وَإنَّ أرْبى الربا عِرْضُ الرجلِ المسْلِمِ».
رواه ابن أبی الدنیا فی کتاب "ذم الغیبة" والبیهقی([11]).
از انس بن مالک س روایت است که رسول الله ج برای ما خطبه خواند و ذکر ربا نموده و گناه آن را بزرگ شمرد و فرمود: «درهمی که کسی از راه ربا به دست می‌آورد نزد خدا از گناه سی و شش عمل فاحشه‌ای که مرتکب آن می‌گردد بیشتر است؛ و بزرگ‌ترین ربا بی‌آبرو کردن فرد مسلمان است».
2713- 1161- (4) (ضعیف) وَرُوِیَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ أَعَانَ ظَالِمًا بِبَاطِلٍ لِیَدْحَضَ بِه حَقًّا؛ فَقَدْ بَرِئَ مِنْ ذِمَّةِ اللَّهِ وَذِمَّةِ رَسُولِهِ ج، وَمَنْ أَکَلَ دِرْهَمًا مِنْ رِبًا؛ فَهُوَ مِثْلُ ثَلَاثةٍ وَثَلَاثِینَ زَنْیَةً، وَمَنْ نَبَتَ لَحْمُهُ مِن سُّحْتِ؛ فَالنَّارُ أَوْلَى بِهِ».
از ابن عباس ب روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس ظالمی را در امری باطل برای نابودی حقی یاری کند، درحقیقت عهد خود را با خداوند و رسولش شکسته است. و هرکس درهمی ربا بخورد این عمل وی چون سی و سه زنا می‌باشد و هرکس گوشت وی از طریق حرام رشد کند، آتش بدان سزاوارتر است».
رواه الطبرانی فی "الصغیر" و"الأوسط"، والبیهقی لم یذکر "من أعان ظالماً" وقال: «إنَّ الرَّبا نَیِّفٌ وسبعون باباً، أهْوَنُهُنَّ باباً مثلُ مَنْ أَتى أمَّهُ فی الإسْلامِ، ودِرهَمٌ مِنْ رِباً أشدُّ مِنْ خمسٍ وثلاثین زَنْیَةً» الحدیث.
و در روایت بیهقی چنین آمده: «ربا هفتاد و اندی بخش دارد که کمترین بخش آن چون زنا کردن با مادر در اسلام است و درهمی از ربا بدتر است از سی و پنج زنا».
2714-1857- (14) (صحیح لغیره) وَعَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «الرِّبَا اثْنَانِ وَسَبْعُونَ بَابًا، أَدْنَاهَا مِثْلُ إِتْیَانِ الرَّجُلِ أُمَّهُ، وَإِنَّ أَرْبَى الرِّبَا اسْتِطَالَةُ الرَّجُلِ فِی عِرْضِ أَخِیهِ».
رواه الطبرانی فی "الأوسط" من روایة عمر بن راشد، وقد وُثِّق.
از براء بن عازب س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «ربا هفتاد و هشت بخش دارد و [گناه] کمترین [بخش] آن همچون زنای مرد با مادرش می‌باشد. و بزرگ‌ترین ربا تعدی و تجاوز شخص به آبروی برادرش می‌باشد».
2715-1858- (15) (صحیح لغیره) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «الرِّبَا سَبْعُونَ حُوبًا؛ أَیْسَرُهَا أَنْ یَنْکِحَ الرَّجُلُ أُمَّهُ».
رواه ابن ماجه والبیهقی؛ کلاهما عن أبی معشر- وقد وثق - عن سعید المقبری عنه. ورواه ابن أبی الدنیا عن عبدالله بن سعید - وهو واه - عن أبیه عن أبی هریرة. وتقدم بنحوه.
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «ربا هفتاد گناه دارد که کمترین آن [همچون] همبستری فرد با مادرش می‌باشد».
(الحوب) به ضم حاء: عبارت است از گناه.
2716-1859- (16) (حسن لغیره) وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: «نَهَى رَسُولُ اللَّهِ ج أَنْ تُشْتَرَى الثَّمَرَةُ حَتَّى تُطْعَمَ. وَقَالَ: إِذَا ظَهَرَ الزِّنَا وَالرِّبَا فِی قَرْیَةٍ؛ فَقَدْ أَحَلُّوا بِأَنْفُسِهِمْ عَذَابَ اللَّهِ».
رواه الحاکم وقال: "صحیح الإسناد".
از ابن عباس ب روایت است که رسول الله ج از اینکه ثمره قبل از اینکه برسد فروخته شود نهی فرمود؛ و فرمود: «هرگاه زنا و ربا در روستایی ظاهر شد، پس عذاب خدا را برای خود حلال کرده‌اند».
2717-1860- (17) (حسن لغیره) وَ عن ابن مسعودٍ س ذکرَ حدیثاً عن النبی ج وقال فیه: «مَا ظَهَرَ فِی قَوْمٍ الزِّنَا وَالرِّبَا؛ إِلَّا أَحَلُّوا بِأَنْفُسِهِمْ عذابَ اللَّهِ».
رواه أبو یعلى بإسناد جید([12]).
ابن مسعود س حدیثی را از رسول الله ج نقل کرده که در آن میفرماید: «زنا و ربا در روستایی ظاهر نمی‌شود مگر اینکه عذاب خدا را برای خود حلال نموده‌اند».
2718-1162- (5) (ضعیف) وَعَنْ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِی ب قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «مَا مِنْ قَوْمٍ یَظْهَرُ فِیهِمُ الرِّبَاإ إِلَّا أُخِذُوا بِالسَّنَةِ، وَمَا مِنْ قَوْمٍ یَظْهَرُ فِیهِمُ الرُّشَا؛ إِلَّا أُخِذُوا بِالرُّعْبِ».
رواه أحمد بإسناد فیه نظر([13]).
(السنة): سالی که قحطی است. چه در ان باران ببارد یا نبارد.
از عمرو بن العاص ب روایت است: از رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «هیچ قومی نیست که ربا در میان آنها انتشار یابد مگر اینکه دچار قحط‌سالی می‌شوند و هیچ قومی نیست که رشوه در میان آنها انتشار یابد مگر اینکه خوف و هراس آنان را فرامی‌گیرد».
2719-1163- (6) (ضعیف) وَعن أبی هریرة س قال: قال رسولُ الله ج: «رأیتُ لیلة أُسرِیَ بی لما انتَهَینا [إلى]([14]) السماء السابعة؛ فَنظرتُ فوقی فإذا أنا بِرَعدٍ وبُروقٍ وصواعِقَ، قال: فأتیتُ على قومٍ بطونُهم کالبُیوتِ فیها الحیَّات تُرى مِن خارِجِ بطونهم، قلتُ: یا جبریلُ! مَن هؤلاء؟ قال: هؤلاء أکَلَة الربا».
رواه أحمد فی حدیث طویل، وابن ماجه مختصراً، والأصبهانی؛ کلهم من روایة علی بن زید عن أبی الصلت عن أبی هریرة.
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «در شب اسرا چون به آسمان هفتم رسیدم در بالای سرم رعد و برق و صاعقه دیدم. بر قومی گذشتم که شکم‌های‌شان چون خانه‌هایی بود که در آن مارهایی بودند که از خارج شکم‌شان دیده می‌شد. گفتم: ای جبریل، آنان کیستند؟ فرمود: آنها رباخواران هستند».
2720-1164- (7) (ضعیف جداً) وروى الأصبهانی أیضاً من طریق أبی هارون العبدی - واسمه عُمارة بن جُوَین، وهو واهٍ - عن أبی سعید الخدریّ: «أنَّ رسول الله ج لما عُرِجَ به إلى السماء نظَر فی سماء الدّنیا، فإذا رجالٌ بطونهم کأمثال البیوت العظام، قد مالَت بُطونُهم، وهم مُنَضَّدُون على سابِلَةِ آل فرعون، یُوقَفون على النار کلَّ غداةٍ وعشِیٍّ، یقولون: ربَّنا لا تُقِم الساعة أبداً. قلتُ: یا جبریل! مَن هؤلاء؟ قال: هؤلاء أکلَةُ الرِّبا من أمَّتِک ﴿لَا یَقُومُونَ إِلَّا کَمَا یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطَانُ مِنَ الْمَسِّ﴾».
اصبهانی می‌گوید: «(منضدون) یعنی: روی هم انداخته می‌شوند. و (السابلة): یعنی: آل فرعون که صبح و شام در معرض آتش قرار می‌گیرند آنها را لگدمال می‌کنند».
از ابوسعید خدری س روایت است زمانی که رسول الله ج به آسمان عروج داده شد، به آسمان دنیا نگاه کرد و مردانی را دید که شکم‌هایی به اندازه خانه‌های بزرگ دارند. شکم‌های‌شان منحرف شده و بر روی یکدیگر و در زیر لگدهای آل فرعون می‌باشند. و در هر شب و روز در برابر آتش قرار می‌گیرند و می‌گویند: خدایا هرگز قیامت را بر پا مکن. گفتم: ای جبریل اینها چه کسانی هستند؟ فرمود: آنان رباخواران امتت هستند. «برنمی‌خیزد مگر مانند برخاستن کسی‌که بر اثر تماس شیطان دیوانه شده و (نمی‌تواند تعادل خود را حفظ کند)».
2721-1861- (18) (صحیح لغیره) وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «بَیْنَ یَدَیِ السَّاعَةِ یَظْهَرُ الرِّبَا وَالزِّنَا، وَالْخَمْرُ».
رواه الطبرانی، ورواته رواة "الصحیح".
از ابن مسعود س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «قبل از قیامت ربا و زنا و شرابخواری آشکار می‌گردد».
2722-1165- (8) (ضعیف) وَعن القاسم بن عبدالواحد الوزان قال: رأیتُ عبدَالله بن أبی أوفى ب([15]) فی السوق فی الصیارَفةِ فقال: یا معشَرَ الصیارِفَةِ! أبشِروا. قالوا: بَشَّرکَ الله بالجنَّة؛ بِمَ تُبَشِّرُنا یا أبا محمَّد؟ قال: قال رسول الله ج: «أبشِروا بالنَّار».
رواه الطبرانی بإسناد لا بأس به([16]).
از قاسم بن عبدالواحد وزان روایت است: عبدالله بن ابی اوفی را در بازار صرافان دیدم که می‌گفت: ای صرافان، مژده باد شما را و خوشحال باشید؛ گفتند: خداوند تو را به بهشت بشارت دهد؛ به چه دلیلی خوشحال باشیم؟ گفت: رسول الله ج فرمودند: «برای آتش خوشحال باشید».
2723-1862- (19) (حسن لغیره) وَرُوِیَ عَنْ عَوْفِ بْنِ مَالِکٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «إِیَّاکَ وَالذُّنُوبَ الَّتِی لَا تُغْفَرُ؛ الْغُلُولُ، فَمَنْ غَلَّ شَیْئًا؛ أَتَى بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ، وَأکلُ الرِّبَا، فَمَنْ أَکَلَ الرِّبَا؛ بُعِثَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَجْنُونًا یَتَخَبَّطُ؛ ثُمَّ قَرَأَ: ﴿الَّذِینَ یَأْکُلُونَ الرِّبَا لَا یَقُومُونَ إِلَّا کَمَا یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطَانُ مِنَ الْمَسِّ﴾».
رواه الطبرانی.
از عوف بن مالک س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «از گناهانی که بخشیده نمی‌شود دوری کن؛ دزدی از مال غنیمت؛ هرکس در چیزی از مال غنیمت خیانت کند، در روز قیامت همراه با آن آورده می‌شود. و ربا خواری؛ کسی‌که ربا می‌خورد در روز قیامت همانند دیوانه‌ای که مس شیطانی شده، مبعوث می‌شود. سپس این آیه را خواند: ﴿ٱلَّذِینَ یَأۡکُلُونَ ٱلرِّبَوٰاْ لَا یَقُومُونَ إِلَّا کَمَا یَقُومُ ٱلَّذِی یَتَخَبَّطُهُ ٱلشَّیۡطَٰنُ مِنَ ٱلۡمَسِّ﴾ [البقرة: 275] «کسانی‌که ربا می‌خورند (روز قیامت از گور) بر نمی‌خیزند مگر مانند برخاستن کسی‌که بر اثر تماس شیطان دیوانه شده و (نمی‌تواند تعادل خود را حفظ کند)».
0-1166- (9) (موضوع) والأصبهانی من حدیث أنس، ولفظه: قال رسول الله ج: «یَأْتی آکِلُ الرِّبا یومَ القیامَةِ مُخَبَّلاً یَجُرّ شِقَّة([17])، ثُمَّ قرَأ: ﴿لَا یَقُومُونَ إِلَّا کَمَا یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطَانُ مِنَ الْمَسِّ﴾».
اصبهانی می‌گوید: «(المخبل): مجنون؛ [والمخبل: فلج. و ﴿الَّذِی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطَانُ مِنَ الْمَسِّ﴾؛ یعنی: شیطان بر وی مستولی شده و با او درگیر شده و او را دچار دیوانگی می‌کند]».
از انس س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «روز قیامت رباخوار چون مجنونی می‌آید که نیمی از بدنش فلج است. سپس این آیه را تلاوت کرد: «بر نمی‌خیزند مگر مانند برخاستن کسی‌که بر اثر تماس شیطان دیوانه شده و (نمی‌تواند تعادل خود را حفظ کند)».
2724-1863- (20) (صحیح) وَعَنِ عبدالله بْنِ مَسْعُودٍ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «مَا أَحَدٌ أَکْثَرَ مِنَ الرِّبَا؛ إِلَّا کَانَ عَاقِبَةُ أَمْرِهِ إِلَى قِلَّةٍ».
رواه ابن ماجه، والحاکم، وقال: "صحیح الإسناد". وفی لفظ له قال: «الرِّبَا وَإِنْ کَثُرَ، فَإِنَّ عَاقِبَتَهُ إِلَى قِلٍّ». وقال فیه أیضاً: "صحیح الإسناد".
از عبدالله بن مسعود س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «بنده‌ای نیست که از راه ربا ثروتمند شود مگر اینکه عاقبتش فقر و نیازمندی است».
2725-1167- (10) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «لَیَأْتِیَنَّ عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ لَا یَبْقَى أَحَدٌ إِلَّا أَکَلَ الرِّبَا، فَمَنْ لَمْ یَأْکُلْهُ أَصَابَهُ مِنْ غُبَارِهِ».
رواه أبو داود وابن ماجه؛ کلاهما من روایة الحسن عن أبی هریرة، واختلف فی سماعه، والجمهور على أنه لم یسمع منه.
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «زمانی بر مردم خواهد آمد که همه آنها ربا می‌خورند و آنکه (به طور مستقیم) از ربا نمی‌خورد، غبار آن او را فرا می‌گیرد».
2726-1864- (21) (حسن لغیره) وَرُوِیَ عن عبادة بن الصامت س عن رسول الله ج قال: «والَّذی نفسی بیَدِه لَیبیتَنَّ أُناسٌ من أُمَّتی على أشَرٍ وبَطَر، ولَعِبٍ ولَهوٍ، فیُصبحوا قِردةً وخنازیرَ باستِحلالِهِمُ المحارِمَ، واتِّخاذِهِمُ القَینَاتِ، وشُربِهمُ الخمرَ، وأکلِهِمُ الرِّبا، ولُبسِهمُ الحریرَ».
رواه عبدالله ابن الإمام أحمد فی "زوائده".
از عبادة بن صامت س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «قسم به کسی‌که جانم در دست اوست، مردانی از امت من شب را با طغیان‌گری و تکبر و هوسرانی و کارهای بیهوده می‌گذرانند و شب را به صبح می‌کنند درحالی‌که به شکل میمون و خوک مسخ شده‌اند؛ چون آنها حرام‌ها را حلال و از زنان آوازخوان استفاده کرده و شراب نوشیده و ربا خورده و حریر پوشیدند».
2727-1168- (11) (ضعیف) وَرُوِیَ عَنْ أَبِی أُمَامَةَ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «یَبِیتُ قَوْمٌ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ عَلَى طُعْمٍ وَشُرْبٍ، وَلَهْوٍ وَلَعِبٍ، فَیُصْبِحُونَ وَقَدْ مُسِخُوا قِرَدَةً وَخَنَازِیرَ، وَلَیُصِیبَنَّهُمْ خَسْفٌ وَقَذْفٌ، حَتَّى یُصْبِحَ النَّاسُ فَیَقُولُونَ: خُسِفَ اللَّیْلَةَ بِبَنِی فُلَانٍ، وَخُسِفَ اللَّیْلَةَ بِدَارِ فُلَانٍ [خَوَاصَّ]، وَلَتُرْسَلَنَّ عَلَیْهِمْ حَاصِبٌ([18]) مِنَ السَّمَاءِ کَمَا أُرْسِلَتْ عَلَى قَوْمِ لُوطٍ؛ عَلَى قَبَائِلَ فِیهَا، وَعَلَى دُورٍ، وَلَتُرْسَلَنَّ عَلَیْهِمُ الرِّیحُ الْعَقِیمُ الَّتِی أَهْلَکَتْ عَادًا؛ عَلَى قَبَائِلَ فِیهَا، وَعَلَى دُورٍ؛ بِشُرْبِهِمُ الْخَمْرَ، وَلُبْسِهِمُ الْحَرِیرَ، وَاتِّخَاذِهِمُ الْقَیْنَاتِ، وَأَکْلِهِمُ الرِّبَا، وَقَطِیعَةِ الرَّحِمِ». وخَصلَةٌ نَسِیَها جَعفَرٌ.
رواه أحمد مختصراً، والبیهقی واللفظ له.
(القینات): جمع (قینة) عبارت است از زن آوازخوان.
از ابوامامه س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «گروهی از این امت بر سفره غذا و نوشیدنی و لهو و لعب شب را صبح می‌کنند درحالی‌که صبح به بوزینه و خوک مسخ شده‌اند و به خسف و قذف مبتلا می‌شوند چنانکه مردم صبح کرده و می‌گویند: دیشب بنی فلان دچار خسف شد و دیشب در فلان سرزمین خسف رخ داد. و از آسمان بر آنها سنگ می‌بارد چنانکه بر قوم لوط بارید. بر قبایلی که در آنها هستند و بر سرزمین‌های ایشان. و بر آنها تندبادی از جنس بادی که قوم عاد را نابود کرد می‌وزد. بر قبایلی که در آنها هستند و بر سرزمین‌های ایشان؛ و دلیل این همه عذاب شرابخواری و پوشیدن لباس ابریشمی و زنان آواز خوان و ربا خواری و قطع پیوند خویشاوندی می‌باشد». و خصلتی دیگر بود که جعفر فراموش کرده است.
20 -(الترهیب من غصب الأرض وغیرها)
([1]) وفی روایة "فی النهر رجل سابح یسبح"، وهذه أوضح، وقد مضت فی المکان الذی أشار إلیه المؤلف.
([2]) قلت: بل سمع منه على الراجح کما تقدم، فانظر التعلیق على حدیث ابن مسعود فی (16- البیوع/ 17)، و"الإرواء" (5/ 184-185).
([3]) قلت: وتعقبه الذهبی (2/ 37) بقوله: "قلت: إبراهیم قال النسائی: متروک".
([4]) قلت: من جهل المعلقین الثلاثة وقلة فهمهم قولهم معلقین على قول البیهقی هذا: "وأنکر الإسناد"! والصواب أنْ یقال: "صحح الإسناد، وأنکر المتن" کما هو ظاهر. والحدیث عندی صحیح على الأقل لغیره، لکثرة شواهده، وهی مخرجة فی "الصحیحة" (1871)، وللحدیث عندهما تتمة بلفظ: "وإنَّ أربى الربا عرض الرجل المسلم".
([5]) انظر الحاشیة السابقة.
([6]) بالباء الموحدة من (الربى)، ووقع فی "کشف الأستار" (64/ 91): (الریاء) بالمثناة التحتیة، وهو خطأ مطبعی اغتر به الجهلة الثلاثة فنقلوه کما هو مخالفین الثابت فی الکتاب وغیره مثل "مُسند البزار" أصل "الکشف"، فهو فی "المسند" (15/ 318/ 1935). ولو کان عندهم شیء من العلم والفقه لعرفوا أن الشطر الثانی من الحدیث یدل على الخطأ، لأنَّ (الریاء) شرک کما تقدم فی "الترهیب من الریاء" فی أول الکتاب، فلا یستقیم المعنى حینئذ، لأنه یصیر کما لو قیل: "الشرک بضع. . والشرک مثل ذلک"، ثم زادوا فی الطین بلة فقالوا عقبه: "ورواه ابن ماجه (2275) باختصار: والشرک مثل ذلک"، فأوهموا أن الحدیث بالیاء عند ابن ماجه أیضاً، وهذا مما یدل على أنهم لا یحسنون التعبیر والکتابة أیضاً. والله المستعان.
([7]) لم یفهم هذا الکلام المعلقون الجهلة فقالوا (2/ 618): "فی إسناد البیهقی (5520) عبدالله بن زیاد منکر الحدیث. . "، ولیس هذا فی إسناد البیهقی، وإنما هو إعلال منه لإسناده الذی الذی ساق طرفه عقب الذی استغربه، کما هو ظاهر.
([8]) من تخالیط الثلاثة الجهلة أنهم أعلوه نقلاً عن الهیثمی بـ (عمر بن راشد)! وإنما أعل به الهیثمی حدیث البراء بن عازب المذکور فی الأصل بعد أربعة أحادیث، وتحته نقلوا عنه أیضاً إعلاله المذکور! وهو الصواب. وهو فی "الصحیح" لغیره.
([9]) قلت: وهکذا رواه البیهقی فی "الشعب" (5514) من طریق عطاء الخرسانی؛ أن عبدالله ابن سلام قال: فذکره موقوفاً. وهذا إسناد منقطع، وهو مخرج فی "الضعیفة" (6758).
([10]) قلت: وهو حدیث صحیح مخرَّج فی "الإرواء" (3/ 167/ 713).
([11]) لقد ضعف المعلقون الثلاثة هذا الحدیث الصحیح اغتراراً منهم بتصدیر المؤلف إیاه بقوله: "رُوی"، وبإعلال البیهقی لإسناده بأحد رواته، وجهلوا قاعدة تقویة الحدیث بکثرة الطرق، فالشطر الأول منه یشهد له أحادیث الباب، وقد حسنوا هم الحدیث الذی قبله کما تقدم، والشطر الثانی منه له شواهد حسنوا هم أیضاً بعضها برقمهم (3713 و4165) کما سیأتی فی (22/ 19)، فکیف یستقیم التضعیف مع ثبوت شطریه لو کانوا یعلمون ویعقلون ما یکتبون؟!
([12]) کذا قال، وتبعه الهیثمی، وفی إسناده (8/ 396/ 4981) شریک القاضی، وبه أعلَّه المعلق علیه، لکنَّه وهم وهماً فاحشاً قلَّده علیه الثلاثة الجهلة، فقال: "لکنَّه لم ینفرد به، بل تابعه علیه أکثر من ثقة، کما یتبین من مصادر التخریج". ثم أفاض فی ذکر التابعین وتخریجهم! ووجه الوهم أنَّ أبا یعلى ساق بإسناده المذکور عن ابن مسعود قوله: "لُعن أکلُ الربا ومُوکله، وشاهداه وکاتبه" المتقدم أول الباب، ثم قال أبو یعلى: "وقال: "ما ظهر. . " الحدیث". قلت: فهما حدیثان بإسناد واحد، وقد أشار إلى هذا المؤلف بقوله: ". . ذکر حدیثاً عن النبی ج، وقال فیه: "ما ظهر. .". فالتخریج الذی أفاض فیه إنما هو للحدیث الأول منهما فقط، وأما هذا الآخر، فلم یذکر له متابعاً ولو ضعیفاً! ویغلب على ظنی أنَّ هؤلاء المقلدة لم یقرؤوا تخریج الرجل، وإنما أخذوا منه ما یسودون به السطور، وإلا فإنَّهم لو فعلوا لما قلدوه، بل ما سرقوه منه! لأنَّ ذلک واضح کالشمس لا یحتاج إلى العلم الذی نفتقده منهم! ومن جهلهم أنَّهم حسنوه مع تضعیفهم لشریک! وکان علیهم أنْ یصححوه على وهمهم! وأنا إنما حسنته للشاهد الذی قبله عن ابن عباس، فتنبه.
([13]) قلت: فیه تساهل ظاهر، لأن إسناده مسلسل بالعلل من أظهرها (ابن لهیعة)، وهو مخرج فی "الضعیفة" (1236).
([14]) سقطت من الأصل، واستدرکتها من "المسند" (2/ 353) ولیس فیه "رأیت"، وکذا هو فی "ترغیب الأصبهانی" (1/ 289/ 647)، وعلی بن زید -هو ابن جدعان- ضعیف. وأبو الصلت مجهول.
([15]) اسم پدرش علقمه بن خالد أسلمی می‌باشد؛ او و پدرش از اصحاب هستند. و بعد از پیامبر مدت مدیدی زنده بود و آخرین نفری از صحابه بود که در کوفه فوت شد.
([16]) قلت: کیف والقاسم الوزان هذا لم یوثقه أحد، حتى ولا ابن حبان، وأشار الذهبی فی "المیزان" إلى أنه مجهول، وصرح بذلک العسقلانی، وبه أعله الهیثمی فی "المجمع"، وکان الأصل (الوراق) فصححه منه ومن "التهذیب".
([17]) الأصل: (شَفَتَه)، والتصحیح من "ترغیب الأصبهانی" (2/ 574/ 1374)، والزیادة منه.
([18]) الأصل: (حجارة)، والتصویب من "البیهقی" و"مسند الطیالسی" أیضاً، والزیادة منهما.
و (الحاصب): باد شدیدی که خاک و سنگریزه به همراه دارد. چنانکه در "اللسان" آمده است.