4789-3333- (1) (حسن صحیح) عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَکْثِرُوا ذِکْرَ هَاذِمِ[1] اللَّذَّاتِ». یَعْنِی الْمَوْتَ.
رواه ابن ماجه والترمذی وحسنه.
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «قطع کننده و از میان برنده‌ی لذت‌ها را زیاد یاد کنید». یعنی مرگ.
(حسن) ورواه الطبرانی فی «الأوسط» بإسناد حسن، وابن حبان فی «صحیحه» وزاد: «فَإِنَّهُ مَا ذَکَرُهُ أَحَدٌ فِی ضِیقٍ إِلَّا وَسَّعَهُ، وَلَا ذَکَرُهُ فِی سَعَةٍ إِلَّا ضَیَّقَهَا عَلَیْهِ».
و در روایت طبرانی و ابن حبان آمده است: «کسی در تنگنای زندگی آن را یاد نمی‌کند مگر اینکه با گشایش و فراخی مواجه می‌شود و در گشایش و فراخی زندگی آن را یاد نمی‌کند مگر اینکه او را در تنگنا قرار می‌دهد».
4790-1943- (1) (ضعیف) وَعَنِ ابنِ عُمَرَ ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «أَکْثِرُوا ذِکرَ هَاذِمِ[2] اللَّذَّاتِ - یَعْنِی الْمَوْتَ - فَإِنَّهُ مَا کَانَ فِی کَثِیرٍ إِلَّا قَلَّلَهُ، وَلَا قَلِیلٍ إِلَّا جَزَّأَهُ».
رواه الطبرانی بإسناد حسن[3].
4791-3334- (2) (حسن لغیره) وَعَن أَنَسٍ س؛ أَنَّ رَسولَ اللهِ ج مَرَّ بِمَجْلِسٍ وَهُمْ یَضْحَکُونَ، فَقَالَ: «أَکْثِرُوا مِنْ ذِکْرِ هَاذِمِ اللَّذَّاتِ - أَحسِبُهُ قَالَ: -، فَإِنَّهُ مَا ذَکَرَهُ أَحَدٌ فِی ضِیقٍ مِنَ الْعَیْشِ إلاَّ وَسَّعَهُ، ولاَ فِی سَعَةٍ إلاَّ ضَیَّقَهُ عَلَیْهِ».
رواه البزار بإسناد حسن والبیهقی باختصار.
از انس س روایت است که رسول الله ج از کنار مجلسی عبور کرد که بسیار می‌خندیدند، پس فرمود: «قطع‌کننده و به هم زننده‌ی لذت‌ها را بسیار یاد کنید». - گمان می‌کنم که فرمود:- فردی در تنگنای زندگی آن را یاد نمی‌کند مگر اینکه با گشایش مواجه می‌شود و در گشایش و آرامش زندگی آن را یاد نمی‌کند مگر اینکه او را در تنگنا قرار می‌دهد.
(ضعیف جداً) وتقدم فی «باب الترهیب من الظلم» [20- القضاء/5] حدیث أبی ذرٍّ، وفیه قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! فَمَا کَانَتْ صُحُفُ مُوسَى علیه السلامُ؟ قَالَ: «کَانَتْ عِبَرًا کُلُّهَا: عَجِبْتُ لِمَنْ أَیْقَنَ بِالْمَوْتِ؛ ثُمَّ هُوَ یَفْرَحُ، وَعَجِبْتُ لِمَنْ أَیْقَنَ بِالنَّارِ؛ ثُمَّ هُوَ یَضْحَکُ، عَجِبْتُ لِمَنْ أَیْقَنَ بِالْقَدَرِ؛ ثُمَّ هُوَ یَنْصَبُ، عَجِبْتُ لِمَنْ رَأَى الدُّنْیَا وَتَقَلُّبَهَا بِأَهْلِهَا؛ ثُمَّ اطْمَأَنَّ إِلَیْهَا، وَعَجِبْتُ لِمَنْ أَیْقَنَ بِالْحِسَابِ غَدًا؛ ثُمَّ لَا یَعْمَلُ».
رواه ابن حبان فی «صحیحه» وغیره.
4792-1944- (2) (ضعیف جداً) وَعَنْ أَبِی سَعِیدٍ الخُدْرِیِّ س قَالَ: دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ ج مُصَلَّاهُ فَرَأَى نَاسًا کَأَنَّهُمْ یَکْتَشِرُونَ[4]، فَقَالَ: «أَمَا إِنَّکُمْ لَوْ أَکْثَرْتُمْ ذِکْرَ هَاذِمِ اللَّذَّاتِ؛ لَشَغَلَکُمْ عَمَّا أَرَى: المَوْتِ، فَأَکْثِرُوا ذِکْرِ هَاذِمِ اللَّذَّاتِ: المَوْتِ؛ فَإِنَّهُ لَمْ یَأْتِ عَلَى القَبْرِ یَوْمٌ إِلَّا تَکَلَّمَ فِیهِ، فَیَقُولُ: أَنَا بَیْتُ الغُرْبَةِ، وَأَنَا بَیْتُ الوَحْدَةِ، وَأَنَا بَیْتُ التُّرَابِ، وَأَنَا بَیْتُ الدُّودِ، فَإِذَا دُفِنَ العَبْدُ المُؤْمِنُ قَالَ لَهُ القَبْرُ: مَرْحَبًا وَأَهْلًا، أَمَا إِنْ کُنْتَ لَأَحَبَّ مَنْ یَمْشِی عَلَى ظَهْرِی إِلَیَّ، فَإِذْ وُلِّیتُکَ الیَوْمَ وَصِرْتَ إِلَیَّ فَسَتَرَى صَنِیعِیَ بِکَ. - قَالَ: - فَیَتَّسَعُ لَهُ مَدَّ بَصَرِهِ، وَیُفْتَحُ لَهُ بَابٌ إِلَى الجَنَّةِ. وَإِذَا دُفِنَ العَبْدُ الفَاجِرُ أَوِ الکَافِرُ، قَالَ لَهُ القَبْرُ: لَا مَرْحَبًا وَلَا أَهْلًا، أَمَا إِنْ کُنْتَ لَأَبْغَضَ مَنْ یَمْشِی عَلَى ظَهْرِی إِلَیَّ، فَإِذْ وُلِّیتُکَ الیَوْمَ وَصِرْتَ إِلَیَّ فَسَتَرَى صَنِیعِیَ بِکَ. - قَالَ: - فَبَلْتَئِمُ عَلَیْهِ حَتَّى تَلْتَقِیَ عَلَیْهِ وَتَخْتَلِفَ أَضْلَاعُهُ - قَالَ: قَالَ[5] رَسُولُ اللَّهِ ج: بِأَصَابِعِهِ، فَأَدْخَلَ بَعْضَهَا فِی جَوْفِ بَعْضٍ -، قَالَ: «وَیُقَیِّضُ اللَّهُ لَهُ سَبْعونَ تِنِّینًا[6]، لَوْ أَنْ وَاحِدًا مِنْهَا نَفَخَ فِی الأَرْضِ؛ مَا أَنْبَتَتْ شَیْئًا مَا بَقِیَتِ الدُّنْیَا، فَیَنْهَشُهُ وَیَخْدَشُهُ؛ حَتَّى یُفْضَى بِهِ إِلَى الْحِسَابِ».قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِنَّمَا القَبْرُ رَوْضَةٌ مِنْ رِیَاضِ الجَنَّةِ، أَوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ النَّارِ».
رواه الترمذی -واللفظ له-، والبیهقی؛ کلاهما من طریق عبیدالله بن الولید الوصّافی- وهو واهٍ- عن عطیة -وهو العوفی- عن أبی سعید، وقال الترمذی: «حدیث حسن[7] غریب لا نعرفه إلا من هذا الوجه».
4793-1945- (3) (موضوع) وَرُوِیَ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: خَرَجْنَا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ج فِی جَنَازَةٍ، فَجَلَسَ إِلَى قَبْرٍ مِنْهَا، فَقَالَ: «مَا یَأْتِی عَلَى هَذَا الْقَبْرِ مِنْ یَوْمٍ إِلَّا وَهُوَ یُنَادِی بِصَوْتٍ ذَلْقٍ طَلْقٍ: یَا ابْنَ آدَمَ نَسِیتَنِی! أَلَمْ تَعْلَمْ أَنِّی بَیْتُ الْوَحْدَةِ، وَبَیْتُ الْغُرْبَةِ، وَبَیْتُ الْوَحْشَةِ، وَبَیْتُ الدُّودِ، وَبَیْتُ الضِّیقِ، إِلَّا مَنْ وَسَّعَنِی اللَّهُ عَلَیْهِ». ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «الْقَبْرُ إِمَّا رَوْضَةٌ مِنْ رِیَاضِ الْجَنَّةِ، أَوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ النَّارِ».
رواه الطبرانی فی «الأوسط».
4794-1946- (4) (منکر) وَعَنِ ابنِ عُمَرَ ب قَالَ: أَتَیْتُ النَّبِیَّ ج عَاشِرَ عَشَرَةٍ، فَقَامَ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ فَقَالَ: یَا نَبِیَّ اللَّهِ! مَنْ أَکْیَسُ النَّاسِ، وَأَحْزَمُ النَّاسِ؟ قَالَ: «أَکْثَرُهُمْ ذِکْرًا لِلْمَوْتِ، وَأَکْثَرُهُمْ اسْتِعْدَادًا لِلموتِ، أُولَئِکَ هُمُ الْأَکْیَاسُ؛ ذَهَبُوا بِشَرَفِ الدُّنْیَا، وَکَرَامَةِ الْآخِرَةِ».
رواه ابن أبی الدنیا فی «کتاب الموت»، والطبرانی فی «الصغیر» بإسناد حسن[8].
0-3335- (3) (حسن) ورواه ابن ماجه مختصراً بإسناد جید[9]، والبیهقی فی «الزهد»[10]، ولفظه: أَنَّ رَجُلاً قَالَ للنَّبِیِّ ج: أَیُّ الْمُؤْمِنِینَ أَفْضَلُ؟ قَالَ: «أَحْسَنُهُمْ خُلُقًا». قَالَ: فَأَیُّ الْمُؤْمِنِینَ أَکْیَسُ؟ قَالَ: «أَکْثَرُهُمْ لِلْمَوْتِ ذِکْرًا، وَأَحْسَنُهُمْ لِمَا بَعْدَهُ اسْتِعْدَادًا، أُولَئِکَ الْأَکْیَاسُ».
و در روایت بیهقی آمده است: مردی به رسول الله ج گفت: کدامین گروه از مؤمنان برتر است؟ فرمود: «خوش اخلاق‌ترین آنها». گفت: زیرک‌ترین مؤمنان چه کسانی هستند؟ فرمود: «کسی که مرگ را بیشتر یاد و خود را برای بعد از آن [آخرت] خوب آماده کند؛ آنان زیرک‌ترین مومنان هستند».
0-3336-(4) (؟)[11] وذکره رَزین فی کتابه بلفظ البیهقی من حدیث أنس، ولم أره.
4795-1947- (5) (ضعیف) وَعَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ السَّاعِدِیِّ س قَالَ: مَاتَ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِیِّ ج، فَجَعَلَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللهِ ج یُثْنُونَ عَلَیْهِ، وَیَذْکُرُونَ مِنْ عِبَادَتِهِ، وَرَسُولُ اللهِ ج سَاکِتٌ، فَلَمَّا سَکَتُوا؛ قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «هَلْ کَانَ یُکْثِرُ ذِکْرَ الْمَوْتِ؟». قَالُوا: لَا. قَالَ: «فَهَلْ کَانَ یَدَعُ کَثِیرًا مِمَّا یَشْتَهِی؟». قَالُوا: لَا. قَالَ: «مَا بَلَغَ صَاحِبُکُمْ کَثِیرًا مِمَّا تَذْهَبُونَ إِلَیْهِ».
رواه الطبرانی بإسناد حسن[12].
0-1948- (6) (ضعیف جداً) ورواه البزار من حدیث أنسٍ قال: ذُکِرَ عِنْدَ النَّبِیّ ج رَجُلٌ بِعِبَادَةٍ وَاجْتِهَادٍ، فَقَالَ: «کَیْفَ ذِکَرُ صَاحِبُکُمُ الْمَوْتَ؟». قَالُوا: مَا نَسْمَعُهُ یَذْکُرُهُ. قَالَ: «لَیْسَ صَاحِبُکُمْ هُنَاکَ»[13].
4796-1949- (7) (موضوع) وَرُوِیَ عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج عَلَى الْمِنْبَرِ وَالنَّاسُ حَوْلَهُ: «أَیُّهَا النَّاسُ! اسْتَحْیُوا مِنَ اللَّهِ حَقَّ الْحَیَاءِ». فَقَالَ رَجُلٌ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! إِنَّا لَنَسْتَحْیِی مِنَ اللَّهِ تَعَالَی، فَقَالَ: «مَنْ کَانَ مِنْکُمْ مُسْتَحْیِیًا؛ فَلَا یَبِیتَنَّ لَیْلَةً إِلَّا وَأَجَلُهُ بَیْنَ عَیْنَیْهِ، وَلْیَحْفَظِ الْبَطْنَ وَمَا وَعَى، وَالرَّأْسَ وَمَا حَوَى، وَلْیَذْکُرِ الْموتَ وَالْبِلَى، وَلْیَتْرُکْ زِینَةَ الدُّنْیَا».
رواه الطبرانی فی «الأوسط».
4797-3337- (5) (حسن لغیره) وَعَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «اسْتَحْیُوا مِنَ اللَّهِ حَقَّ الحَیَاءِ». قَالَ: قُلْنَا: یَا نَبِیَ اللَّهِ! إِنَّا نَسْتَحْیِی وَالحَمْدُ لِلَّهِ. قَالَ: «لَیْسَ ذَلکَ، وَلَکِنَّ الِاسْتِحْیَاءَ مِنَ اللَّهِ حَقَّ الحَیَاءِ؛ أَنْ تَحْفَظَ[14] الرَّأْسَ وَمَا وَعَى، وَتَحْفَظَ[15] البَطْنَ وَمَا حَوَى، وَلْتَذْکُرِ[16] المَوْتَ وَالبِلَى، وَمَنْ أَرَادَ الآخِرَةَ تَرَکَ زِینَةَ الدُّنْیَا، فَمَنْ فَعَلَ ذَلِکَ؛ فَقَدْ اسْتَحْیَا مِنَ اللَّهِ حَقَّ الحَیَاءِ».
از عبدالله بن مسعود س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «از خداوند متعال چنانکه شایسته‌ی اوست حیا کنید». گفتیم: ای رسول الله ج! شکر خدا که ما از او حیا می‌کنیم. رسول الله ج فرمود: «چنین نیست؛ حیایی که شایسته‌ی خداوند است، این است که سرت و آنچه در آن است حفظ کنی و شکم و آنچه در آن می‌ریزی، حفظ کنی و مرگ و پوسیدگی در قبر را به یاد آوری؛ و هرکس آخرت را می‌خواهد، زینت دنیا را رها کند؛ و هرکس چنین کند، حق حیایی را که شایسته‌ی خداوند است به جا آورده است».
رواه الترمذی وقال: «حدیث غریب، إنما نعرفه من حدیث أبان بن إسحاق عن الصباح بن محمد». (قال الحافظ): «أبان والصباح مختلف فیهما، وقد قیل: إن الصباح إنما رفع هذا الحدیث وهماً منه، وضُعِّفَ برفعه، وصوابه موقوف. والله أعلم». [مضی23- الأدب/1].
4798-1950- (8) (مرسل ضعیف) وَعَنِ الضَّحَّاکِ قَالَ: أَتَى النَّبِیُّ ج رَجُلٌ، فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! مَنْ أَزْهَدُ النَّاسِ؟ قَالَ: «مَنْ لَمْ یَنْسَ الْقَبْرَ وَالْبِلَى، وَتَرَکَ فَضلَ زِینَةِ الدُّنْیَا، وَآثَرَ مَا یَبْقَى عَلَى مَا یَفْنَى، وَلَمْ یَعُدَّ غَدًا مِنْ أَیَّامِهِ، وَعَدَّ نَفْسَهُ مِنَ الْمَوْتَى».
رواه ابن أبی الدنیا، وهو مرسل. [مضی هنا/6].
4799-1951- (9) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ عَن عَمَّارٍ س؛ أَنَّ النَّبِیَّ ج قَالَ: «کَفَى بالمَوْتِ واعِظاً، وکَفَى بالیقینِ غِنَىً».
رواه الطبرانی.
4800-3338- (6) (حسن) وَعَنِ الْبَرَاءِ س قَالَ: کُنَّا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ج فِی جِنَازَةٍ، فَجَلَسَ عَلَى شَفِیرِ الْقَبْرِ، فَبَکَى حَتَّى بَلَّ الثَّرَى، ثُمَّ قَالَ: «یَا إِخْوَانِی! لِمِثْلِ هَذَا فَأَعِدُّوا».
رواه ابن ماجه بإسناد حسن.
از براء س روایت است که ما همراه رسول الله ج در تشییع جنازه‌ای شرکت کردیم؛ رسول الله ج برلبه‌ی قبر نشسته و چنان گریه نمود که زمین خیس شد؛ سپس فرمود: «ای برادرانم، برای چنین جایی خود را آماده کنید».
4801-1952- (10) (ضعیف) وَرُوِیَ عَن أَنَسٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَرْبَعَةٌ مِنَ الشَّقَاءِ: جُمُودُ الْعَیْنِ، وَقَسوَةُ الْقَلْبِ، وَطُولُ الأَمَلِ، وَالْحِرْصُ عَلَى الدنیا».
رواه البزار. [مضی 16 –البیوع/ 4]
4802-3339- (7) (حسن لغیره) وَعَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ ب - لَا أَعْلَمُهُ إِلَّا رَفَعَهُ - قَالَ: «صَلَاحُ أَوَّلِ هَذِهِ الْأُمَّةِ بِالزَّهَادَةِ وَالْیَقِینِ، وهَلَاکُ آخِرِها بِالْبُخْلِ وَالْأَمَلِ».
رواه الطبرانی؛ وفی إسناده احتمـال للتحسین. [مضی هنا/6]
از عبدالله بن عمر ب روایت است که رسول الله ج فرمودند: «اصلاح اول این امت با زهد [روی گردانی از دنیا] و یقین است و هلاکت آخر آن به سبب بخل و آرزوهاست».
0-3340- (8) (حسن لغیره) ورواه ابن أبی الدنیا والأصبهانی؛ کلاهما من طریق ابْنِ لَهِیعَةَ عَنْ عَمْرِو بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «نَجَا أَوَّلُ هَذِهِ الْأُمَّةِ بِالْیَقِینِ وَالزُّهْدِ، وَیَهْلِکُ آخِرُ هَذِهِ الْأُمَّةِ بِالْبُخْلِ وَالْأَمَلِ».
از عمرو بن شعیب از پدرش از جدش س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «نجات اول این امت با یقین و زهد است و هلاکت آخر آن با بخل و آرزوهاست».
4803-1953- (11) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ عَنْ أُمِّ الْوَلِیدِ بِنْتِ عُمَرَ قَالَتْ: اطَّلَعَ رَسُولُ اللهِ ج ذَاتَ عَشِیَّةٍ فَقَالَ: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ! أَمَا تَسْتَحْیُونَ؟!». قَالُوا: مِمَّ ذَاکَ یَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «تَجْمَعُونَ مَا لَا تَأْکُلُونَ، وَتَبْنُونَ مَا لَا تَعْمُرُونَ، وَتَأْمُلُونَ مَا لَا تُدْرِکُونَ، أَلَا تَسْتَحْیُونَ ذَلِکَ؟!».
رواه الطبرانی.
4804-1954- (12) (ضعیف) وَرُوِیَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ س قَالَ: اشْتَرَى أُسَامَةُ بْنُ زَیْدٍ وَلِیدَةً بِمِئَةِ دِینَارٍ إِلَى شَهْرٍ، فَسَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «أَلَا تَعْجَبُونَ مِنْ أُسَامَةَ الْمُشْتَرِی إِلَى شَهْرٍ؟ إِنَّ أُسَامَةَ لَطَوِیلُ الْأَمَلِ، وَالَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ مَا طَرَفَتْ عَیْنَای إِلَّا ظَنَنْتُ أَنَّ شُفْرَیَّ لَا یَلْتَقِیَانِ حَتَّى یَقْبِضَ اللَّهُ رُوحِی، وَلَا رَفَعْتُ قَدْحاً إلى فِیَّ فَظَنَنْتُ أنِّی لا أضَعُه[17] حَتَّى أُقْبَضَ، وَلَا لَقَمْتُ لُقْمَةً إِلَّا ظَنَنْتُ أَنِّی لَا أَسِیغُهَا حَتَّى أَغُصَّ بِهَا مِنَ الْمَوْتِ، [یَا بَنِی آدَمَ! إِنْ کُنْتُمْ تَعْقِلُونَ فَعُدُّوا أَنْفُسَکُمْ مِنَ الْمَوْتَى][18]، وَالَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ ﴿إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَأٓتٖۖ وَمَآ أَنتُم بِمُعۡجِزِینَ﴾ [الأنعام: 134]».
رواه ابن أبی الدنیا فی «کتاب قصر الأمل»، وأبو نعیم فی «الحلیة»، والبیهقی، والأصبهانی.
4805-3341- (9) (صحیح) وَعَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ ب قَالَ: أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ ج بِمَنْکِبَیَّ، فَقَالَ: «کُنْ فِی الدُّنْیَا کَأَنَّکَ غَرِیبٌ أَوْ عَابِرُ سَبِیلٍ». وَکَانَ ابْنُ عُمَرَ یَقُولُ: إِذَا أَمْسَیْتَ فَلاَ تَنْتَظِرِ الصَّبَاحَ، وَإِذَا أَصْبَحْتَ فَلاَ تَنْتَظِرِ المَسَاءَ، وَخُذْ مِنْ صِحَّتِکَ لِمَرَضِکَ، وَمِنْ حَیَاتِکَ لِمَوْتِکَ.
رواه البخاری.
از عبدالله بن عمر ب روایت است که می‌گوید: رسول الله ج دست بر شانه‌ام گذاشت و فرمود: «در دنیا چنان باش که گویی غریب یا رهگذری». و ابن عمر می‌گفت: هرگاه شب شد در انتظار صبح مباش و چون صبح کردی در انتظار شب مباش. و هنگام سلامتی و تندرستی برای دوران بیماری‌ات بهره برداری نما و با استفاده از حیات خویش برای مرگ خود، آماده شو».
(حسن لغیره) والترمذی، ولفظه: قَالَ: أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ ج بِبَعْضِ جَسَدِی، فَقَالَ: «کُنْ فِی الدُّنْیَا کَأَنَّکَ غَرِیبٌ أَوْ عَابِرُ سَبِیلٍ، وَعُدَّ نَفْسَکَ فِی أَصحَابِ القُبُورِ[19]»، - وَقَالَ لِی: - «یَا ابْنَ عُمَرَ! إِذَا أَصْبَحْتَ فَلَا تُحَدِّثْ نَفْسَکَ بِالمَسَاءِ، وَإِذَا أَمْسَیْتَ فَلَا تُحَدِّثْ نَفْسَکَ بِالصَّبَاحِ، وَخُذْ مِنْ صِحَّتِکَ قَبْلَ سَقَمِکَ[20]، وَمِنْ حَیَاتِکَ قَبْلَ مَوْتِکَ، فَإِنَّکَ لَا تَدْرِی یَا عَبْدَاللَّهِ مَا اسْمُکَ غَدًا».
ورواه البیهقی وغیره بنحو الترمذی.
و در روایت ترمذی آمده است: رسول الله ج بر قسمتی از بدنم دست گذاشته و فرمود: «در دنیا چنان باش که گویی غریبی یا رهگذر؛ و خویشتن را از اهل قبور بشمار؛ ای ابن عمر، چون صبح کنی به خود مگو که تا شامگاه خواهم بود و چون شب شد با خود مگو که تا صبحگاه خواهم بود و هنگام سلامتی و تندرستی و قبل از بیماری بیشترین بهره را ببر زیرا ای عبدالله تو نمی‌دانی فردا نامت چیست؟ [تو را شقی خواهند گفت یا سعید؟]».
4806-3342- (10) (حسن لغیره) وَعَن مُعَاذٍ س قَالَ: قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللهِ! أَوْصِنِی؟ قَالَ: «اعْبُدِ اللهَ کَأَنَّکَ تَرَاهُ، وَاعْدُدْ نَفْسَکَ فِی الْمَوْتَى، وَاذْکُرِ اللهَ عِنْدَ کُلِّ حَجَرٍ، وَعِنْدَ کُلِّ شَجَرٍ، وَإِذَا عَمِلْتَ سَیِّئَةً فَاعْمَلْ بِجَنْبِهَا حَسَنَةً: السِّرُّ بِالسِّرِّ، وَالْعَلَانِیَةُ بِالْعَلَانِیَةِ».
رواه الطبرانی بإسناد جید؛ إلا أن فیه انقطاعاً بین أبی سلمة ومعاذ. [مضی هنا/1].
از معاذ س روایت است که گفتم: ای رسول الله ج، مرا وصیت کن؛ رسول الله ج فرمود: «خداوند را چنان عبادت کن گویا او را می‌بینی و خود را در ردیف مردگان به حساب آور و خداوند را کنار هر سنگ و درختی یاد کن؛ و هرگاه گناهی انجام دادی، به دنبال آن نیکی انجام بده؛ عمل نیک پنهانی در برابر گناه پنهانی و عمل نیک آشکارا در برابر گناهی که آشکارا مرتکب شدی».
4807-3343- (11) (صحیح) وَعَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو ب قَالَ: مَرَّ بِی النَّبِیَّ ج وَأَنَا أُطَیِّنُ حَائِطًا لِی أَنَا وَأُمِّی، فَقَالَ: «مَا هَذَا یَا عَبْدَاللَّهِ؟». فَقُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! وَهی، فَنَحنُ نُصْلِحُهُ[21]. فَقَالَ: «الْأَمْرُ أَسْرَعُ مِنْ ذَلِکَ».
از عبدالله بن عمرو ب روایت است: من و مادرم دیوار خانه‌ام را با گلی تعمیر می‌کردیم که رسول الله ج از کنار من عبور کرده و فرمود: «ای عبدالله، چه میکنی؟». گفتم: ای رسول الله ج فرسوده شده و آن را تعمیر می‌کنیم؛ رسول الله ج فرمود: «مرگ سریع‌تر از تخریب این دیوار که اگر تعمیر نشود ترس تخریب آن است، [به سراغ انسان] می‌آید».
(صحیح) وفی روایة قال: مَرَّ عَلَینَا رَسُولُ اللَّهِ ج وَنَحْنُ نُعَالِجُ خُصًّا لَنَا وَهَى، فَقَالَ: «مَا هَذَا؟». فَقُلْنَا: خُصٌّ[22] لَنَا وَهَى، فَنَحْنُ نُصْلِحُهُ. فَقَالَ: «مَا أَرَى الْأَمْرَ إِلَّا أَعْجَلَ مِنْ ذَلِکَ».
رواه أبو داود، والترمذی وقال: «حدیث حسن صحیح». وابن ماجه وابن حبان فی «صحیحه».
و در روایتی آمده است: رسول الله ج از کنار ما گذشتند درحالی‌که ما خانه‌ی خود را تعمیر می‌کردیم. فرمود: «چه می‌کنید؟». گفتیم: این خانه فرسوده شده و مشغول تعمیر آن هستیم. رسول الله ج فرمودند: «من مرگ را سریع‌تر از این می‌بینم».
4808-3344-(12) (صحیح) وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ س قَالَ: خَطَّ النَّبِیُّ ج خَطًّا مُرَبَّعًا، وَخَطَّ خَطًّا فِی الوَسَطِ خَارِجًا مِنْهُ، وَخَطَّ خُطَطًا صِغَارًا إِلَى هَذَا الَّذِی فِی الوَسَطِ مِنْ جَانِبِهِ الَّذِی فِی الوَسَطِ فَقَالَ: «هَذَا الإِنْسَانُ، وَهَذَا أَجَلُهُ مُحِیطٌ بِهِ، أَوْ: قَدْ أَحَاطَ بِهِ، وَهَذَا الَّذِی هُوَ خَارِجٌ أَمَلُهُ، وَهَذِهِ الخُطُطُ الصِّغَارُ الأَعْرَاضُ، فَإِنْ أَخْطَأَهُ هَذَا نَهَشَهُ هَذَا، وَإِنْ أَخْطَأَهُ هَذَا نَهَشَهُ هَذَا».
رواه البخاری والترمذی والنسائی وابن ماجه.
وهذه صورَةُ ما خطَّ رسولُ الله ج:
از ابن مسعود س روایت است که رسول الله ج مربعی رسم کردند و یک خط در وسط آن کشید که از مربع خارج شده بود و خط‌های کوچکی نیز از قسمت داخل به طرف آن خط وسطی رسم کردند و آنگاه فرمودند: «این انسان است و این اجل اوست که بر او احاطه دارد یا او را احاطه کرده است و آن که خارج از آن است، آرزوی اوست و این خطوط کوچک، آفات می‌باشند که اگر از این آفت رهایی یابد، آن آفت دیگر او را می‌گزد و اگر از این یکی نیز رهایی یابد دیگری او را گرفتار می‌کند».
و این صورت شکل است:
*********[23]
4809-3345- (13) (صحیح) وَعَنْ أَنَسٍ س قَالَ: خَطَّ رَسُولُ الله ج خَطّاً وَقَالَ: «هَذَا الإِنْسَانُ». وَخَطَّ إِلَى جَنْبِه خطّاً، وَقَالَ: «هَذَا أَجَلُهُ». وَخَطَّ آخَرَ بَعِیداً مِنهُ، فَقَالَ: «هَذَا الأمَلُ، فَبَیْنَمَا هُوَ کَذَلِکَ إِذْ جَاءَهُ الأَقْرَبُ».
رواه البخاری -واللفظ له-، والنسائی بنحوه.
از انس س روایت است که رسول الله ج خطی رسم کرده و فرمودند: «این انسان است». و در کنار آن خط دیگری رسم نموده و فرمود: «این اجل اوست». و خطی دورتر رسم نموده و فرمودند: «این آرزو است، در این میان که انسان به زندگی و آرزوهای خویش سرگرم است، ناگهان خطّ نزدیک‌تر - یعنی مرگش- فرا می‌رسد».
4810-3346- (14) (حسن صحیح) وَعَنهُ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «هَذَا ابْنُ آدَمَ، وَهَذَا أَجَلُهُ - وَوَضَعَ یَدَهُ عِنْدَ قَفَاهُ ثُمَّ بَسَطَهَا[24] وَقَالَ: - وَثَمَّ أَمَلُهُ، وَثَمَّ أَمَلُهُ».
رواه الترمذی وابن حبان فی «صحیحه»، ورواه النسائی أیضاً وابن ماجه بنحوه.
و از انس س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «این فرزند آدم است و این اجل اوست - و در حال بیان این کلمات دستش را بر جایی پس از موضعی گذاشت که در مورد اجل بدان اشاره کرده بود، سپس دستش را باز نموده و فرمود: - و اینجا آرزویش و اینجا آرزویش می‌باشد».
4811-3347- (15) (صحیح لغیره) وَعَنْ بُرَیْدَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «هَلْ تَدْرُونَ مَا مَثلُ هَذِهِ وَهَذِهِ؟». وَرَمَى بِحَصَاتَیْنِ. قَالُوا: اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ. قَالَ: «هَذَا الأَمَلُ، وَذَاکَ الأَجَلُ».
رواه الترمذی وقال: «حدیث حسن غریب».
از بریده س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «آیا می‌دانید مثال این و این چیست؟». و دو سنگ ریزه را پرتاب کرد. گفتند: الله و رسولش داناترند. فرمود: «این آرزو و آن مرگ است».
4812-3348- (16) (حسن) وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ، وَلَا تَزْدَادُ مِنْهُمْ إِلَّا بُعْدًا».
رواه الطبرانی، ورواته محتج بهم فی «الصحیح».
از ابن مسعود س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «قیامت نزدیک است و توشه‌ای جز دوری از آن آماده نکرده‌اند».
0-1955- (13) (ضعیف) والحاکم، وقال: «صحیح الإسناد»، ولفظه: قَالَ رَسُولُ الله ج: «اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ، وَلَا یَزْدَادُ النَّاسُ عَلَى الدُّنْیَا إِلَّا حِرْصًا، وَلَا یَزْدَادُونَ مِنَ اللَّهِ إِلَّا بُعْدًا».
4813-3349- (17) (صحیح) وَعَنْ عَبْدِاللَّهِ[25] س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «الجَنَّةُ أَقْرَبُ إِلَى أَحَدِکُمْ مِنْ شِرَاکِ نَعْلِهِ، وَالنَّارُ مِثْلُ ذَلِکَ».
رواه البخاری وغیره.
از عبدالله بن مسعود س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «بهشت به یکی از شما از بند دَم پاییش نزدیک‌تر است و آتش همچنین».
4814-1956- (14) (ضعیف) وَعَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی وَقَّاصٍ س قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِیِّ ج فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! أَوْصِنِی. قَالَ: «عَلَیْکَ بِالْإِیَاسِ مِمَّا فِی أَیْدِی النَّاسِ، وَإِیَّاکَ وَالطَّمِعَ؛ فَإِنَّهُ الْفَقْرُ الْحَاضِرُ، وَصَلِّ صَلَاتَکَ وَأَنْتَ مُوَدَّعٌ، وَإِیَّاکَ وَمَا یُعْتَذَرُ مِنْهُ».
رواه الحاکم والبیهقی فی «الزهد»، وقال الحاکم - واللفظ له -: «صحیح الإسناد». [مضی 8- الصدقات/4].
0-3350- (18) (حسن لغیره) ورواه الطبرانی من حدیث ابن عمر قال: أَتَى رَجُلٌ إِلَى النَّبِیَّ ج فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! حَدِّثْنِی بِحَدِیثٍ، وَاجْعَلْهُ مُوجَزًا؟ فَقَالَ النَّبِیُّ ج: «صَلِّ صَلَاةَ مُوَدِّعٍ، فَإِنَّکَ إِنْ کُنْتَ لَا تَرَاهُ فَإِنَّهُ یَرَاکَ، وَایْأس مِمَّا فِی أَیْدِی النَّاسِ تَکُنْ غَنِیًّا، وَإِیَّاکَ وَمَا یُعْتَذَرُ مِنْهُ».
از ابن عمر ب روایت است که مردی نزد رسول الله ج آمده و گفت: ای رسول الله ج، حدیث مختصری به من بگو؛ رسول الله ج فرمودند: «چنان نماز بخوان گویا آخرین نماز است، اگر تو او را نمی‌ببینی پس بدان که او تو را می‌ببیند؛ و از آنچه مردم در اختیار دارند اجتناب کن، بی‌نیاز می‌گردی و از انجام کاری که به خاطر آن معذرت خواهی کنی، برحذر باشد».
4815-3351- (19) (حسن لغیره) وروى الطبرانی عن رجل من بنی النخع قال: سمعتُ أبا الدرداءِ حینَ حضرَتهُ الوَفاةُ قال: أحدثُکُم حدیثاً سمِعتُه مِن رسولِ الله ج سمِعتُه یقول: «اعبُدِ الله کأنَّکَ تراه، فإن لَم تکُن تراه فإنَّه یراکَ، واعدُد نَفسَک فی الموتَى، وإیَّاکَ ودَعوَةَ المظلومِ فإنَّها تُستَجابُ» الحدیث.
مردی از بنی نخع می‌گوید: از ابو درداء س هنگام فوتش شنیدم که گفت: حدیثی به شما می‌گویم که آن را از رسول الله ج شنیده‌ام؛ شنیدم که فرمود: «خداوند را چنان عبادت کن که گویا او را می‌بینی. پس اگر او را نمی‌ببینی، او تو را می‌بیند. و خود را در ردیف مردگان به حساب آور و از دعای مظلوم برحذر باش که مستجاب می‌گردد».
4816-3352- (20) (صحیح لغیره موقوف) وَعَنْ أَبِی عَبْدِالرَّحْمَنِ السُّلَمِیِّ قَالَ: نَزَلْنَا مِنَ الْمَدَائِنِ عَلَى فَرْسَخٍ، فَلَمَّا جَاءَتِ الْجُمُعَةُ حَضَرَ [أَبِی، وَ][26] وَحَضَرْتُ [مَعَهُ]، فَخَطَبَنَا حُذَیْفَةُ، فَقَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ یَقُولُ: ﴿ٱقۡتَرَبَتِ ٱلسَّاعَةُ وَٱنشَقَّ ٱلۡقَمَرُ﴾، أَلَا وَإِنَّ السَّاعَةَ قَدِ اقْتَرَبَتْ، أَلَا وَإِنَّ الْقَمَرَ قَدِ انْشَقَّ، أَلَا وَإِنَّ الدُّنْیَا قَدْ آذَنَتْ بِفِرَاقٍ، أَلَا وَإِنَّ الْیَوْمَ الْمِضْمَارُ، وَغَدًا السِّبَاقُ. فَقُلْتُ لِأَبِی: أَیَسْتَبِقُ النَّاسُ غَدًا؟ قَالَ: یَا بُنَیَّ! إِنَّکَ لَجَاهِلٌ، إِنَّمَا یَعْنِی: الْعَمَلَ الْیَوْمَ، وَالْجَزَاءَ غَدًا. فَلَمَّا جَاءَتِ الْجُمُعَةُ الْأُخْرَى حَضَرْنَا، فَخَطَبَنَا حُذَیْفَةُ، فَقَالَ: إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ: ﴿ٱقۡتَرَبَتِ ٱلسَّاعَةُ وَٱنشَقَّ ٱلۡقَمَرُ﴾، أَلَا وَإِنَّ الدُّنْیَا قَدْ آذَنَتْ بِفِرَاقٍ، أَلَا وَإِنَّ الْیَوْمَ الْمِضْمَارُ، وَغَدًا السِّبَاقُ، أَلَا وَإِنَّ الْغَایَةَ النَّارُ، وَالسَّابِقُ مَنْ سَبَقَ إِلَى الْجَنَّةِ.
رواه الحاکم وقال: «صحیح الإسناد».
از ابوعبدالرحمن سلمی روایت است که یک فرسخ از مدائن اتراق کردیم، وقت نماز جمعه که رسید پدرم آمد و من هم همراه او آمدم و حذیفه برای ما خطبه خوانده و گفت: خداوند میفرماید: «قیامت نزدیک شد و ماه از هم شکافت» آگاه باشید که قیامت نزدیک است، آگاه باشید که ماه دو نصف شد، آگاه باشید که دنیا خبر از فراق و جدایی می‌دهد، آگاه باشید که امروز وقت و میدان عمل است و فردا (آخرت) زمان سبقت جستن [در مراتب بهشت].
به پدرم گفتم: آیا روز قیامت مردم سبقت می‌گیرند؟ گفت: ای فرزندم! منظور او را نفهمیدی؛ منظور این است که امروز وقت عمل است و فردا هنگام پاداش. جمعه‌ی بعدی که فرارسید، حاضر شدیم و حذیفه برای ما خطبه خوانده و گفت: خداوند میفرماید: «قیامت نزدیک شد و ماه از هم شکافت» آگاه باشید که دنیا خبر از فراق و جدایی می‌دهد، آگاه باشید که امروز وقت و میدان عمل است و فردا (آخرت) زمان سبقت جستن [در مراتب بهشت]. آگاه باشید که نتیجه‌ی کار آتش است و سبقت گیرنده کسی است که به سوی بهشت سبقت گیرد.
4817-3353- (21) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ ج قَالَ: «بَادِرُوا بِالْأَعْمَالِ فِتَنًا کَقِطَعِ اللَّیْلِ الْمُظْلِمِ، یُصْبِحُ الرَّجُلُ مُؤْمِنًا وَیُمْسِی کَافِرًا، أَوْ یُمْسِی مُؤْمِنًا وَیُصْبِحُ کَافِرًا، یَبِیعُ دِینَهُ بِعَرَضٍ مِنَ الدُّنْیَا».
رواه مسلم.
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «بشتابید به سوی انجام اعمال نیکو، پیش از آنکه فتنه‌هایی ظاهر شود همانند پاره‌های شب تاریک که [در آنها] کسی درحالی صبح می‌کند که مؤمن است و به هنگام شب کافر می‌شود. و شب را مؤمن می‌گذراند و صبح کافر می‌گردد؛ دین خود را در برابر کالای اندکی از دنیا می‌فروشد».
4818-3354- (22) (صحیح) وَعَنهُ س؛ أَنَّ رَسُولَ الله ج قَالَ: «بَادِرُوا بِالْأَعْمَالِ سِتًّا: طُلُوعَ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا، أَوِ الدُّخَانَ، أَوِ الدَّجَّالَ، أَوِ الدَّابَّةَ، أَوْ خَاصَّةَ أَحَدِکُمْ[27]، أَوْ أَمْرَ الْعَامَّةِ[28]».
رواه مسلم.
و از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «بشتابید به سوی اعمال صالح قبل از رخ دادن هفت چیز: طلوع خورشید از مغرب یا دود یا دجال یا دابه یا مرگ یا فتنه‌ی قیامت که همه را در بر می‌گیرد».
4819-1957- (15) (ضعیف جداً) وَعَنهُ؛ أَنَّ رَسُولَ الله ج قَالَ: «بَادِروا بِالأَعْمالِ سَبعاً، هَل تُنتَظرونَ إلاَّ فَقراً مُنسِیاً، أَوْ غنیٌ مُطْغِیاً، أَوْ مَرَضاً مُفسِداً، أَو هَرماً مُفَنَّداً أَو مَوتاً مُجهِزاً، أَوِ الدَّجَّال؛ فشَرُّ غَائب یُنتَظَرُ، أَوِ السَّاعَةَ؛ فالسَّاعةُ أَدْهى وأَمَرُّ».
رواه الترمذی من روایة مُحَرَّر- ویقال: مُحرز، بالزای[29]، وهو واهٍ- عن الأعرج عنه، وقال: «حدیث حسن»!.
4820-3355- (23) (صحیح) وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج لِرَجُلٍ وَهُوَ یَعِظُهُ: «اغْتَنِمْ خَمْساً قبلَ خَمْسٍ: شبابَکَ قبلَ هَرمِکَ، وصِحَّتَک قبل سَقْمِکَ، وغِناکَ قبْلَ فقْرِکَ، وفَراغَک قَبْلَ شُغْلِکَ، وحیاتَک قَبْلَ مَوْتِکَ».
رواه الحاکم وقال: «صحیح على شرطهما».
از ابن عباس ب روایت است که رسول الله ج مردی را پند داده و فرمود: «پنج چیز را قبل از پنج چیز غنیمت شمار: جوانی را قبل از پیری، سلامتی قبل از بیماری، ثروت قبل از فقر و نداری، فراغت قبل از مشغولیت و زندگی قبل از مرگ».
4821-1958- (16) (ضعیف) وَرُوِیَ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ ب قَالَ: خَطَبَنَا رَسُولُ اللَّهِ ج فَقَالَ: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ! تُوبُوا إِلَى اللَّهِ قَبْلَ أَنْ تَمُوتُوا، وَبَادِرُوا بِالْأَعْمَالِ الصَّالِحَةِ قَبْلَ أَنْ تُشْغَلُوا، وَصِلُوا الَّذِی بَیْنَکُمْ وَبَیْنَ رَبِّکُمْ بِکَثْرَةِ ذِکْرِکُمْ لَهُ، وَکَثْرَةِ الصَّدَقَةِ فِی السِّرِّ وَالْعَلَانِیَةِ؛ تُرْزَقُوا وَتُنْصَرُوا وَتُجْبَرُوا».
رواه ابن ماجه. [مضی مطولاً 7- الجمعة/6].
4822-1959- (17) (ضعیف) وَعَنْ شَدَّادِ بْنِ أَوْسٍ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «الْکَیِّسُ مَنْ دَانَ نَفْسَهُ؛ وَعَمِلَ لِمَا بَعْدَ الْمَوْتِ، وَالْعَاجِزُ مَنْ أَتْبَعَ نَفْسَهُ هَوَاهَا؛ وَتَمَنَّى عَلَى اللَّهِ».
رواه ابن ماجه، والترمذی وقال: «حدیث حسن»[30].
4823-3356- (24) (صحیح) وَعَنْ مُصْعَبِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ أَبِیهِ - قَالَ الْأَعْمَشُ: وَلَا أَعْلَمُهُ إِلَّا - عَنْ رَسُولِ الله ج قَالَ: «التَّؤَدَةُ فِی کُلِّ شَیْءٍ خَیْرٌ، إِلَّا فِی عَمَلِ الْآخِرَةِ».
رواه أبو داود والحاکم والبیهقی، وقال الحاکم: «صحیح على شرطهما». (قال الحافظ): «لـم یذکر الأعمش فیه من حدَّثهُ، ولم یجزم برفعه»[31].
(التَّؤدَة) به فتح تاء و همزة مضموم و دال مفتوح و تاء تأنیث: عبارت است از تانی و درنگ و اطمینان و عجله نکردن.
مصعب بن سعد از پدرش روایت می‌کند که اعمش از رسول الله روایت می‌کند: «درنگ و شتاب نکردن در هر چیزی خوب است مگر در انجام عمل آخرت».
4824-1960- (18) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَا مِنْ أَحَدٍ یَمُوتُ إِلَّا نَدِمَ». قَالُوا: وَمَا نَدَامَتُهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ! قَالَ: «إِنْ کَانَ مُحْسِنًا؛ نَدِمَ أَنْ لَا یَکُونَ ازْدَادَ، وَإِنْ کَانَ مُسِیئًا؛ نَدِمَ أَنْ لَا یَکُونَ نَزَعَ».
رواه الترمذی والبیهقی فی «الزهد».
4825-3357- (25) (صحیح) وَعَنْ أَنَسٍ س؛ أَنَّ النَّبِیَّ ج قَالَ: «إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَیْرًا اسْتَعْمَلَهُ». قَالَ: فَقِیلَ: کَیْفَ یَسْتَعْمِلُهُ؟ قَالَ: «یُوَفِّقُهُ لِعَمَلٍ صَالِحٍ قَبْلَ الْمَوْتِ».
رواه الحاکم وقال: «صحیح على شرطهما».
از انس س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرگاه خداوند نسبت به بنده‌ای اراده‌ی خیر کند، او را به کار می‌گیرد». گفتند: چگونه خداوند او را به کار می‌گیرد؟ فرمود: «به او توفیق می‌دهد قبل از وفاتش عمل صالحی انجام دهد».
4826-3358- (26) (صحیح) وَعَنْ عَمْرِو بْنِ الْحَمِقِ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِذَا أَحَبَّ اللَّهُ عَبْدًا عَسَلَهُ»[32]. قَالوا: مَا عَسَلُهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: «یُوَفِّقُ لَهُ عَمَلًا صَالِحًا بَیْنَ یَدَیْ أَجَلِهِ[33] حَتَّى یَرْضَى عَنْهُ جِیرَانُهُ - أَوْ قَالَ: مَنْ حَوْلَهُ-».
رواه ابن حبان فی «صحیحه» والحاکم والبیهقی من طریقه وغیرهما.
از عمرو بن حمق س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرگاه خداوند بنده‌ای را دوست بدارد، او را خوشنام می‌گرداند [خوش آوازه‌اش می‌گرداند]». گفتند: چگونه او را خوشنام و خوش‌آوازه می‌گرداند؟ فرمود: «به او توفیق می‌دهد قبل از فرارسیدن وفاتش عمل صالحی انجام دهد تا جایی که همسایه‌هایش از او راضی می‌شوند - یا اینکه فرمود: اطرافیانش از او راضی می‌شوند».
(عَسَلَه) به فتح عین و سین ماخوذ از (العَسْل): به معنای خوشنام و نیکنام. و برخی می‌گویند: «این مثالی است به این معنا که: خداوند متعال او را به عمل صالحی توفیق دهد که با آن او را گرامی‌می‌دارد چنانکه کسی برادرش را با خوراندن عسل گرامی می‌دارد».
4827-3359- (27) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «أَعْذَرَ[34] اللَّهُ إِلَى امْرِئٍ أَخَّرَ أَجَلَهُ حَتَّى بَلَغَ سِتِّینَ سَنَةً». رواه البخاری.
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «خداوند حجت را بر کسی که وفاتش را تا سن شصت سالگی به تأخیر انداخته تمام کرده است».
[مراد کسی است که خداوند متعال شصت سال به او فرصت زندگی داده است.]
4828-3360- (28) (صحیح) وَعَنْ سَهْلٍ مَرفُوعاً: «مَنْ عُمِّرَ مِنْ أُمَّتِی سَبْعِینَ سَنَةً؛ فَقَدْ أَعْذَرَ اللَّهُ إِلَیْهِ فِی الْعُمُرِ».
رواه الحاکم وقال: «صحیح على شرطهما».
از سهل س به صورت مرفوع از رسول الله ج روایت است که فرمودند: «هریک از امتیانم که عمرش به هفتاد سال برسد، خداوند در عمرش حجت را بر او تمام کرده است».
4829-3361- (29) (صحیح لغیره) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولَ اللَّهِ ج: «أَلَا أُنَبِّئُکُمْ بِخِیَارِکُمْ؟». قَالُوا: نَعَم. قَالَ: «خِیَارُکُمْ أَطْوَلُکُمْ أَعْمَارًا، وَأَحْسَنُکُمْ أَعْمَالًا».
رواه أحمد، ورواته رواة «الصحیح»، وابن حبان فی «صحیحه»، والبیهقی. [مضی نحوه 23- الأدب/2].
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «آیا شما را از بهترین‌تان باخبر نسازم؟». گفتند: بله. فرمود: «کسی از شما که عمر طولانی‌تر و اعمالی نیکوتر داشته باشد».
0-3362- (30) (صحیح) ورواه الحاکم من حدیث جابر؛ وقال: «صحیح على شرطهما».
4830-3363- (31) (صحیح لغیره) وَعَنْ أَبِی بَکْرَةَ س؛ أَنَّ رَجُلًا قَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! أَیُّ النَّاسِ خَیْرٌ؟ قَالَ: «مَنْ طَالَ عُمُرُهُ، وَحَسُنَ عَمَلُهُ». قَالَ: فَأَیُّ النَّاسِ شَرٌّ؟ قَالَ: «مَنْ طَالَ عُمُرُهُ وَسَاءَ عَمَلُهُ».
رواه الترمذی وقال: «حدیث حسن صحیح»، والطبرانی بإسناد صحیح، والحاکم، والبیهقی فی «الزهد» وغیره.
از ابوبکره س روایت است که مردی گفت: ای رسول الله ج، بهترین مردم کیست؟ فرمود: «کسی که عمرش طولانی و عملش نیکو باشد». گفت: بدترین مردم کیست؟ فرمود: «کسی که عمرش طولانی و عملش بد باشد».
4831-3364- (32) (صحیح) وَعَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ بُسْرٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «خَیْرُ النَّاسِ مَنْ طَالَ عُمُرُهُ وَحَسُنَ عَمَلُهُ».
رواه الترمذی وقال: «حدیث حسن».
از عبدالله بن بُسر س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «بهترین مردم کسی است که عمرش طولانی و عملش نیکو باشد».
4832-1961- (19) (ضعیف) وَعَنْ أَنَسٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَلَا أُنَبِّئُکُمْ بِخِیَارِکُمْ؟». قَالُوا: بَلَى یَا رَسُولَ اللَّهِ! قَالَ: «خِیَارُکُمْ أَطْوَلُکُمْ أَعْمَارًا إِذَا سَدِّدُوا».
رواه أبو یعلى بإسناد حسن[35].
4833-1962- (20) (ضعیف جداً) وَعَنْ عَبْدِاللهِ بْنِ مَسْعُودٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «إِنَّ لِلَّهِ عِبَادًا یَضِنُّ بِهِمْ عَنِ الْقَتْلِ، وَیُطِیلُ أَعْمَارَهُمْ فِی حُسْنِ الْعَمَلِ، وَیُحَسِّنُ أَرْزَاقَهُمْ، وَیُحْیِیهِمْ فِی عَافِیَةٍ، وَیَقْبِضُ أَرْوَاحَهُمْ فِی عَافِیَةٍ فِی الْفُرُشِ، وَیُعْطِیهِمْ مَنَازِلَ الشُّهَدَاءِ».
رواه الطبرانی، ولا یحضرنی الآن إسناده[36].
4834-3365- (33) (حسن صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: کَانَ رَجُلَانِ مِنْ (بَلِیٍّ) [حَیٍّ][37] مِنْ (قُضَاعَةَ) أَسْلَمَا مَعَ رَسُولِ الله ج، فَاسْتُشْهِدَ أَحَدُهُمَا وَأُخِّرَ الْآخَرُ سَنَةً. قَالَ طَلْحَةُ بْنُ عُبَیْدِاللَّهِ: [فَأُرِیتُ الْجَنَّةَ] فَرَأَیْتُ الْمُؤَخَّرَ مِنْهُمَا أُدْخِلَ الْجَنَّةَ قَبْلَ الشَّهِیدِ. فَتَعَجَّبْتُ لِذَلِکَ، فَأَصْبَحْتُ، فَذَکَرْتُ [ذَلِکَ] لِلنَّبِیِّ ج[38]. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَلَیْسَ قَدْ صَامَ بَعْدَهُ رَمَضَانَ؟ وَصَلَّى سِتَّةَ آلَافِ رَکْعَةٍ، - أَوْ کَذَا[39] وَکَذَا رَکْعَةً - صَلَاةَ سَنَةٍ؟».
رواه أحمد بإسناد حسن. [مضی5- الصلاة/13].
از ابوهریره س روایت است که: دو مرد از بَلِی که محله‌ای از قضاعه بود نزد رسول الله ج مسلمان شدند. یکی از آن دو شهید شد و دیگری سال بعد وفات کرد.
طلحة بن عبیدالله گفت: در خواب بهشت به من نشان داده شد و دیدم فردی که دیرتر وفات کرد، جلوتر از برادر شهیدش وارد بهشت شد. از این مساله تعجب کردم. به همین خاطر صبح، آن را برای رسول الله ج تعریف نمودم. رسول الله ج فرمود: «آیا بعد از او رمضان را روزه نگرفته و شصت هزار رکعت نماز نخوانده – یا فرمود: چنین و چنان رکعت نماز نخوانده - و نماز یک‌سال [پس از او را] نخوانده است؟».
0-3366- (34) (صحیح) ورواه ابن ماجه وابن حبان فی «صحیحه» والبیهقی؛ کلهم عن طلحة بنحوه أطول منه؛ وزاد ابن ماجه وابن حبان فی آخره: «فَلَما بَیْنَهُمَا أَبْعَدُ مِمَّا بَیْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ». [مضی هناک].
و در روایت ابن ماجه و ابن حبان آمده است: «و فاصله‌ی بین آن دو بیش از فاصله‌ی ما بین آسمان و زمین است».
4835-3367- (35) (حسن صحیح) وَعَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ شَدَّادٍ: أَنَّ نَفَرًا مِنْ بَنِی عُذْرَةَ[40] ثَلَاثَةً، أَتَوُا النَّبِیَّ ج فَأَسْلَمُوا. قَالَ: فَقَالَ النَّبِیُّ ج: «مَنْ یَکْفِیهِمْ؟». قَالَ طَلْحَةُ: أَنَا. قَالَ: فَکَانُوا عِنْدَ طَلْحَةَ، فَبَعَثَ النَّبِیُّ ج بَعْثًا فَخَرَجَ فیه أَحَدُهُمْ فَاسْتُشْهِدَ، ثُمَّ بَعَثَ بَعْثًا، فَخَرَجَ فِیهِ آخَرُ فَاسْتُشْهِدَ، ثُمَّ مَاتَ الثَّالِثُ عَلَى فِرَاشِهِ. قَالَ طَلْحَةُ: فَرَأَیْتُ هَؤُلاءِ الثَّلاثَةَ الَّذِینَ کَانُوا عِنْدِی فِی الْجَنَّةِ، فَرَأَیْتُ الْمَیِّتَ عَلَى فِرَاشِهِ أَمَامَهُمْ، وَرَأَیْتُ الَّذِی اسْتُشْهِدَ أَخِیرًا یَلِیهِ، وَرَأَیْتُ أَوَّلَهُمِ آخِرَهُمْ. قَالَ: فَدَاخَلَنِی مِنْ ذَلِکَ! فَأَتَیْتُ النَّبِیَّ ج، فَذَکَرْتُ ذَلِکَ لَهُ، فَقَالَ: «وَمَا أَنْکَرْتَ مِنْ ذَلِکَ؟ لَیْسَ أَحَدٌ أَفْضَلَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ مِنْ مُؤْمِنٍ یُعَمَّرُ فِی الْإِسْلامِ؛ لِتَسْبِیحِهِ وَتَکْبِیرِهِ وَتَهْلِیلِهِ».
رواه أحمد وأبو یعلى، ورواتهما رواة «الصحیح». وفی أوله عند أحمد إرسال کما مرَّ[41]، ووصله أبو یعلى بذکر طلحة فیه.
از عبدالله بن شَدَّاد روایت است که: سه نفر از بنی عُذره نزد رسول الله ج آمدند و اسلام آوردند. رسول الله ج فرمود: «چه کسی آنان را مهمان می‌کند؟».
طلحه گفت: من؛ پس نزد طلحه بودند که رسول الله ج لشکری را فرستاد و یکی از آنها در آن شرکت کرده و شهید شد. سپس لشکری دیگر فرستاد و یکی دیگر از آنها در آن شرکت کرده و شهید شد؛ و فرد سومی بر بسترش وفات کرد. طلحه می‌گوید: سه نفری که نزد من بودند، در بهشت دیدم؛ فردی از آنها که بر بسترش وفات کرده بود در پیشاپیش آنان دیدم و کسی که اخیرا شهید شد، بعد از او و کسی که اول شهید شد آخرین‌شان بود. از آن خواب پریشان شدم؛ پس نزد رسول الله ج رفتم و جریان را تعریف کردم، فرمود: «چه بخشی از آن برای تو جای سوال شده است؟ هیچ کسی نزد خداوند از مؤمنی که در اسلام با تسبیح و تکبیر و تهلیل عمر طولانی‌تری می‌کند، برتر نیست».
4836-3368- (36) (صحیح) وَعَنْ أُمِّ الْفَضْلِ ل؛ أَنَّ النَّبِیَّ ج دَخَلَ عَلَى الْعَبَّاسِ وَهُوَ یَشْتَکِی، فَتَمَنَّى الْمَوْتَ، فَقَالَ: «یَا عَبَّاسُ، عَمَّ رَسُولِ اللَّهِ! لَا تَتَمَنَّ الْمَوْتَ، إِنْ کُنْتَ مُحْسِنًا تَزْدَادُ إِحْسَانًا إِلَى إِحْسَانِکَ خَیْرٌ لَکَ، وَإِنْ کُنْتَ مُسِیئًا فَإِنْ تُؤَخَّرْ تَسْتَعْتِبْ[42] مِن إِسَاءَتِکَ خَیْرٌ لَکَ، لَا تَتَمَنَّ الْمَوْتَ».
رواه أحمد، والحاکم -واللفظ له-، وهو أتم، وقال: «صحیح على شرطهما».
از ام فضل ل روایت است که رسول الله ج به ملاقات عباس آمد؛ عباس مریض شده بود و آرزوی مرگ می‌کرد؛ رسول الله ج فرمود: «ای عباس، عموی رسول الله ج، مرگ را آرزو مکن؛ اگر نیکوکار باشی و نیکی‌ای به نیکی‌هایت اضافه کنی، برای تو بهتر است؛ و اگر گنه‌کار باشی و مرگ تو به تأخیر افتد، با بازگشت از گناه در جستجوی کسب رضایت الهی، این برای تو بهتر است؛ پس مرگ را تمنا مکن».
4837-1963- (21) (ضعیف) وَعَن جَابِرِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «لَا تَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ؛ فَإِنَّ هَوْلَ الْمَطْلَعِ شَدِیدٌ، وَإِنَّ مِنَ السَّعَادَةِ أَنْ یَطُولَ عُمْرُ الْعَبْدِ، وَیَرْزُقَهُ اللَّهُ الْإِنَابَةَ».
رواه أحمد بإسناد حسن[43]، والبیهقی.
4838-3369- (37) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س؛ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «لاَ یَتَمَنَّى أَحَدُکُمُ المَوْتَ، فَإِمَّا مُحْسِنًا فَلَعَلَّهُ یَزْدَادُ، وَإِمَّا مُسِیئًا فَلَعَلَّهُ یَسْتَعْتِبُ».
رواه البخاری -واللفظ له-، ومسلم.
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هیچیک از شما آرزوی مرگ نکند؛ یا نیکوکار است که امید است بر خیر و نیکی‌اش بیفزاید و اگر گناهکار است امید است که توبه کند و از گناه و لغزشش دست بردارد».
(صحیح) وفی روایة لمسلم: «لَا یَتَمَنَّى أَحَدُکُمُ الْمَوْتَ وَلَا یَدْعُو بِهِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَهُ، وَإِنَّهُ إِذَا مَاتَ انْقَطَعَ عَمَلُهُ، وَإِنَّهُ لَا یَزِیدُ الْمُؤْمِنَ عُمْرُهُ إِلَّا خَیْرًا».
و در روایت مسلم آمده است که: «هیچیک از شما آرزوی مرگ نکرده و برای آمدن آن قبل از فرارسیدن وقتش دعا نکند، زیرا اگر وفات کند عملش قطع می‌گردد حال آنکه عمر مومن جز به خیر و خوبی او نمی‌افزاید».
4839-3370- (38) (صحیح) وَعَنْ أَنَسٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «لَا یَتَمَنَّى أَحَدُکُمُ الْمَوْتَ لِضُرٍّ نَزَلَ بِهِ، فَإِنْ کَانَ وَلَا بُدَّ فَاعِلاً فَلْیَقُلْ: اللَّهُمَّ أَحْیِنِی مَا کَانَتِ الْحَیَاةُ خَیْرًا لِی، وَتَوَفَّنِی إِذَا کَانَتِ الْوَفَاةُ خَیْرًا لِی».
رواه البخاری ومسلم وأبو داود والترمذی والنسائی.
از انس س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هیچیک از شما به سبب ضرری که متوجه وی شده، طلب مرگ نکند؛ اما اگر چاره‌ای جز این ندارد بگوید: خدایا مرا زنده بدار تا زمانی که زندگی برایم بهتر است و مرا بمیران زمانی که مرگ برایم بهتر است».
9 ـ (الترغیب فی الخوف، وفضله)
([1]) أی: قاطع، وهو بالذال المعجمة، وقیل: بالمهملة، والأول هو الذی جزم به جمع؛ کما فی "عجالة الإملاء" للشیخ الناجی (213/ 1-2).
([2]) انظر الحاشیة السابقة.
([3]) وکذا قال الهیثمی، وقلدهما الثلاثة! وفی إسناده (6/ 365/ 5776) (عبدالله بن عمر العمری)، ضعیف لسوء حفظه، والراوی عنه (أبو عامر الأسدی) مجهول الحال. وهو مخرج فی "الإرواء" (3/ 145-146). ویغنی عنه حدیث أبی هریرة مرفوعاً، دون قوله: "فإنه ما کان..."، وهو فی "الصحیح" فی هذا الباب.
([4]) أی: تظهر أسنانهم من الضحک.
([5]) أی: أشار، وکان الأصل: (فأخذ)، فصححته من "الترمذی" (2462)، وهو مخرج فی "الضعیفة" (4990).
([6]) بالکسر والتشدید: ضرب من الحیات أکبر ما یکون منها. ووقع فی "الترمذی" (2462): (ویقیض الله له سبعین..).
([7]) لفظ (حسن) لم یثبت فی بعض النسخ، وهو اللائق بحال إسناده کما ترى.
([8]) وکذا قال الهیثمی، وقلدهما الثلاثة، وفیه (معلى الکندی) لم یوثقه غیر ابن حبان، ولا روى عنه إلا اثنان، نعم قد توبع دون قوله: "ذهبوا بشرف.."، فهی زیادة منکرة، وهو فی "الصحیح" دونها بروایة البیهقی. ثم إن الطبرانی رواه فی "المعاجم الثلاثة" وابن أبی الدنیا فی "مکارم الأخلاق" کما فی "الروض" (489).
([9]) کذا قال، وفیه مجهول کما قال البوصیری، والعمدة على روایة البیهقی -وکذا البزار- فإن سندها حسن، وصححه الحاکم، ووافقه الذهبی.
([10]) قلت: لقد أبعد النجعة، فقد أخرجه من هو أعلى منه کما یأتی.
([11]) کذا فی أصول الشیخ، وهو فی «صحیح الترغیب». [ش].
([12]) وکذا قال الهیثمی! وقلدهما الثلاثة، وفیه من لا یعرف له ترجمة بشهادة الهیثمی نفسه فی غیر هذا الحدیث، وضعفه الحافظ العراقی، کما بینته فی "الضعیفة" رقم (6507).
([13]) قلت: فی إسناد (3622) (یوسف بن عطیة) وهو ضعیف جداً کما قال الحافظ، ومع ذلک قال الجهلة: "حسن..."، وقد عزوه للبزار بالرقم المذکور! فهم لا یحسنون بالبحث والنظر فی الأسانید والرجال!
([14]) فی الأصل الأفعال الثلاثة بیاء المضارعة (یحفظ) و... إلخ، وغفل عنه الثلاثة مع ذکرهم رقم الترمذی (2460). لکن لفظ أحمد والحاکم: "ولکن من استحى من الله حق الحیاء فلیحفظ الرأس وما حوى..." إلخ.
([15]) انظر الحاشیة السابقة.
([16]) انظر الحاشیة السابقة.
([17]) کذا فی المنیریة (4/ 131) والطبعة السابقة (2/ 349- «ضعیفة»)! وهو خطأ، صوابه: «أنی واضعه»، کما فی «قصر الأمل» لابن ابی الدنیا (29/ 6) و «ترغیب الأصبهانی» (1/ 102/ 174) و «الحلیة» (6/ 91)، وتحرفت فی مطبوع «الشعب» (7/ 355/ 10564) للبیهقی إلی «اوضعه» فلتصوب. [ش].
([18]) زیادة من ابن أبی الدنیا وغیره، وهو مخرج فی "الضعیفة" (4977).
([19]) ذکره فی "المشکاة" (5274) بروایة البخاری! وإنما عنده الشطر الأول منه کما رأیت. وهکذا على الصواب ذکره فی مکان آخر (1604)، فاقتضى التنبیه.
([20]) قلت: لقوله: "خذ من صحتک..." إلخ شاهد من حدیث ابن عباس یأتی قریباً بلفظ: "اغتنم خمساً قبل خمس..." الحدیث.
([21]) کذا الأصل، والسیاق لأبی داود، وفیه: "شیء أصلحه". ولفظ الترمذی: "قد وهى فنحن نصلحه"، فالظاهر أن المؤلف رکب من روایة أبی داود والترمذی سیاقاً واحداً، ولیس هذا بجید، وإن کان هو یکثر من ذلک.
([22]) الْخُصُّ: به معنای خانه‌ای است که از نی ساخته شده باشد یا خانه‌ای که با چوب سقف شده باشد. عون المعبود وحاشیة ابن القیم (14/ 100) مصحح
([23]) قلت: هذه الصورة غیر مطابقة لقوله: "وخط خططاً صغاراً إلى هذا الذی فی الوسط"، فالصواب جعل الخطوط الصغیرة فی داخل المربع. ومع وضوح هذا فقد عرض الحافظ فی "الفتح" خمس صور أخرى أقربها إلى ما ذکرنا الأولى منها، لولا أن فیها خطوطاً أخرى حول الخط الخارج ولم تذکر فی الحدیث، وقال: "والأول المعتمد".
([24]) زاد ابن ماجه (4232): "أمامه"، ورواه أحمد بلفظ: "ثم رمى بیده أمامه"، وهو مخرج فی "الصحیحة" (3428).
([25]) هو ابن مسعود س الراوی للحدیث قبله، فکان ینبغی عطفه علیه فیقال: "وعنه" کما هی عادته فی مثله، وإلا أوهم أنه غیره کما لا یخفى.
([26]) سقطت من الأصل، واستدرکتها من "ذم الدنیا" (65/ 157)، و"الحلیة" و"تفسیر الطبری" (27/ 51)، وسنده صحیح دون إسناد الحاکم، فقد رده الذهبی (4/ 609) بما لا ضرورة لبیانه هنا. ومن تخالیط الجهلة أنهم نقلوا (4/ 143) عن الذهبی أنه أعله بالانقطاع بین أبی قلابة وأبی ذر، وهذا حدیث آخر اختلط علیهم بهذا!! وانظر تخریج هذا الأثر فی تعلیق الدکتور ضیاء السلفی على "الزهد" لأبی داود (ص 267). والحدیث مخرج عندی فی "الضعیفة" تحت الحدیث (4872).
([27]) أی: الواقعة التی تخص أحدکم، قیل: یرید الموت أو الشواغل الخاصة به.
([28]) (أو أمر العامة) یعنی: فتنه‌ای که همه مردم را دربرمی‌گیرد که همان قیامت است؛ چنانکه قتاده می‌گوید در روایتی که امام احمد ذکر می‌کند. (2/ 337 و372 و407 و511).
([29]) قال الحافظ الناجی: "وینکر على المصنف کونه لم ینسبه للتمییز، وهو منسوب فی نفس الروایة: (ابن هارون)، وهو تیمی مدنی من أفراد الترمذی". قلت: وهو متروک، لکن روی من وجه آخر عن أبی هریرة دون جملة (سبعاً). انظر "الضعیفة" (1666).
([30]) قلت: فیه أبو بکر بن أبی مریم وهو ضعیف، وله طریق آخر، ولکنه ضعیف جداً، وهما مخرجان فی "الضعیفة" (5319).
([31]) انظر الجواب عن هذه العلة فی "الصحیحة" (1794).
([32]) هو بتخفیف السین کما قال الناجی.
([33]) الأصل: (رحلته)، والتصحیح من "الحاکم" (1/ 340)، والسیاق له. ولفظ ابن حبان والبیهقی: (موته)، وهذا رواه فی "الزهد" (308/ 818) من غیر طریق الحاکم.
([34]) (الإعذار): به معنای عدم عذر می‌باشد. و در آن اشاره‌ای است به این کلام الهی که میفرماید: ﴿أَوَ لَمۡ نُعَمِّرۡکُم مَّا یَتَذَکَّرُ فِیهِ مَن تَذَکَّرَ وَجَآءَکُمُ ٱلنَّذِیرُ﴾ [فاطر: 37] «آیا آن قدر شما را عمر ندادیم که پندگیرندگان در آن پند گیرند؟! و هشدار دهنده (نیز) به سراغ شما آمد؟!)». و به این معناست که برای برای او هیچ عذری باقی نمانده است گویا ککه می‌گوید: اگر اجلم به تاخیر افتد، به آنچه بدان امر شدم عمل می‌کنم.
([35]) قلت: تبعه الهیثمی، وفیه سهیل بن أبی حازم وهو ضعیف کما قال الحافظ، وخالف رواة أحادیث الباب فی "الصحیح" فزاد علیهم: "إذا سددوا"، فهی هنا منکرة. وأما الجهلة فخالفوهما -على خلاف العادة- وتعالموا، ولیتهم أصابوا -وإن لم یؤجروا- فقالوا: "حسن بشواهده"! وهی علیه لا له لو کانوا یعلمون!! وهو مخرج فی "الضعیفة" (6696).
([36]) قلت: الظاهر أنه یشیر إلى (جعفر بن محمد الوراق)، فإن الهیثمی قال: "ولم أعرفه، وبقیة رجاله ثقات". وهذا منه وهم فاحش تبعه علیه الجهلة الثلاثة، لأن (جعفر بن محمد) هذا ثقة من رجال "التهذیب"، وفوقه (حفص بن سلیمان) - وهو القارىء - متروک.
([37]) سقطت من "المسند" کما تقدم بیانه هناک فی (5- الصلاة).
([38]) بعدها فی مطبوع «المسند» (2/ 333): «أو ذُکر لرسول الله ج». [ش].
([39]) فی الأصل والمنیریة (4/ 136): «وکذا»، والتصویب من «المسند» (2/ 333) وسائر الطبعات. [ش].
([40]) هو عذرة بن سعد هُذَیم بن زید، وإنما قیل: سعد هُذَیم؛ لأن سعداً هذا حضنه عبد حبشی اسمه هذیم فغلب علیه کما فی "اللباب"، ووقع فی مطبوعة (عمارة): (عَذرة) بفتح المهملة، وهو خطأ ظاهر.
([41]) یعنی فی أول الحدیث، وکونه مرسلاً ظاهر؛ لأن عبدالله بن شداد - وهو ابن الهاد - تابعی لم یدرک القصة، لکن یشهد له ما قبله، إن لم یکن تلقاها عن طلحة کما یشعر بذلک قوله فیما بعد: "قال طلحة ..." ویؤیده روایة أبی یعلى (2/ 9)، فإنها موصولة کما ذکر المؤلف، والله أعلم.
([42]) یعنی: با بازگشت از گناه و بدی در جستجوی رضایت باش.
([43]) کذا قال! وتبعه الهیثمی (10/ 203) والجهلة المقلدة، وفی إسناده ضعف واضطراب، وبیانه فی "الضعیفة" (4979).
4764-3320- (1) (صحیح) عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «سَبْعَةٌ یُظِلُّهُمُ اللَّهُ فِی ظِلِّهِ یَوْمَ لاَ ظِلَّ إِلَّا ظِلُّهُ: الإِمَامُ العَادِلُ، وَشَابٌّ نَشَأَ فِی عِبَادَةِ الله عَزَّ وَجَلَّ، وَرَجُلٌ قَلْبُهُ مُعَلَّقٌ بِالمَسَاجِدِ، وَرَجُلاَنِ تَحَابَّا فِی اللَّهِ؛ اجْتَمَعَا عَلَی ذَلِکَ وَتَفَرَّقَا عَلَیْهِ، وَرَجُلٌ دَعَتْهُ امْرَأَةٌ ذَاتُ مَنْصِبٍ وَجَمَالٍ فَقَالَ: إِنِّی أَخَافُ اللَّهَ، [وَرَجُلٌ تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ فَأَخْفَاهَا حَتَّى لاَ تَعْلَمَ شِمَالُهُ مَا تُنْفِقُ یَمِینُهُ][1]، وَرَجُلٌ ذَکَرَ اللَّهَ خَالِیًا فَفَاضَتْ عَیْنَاهُ».
رواه البخاری ومسلم وغیرهما.
از ابوهریره س روایت است: از رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «هفت نفر هستند که خداوند در روزی که جز سایه‌ی او سایه‌ای نیست، ایشان را در سایه‌ی [عرش] خود جای می‌دهد: امام عادل، جوانی که در عبادت خداوند رشد و نشأت یافته باشد، مردی که دلش به مسجد وابسته باشد، دو نفر که برای رضای خداوند همدیگر را دوست دارند و بر این مبنا گرد هم جمع شده و از هم جدا می‌شوند، مردی که زنی صاحب مقام و زیبا او را برای کام گرفتن نزد خود بخواند و او در جواب بگوید: من از خدا می‌ترسم؛ مردی که صدقه دهد و آن را چنان پنهان کند که دست چپش از انفاق دست راستش بی‌خبر باشد، مردی که در تنهایی و خلوت خداوند را یاد کند و چشمانش پر از اشک گردد.
4765-1931- (1) (ضعیف) وَعَنْ أَنَسٍ س؛ أَنَّ النَّبِیَّ ج قَالَ: «مَنْ ذَکَرَ اللَّهَ فَفَاضَتْ عَیْنَاهُ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ حَتَّى یُصِیبَ الْأَرْضَ مِنْ دُمُوعِهِ؛ لَمْ یُعَذِّبْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ».
رواه الحاکم وقال: «صحیح الإسناد»[2].
4766-3321- (2) (حسن لغیره) وَعَن أَبِی رَیْحَانَةَ س عَنِ النَّبِیَّ ج قَالَ: «حُرِّمَتِ النَّارُ عَلَى عَیْنٍ دَمَعَتْ أَوْ بَکَتْ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ، وَحُرِّمَتِ النَّارُ عَلَى عَیْنٍ سَهِرَتْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ» - وذکر عینا ثالثة -.
رواه أحمد -واللفظ له-، والنسائی، والحاکم وقال: «صحیح الإسناد». [مضی 12- الجهاد/2]
ابو ریحانه س روایت می‌کند که رسول الله ج فرمودند: «آتش بر چشمی که به خاطر ترس از خداوند اشک بریزد یا بگرید و همچنین بر چشمی که در راه خدا شب را بیدار بماند [و نگهبانی دهد] حرام است». و چشم سومی را هم ذکر نمود.
4767-3322- (3) (صحیح لغیره) وَعَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «عَیْنَانِ لَا تَمَسُّهُمَا النَّارُ: عَیْنٌ بَکَتْ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ، وَعَیْنٌ بَاتَتْ تَحْرُسُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ».
رواه الترمذی، وقال: «حدیث حسن غریب». [مضی12- الجهاد/2].
از ابن عباس ب روایت است: از رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «دو چشم است که آتش با آنها تماس پیدا نمی‌کند، چشمی که از ترس الله متعال بگرید چشمی که شب را با نگهبانی در راه الله سپری کند».
4768-3323- (4) (صحیح لغیره) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س؛ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «حُرِّمَ عَلَى عَیْنَیْنِ أَنْ تَنَالَهُمَا النَّارُ: عَیْنٌ بَکَتْ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ، وَعَیْنٌ بَاتَتْ تَحْرُسُ الْإِسْلَامَ وَأَهْلَهُ مِنْ الْکُفْرِ».
رواه الحاکم، وفی سنده انقطاع. [مضی هناک].
ابوهریره س از رسول الله ج روایت می‌کند که فرمودند: «رسیدن آتش بر دو چشم حرام گشته است: چشمی که از ترس خداوند گریه کند و چشمی که شب را به نگهبانی اسلام و اهلش در برابر کفار سپری نماید».
4769-3324- (5) (صحیح لغیره) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «لَا یَلِجُ النَّارَ رَجُلٌ بَکَى مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ حَتَّى یَعُودَ اللَّبَنُ فِی الضَّرْعِ، وَلَا یَجْتَمِعُ غُبَارٌ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَدُخَانُ جَهَنَّمَ».
رواه الترمذی وقال: «حدیث حسن صحیح». والنسائی، والحاکم وقال: «صحیح الإسناد». [مضی 12- الجهاد/6].
(لا یَلجُ) یعنی: «لا یدخل»: «وارد نمی‌شود».
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «مردی که از ترس خداوند گریه کند وارد جهنم نمی‌شود مگر وقتی که شیر به پستان برگردد؛ و غبار در راه خدا با دود جهنم [در مورد یک فرد] جمع نمی‌شود».
4770-1932- (2) (ضعیف) وَرُوِیَ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ ﴿أَفَمِنۡ هَٰذَا ٱلۡحَدِیثِ تَعۡجَبُونَ٥٩ وَتَضۡحَکُونَ وَلَا تَبۡکُونَ﴾ بَکَى أَصْحَابُ الصُّفَّةِ، حَتَّى جَرَتْ دُمُوعُهُمْ عَلَى خُدُودِهِمْ، فَلَمَّا سَمِعَ رَسُولُ اللهِ ج حِسَّهم بَکَى مَعَهُمْ، فَبَکَیْنَا بِبُکَائِهِ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «لَا یَلِجُ النَّارَ مَنْ بَکَى مِنْ خَشْیَةِ اللهِ، وَلَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ مُصِرٌّ عَلَى مَعْصِیَةٍ، وَلَوْ لَمْ تُذْنِبُوا؛ لَجَاءَ اللهُ بِقَوْمٍ یُذْنِبُونَ فَیَغْفِرُ لَهُمْ»[3].
رواه البیهقی.
4771-3325- (6) (حسن صحیح) وَعَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ س قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «عَیْنَانِ لَا تَمَسُّهُمَا النَّارُ[4]: عَیْنٌ بَاتَتْ تَکْلأُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ، وَعَیْنٌ بَکَتْ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ».
رواه أبو یعلى ورواته ثقات.
والطبرانی فی «الأوسط»؛ إلا أنَّه قال: «عَینانِ لا تَرَیان النارَ». [مضی12- الجهاد/2].
از انس بن مالک س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «دو چشم است که آتش با آنها تماس پیدا نمی‌کند: چشمی که شب را با نگهبانی در راه خدا سپری می‌کند و چشمی که به خاطر ترس از خداوند می‌گرید».
و در روایت طبرانی آمده است: «دو چشم است که آتش را نمی‌بینند».
4772-1933- (3) (موضوع) وَرُوِیَ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَرْقَمَ س قَالَ: قَالَ رَجُلٌ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! بِمَ أَتَّقِی النَّارَ؟ قَالَ: «بِدُمُوعِ عَیْنَیْکَ، فَإِنَّ عَیْنًا بَکَتْ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ؛ لَا تَمَسُّهَا النَّارُ أَبَدًا».
رواه ابن أبی الدنیا والأصبهانی.
4773-3326- (7) (حسن لغیره) وَعَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ حَیْدَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «ثَلَاثَةٌ لَا تَرَى أَعْیُنُهُمُ النَّارَ: عَیْنٌ حَرَسَتْ فِی سَبِیلِ اللهِ، وَعَیْنٌ بَکَتْ مِنْ خَشْیَةِ اللهِ، وَعَیْنٌ کَفَّتْ عَنْ مَحَارِمِ اللهِ».
رواه الطبرانی، ورواته ثقات؛ إلا أن أبا حبیب العنقری[5] لا یحضرنی حاله الآن. [مضی هناک].
از معاویة بن حیده س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «سه نفر هستند که چشمان‌شان آتش را نمی‌بیند: چشمی که در راه خدا نگهبانی دهد و چشمی که از ترس خدا گریه می‌کند و چشمی که از محارم الهی دوری می‌کند».
4774-1934- (4) (منکر) وَعَنِ العبَّاسِ بْنِ عبدِ المطَّلِبِ س قَالَ: سَمِعْتُ رسولَ الله ج یَقُولُ: «عَیْنَانِ لا تَمَسُّهُمَا النَّارُ: عَینٌ بَکَتْ فی جَوْفِ اللیْلِ مِنْ خَشْیَةِ الله، وَعَینٌ باتَتْ تَحْرُس فی سبیلِ الله».
رواه الطبرانی من روایة عثمان عن عطاء الخراسانی، وقد وثِّق[6].
4775-1935- (5) (ضعیف) وَرُوِیَ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «کُلُّ عَیْنٍ بَاکِیَةٌ یَوْمَ الْقِیَامَةِ؛ إِلَّا عَیْنٌ غَضَّتْ عَنْ مَحَارِمِ اللهِ، وَعَیْنٌ سَهِرَتْ فِی سَبِیلِ اللهِ، وَعَیْنٌ خَرَجَ مِنْهَا مِثْلُ رَأْسِ الذُّبَابِ مِنْ خَشْیَةِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ».
رواه الأصبهانی. [ مضی12- الجهاد/2].
4776-1936- (6) (ضعیف) وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یَخْرُجُ مِنْ عَیْنَیْهِ دُمُوعٌ - وَإِنْ کَانَ مِثْلَ رَأْسِ الذُّبَابِ - مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ، ثُمَّ یُصِیبُ شَیْئًا مِنْ حَرِّ وَجْهِهِ؛ إِلَّا حَرَّمَهُ اللَّهُ عَلَى النَّارِ».
رواه ابن ماجه والبیهقی والأصبهانی، وإسناد ابن ماجه مقارب[7].
4777-3327- (8) (حسن) وَعَنْ أَبِی أُمَامَةَ س عَنِ النَّبِیِّ ج: «لَیْسَ شَیْءٌ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ مِنْ قَطْرَتَیْنِ وَأَثَرَیْنِ: قَطْرَةِ دُمُوعٍ فِی خَشْیَةِ اللَّهِ، وَقَطْرَةِ دَمٍ تُهَرَاقُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ. وَأَمَّا الأَثَرَانِ: فَأَثَرٌ فِی سَبِیلِ اللَّهِ، وَأَثَرٌ فِی فَرِیضَةٍ مِنْ فَرَائِضِ اللَّهِ».
رواه الترمذی وقال: «حدیث حسن».
از ابوامامه س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «چیزی نزد خداوند از دو قطره و دو قدم دوست‌داشتنی‌تر نیست: قطره‌ی اشکی که از ترس خداوند می‌ریزد و قطره‌ی خونی که در راه خدا ریخته می‌شود؛ و اما دو قدم عبارتند از: قدمی که در راه خدا برداشته می‌شود و قدمی که در راه فریضه‌ای از فرایض خداوند برداشته شود».
4778-1937- (7) (مرسل و ضعیف جداً) وَعَنْ مُسْلِمِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «مَا اغْرَوْرَقَتْ عَیْنٌ بِمَائِهَا؛ إِلَّا حَرَّمَ اللهُ سَائِرَ ذَلِکَ الْجَسَدِ عَلَى النَّارِ، وَلَا سَالَتْ قَطْرَةٌ عَلَى خَدِّهَا؛ فَیَرْهَقُ ذَلِکَ الْوَجْهَ قَتْرٌ وَلَا ذِلَّةٌ؛ وَلَوْ أَنَّ بَاکِیًا بَکَى فِی أُمَّةٍ مِنَ الْأُمَمِ رُحِمُوا، وَمَا مِنْ شَیْءٍ إِلَّا لَهُ مِقْدَارٌ وَمِیزَانٌ، إِلَّا الدَّمْعَةَ؛ فَإِنَّهُ یُطْفَأُ بِهَا بِحَارٌ مِنْ نَارٍ».
رواه البیهقی هکذا مرسلاً، وفیه راوٍ لم یسمَّ. ورُوی عن الحسن البصری وأبی عمران الجونی وخالد بن معدان غیر مرفوع، وهو أشبه.
4779-3328- (9) (صحیح موقوف) وَعَنِ ابْنِ أَبِی مُلَیْکَةَ قَالَ: جَلَسْنَا إِلَى عَبْدِاللَّهِ بْنِ عَمْرٍو فِی الْحِجْرِ فَقَالَ: ابْکُوا، فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا بُکَاءً فَتَبَاکُوْا، لَوْ تَعْلَمُونَ الْعِلْمَ لَصَلَّى أَحَدُکُمْ حَتَّى یَنْکَسِرَ ظَهْرُهُ، وَلَبَکَى حَتَّى یَنْقَطِعَ صَوْتُهُ.
رواه الحاکم موقوفاً[8] وقال: «صحیح على شرطهمـا».
از ابن ابی ملیکه روایت است که ما در حجر همراه عبدالله بن عمرو ب نشسته بودیم، عبدالله گفت: گریه کنید و اگر گریه‌ای نیافتید، خود را به گریه بزنید. اگر کسی از شما آگاهی کامل داشت چنان نماز می‌گزارد تا کمرش می‌شکست و چنان گریه می‌کرد تا اینکه صدایش قطع می‌شد.
4780-3329- (10) (صحیح) وَعَنْ مُطَرِّفٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: «أَتَیْتُ رَسُولَ الله ج یُصَلِّی وَلِصَدْرِهِ أَزِیزٌ کَأَزِیزِ الرَّحا مِنَ الْبُکاءِ».
مطرف از پدرش روایت می‌کند: رسول الله ج را در نماز دیدم که به خاطر گریستن در سینه‌اش صدایی همانند صدای سنگ آسیاب بود.
رواه أبو داود - واللفظ له-، والنسائی، وابن خزیمة، وابن حبان فی «صحیحیهما»، وقال بعضهم: «ولِجَوْفِهِ أَزِیزٌ کَأَزِیزِ الْمرْجَلِ».
و در روایت ابن خزیمه و ابن حبان آمده است: و سینه‌اش از گریه، صدایی مانند صدای جوشیدن دیگ داشت.
«أزیز کأزیز الرحا» یعنی: صدایی چون صدای آسیاب. و گفته می‌شود: «أزت الرحا» زمانی که آسیاب صدا کند. و (المرجل): دیگ؛ به این معناست که: در سینه‌اش صدایی همچون جوشیدن دیگ بود زمانی که به شدت می‌جوشد. [مضی 5- الصلاة/34].
4781-3330- (11) (صحیح) وَعَنْ عَلِیٍّ س قَالَ: مَا کَانَ فِینَا فَارِسٌ یَوْمَ بَدْرٍ غَیْرَ الْمِقْدَادِ، وَلَقَدْ رَأَیْتُنَا وَمَا فِینَا إِلَّا نَائِمٌ، إِلَّا رَسُولَ اللَّهِ ج تَحْتَ شَجَرَةٍ یُصَلِّی وَیَبْکِی حَتَّى أَصْبَحَ.
رواه ابن خزیمة فی صحیحه. [مضی هناک].
از علی س روایت است که می‌گوید: در غزوه‌ی بدر در بین ما هیچ اسب سواری غیر از مقداد نبود؛ و در این میان ما همه خوابیده بود جز رسول الله ج که تا صبح زیر درختی نماز می‌خواند و گریه می‌کرد.
4782-1938- (8) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «إِنَّ اللهَ نَاجَى مُوسَى بِمِئَةِ أَلْفٍ وَأَرْبَعِینَ أَلْفِ کَلِمَةٍ فِی ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ، وَکَانَ فِیمَا نَاجَاهُ بِهِ أَنْ قَالَ: یَا مُوسَى! إِنَّهُ لَمْ یَتَصَنَّعِ لِی الْمُتَصَنِّعُونَ بِمِثْلِ الزُّهْدِ فِی الدُّنْیَا، وَلَمْ یَتَقَرَّبْ إِلَیَّ الْمُتَقَرِّبُونَ بِمِثْلِ الْوَرَعِ عَمَّا حُرِّمَتْ عَلَیْهِمْ، وَلَمْ یَتَعَبَّدِ إِلَیَّ الْمُتَعَبِّدُونَ بِمِثْلِ الْبُکَاءِ مِنْ خَشْیَتِی» فذکر الحدیث إلی أن قال: «وَأَمَّا الْبَکَّاؤونَ مِنْ خَشْیَتِی؛ فَأُولَئِکَ لَهُمُ الرَّفِیقُ الْأَعْلَى، لَا یُشَارَکُونَ فِیهِ».
رواه الطبرانی والأصبهانی، وتقدم بتمـامه [هنا/6].
4783-3331- (12) (صحیح لغیره) وَعَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ س قَالَ: قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! مَا النَّجَاةُ؟ قَالَ: «أَمْسِکْ عَلَیْکَ لِسَانَکَ، وَلْیَسَعْکَ بَیْتُکَ، وَابْکِ عَلَى خَطِیئَتِکَ».
از عقبة بن عامر س روایت است که گفتم: ای رسول الله ج، نجات در چیست؟ فرمود: «زبانت را محافظت کنی و در خانه بمانی و بر گناهت گریه کنی».
رواه الترمذی وابن أبی الدنیا والبیهقی؛ کلهم من طریق عبیدالله بن زَحر عن علی بن یزید[9] عن القاسم عنه. وقال الترمذی: «حدیث حسن غریب». [مضی23- الأدب/9].
4784-3332- (13) (حسن لغیره) وَعَنْ ثَوْبَانَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «طُوبَى لِمَنْ مَلَکَ لِسَانَهُ، وَوَسِعَهُ بَیْتُهُ، وَبَکَى عَلَى خَطِیئَتِهِ».
رواه الطبرانی فی «الأوسط» و«الصغیر»، وحسن إسناده. [مضی هناک].
از ثوبان س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «خوشا بر کسی که زبانش را کنترل نموده و در خانه‌اش مانده [و از مردم عزلت جوید] و بر گناهش گریه کند».
4785-1939- (9) (مرسل موضوع) وَعَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ مَالِکٍ س أَنَّهُ قَالَ: خَطَبَ رَسُولُ اللهِ ج فَبَکَى رَجُلٌ بَیْنَ یَدَیْهِ فَقَالَ النَّبِیُّ ج: «لَوْ شَهِدَکُمُ الْیَوْمَ کُلُّ مُؤْمِنٍ عَلَیْهِ مِنَ الذُّنُوبِ کَأَمْثَالِ الْجِبَالِ الرُّوَاسِی؛ لَغُفِرَ لَهُمْ بِبُکَاءِ هَذَا الرَّجُلِ، وَذَلِکَ أَنَّ الْمَلَائِکَةَ تَبْکِی وَتَدْعُو لَهُ، وَتَقُولُ: اللهُمَّ شَفِّعِ الْبَکَّائِینَ فِیمَنْ لَمْ یَبْکِ».
رواه البیهقی وقال: «هکذا جاء هذا الحدیث مرسلاً»[10].
4786-1940- (10) (ضعیف) وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: لَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ عَلَى نَبِیِّهِ ج ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ قُوٓاْ أَنفُسَکُمۡ وَأَهۡلِیکُمۡ نَارٗا وَقُودُهَا ٱلنَّاسُ وَٱلۡحِجَارَةُ﴾، تَلَاهَا رَسُولُ اللَّهِ ج ذَاتَ یَوْمٍ عَلَى أَصْحَابِهِ، فَخَرَّ فَتًى مَغْشِیًّا عَلَیْهِ، فَوَضَعَ النَّبِیُّ ج یَدَهُ عَلَى فُؤَادِهِ، فَإِذَا هُوَ یَتَحَرَّکُ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «یَا فَتًى! قُلْ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ»، فَقَالَهَا فَبَشَّرَهُ بِالْجَنَّةِ. فَقَالَ أَصْحَابُهُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! أَمِنْ بَیْنِنَا؟ فَقَالَ: «أَوَمَا سَمِعْتُمْ قَوْلَهُ تَعَالَی: ﴿ذَٰلِکَ لِمَنۡ خَافَ مَقَامِی وَخَافَ وَعِیدِ﴾».
رواه الحاکم وقال: «صحیح الإسناد». کذا قال.
4787-1941- (11) (موضوع) وَرُوِیَ عَنْ أَنَسٍ س قَالَ: تَلَا رَسُولُ اللهِ ج هَذِهِ الْآیَةَ: ﴿وَقُودُهَا ٱلنَّاسُ وَٱلۡحِجَارَةُ﴾، فَقَالَ: «أُوقِدَ عَلَیْهَا أَلْفَ عَامٍ حَتَّى احْمَرَّتْ، وَأَلْفَ عَامٍ حَتَّى ابْیَضَّتْ، وَأَلْفَ عَامٍ حَتَّى اسْوَدَّتْ، فَهِیَ سَوْدَاءُ مُظْلِمَةٌ[11]، لَا یُطْفَأُ لَهیبُهَا». قَالَ: وَبَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللهِ ج رَجُلٌ أَسْوَدُ فَهَتَفُ بِالْبُکَاءِ، فَنَزَلَ جِبْرِیلُ عَلَیْهِ السَّلَامُ فَقَالَ: مَنْ هَذَا الْباکی بَیْنَ یَدَیْکَ؟ قَالَ: «رَجُلٌ مِنَ الْحَبَشَةِ». وَأَثْنَى عَلَیْهِ مَعْرُوفًا، قَالَ: فَإِنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ یَقُولُ: وَعِزَّتِی وَجَلَالِی وَارْتِفَاعِی فَوْقَ عَرْشِی لَا تَبْکِی عَیْنُ عَبْدٍ فِی الدُّنْیَا مِنْ مَخَافَتِی؛ إِلَّا أَکْثَرْتُ ضَحِکَهَا مَعِی فِی الْجَنَّةِ».
رواه البیهقی والأصبهانی.
4788-1942- (12) (ضعیف) وَرُوِیَ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَبْدِالْمُطَّلِبِ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «إِذَا اقْشَعَرَّ جِلْدُ الْعَبْدِ مِنْ خَشْیَةِ اللهِ؛ تَحَاتَّتْ عَنْهُ ذُنُوبُهُ، کَمَا یَتَحَاتُّ عَنِ الشَّجَرَةِ الْیَابِسَةِ وَرَقُهَا».
رواه أبو الشیخ ابن حیان فی «الثواب»، والبیهقی واللفظ له.
وفی روایة له قال: کنّا جلوساً معَ رسولِ الله ج تحتَ شجَرةٍ، فهاجَتِ الریحُ، فوقَع ما کانَ فیها مِنْ ورَقٍ نَخِرٍ، وبقیَ ما کان منْ ورَقٍ أخْضرَ، فقال رسولُ الله ج: «مَا مَثَلُ هذه الشجرة؟». فقال القومُ: الله ورسولُه أعْلَمُ. فقال: «مَثَلُ المؤمِنِ إذا اقْشَعَرَّ مِنْ خَشْیَةِ الله عزَّ وجلَّ؛ وقَعَتْ عنهُ ذُنوبُه، وبَقیَتْ لهُ حَسنَاتُه».
8 ـ (الترغیب فی ذکر الموت وقصر الأمل، والمبادرة بالعمل، وفضل طول العمر لمن حسن عمله، والنهی عن تمنی الموت)
([1]) سقطت من الأصل، فاستدرکتها مما سبق فی (5- الصلاة/ 10) وغیره.
([2]) کذا قال! وفیه (أبو جعفر الرازی)، وهو صدوق سیىء الحفظ، یهم کثیراً. وهو مخرج فی "الضعیفة" (4594).
([3]) هذه الجملة الأخیرة لها أصل صحیح من حدیث أبی هریرة مرفوعاً فی "صحیح مسلم" وغیره، وهو مخرج فی "الصحیحة" (968).
([4]) بعدها فی مطبوع «مسند أبی یعلی» (7/ 308/ 4346): «أبداً»، وهو ساقط من المنیریة أیضاً (4/ 125/ 8). [ش].
([5]) راجع له التعلیق تحت حدیثه المتقدم (12- الجهاد/ 2).
([6]) قلت: وقال الهیثمی: "... وهو متروک، ووثقه دحیم". وجهل الثلاثة -کعادتهم- فصدروا هذا بقولهم: "حسن بشواهده"! ولیس فیما أشاروا إلیه من الشواهد: (فی جوت اللیل)، فذلک مما یدل على نکارته. على أن الراوی عن (عثمان ابن عطاء) أسوأ منه، فقد کذبه ابن معین وغیره، وقال ابن کثیر فی "جامعه" (7/ 220/ 5042): "فی إسناده ضعفاء".
([7]) قلت: کیف وفیه عندهم (حماد بن أبی حمید الزرقی)، وقد ضعفه الجمهور، وقال البخاری: "منکر الحدیث".
([8]) الأصل: (مرفوعاً)، وهو خطأ ظاهر مخالف لسیاق الحاکم، ومع ذلک غفل عنه الثلاثة! نعم قد روى أحد الضعفاء جملة البکاء عن ابن أبی ملیکة بإسناد آخر عن سعد بن أبی وقاص مرفوعاً. رواه ابن ماجه (4196)، وهو عنده فی روایة أخرى (1337) قطعة من حدیث تقدم فی "ضعیف الترغیب" (13- قراءة القرآن/ 4)، وکذلک رویت الجملة فی حدیث لأنس بن مالک یأتی فی "الضعیف" (27- صفة النار/ 11- فصل).
([9]) فی الطبعة السابقة (3/ 302): «زید» وهی علی الجادة فی المنیریة (4/ 127) وکتب التخریج والتراجم، وهو الألهانی، ولابن زَحر نسخة عنه. انظر: «تهذیب الکمال» (19/ 37). [ش].
([10]) قلت: الترضی عن راویه یوهم أنه صحابی، فتنبه، وفیه مع إرساله شیخ البیهقی (أبو عبدالرحمن السلمی) متهم بالوضع، وهو وحدیث مسلم بن یسار المتقدم مخرجان فی "الضعیفة" (3103).
([11]) قلت: إلى هنا قد روی من حدیث أبی هریرة، وسیأتی فی (27- صفة النار /2- فصل).
4685-3263– (51) (صحیح) عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: «مَا شَبِعَ آلُ مُحَمَّدٍ ج مِنْ طَعَامٍ ثَلاَثَةَ أَیَّامٍ تِبَاعاً حَتَّى قُبِضَ».
از ابوهریره س روایت است که آل محمد سه روز پشت سر هم از غذا سیر نخوردند تا اینکه رسول الله ج وفات نمود.
وفی روایة: قَالَ أَبُو حَازِمٍ: رَأَیْتُ أَبَا هُرَیْرَةَ یُشِیرُ بِإِصْبَعِهِ مِرَارًا یَقُولُ: وَالَّذِی نَفْسُ أَبِی هُرَیْرَةَ بِیَدِهِ مَا شَبِعَ نَبِیُّ اللهِ ج [وَأَهْلُهُ] ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ تِبَاعًا مِنْ خُبْزِ حِنْطَةٍ حَتَّى فَارَقَ الدُّنْیَا.
رواه البخاری ومسلم[1].
و در روایتی [از مسلم] ابوحازم می‌گوید: ابوهریره س را دیدم که با انگشتش چند بار اشاره نموده و گفت: قسم به کسی که جان ابوهریره س در دست اوست، رسول الله ج و اهلش تا زمانی که رسول الله ج وفات نمود سه روز پشت سر هم از نان گندم سیر نخورد.
4686-3264- (52) (صحیح) وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج یَبِیتُ اللَّیَالِیَ المُتَتَابِعَةَ وَأَهْلُهُ طَاوِینَ، لَا یَجِدُونَ عَشَاءً، وَکَانَ أَکْثَرُ خُبْزِهِمْ الشَّعِیرُ.
رواه الترمذی وقال: «حدیث حسن صحیح».
از ابن عباس ب روایت است که رسول الله ج شب‌های متوالی را با شکم خالی و گرسنگی سپری می‌کرد و اهل و خانواده‌ی او چیزی برای غذای شب نداشتند و بیشتر نان مصرفی آنان، نان جو بود.
4687-3265– (53) (صحیح) وَعَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: مَا شَبِعَ آلُ مُحَمَّدٍ ج مِنْ خُبْزِ الشَّعِیرٍ یَوْمَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ حَتَّى قُبِضَ رَسُولُ اللهِ ج.
رواه البخاری ومسلم.
از عایشه ل روایت است: تا وقتی که رسول الله ج زنده بود، اهل خانه‌اش هرگز دو روز پشت سر هم از نان جو سیر نشدند.
(صحیح) وفی روایة لمسلم: قَالَت: لَقَدْ مَاتَ رَسُولُ اللهِ ج وَمَا شَبِعَ مِنْ خُبْزٍ وَزَیْتٍ فِی یَوْمٍ وَاحِدٍ مَرَّتَیْنِ.
و در روایت مسلم آمده است: رسول الله ج درحالی وفات نمود که در یک روز دو بار از نان و روغن زیتون سیر نخورد.
0-1898– (32) (منکر) وفی روایةٍ للترمذی: قَالَ مَسروقٌ: دَخَلْتُ عَلَى عَائِشَةَ، فَدَعَتْ لِی بِطَعَامٍ فَقَالَتْ: «مَا أَشْبَعُ [مِنْ طَعَامٍ] فَأَشَاءُ أَنْ أَبْکِیَ إِلَّا بَکَیْتُ. قُلْتُ لِمَ؟ قَالَتْ: أَذْکُرُ الحَالَ الَّتِی فَارَقَ عَلَیْهَا رَسُولُ اللَّهِ ج الدُّنْیَا، وَاللَّهِ مَا شَبِعَ مِنْ خُبْزٍ وَلَحْمٍ مَرَّتَیْنِ فِی یَوْمٍ.
(منکر) وفی روایة للبیهقی: قَالَت: مَا شَبعَ رَسُولُ الله ج ثلاثةَ أیَّامٍ متوالیةٍ، وَلَوْ شِئْنَا لَشَبِعْنَا، وَلَکِنَّهُ کَانَ یُؤْثِرُ عَلَى نَفْسِهِ[2].
4688-1899– (33) (ضعیف) وَعَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ س قَالَ: إِنَّ فَاطِمَةَ ل نَاوَلَتِ النَّبِیَّ ج کِسْرَةً مِنْ خُبْزِ شَعِیرٍ، فَقَالَ لَهَا: «هَذَا أَوَّلُ طَعَامٍ أَکَلَهُ أَبُوکِ مِنْ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ».
رواه أحمد والطبرانی وزاد: فَقَالَ: «مَا هَذَا؟». فَقَالَتْ: قُرْصٌ خَبَزْتُهُ، فَلَمْ تَطِبْ نَفْسِی حَتَّى أَتَیتُکَ بِهَذِهِ الْکِسْرَةِ، فَقَالَ: فذکره. و رواتهمـا ثقات[3].
4689-1900– (34) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: أُتِیَ رَسُولُ اللَّهِ ج بِطَعَامٍ سُخْنٍ، فَأَکَلَ، فَلَمَّا فَرَغَ قَالَ: «الْحَمْدُلِلَّهِ، مَا دَخَلَ بَطْنِی طَعَامٌ سُخْنٌ مُنْذُ کَذَا وَکَذَا».
رواه ابن ماجه بإسناد حسن، والبیهقی بإسناد صحیح[4].
4690-1901– (35) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ عَنِ ابنِ عُمَرَ ب قَالَ: خَرجنا مَعَ رسولِ الله ج حتى دخَلَ بعضَ حیطانِ الأنصارِ، فجعَل یَلتَقِطُ مِنَ التَّمرِ ویأکُلُ، فقال لی: «یا ابنَ عُمَرَ! ما لکَ لا تأکُلُ؟». قلتُ: لا أشتَهیه یا رسول الله! قال: «ولکنِّی أشتَهیهِ، وهذه صُبحٌ رابِعَةٌ منذُ لَم أذُق طعاماً، ولو شئتُ لَدَعوتُ ربِّی ﻷ فأعطانی مثلَ مُلکِ کسرى وقَیصَرَ، فکیفَ یا ابنَ عمرَ إذا بَقِیتَ فی قوم یُخَبِّئون رِزق سنَتِهم، ویَضعُفُ الیَقینُ؟». فوالله ما بَرِحنا حتى نَزَلت: ﴿وَکَأَیِّن مِّن دَآبَّةٖ لَّا تَحۡمِلُ رِزۡقَهَا ٱللَّهُ یَرۡزُقُهَا وَإِیَّاکُمۡۚ وَهُوَ ٱلسَّمِیعُ ٱلۡعَلِیمُ﴾، فقال رسول الله ج: «إنَّ الله لَم یأمُرنِی بِکَنزِ الدنیا، ولا باتباعِ الشَّهَواتِ، فَمَن کَنَز دُنیاً یریدُ بها حیاةً باقِیَةً، فإنَّ الحیاةَ بیَدِ الله ﻷ، ألا وإنِّی لا أکنِزُ دیناراً ولا دِرهَماً، ولا أخبَأُ رِزقاً لِغَدٍ».
رواه أبو الشیخ ابن حیان فی «کتاب الثواب»[5].
4691-1902– (36) (ضعیف) وَعَن أَبِی أُمَامَةَ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «عَرَضَ عَلَیَّ رَبِّی لِیَجْعَلَ لِی بَطْحَاءَ مَکَّةَ ذَهَبًا، قُلْتُ: لَا یَا رَبِّ! وَلَکِنْ أَشْبَعُ یَوْمًا وَأَجُوعُ یَوْمًا - أَوْ قَالَ ثَلَاثًا، أَوْ نَحْوَ هَذَا -، فَإِذَا جُعْتُ؛ تَضَرَّعْتُ إِلَیْکَ وَذَکَرْتُکَ، وَإِذَا شَبِعْتُ؛ شَکَرْتُکَ وَحَمَدْتُکَ».
رواه الترمذی من طریق عبیدالله بن زحر عن علی بن یزید عن القاسم عنه، وقال: «حدیث حسن». [مضی 23- التوبة/5].
4692-3266– (54) (صحیح لغیره) وَعَن عَبْدالرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ س قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ ج وَلَمْ یَشْبَعْ هُوَ وَلَا أَهْلُهُ مِنْ خُبْزِ الشَّعِیرِ».
رواه البزار بإسناد حسن.
از عبدالرحمن بن عوف س روایت است که رسول الله ج درحالی [از دنیا] خارج شد که خود و اهلش از نان جو سیر نشدند.
4693-3267– (55) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س: أَنَّهُ مَرَّ بِقَوْمٍ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ شَاةٌ مَصْلِیَّةٌ، فَدَعَوْهُ، فَأَبَى أَنْ یَأْکُلَ، وَقَالَ: «خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ ج مِنَ الدُّنْیَا وَلَمْ یَشْبَعْ مِنْ خُبْزِ الشَّعِیرِ».
رواه البخاری والترمذی.
(مصلیة): سرخ شده.
ابوهریره س از کنار قومی که گوسفندی بریان در جلو آنها بود عبور کرد، او را دعوت کردند و وی از خوردن امتناع کرد و گفت: رسول الله ج درحالی از دنیا رفت که هرگز از نان جو سیر نشد.
4694-3268– (56) (صحیح لغیره) وَرُوِیَ عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ س قَالَ: مَا شَبِعَ رَسُولُ اللهِ ج فِی یَوْمٍ شَبْعَتَیْنِ حَتَّى فَارَقَ الدُّنْیَا.
رواه الطبرانی.
از سهل بن سعد س روایت است: رسول الله ج در تمام عمر مبارک دو بار در یک روز از خوردن غذا سیر نشد تا اینکه وفات نمود.
4695-1903– (37) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ أَیضاً عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَیْنٍ س قَالَ: وَاللهِ مَا شَبِعَ رَسُولُ اللهِ ج مِنْ غَدَاءٍ وَعَشَاءٍ؛ حَتَّى لَقِیَ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ.
4696-3269– (57) (صحیح لغیره) وَعَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: مَا کَانَ یَبْقَى عَلَى مَائِدَةِ رَسُولِ اللَّهِ ج مِنْ خُبْزِ الشَّعِیرِ قَلِیلٌ وَلَا کَثِیرٌ.
رواه الطبرانی بإسناد حسن.
از عایشه ل روایت است که می‌گوید: هیچگاه بر سفره رسول الله ج از نان جو چیزی باقی نمی‌ماند.
(صحیح لغیره) وفی روایة له: «مَا رُفِعَتْ مَائِدَةُ رَسُولِ اللَّهِ ج مِنْ بَیْنِ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ ج وَعَلَیْهَا فَضْلَةٌ مِنْ طَعَامٍ قَطُّ».
و در روایتی از عایشه ل آمده است: هرگز سفره رسول الله ج از جلو رسول الله ج جمع نمی‌شد که بر آن غذایی باقی مانده باشد.
(صحیح لغیره) ورواه ابن أبی الدنیا؛ إلا أنه قال: «وَمَا رُفِعَ بین یَدیْهِ کِسْرَةٌ فَضْلاً حتى قُبِضَ».
و در روایت ابن ابی الدنیا آمده است: تا زمانی که رسول الله زنده بود، هیچگاه تکه نانی اضافه از جلوش برداشته نشد.
4697-3270– (58) (صحیح) وللترمذی – وحسَّنه - من حدیث أبی أمامة قال: «مَا کَانَ یَفْضُلُ عَنْ أَهْلِ بَیْتِ النَّبِیِّ ج خُبْزُ الشَّعِیرِ».
از ابومامه س روایت است که می‌گوید: از [سفره‌ی] اهل بیت رسول الله ج نان جو اضافه باقی نمی‌ماند.
4698-3271– (59) (حسن) وَعَنْ کَعْبِ بْنِ عُجْرَةَ س قَالَ: أَتَیْتُ النَّبِیَّ ج فَرَأَیْتُهُ مُتَغَیِّرًا فَقُلْتُ: بِأَبِی أَنْتَ؛ مَا لِیَ أَرَاکَ مُتَغَیِّرًا؟ قَالَ: «مَا دَخَلَ جَوْفِی مَا یَدْخُلُ جَوْفَ ذَاتِ کَبِدٍ مُنْذُ ثَلَاثٍ». قَالَ: فَذَهَبْتُ فَإِذَا یَهُودِیٌّ یَسْقِی إِبِلًا لَهُ، فَسَقَیْتُ لَهُ عَلَى کُلِّ دَلْوٍ بِتَمْرَةٍ، فَجَمَعْتُ تَمْرًا؛ فَأَتَیْتُ بِهِ النَّبِیَّ ج، فَقَالَ: «مِنْ أَیْنَ لَکَ یَا کَعْبُ؟»، فَأَخْبَرْتُهُ، فَقَالَ النَّبِیُّ ج: «أَتُحِبُّنِی یَا کَعْبُ؟». قُلْتُ: بِأَبِی أَنْتَ؛ نَعَمْ. قَالَ: «إِنَّ الْفَقْرَ أَسْرَعُ إِلَى مَنْ یُحِبُّنِی مِنَ السَّیْلِ إِلَى مَعَادِنِهِ، وَإِنَّهُ سَیُصِیبُکَ بَلَاءٌ، فَأَعِدَّ لَهُ تَجْفَافًا». قَالَ: فَفَقَدَهُ النَّبِیُّ ج فَقَالَ: «مَا فَعَلَ کَعْبٌ؟». قَالُوا: مَرِیضٌ، فَخَرَجَ یَمْشِی حَتَّى دَخَلَ عَلَیْهِ، فَقَالَ لَهُ: «أَبْشِرْ یَا کَعْبُ!». فَقَالَتْ أُمُّهُ: هَنِیئًا لَکَ الْجَنَّةُ یَا کَعْبُ! فَقَالَ النَّبِیُّ ج: «مَنْ هَذِهِ الْمُتَأَلِّیَةُ عَلَى اللَّهِ؟». قُلتُ: هِیَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ! قَالَ: «مَا یُدْرِیکِ یَا أَمَّ کَعْبٍ؟ لَعَلَّ کَعْبًا قَالَ مَا لَا یَنْفَعُهُ، وَمَنَعَ مَا لَا یُغْنِیهِ».
رواه الطبرانی، ولا یحضرنی الآن إسناده، إلا أن شیخنا الحافظ أبا الحسن رحمه الله کان یقول: إسناده جید[6].
از کعب بن عجره س روایت است: نزد رسول الله ج آمدم و چهره‌ی او را دگرگون یافتم، گفتم: پدرم فدایت باد! چرا چهره‌ات را دگرگون می‌بینم؟ فرمود: «مدت سه روز است که غذایی که وارد شکم موجود زنده می‌شود نخورده‌ام». پس رفتم و یهودیی را دیدم که شترش را آب می‌داد، شترش را در ازای هر سطل آب در برابر دانه‌ای خرما آب دادم، سپس خرماها را جمع کرده و به نزد رسول الله ج آمدم، فرمود: «ای کعب! اینها را از کجا آورده‌ای؟». جریان را برایش تعریف کردم، پس رسول الله ج فرمود: «ای کعب! مرا دوست داری». گفتم: پدرم فدایت باد، بله! فرمود: «فقر به سوی کسی که مرا دوست دارد از جریان سیل به محل تجمعش سریع‌تر می‌رسد و دچار بلا خواهی شد، پس لباس رزم را برای آن آماده ساز». مدتی رسول الله ج او را نیافت، فرمود: «کعب کجاست؟». گفتند: بیمار است. رسول الله ج پیاده نزد او رفت و به او گفت: «ای کعب مژده بده». مادرش گفت: بهشت بر تو مبارک باد. رسول الله ج فرمود: «این افترا زننده بر خدا کیست؟». گفتم: مادرم، ای رسول الله ج! فرمود: «تو چه می‌دانی ای مادر کعب؟! شاید کعب سخنی گفته که برایش سودی نداشته و از آنچه منع کرده باشد که او را بی‌نیاز نمی‌ساخت».
4699-3272– (60) (صحیح) وَعَن أَنَسٍ س قَالَ: لَمْ یاْکُلِ النبیُّ ج عَلَى خِوانٍ[7] حتَّى ماتَ، ولَمْ یأْکُلْ خُبزاً مُرَقِّقاً حَتَّى مَاتَ».
از انس س روایت است که رسول الله ج تا آخر زندگی‌اش، بر سفره ننشست و نان نرم تناول نکرد تا اینکه وفات نمود.
(صحیح) وفی روایة: «وَلاَ رَأَى شَاةً سَمِیطًا بِعَیْنِهِ قَطُّ».
رواه البخاری.
و در روایتی آمده است: رسول الله ج هرگز گوسفندی بریان با چشمان خویش مشاهده ننمود.
4700-1904– (38) (ضعیف) وَعَنِ الحَسَنِ س قَالَ: «کَانَ رَسُولُ الله ج یُواسی الناسَ بِنَفْسِه؛ حتَّى جعَل یَرْقَعُ إزارَهُ بالأُدُم، وما جَمعَ بیْنَ غَداءٍ وعشاءٍ ثلاثَةَ أیَّام وِلاءً؛ حتَّى لَحِقَ بالله».
رواه ابن أبی الدنیا فی «کتاب الجوع» مرسلاً[8].
4701-3273– (61) (صحیح) وَعَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ س قَالَ: «مَا رَأَى رَسُولُ اللَّهِ ج النَّقِیَّ[9] مِنْ حِینَ ابْتَعَثَهُ اللَّهُ تَعَالَی حَتَّى قَبَضَهُ اللَّهُ». فَقِیلَ: هَلْ کَانَ لَکُمْ فِی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ ج مُنخُلٌ؟ قَالَ: «مَا رَأَى رَسُولُ اللَّهِ ج مُنْخُلًا مِنْ حِینِ ابْتَعَثَهُ اللَّهُ تَعَالَی حَتَّى قَبَضَهُ اللَّهُ». فَقِیلَ: فَکَیْفَ کُنْتُمْ تَأْکُلُونَ الشَّعِیرَ غَیْرَ مَنْخُولٍ؟ قَالَ: کُنَّا نَطْحَنُهُ وَنَنْفُخُهُ، فَیَطِیرُ مَا طَارَ، وَمَا بَقِیَ ثَرَّیْنَاهُ.
رواه البخاری.
(النقی): عبارت است از نان سفید. (ثریناه) بثاء مثلثة مفتوحة وراء مشددة بعدها یاء مثناة تحت ثم نون؛ یعنی: خمیر کردیم.
سهل بن سعد س می‌گوید: رسول الله ج از ابتدای بعثت تا زمان رحلت هرگز نان سفید اَلَک شده‌ی گندم را ندید؛ گفته شد: آیا شما در زمان رسول الله ج غربال داشتید؟ گفت: رسول الله ج از ابتدای بعثت تا زمان رحلت غربالی ندید. از او سؤال شد: چگونه شما جو غربال نشده می‌خوردید؟ گفت: ما آن را آسیاب کرده و در آن می‌دمیدیم (فوت می‌نمودیم) و بدین ترتیب پوست و خاشاکِ آن به هوا می‌رفت و باقی آن را با آب، خمیر می‌کردیم.
4702-3274– (62) (حسن صحیح) وَرُوِیَ عَنْ أُمِّ أَیْمَنَ[10] ل: أَنَّهَا غَرْبَلَتْ دَقِیقًا، فَصَنَعَتْهُ لِلنَّبِیِّ ج رَغِیفًا، فَقَالَ: «مَا هَذَا؟». قَالَتْ: طَعَامٌ نَصْنَعُهُ بِأَرْضِنَا، فَأَحْبَبْتُ أَنْ أَصْنَعَ مِنْهُ رَغِیفًا، فَقَالَ: «رُدِّیهِ فِیهِ ثُمَّ اعْجِنِیهِ».
رواه ابن ماجه، وابن أبی الدنیا فی «کتاب الجوع»، وغیرهما.
از ام ایمن ل روایت است که آردی را اَلَک کرده و برای رسول الله ج نانی آماده کرد. رسول الله ج فرمود: «این چیست؟». گفتم: غذایی است که در دیار ما آن را می‌پزند، دوست داشتم برای شما از آن نانی بپزم؛ رسول الله ج فرمودند: «آن را به حالت اول برگردان، سپس آن را خمیر کن».
4703-1905– (39) (موضوع) وَرُوِیَ عَنْ أَبِی الدَّرْدَاءَ س قَالَ: لَمْ یَکُنْ یُنْخَلُ لِرَسُولِ اللَّهِ ج الدَّقِیقُ، وَلَمْ یَکُنْ لَهُ إِلَّا قَمِیصٌ وَاحِدٌ.
رواه الطبرانی فی «الصغیر» و «الأوسط».
4704-3275– (63) (صحیح) وَعَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِیرٍ ب قَالَ: أَلَسْتُمْ فِی طَعَامٍ وَشَرَابٍ مَا شِئْتُمْ؟ لَقَدْ رَأَیْتُ نَبِیَّکُمْ ج وَمَا یَجِدُ مِنَ الدَّقَلِ مَا یَمْلَأُ بَطْنَهُ.
رواه مسلم والترمذی.
از نعمان بن بشیر ب روایت است که می‌گوید: آیا آنچه می‌خواهید نمی‌خورید و نمی‌نوشید؟ پیامبرتان را دیدم که حتی خرمای نامرغوب نمی‌یافت که با آن شکمش را سیر کند.
(صحیح) وفی روایة لمسلم عَنِ النُّعْمَانِ قَالَ: ذَکَر عُمَرُ س مَا أَصَابَ النَّاسُ مِنَ الدُّنْیَا؛ فقال: لَقَدْ رَأَیْتُ رسولَ اللَّه ج یَظَلُّ الْیَوْمَ یَلْتَوی ما یَجِدُ مِنَ الدَّقَل ما یَمْلأُ بِهِ بطْنَهُ.
(الدَّقَلُ): عبارت است از خرمای نامرغوب.
و از نعمان روایت است که: عمر س از دست یافتن مردم به نعمت‌های دنیا سخن گفته و ادامه داد: رسول الله ج را دیدم که در تمام روز از گرسنگی به خود می‌پیچید و حتی خرمای نامرغوب هم به اندازهای که شکمش را سیر کند نمی‌یافت.
4705-1906– (40) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: إِنْ کَانَ لَیَمُرُّ بِآلِ رَسُولِ اللَّهِ ج الْأَهِلَّةُ؛ مَا یُسْرَجُ فِی بَیْتِ أَحَدٍ مِنْهُمْ سِرَاجٌ، وَلَا یُوقَدُ فِیهِ نَارٌ، إِنْ وَجَدُوا زَیْتًا ادَّهَنُوا بِهِ، وَإِنْ وَجَدُوا وَدَکًا[11] أَکَلُوهُ».
رواه أبو یعلى ورواته ثقات؛ إلا عثمان بن عطاء الخراسانی، وقد وُثِّقَ.
4706-3276– (64) (صحیح) وَعَنْ عَائِشَةَ ل قَالَت: أَرْسَلَ إِلَیْنَا آلُ أَبِی بَکْرٍ بِقَائِمَةِ شَاةٍ لَیْلًا، فَأَمْسَکْتُ، وَقَطَعَ النَّبِیُّ ج، أَوْ قَالَتْ: فَأَمْسَکَ رَسُولُ اللَّهِ ج وَقَطَعْتُ، قَالَ: فَیَقُولُ الَّذِی تُحَدِّثُهُ: هَذَا عَلَى غَیْرِ مِصْبَاحٍ؟ [قَالَتْ عَائِشَةُ: إِنَّهُ لَیَأْتِی عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ الشَّهْرُ مَا یَخْتَبِزُونَ خُبْزًا، وَلَا یَطْبُخُونَ قِدْرًا][12]».
رواه أحمد، ورواته رواة «الصحیح».
والطبرانی وزاد: فَقُلْتُ: یَا أُمَّ الْمُؤْمِنِینَ! عَلَى [غیرِ] مِصْبَاحٍ؟ قَالَتْ: لَوْ کَانَ عِنْدَنَا دُهْنُ مِصْبَاحٍ لَأَکْلَنْاهُ[13].
از عایشه ل روایت است که می‌گوید: خانواده‌ی ابوبکر شب هنگام شانه‌ی گوسفندی را برای ما فرستادند، دست نگه داشتم و رسول الله ج تکه‌ای از آن جدا نمود یا گفت: رسول الله ج دست نگه داشته و من تکه‌ای از آن جدا نمودم؛ راوی که عایشه برایش توضیح می‌داد گفت: این بدون چراغ بود؟ عایشه ل گفت: بر خانواده‌ی محمد یک ماه می‌گذشت که نانی نمی‌پختند و دیگی برای پختن روی آتش نمی‌گذاشتند.
و در روایت طبرانی آمده است: گفتم: ای ام المؤمنین، بدون استفاده از چراغ؟ گفت: اگر روغن چراغ داشتیم، آن را می‌خوردیم.
4707-3277– (65) (صحیح) وَعَنْ عُرْوَةَ عَنْ عَائِشَةَ ل؛ أَنَّهَا کَانَتْ تَقُولُ: وَاللهِ یَا ابْنَ أُخْتِی! إِنْ کُنَّا لَنَنْظُرُ إِلَى الْهِلَالِ، ثُمَّ الْهِلَالِ، ثُمَّ الْهِلَالِ؛ ثَلَاثَةَ أَهِلَّةٍ فِی شَهْرَیْنِ، وَمَا أُوقِدَ فِی أَبْیَاتِ رَسُولِ اللهِ ج نَارٌ. قُلْتُ: یَا خَالَةُ! فَمَا کَانَ یُعِیشُکُمْ؟ قَالَتْ: الْأَسْوَدَانِ: التَّمْرُ وَالْمَاءُ، إِلَّا أَنَّهُ کَانَ لِرَسُولِ اللهِ ج جِیرَانٌ مِنَ الْأَنْصَارِ، وَکَانَتْ لَهُمْ مَنَائِحُ، فَکَانُوا یُرْسِلُونَ إِلَى رَسُولِ اللهِ ج مِنْ أَلْبَانِهَا، فَیَسْقِینَاهُ».
رواه البخاری ومسلم.
عروه از عایشه ل روایت می‌کند که گفت: ای خواهرزاده‌ام، به خدا قسم ما به هلال ماه نگاه می‌کردیم، باز به هلال ماه بعدی نگاه کرده و هلال ماه بعدی را می‌دیدیم، یعنی سه هلال را در دو ماه مشاهده می‌کردیم و در این مدت در خانه‌های رسول الله ج آتشی برای پختن غذا افروخته نمی‌شد. گفتم: ای خاله، پس زندگی شما با چه چیزی سپری می‌شد؟ فرمود: با دو سیاه[14]؛ خرما و آب؛ مگر اینکه رسول الله ج همسایه‌هایی از انصار داشت که حیوان شیرده داشتند و شیرش را برای رسول الله ج فرستاده و رسول الله ج آن را به ما می‌داد.
4708-3278– (66) (صحیح) وَعَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: مَنْ حَدَّثَکُمْ أَنَّا کُنَّا نَشْبَعُ مِنَ التَّمْرِ فَقَدْ کَذَبَکُمْ؛ فَلَمَّا افْتَتَحَ ج (قُرَیْظَةَ) أَصَبْنَا شَیْئًا مِنَ التَّمْرِ وَالْوَدَکِ.
رواه ابن حبان فی «صحیحه».
از عایشه ل روایت است که می‌گوید: هرکس به شما بگوید ما از خرما سیر شدیم، به شما دروغ گفته است. هنگامی که رسول الله ج قریظه را فتح نمود، ما مقداری خرما و روغن گیرمان آمد.
4709-1907– (41) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی طَلْحَةَ س قَالَ: «شَکَوْنَا إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ج الجُوعَ، وَرَفَعْنَا ثِیَابَنَا عَنْ حَجَرٍ حَجَرٍ عَلَی بُطُونِنَا[15]، فَرَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ ج عَنْ حَجَرَیْنِ».
رواه الترمذی[16] [وقال: «حدیث غریب»].
4710-3279– (67) (صحیح) وَعَن أَنَسٍ س قَالَ: جِئْتُ رَسُولَ اللهِ ج یَوْمًا فَوَجَدْتُهُ جَالِسًا وَقَدْ عَصَبَ بَطْنَهُ بِعِصَابَةٍ، فَقُلْتُ لِبَعْضِ أَصْحَابِهِ: لِمَ عَصَبَ رَسُولُ اللهِ ج بَطْنَهُ؟ فَقَالُوا: مِنَ الْجُوعِ. فَذَهَبْتُ إِلَى أَبِی طَلْحَةَ وَهُوَ زَوْجُ أُمِّ سُلَیْمٍ، فَقُلْتُ: یَا أَبَتَاهُ! قَدْ رَأَیْتُ رَسُولَ اللهِ ج عَصَبَ بَطْنَهُ بِعِصَابَةٍ؛ فَسَأَلْتُ بَعْضَ أَصْحَابِهِ؟ فَقَالُوا: مِنَ الْجُوعِ، فَدَخَلَ أَبُو طَلْحَةَ عَلَى أُمِّی فَقَالَ: هَلْ مِنْ شَیْءٍ؟ فَقَالَتْ: نَعَمْ، عِنْدِی کِسَرٌ مِنْ خُبْزٍ وَتَمَرَاتٌ، فَإِنْ جَاءَنَا رَسُولُ اللهِ ج وَحْدَهُ أَشْبَعْنَاهُ، وَإِنْ جَاءَ آخَرُ مَعَهُ قَلَّ عَنْهُمْ» فذکر الحدیث.
رواه البخاری ومسلم[17].
از انس س روایت است که روزی نزد رسول الله ج آمدم و او را دیدم که با یارانش نشسته و شکمش را با دستمالی پیچیده بود؛ من به بعضی از صحابه‌ی ایشان گفتم: چرا رسول الله ج شکمش را بسته است؟ گفتند: به علت گرسنگی؛ نزد ابوطلحه همسر ام سلیم رفتم و گفتم: ای پدر، رسول الله ج را دیدم که شکمش را با دستمالی بسته بود، از اصحاب علت را جویا شدم، گفتند: از گرسنگی است؛ ابوطلحه نزد مادرم رفت و گفت: آیا چیزی موجود هست؟ گفت: بله، تکه‌های نان و چند دانه خرما هست که اگر رسول الله ج تنها نزد ما بیاید او را سیر می‌کنیم، اما اگر کس دیگری همراه او بیاید، برای ایشان کم است». و بقیه‌ی حدیث را ذکر کرد.
4711-1908– (42) (منکر) وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج ذَاتَ یَوْمٍ وَجِبْرِیلُ عَلَیْهِ السَّلَامُ عَلَى الصَّفَا، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «یَا جِبْرِیلُ! وَالَّذِی بَعَثَکَ بِالْحَقِّ مَا أَمْسَى لِآلِ مُحَمَّدٍ سَفَّةٌ[18] مِنْ دَقِیقٍ، وَلَا کَفٌّ مِنْ سَوِیقٍ». فَلَمْ یَکُنْ کَلَامُهُ بِأَسْرَعَ مِنْ أَنْ سَمِعَ هَدَّةً مِنَ السَّمَاءِ أَفْزَعَتْهُ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَمَرَ اللَّهُ الْقِیَامَةَ أَنْ تَقُومَ؟». قَالَ: لَا، وَلَکِنْ أَمَرَ اللَّهُ إِسْرَافِیلَ فَنَزَلَ إِلَیْکَ حِینَ سَمِعَ کَلَامَکَ، فَأَتَاهُ إِسْرَافِیلُ فَقَالَ: إِنَّ اللَّهَ سَمِعَ مَا ذَکَرْتَ فَبَعَثَنِی إِلَیْکَ بِمَفَاتِیحِ خَزَائِنِ الْأَرْضِ، وَأَمَرَنِی أَنْ أَعْرِضَ عَلَیْکَ أَنْ أُسَیِّرَ مَعَکَ جِبَالَ تَهَامَةَ زُمُرُّدًا ویَاقُوتًا وَذَهَبًا وَفِضَّةً فَفَعَلْتُ، فَإِنْ شِئْتَ نَبِیًّا مَلِکًا، وَإِنْ شِئْتَ نَبِیًّا عَبْدًا؟، فَأَوْمَأَ إِلَیْهِ جِبْرِیلُ: أَنْ تَوَاضَع. فَقَالَ: «بَلْ نَبِیًّا عَبْدًا (ثَلَاثًا)».
رواه الطبرانی بإسناد حسن، والبیهقی فی«الزهد» وغیره[19].
0-3280– (68) (صحیح) ورواه ابن حبان فی «صحیحه» مختصراً من حدیث أبی هریرة، ولفظهُ: قَالَ: جَلَسَ جِبْریلُ إِلَى النبیِّ ج فَنَظَرَ إِلَى السَّمَاءِ، فَإِذَا مَلَکٌ یَنْزِلُ، فَقَالَ لَهُ جِبریلُ: هَذَا المَلَکُ مَا نَزَلَ مُنْذُ خُلِقَ قَبْلَ هَذِهِ السَّاعَة، فلمّا نَزَلَ قَالَ: یَا مُحمَّد! أرْسَلَنی إِلَیکَ رَبُّکَ؛ أَمَلِکاً أجْعَلُکَ، أمْ عَبْداً رَسُولاً؟ قَالَ لَهُ جِبریلُ: تَواضَعْ لِرَبِّکَ یَا مُحمَّدٍ! فَقَالَ رَسُولُ الله ج: «لَا بَلْ عبْداً رسولاً».
و در روایت ابن حبان آمده است: جبریل نزد رسول الله ج نشسته و به سوی آسمان نگریست که فرشته‌ای در حال فرود بود، پس جبریل به رسول الله ج گفت: این فرشته‌ای است که از زمان خلقتش تا این ساعت فرود نیامده؛ زمانی که فرود آمد گفت: ای محمد! پروردگارت مرا به سوی تو فرستاده، آیا تو را پادشاه قرار دهم یا بنده‌ای رسول؟ جبریل به او گفت: برای پروردگارت متواضع باش؛ رسول الله ج فرمود: «نه، بلکه بنده‌ای رسول».
4712-1909– (43) (ضعیف) وَعَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أُتِیتُ بِمَقَالِیدِ الدُّنْیَا عَلَى فَرَسٍ أَبْلَقَ، عَلَی قَطِیفَةٍ مِنْ سُنْدُسٍ».
رواه ابن حبان فی «صحیحه»[20].
4713-1910– (44) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: أُتِیَ رَسُولُ اللَّهِ ج بِقَدَحٍ فِیهِ لَبَنٌ وَعَسَلٌ، فَقَالَ: «شَرْبَتَیْنِ فِی شَرْبَةٍ، وَأُدْمَیْنِ فِی قَدَحٍ! لَا حَاجَةَ لِی بِهِ، أَمَا إِنِّی لَا أَزْعُمُ أَنَّهُ حَرَامٌ، وَلکن أَکْرَهُ أَنْ یَسْأَلَنِی اللَّهُ عَنْ فُضُولِ الدُّنْیَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ، أَتَوَاضَعُ لِلَّهِ، فَمَنْ تَوَاضَعَ لِلَّهِ؛ رَفَعَهُ اللَّهُ، وَمَنْ تَکَبَّرَ؛ وَضَعَهُ اللَّهُ، وَمَنِ اقْتَصَدَ أَغْنَاهُ اللَّهُ، وَمَنْ أَکْثَرَ ذِکْرَ الْمَوْتِ؛ أَحَبَّهُ اللَّهُ».
رواه الطبرانی فی «الأوسط».
4714-1911– (45) (ضعیف) وَعَن سَلْمَى امرأة أبی رافع قَالَتْ: دَخَلَ عَلَیّ الْحَسَنُ بْن عَلِیٍّ وَعَبْدِاللهِ ابْنِ جَعْفَرٍ وَعَبْدِاللهِ بْنُ عَبَّاسٍ ش، فَقَالُوا: اصنعی لَنَا طَعَامًا مِمَّا کَانَ یُعْجِبُ النَّبِیَّ ج أَکْلُهُ. قَالَتْ: یَا بُنَیَّ! إِذًا لَا تَشْتَهُونَهُ الْیَوْمَ! فَقُمْتُ، فَأَخَذْتُ شَعِیرًا فَطَحَنَتُهُ ونَسَفْتُهُ، وَجَعَلْتُ مِنْهُ خُبْزَةً، وَکَان أَدْمُهَ الزَّیْتَ، وَنَثَرْتُ عَلَیْهِ الْفُلْفُلَ فَقَرَّبْتُهُ إِلَیْهِمْ، وَقُلْتُ: «کَانَ النَّبِیُّ ج یُحِبُّ هَذَا».
رواه الطبرانی بإسناد جید[21].
4715-3281– (69) (صحیح) وَعَنْ أَنَسٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «لَقَدْ أُخِفْتُ فِی اللَّهِ وَمَا یُخَافُ أَحَدٌ، وَلَقَدْ أُوذِیتُ فِی اللَّهِ وَمَا یُؤْذَى أَحَدٌ، وَلَقَدْ أَتَتْ عَلَیَّ ثَلَاثُونَ مِنْ بَیْنِ یَوْمٍ وَلَیْلَةٍ؛ وَمَا لِی وَلِبِلَالٍ طَعَامٌ یَأْکُلُهُ ذُو کَبِدٍ؛ إِلَّا شَیْءٌ یُوَارِیهِ إِبْطُ بِلَالٍ».
رواه الترمذی، وابن حبان فی «صحیحه»، وقال الترمذی: «حَدِیثٌ حَسَنٌ صَحِیحٌ. وَمَعْنَى هَذَا الحَدِیثِ: حِینَ خَرَجَ رَسُولُ الله ج هَارِبًا مِنْ مَکَّةَ وَمَعَهُ بِلَالٌ؛ إِنَّمَا کَانَ مَعَ بِلَالٍ مِنَ الطَّعَامِ مَا یَحْمِلُ تَحْتَ إِبْطِهِ» انتهى.
از انس س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «در راه خدا چنان ترسیده شدم که کسی چنین ترسانده نشده بود؛ و در راه خدا چنان آزار و اذیتی دیدم که کسی چنان آزار و اذیت ندیده است؛ و سی شبانه روز بر من گذشت درحالی‌که من و بلال غذایی که موجود زنده آن را می‌خورد، نداشتیم مگر مقداری که بغل بلال آن را پنهان کرده بود».
ترمذی می‌گوید: معنی حدیث این است: هنگامی که رسول الله ج همراه با بلال از مکه گریخت، همراه بلال غذایی بود که زیر بغلش آن را حمل می‌کرد.
4716-3282– (70) (صحیح لغیره) وَعَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ س قَالَ: نَامَ رَسُولُ اللَّهِ ج عَلَى حَصِیرٍ، فَقَامَ وَقَدْ أَثَّرَ فِی جَنْبِهِ، قُلْنَا: یَا رَسُولَ اللَّهِ! لَوِ اتَّخَذْنَا لَکَ وِطَاءً[22]، فَقَالَ: «مَا لِی وَلِلدُّنْیَا، مَا أَنَا فِی الدُّنْیَا إِلَّا کَرَاکِبٍ اسْتَظَلَّ تَحْتَ شَجَرَةٍ، ثُمَّ رَاحَ وَتَرَکَهَا».
رواه ابن ماجه والترمذی وقال: «حدیث حسن صحیح».
از عبدالله بن مسعود س روایت است که رسول الله ج روی حصیری خوابیده بود، درحالی برخاست که حصیر در پهلویش اثر گذاشته بود؛ گفتیم: ای رسول الله ج! کاش برای شما تشکی تهیه می‌کردیم. فرمود: «مرا با دنیا چه کار؛ من در دنیا همانند سواری هستم که در سایه‌ی درختی بنشیند و سپس برود و آن را ترک کند».
0-1912– (46) (ضعیف) والطبرانی، ولفظه: قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى النَّبِیِّ ج وَهُوَ فِی غُرْفَةٍ کَأَنَّهَا بَیْتُ حَمَامٍ، وَهُوَ نَائِمٌ عَلَى حَصِیرٍ قَدْ أَثَّرَ بِجَنْبِهِ، فَبَکَیْتُ. فَقَالَ: «مَا یُبْکِیکَ یَا عَبْدَاللهِ؟». قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللهِ! کِسْرَى وَقَیْصَرُ یَطَئُونَ عَلَى الْخَزِّ وَالدِّیبَاجِ وَالْحَرِیرِ، وَأَنْتَ نَائِمٌ عَلَى هَذَا الْحَصِیرِ؛ قَدْ أَثَّرَ بِجِنْبِکَ. فَقَالَ: «فَلَا تَبْکِ یَا عَبْدَاللهِ؛ فَإِنَّ لَهُمُ الدُّنْیَا وَلَنَا الْآخِرَةَ، وَمَا أَنَا وَالدُّنْیَا، وَمَا مَثَلِی وَمَثَلُ الدُّنْیَا؛ إِلَّا کَمَثَلِ رَاکِبٍ نَزَلَ تَحْتَ شَجَرَةٍ ثُمَّ سَارَ وَتَرَکَهَا».
ورواه أبو الشیخ فی «کتاب الثواب» بنحو الطبرانی[23].
قوله: (کأنها بیت حمَّامٍ) هو بتشدید الـمیم، ومعناه: أن فیها من الحرّ والکرب کمـا فی بیت الحمّام.
4717-3283– (71) (صحیح) وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج دَخَلَ عَلَیْهِ عُمَرُ وَهُوَ عَلَى حَصِیرٍ قَدْ أَثَّرَ فِی جَنْبِهِ، فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! لَوِ اتَّخَذْتَ فِرَاشًا أَوْثَرَ مِنْ هَذَا، فَقَالَ: «مَا لِی وَلِلدُّنْیَا؟ مَا مَثَلِی وَمَثَلُ الدُّنْیَا إِلا کَرَاکِبٍ سَافَرَ فِی یَوْمٍ صَائِفٍ، فَاسْتَظَلَّ تَحْتَ شَجَرَةٍ سَاعَةً، ثُمَّ رَاحَ وَتَرَکَهَا».
رواه أحمد، وابن حبان فی «صحیحه»، والبیهقی.
از ابن عباس ب روایت است که عمر نزد رسول الله ج رفت درحالی‌که رسول الله ج روی حصیری بود که در پهلویش اثر گذاشته بود، گفت: یا رسول الله ج، ای کاش فرشی بهتر و نرم‌تر از این برای خود آماده می‌کردی. فرمود: «مرا با دنیا چه کار؛ مثال من و دنیا همانند مسافری است که در تابستان سفر کند و در سایه‌ی درختی بنشیند و سپس برود و آن را ترک کند».
4718-3284– (72) (حسن) وَعَنهُ س قَالَ: حَدَّثَنِی عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ج وَهُوَ عَلَى حَصِیرٍ، قَالَ: فَجَلَسْتُ، فَإِذَا عَلَیْهِ إِزَارُه، وَلَیْسَ عَلَیْهِ غَیْرُهُ، وَإِذَا الْحَصِیرُ قَدْ أَثَّرَ فِی جَنْبهِ، وَإِذَا أَنَا بِقَبْضَةٍ مِنْ شَعِیرٍ نَحْوَ الصَّاعِ، وَقَرَظٍ فِی نَاحِیَةٍ فِی الْغُرْفَةِ، وَإِذَا إِهَابٌ مُعَلَّقٌ، فَابْتَدَرَتْ عَیْنَایَ، فَقَالَ: «مَا یُبْکِیکَ یَا ابْنَ الْخَطَّابِ؟». فَقَالَ: یَا نَبِیَّ اللَّهِ! وَمَالِی لَا أَبْکِی وَهَذَا الْحَصِیرُ قَدْ أَثَّرَ فِی جَنْبِکَ، وَهَذِهِ خِزَانَتُکَ لَا أَرَى فِیهَا إِلَّا مَا أَرَى، وَذَلِکَ کِسْرَى، وَقَیْصَرُ فِی الثِّمَارِ وَالْأَنْهَارِ، وَأَنْتَ نَبِیُّ اللَّهِ وَصَفْوَتُهُ، وَهَذِهِ خِزَانَتُکَ. قَالَ: «یَا ابْنَ الْخَطَّابِ! أمَا تَرْضَى أَنْ تَکُونَ لَنَا الْآخِرَةُ وَلَهُمُ الدُّنْیَا؟». [قُلْتُ: بَلَى].
و از ابن عباس ب روایت است که عمر بن خطاب س می‌گوید: نزد رسول الله ج رفتم که بر حصیری نشسته بود. نشستم و غیر از ازارش لباس دیگری نداشت و حصیر هم بر پهلویش اثر گذاشته بود. مقداری گندم به اندازه‌ی یک صاع و برگ‌های درخت قرظ در گوشه‌ی اتاق و پوستی آویزان مشاهده کردم. اشک‌هایم در آمد، رسول الله ج فرمود: «ای پسر خطاب چه چیزی سبب گریه تو شده است؟». عمر گفت: ای رسول الله ج! چرا گریه نکنم درحالی‌که این حصیر در پهلوی شما اثر گذاشته و این هم انبار شما که غیر از اینها چیزی در آن نمی‌بینم؛ خال آنکه کسری و قیصر در میان ثمره‌ی درختان و نهرها زندگی می‌کنند اما تو رسول الله و برگزیده اویی و این انبار توست. فرود: «ای پسر خطاب، آیا راضی نمی‌گردی که برای ما آخرت و برای آنها دنیا باشد». گفتم: بله.
(حسن) رواه ابن ماجه بإسناد صحیح، والحاکم وقال: «صحیح على شرط مسلم»[24]. ولفظه: قَالَ عُمَرُ س: اسْتَأْذَنْتُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ج فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ فِی مَشْرُبَةٍ، وَإِنَّهُ لَمُضْطَجِعٌ عَلَى خَصَفَةٍ[25] إِنَّ بَعْضَهُ لَعَلَى التُّرَابِ، وَتَحْتَ رَأْسِهِ وِسَادَةٌ مَحْشُوَّةٌ لِیفًا، وَإِنَّ فَوْقَ رَأْسِهِ لَأَهَاباً عَطِناً[26]، وَفِی نَاحِیَةِ الْمَشْرُبَةِ قَرَظٌ، فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَجَلَسْتُ فَقُلْتُ: أَنْتَ نَبِیُّ اللَّهِ وَصَفْوَتُهُ، وَکِسْرَى وَقَیْصَرُ عَلَى سُرُرِ الذَّهَبِ وَفُرُشِ الدِّیبَاجِ وَالْحَرِیرِ! فَقَالَ: «أُولَئِکَ عُجِّلَتْ لَهُمْ طَیِّبَاتُهُمْ، وَهِیَ وَشِیکَةُ الِانْقِطَاعِ، وَإِنَّا قَوْمٌ قَدْ أُخِّرَتْ لَنَا طَیِّبَاتُنَا فِی آخِرَتِنَا».
و در روایت حاکم آمده است: عمر س می‌گوید: برای ورود نزد رسول الله ج اجازه گرفتم، در اتاقی به نزدش حضور یافتم؛ رسول الله ج بر حصیری که قسمتی از بدنش بر خاک بود، دراز کشیده بود و زیر سرش بالشی پر از لیف خرما و بالای سرش پوست بد بویی قرار داشت و در گوشه‌ی اتاق برگ‌های درخت قرظ بود؛ پس سلام کردم و نشستم و گفتم: تو پیامبر و برگزیده‌ی خداوندی؛ حال آنکه کسری و قیصر بر تخت‌های طلا و فرش‌های ابریشم و حریر می‌نشینند. رسول الله ج فرمود: «برای آنها خوشی‌های زودگذر است که نزدیک است به اتمام برسد و ما قومی هستیم که خوشی‌های‌مان برای آخرت‌مان به تأخیر افتاده است».
0-3285– (73) (صحیح لغیره) ورواه ابن حبان فی «صحیحه» عَن أَنَسٍ: أَنَّ عُمَرَ دَخَلَ عَلَى النَّبِیَّ ج، فذکر نحوه.
(المَشرُبَةُ) به فتح میم و راء و همچنین به ضم راء: به معنای اتاق می‌باشد. (وَشِیکَةُ الانقِطاعِ) یعنی: «سریعة الانقطاع» یعنی به سرعت به اتمام می‌رسد.
4719-1913– (47) (منکر) وَعَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: کَانَ لِرَسُولِ اللَّهِ ج سَرِیرٌ مُرْمَلٌ بِالْبُرْدِیِّ[27] ، عَلَیْهِ کِسَاءٌ أَسْوَدُ قَدْ حَشَوْنَاهُ بِالْبَرْدِیِّ، فَدَخَلَ أَبُو بَکْرٍ وَعُمَرُ عَلَیْهِ، فَإِذَا النَّبِیُّ ج نَائِمٌ عَلَیْهِ، فَلَمَّا رَآهُمَا اسْتَوَى جَالِسًا، فَنَظَرَا فَإِذَا أَثَرُ السَّرِیرِ فِی جَنْبِ رَسُولِ اللَّهِ ج، فقَالَ أَبُو بَکْرٍ وَعُمَرُ رضوانُ الله علیهم: یَا رَسُولَ اللَّهِ! مَا یُؤْذِیکَ خُشُونَةُ مَا تَرَى مِنْ فِرَاشِکَ وَسَرِیرِکَ؟ وَهَذَا کِسْرَى وَقَیْصَرُ عَلَى فِراشِ الْحَرِیرِ وَالدِّیبَاجِ. فقَالَ ج: «لَا تَقُولَا هَذَا، فَإِنَّ فِرَاشَ کِسْرَى وَقَیْصَرَ فِی النَّارِ، وَإِنَّ فِرَاشِی وَسَرِیرِی هَذَا عَاقِبَتُهُ إِلَى الْجَنَّةِ».
رواه ابن حبان فی «صحیحه» من روایة الماضی بن محمد[28].
4720-3286– (74) (صحیح) وَعَنهَا ل قَالَت: «إِنَّمَا کَانَ فِرَاشُ رَسُولِ اللهِ ج الَّذِی یَنَامُ عَلَیْهِ أَدَمًا حَشْوُهُ لِیفٌ».
از عایشه ل روایت است که بستر رسول الله ج که بر آن می‌خوابید از پوست دباغی‌ای بود که از لیف خرما پُر شده بود.
وفی روایة: «کَانَ وِسَادُ رَسُولِ الله ج الذی یَتَّکِئُ عَلَیهِ مِنْ أَدَمٍ حَشْوُهُ لِیفٌ».
رواه البخاری ومسلم وغیرهما.
و در روایتی آمده است: بالش رسول الله ج که بر آن تکیه می‌داد، از پوست دباغی بود که از لیف خرما پُر شده بود.
4721-3287– (75) (حسن لغیره) وَعَنهَا ل قَالَت: دَخَلَتْ عَلَیَّ امْرَأَةٌ مِنَ الْأَنْصَارِ، فَرَأَتْ فِرَاشَ رَسُولِ اللهِ ج قَطِیفَةٌ[29] مَثْنِیَّةٌ[30]، فَبَعَثَتْ إِلَیَّ بِفِرَاشٍ حَشْوُهُ الصُّوفُ، فَدَخَلَ عَلَیَّ رَسُولُ اللهِ ج فَقَالَ: «مَا هَذَا یَا عَائِشَةُ؟!». قَالَتْ: قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللهِ! فُلَانَةٌ الْأَنْصَارِیَّةُ دَخَلَتْ فَرَأَتْ فِرَاشَکَ، فَذَهَبَتْ فَبَعَثَتْ إِلَیَّ بِهَذَا، فَقَالَ: «رُدِّیهِ یَا عَائِشَةُ! فَوَاللهِ لَوْ شِئْتُ لَأَجْرَى اللهُ مَعِیَ جِبَالَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ».
رواه البیهقی من روایة عباد بن عباد المهلبی عن مجالد بن سعید.
از عایشه ل روایت است: زنی انصاری نزد من آمد و بستر رسول الله ج را که از پارچه‌ی دو لایه بود مشاهده کرد، پس بستری که پر از پشم بود نزدم فرستاد؛ رسول الله ج نزد من آمده و گفت: «ای عایشه، این چیست؟». گفتم: ای رسول الله ج، فلان زن انصاری آمد و بستر شما را دید، بعد از رفتن این را نزد من فرستاد. رسول الله ج فرمود: «ای عایشه، آن را برگردان، به خدا قسم اگر می‌خواستم خداوند همراه من کوه‌های طلا و نقره را به حرکت در می‌آورد».
ورواه أبو الشیخ فی «الثواب» عن ابن فضیل عن مجالد عن یحیى بن عباد عن امرأة من قومهم لـم یسمِّها قالت: «دخلتُ على عائشةَ ل فَمَسَستُ فِراشَ رسولِ الله ج فإذا هو خَشِنٌ، وإذا داخِلُه بَرَدِیٌّ أو لیفٌ، فقلت: یا أمَّ المؤمنینَ! إنَّ عندی فِراشاً أحسَنَ مِن هذا وَألیَنَ» فذکره أطول منه.
ابن فضیل از مجالد از یحیی بن عباد از زنی از قومش که نامش را نبرده روایت می‌کند که وی گفت: نزد عایشه ل رفته و بستر پیامبر ج را لمس کردم، دیدم خشن بود و لای آن پارچه یا لیف بود. گفتم: ای مادر مؤمنان، نزد من بستری بهتر و نرم‌تر از این است». سپس ادامه‌ی حدیث را ذکر می‌کند.
4722-1914– (48) (ضعیف) وَعَنْ أَنَسٍ س قَالَ: «لَبِسَ رَسُولُ اللَّهِ ج الصُّوفَ، وَاحْتَذَى الْمَخْصُوفَ». وَقَالَ: «أَکَلَ رَسُولُ اللَّهِ ج بَشِعًا، وَلَبِسَ حَلساً خَشِنًا». قِیلَ لِلْحَسَنِ: مَا (الْبَشِعُ؟) قَالَ: غَلِیظُ الشَّعِیرِ، مَا کَانَ النَّبِیُّ یَسِیغُهُ إِلَّا بِجُرْعَةٍ مِن مَاءٍ.
رواه ابن ماجه والحاکم؛ کلاهما من روایة یوسف بن أبی کثیر - وهو مجهول - عن نوح بن ذکوان - وهو واه -. وقال الحاکم: «صحیح الإسناد». وعنده «خشنا» موضع «بشعاً». [مضی 18- اللباس/7].
4723-3288– (76) (صحیح) وَعَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: «خَرَجَ رَسُولُ الله ج ذَاتَ غَدَاةٍ وَعَلَیْهِ مِرْطٌ مُرَحَّلٌ مِنْ شَعَرٍ أَسْوَدَ».
رواه مسلم وأبو داود والترمذی ولم یقل: (مرحل).
از عایشه ل روایت است که صبحِ یکی از روزها درحالی رسول الله ج از خانه خارج شد که پیراهنی از موی سیاه، منقوش به کاروان شتر بر تن داشت.
(المِرط) به کسر میم و سکون راء: عبارت است از لباسی از پشم یا خز که به عنوان شلوار پوشیده شود. و (المرحل) به تشدید حاء مفتوح: عبارت است از آنچه تصاویر کاروان شتر بر آن باشد. [مضی 18- اللباس/7].
4724-3289– (77) (صحیح) وَعَنْ أَبِی بُرْدَةَ بْنُ أَبِی مُوسَى الأَشْعَرِیِّ س قَالَ: أَخْرَجَتْ لَنَا عَائِشَةُ کِسَاءً مُلَبِّدًا وَإِزَارًا غَلِیظًا فَقَالَتْ: «قُبِضَ رَسُولُ الله ج فِی هَذَیْنِ»
رواه البخاری ومسلم وأبو داود والترمذی وغیرهم.
از ابو بردة بن ابوموسی اشعری س روایت است که عایشه ل لباسی وصله زده و ازار کلفتی را بیرون آورد و گفت: رسول الله ج در این دو لباس قبض روح شد.
قوله: (مُلَبَّداً) أی: مرقَّعاً، وقد لَبَدتُ الثوب بالتخفیف، ولَبَّدته بالتشدید، یقال للرقعة التی یرقع بها صدر القمیص: (اللِّبدة)، والرقعة التی یرقع بها قَبُّ القمیص: (القَبیلة). [مضی هناک].
4725-3290– (78) (صحیح) وَعَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ أَبِی بَکْرٍ ب قَالَتْ: «صَنَعْتُ سُفْرَةَ[31] لِرَسُولِ اللَّهِ ج فِی بَیْتِ أَبِی بَکْرٍ[32] حِینَ أَرَادَ أَنْ یُهَاجِرَ إِلَى المَدِینَةِ، فَلَمْ نَجِدْ لِسُفْرَتِهِ، وَلاَ لِسِقَائِهِ مَا نَرْبِطُهُمَا بِهِ، فَقُلْتُ لِأَبِی بَکْرٍ: وَاللَّهِ مَا أَجِدُ شَیْئًا أَرْبُطُ بِهِ إِلَّا نِطَاقِی. قَالَ: فَشُقِّیهِ بِاثْنَیْنِ، وَارْبِطِی بِوَاحِدٍ السِّقَاءَ، وَبِالْآخَرِ[33] السُّفْرَةَ. فَفَعَلْتُ. فَلِذَلِکَ سُمِّیَتْ ذَاتَ النِّطَاقَیْنِ.
رواه البخاری.
(النِّطَاقُ) به کسر نون: عبارت است از چیزی که زن به کمر خود می‌بندد تا لباسش به هنگام کار و فعالیت با زمین در تماس نباشد.
اسماء بنت ابوبکر ب می‌گوید: هنگامی که رسول الله ج قصد هجرت به مدینه داشت، توشه‌ی سفر رسول الله ج را در خانه‌ی ابوبکر س آماده کردم. اما چیزی که کیسه‌ی توشه و دهانه‌ی مَشک آب را ببندیم نیافتیم. به پدرم ابوبکر س گفتم: به خدا سوگند که من برای بستن توشه‌ی سفر چیزی جز کمربند خود پیدا نکردم. پدر گفت: آن را دو قسمت کن. با یکی دهانه‌ی کیسه و با دیگری دهانه‌ی مَشک را ببند. من هم چنین کردم. بدین جهت ذات النطاقین (صاحب دو کمربند) نامیده شدم.
4726-3291– (79) (صحیح) عَن عَبْدُالوَاحِدِ بْنِ أَیْمَن قَالَ: حَدَّثَنِی أَبِی قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى عَائِشَةَ ل وَعَلَیْهَا دِرْعُ قِطْرٍ ثَمَنُ[34] خَمْسَةِ دَرَاهِمَ، فَقَالَتْ: ارْفَعْ بَصَرَکَ إِلَى جَارِیَتِی، انْظُرْ إِلَیْهَا فَإِنَّهَا تُزْهَى[35] أَنْ تَلْبَسَهُ فِی البَیْتِ، وَقَدْ کَانَ لِی مِنْهُنَّ دِرْعٌ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ ج، فَمَا کَانَتِ امْرَأَةٌ تُقَیَّنُ[36] بِالْمَدِینَةِ إِلَّا أَرْسَلَتْ إِلَیَّ تَسْتَعِیرُهُ. رواه البخاری.
عبدالواحد بن ایمن می‌گوید: پدرم به من گفت: نزد عایشه ل رفتم درحالی‌که جامه‌ای پنبه‌ای که قیمت آن حدود پنج درهم بود، به تن داشت. عایشه ل گفت: به این کنیزم نگاه کن که از روی تکبر نمی‌خواهد این جامه را در خانه بپوشد، حال آن که در زمان رسول الله ج من چنین جامه‌ای داشتم که برای آراستن عروس‌های مدینه، مردم آن را از من به عاریت می‌گرفتند.
4727-3292– (80) (صحیح) وَعَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: تُوُفِّیَ رَسُولُ اللَّهِ ج، وَمَا فِی بَیْتِی مِنْ[37] شَیْءٍ یَأْکُلُهُ ذُو کَبِدٍ إِلَّا شَطْرُ شَعِیرٍ فِی رَفٍّ لِی، فَأَکَلْتُ مِنْهُ حَتَّى طَالَ عَلَیَّ، فَکِلْتُهُ فَفَنِیَ.
رواه البخاری ومسلم والترمذی.
از عایشه ل روایت است که رسول الله ج درحالی رحلت نمود که در خانه‌ی من چیزی نبود که یک موجود زنده آن را بخورد؛ به جز مقداری جو که در طاقچه‌ی من بود و تا مدت زمان مدیدی از آن می‌خوردم تا اینکه آن را پیمانه (وزن) کردم و پس از آن، تمام شد».
4728-3293– (81) (صحیح) وَعَنْ عَمْرِو بْنِ الحَارِثِ س قَالَ: «مَا تَرَکَ رَسُولُ اللَّهِ ج عِنْدَ مَوْتِهِ دِرْهَمًا وَلا دِینَارًا ولا عَبْدًا وَلا أَمَةً وَلا شَیْئاً؛ إِلاَّ بَغْلَتَهُ الْبَیْضَاءَ الَّتی کَان یَرْکَبُهَا، وَسِلاحَه، وَأَرْضًا جَعَلَهَا لابْنِ السَّبیِلِ صَدَقَةً».
رواه البخاری.
از عمرو بن حارث س روایت است که رسول الله ج در وقت وفاتش، دینار و درهم و بنده و کنیز و هیچ‌چیزی به جا نگذاشت، جز قاطر سفیدی که سوار آن می‌شد و اسلحه‌اش و زمینی که آن را صدقه‌ی رهگذران غریب کرده بود.
4729-3294– (82) (صحیح) وَعَنْ عُلَیِّ بْنِ رَبَاحٍ قَالَ: سَمِعْتُ عَمْرَو بْنَ الْعَاصِی س یَقُولُ: لَقَدْ أَصْبَحْتُمْ وَأَمْسَیْتُمْ تَرْغَبُونَ فِیمَا کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج یَزْهَدُ فِیهِ، أَصْبَحْتُمْ تَرْغَبُونَ فِی الدُّنْیَا، وَکَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج یَزْهَدُ فِیهَا، وَاللَّهِ مَا أَتَتْ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ج لَیْلَةٌ مِنْ دَهْرِهِ إِلَّا کَانَ الَّذِی عَلَیْهِ أَکْثَرُ مِنَ الَّذِی لَهُ». قَالَ: فَقَالَ بَعْضُ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ ج: «قَدْ رَأَیْنَا رَسُولَ اللَّهِ ج یَسْتَسْلِفُ».
رواه أحمد، ورواته رواة «الصحیح».
از عُلَیِّ بن رَباح روایت است: از عمرو بن العاصی س شنیدم که می‌گفت: شما صبح و شب می‌کنید و به دنبال چیزی هستید که رسول الله ج از آن دوری می‌کرد، شما صبح نموده و به دنبال دنیا می‌روید حال آنکه رسول الله ج از آن دوری می‌کرد؛ قسم به خدا بر رسول الله ج شبی از عمرش نگذشت مگر اینکه قرضی که بر گردنش بود بیش از موجودی‌اش بود. بعضی از اصحاب رسول الله ج می‌گویند: ما رسول الله ج را دیدیم که قرض می‌گرفت.
0-1915– (49) (ضعیف) والحاکم؛ إلا أنه قال: «مَا مرَّ بِه ثَلَاثٌ مِنْ دَهرِهِ إلا والذی عَلَیهِ أکْثَرُ مِنَ الذی لَهُ».
وقال: «صحیح على شرطهمـا».
(صحیح) ورواه ابن حبان فی «صحیحه» مختصراً: «کَانَ نَبِیُّکُمْ ج أَزْهَدَ النَّاسِ فِی الدُّنْیَا، وَأَصْبَحْتُمْ أَرْغَبَ النَّاسِ فِیهَا».
و در روایت ابن حبان آمده است: «پیامبرتان زاهدترین مردم در دنیا بود و شما علاقه‌مندترین مردم در مورد آن هستید».
4730-3295– (83) (صحیح) وَعَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: «تُوُفِّیَ رَسُولُ اللَّهِ ج وَدِرْعُهُ مَرْهُونَةٌ عِنْدَ یَهُودِیٍّ فِی ثَلاَثِینَ صَاعًا مِنْ شَعِیرٍ»[38].
رواه البخاری ومسلم والترمذی.
از عایشه ل روایت است که رسول الله ج درحالی رحلت فرمود که زره جنگی او نزد مرد یهودی در برابر سی صاع جو، در گرو بود.
4731-3296– (84) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللهِ ج ذَاتَ یَوْمٍ أَوْ لَیْلَةٍ، فَإِذَا هُوَ بِأَبِی بَکْرٍ وَعُمَرَ ب فَقَالَ: «مَا أَخْرَجَکُمَا مِنْ بُیُوتِکُمَا هَذِهِ السَّاعَةَ؟». قَالَا: الْجُوعُ یَا رَسُولَ اللهِ! فَقَالَ: «وَأَنَا وَالَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ، [لَـ]أَخْرَجَنِی الَّذِی أَخْرَجَکُمَا، قُومُوا». فَقَامُوا مَعَهُ، فَأَتَوا رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ، فَإِذَا هُوَ لَیْسَ فِی بَیْتِهِ، فَلَمَّا رَأَتْهُ الْمَرْأَةُ قَالَتْ: مَرْحَبًا وَأَهْلًا، فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللهِ ج: «أَیْنَ فُلَانٌ؟». قَالَتْ: ذَهَبَ یَسْتَعْذِبُ لَنَا [مِنَ] الْمَاءِ، إِذْ جَاءَ الْأَنْصَارِیُّ فَنَظَرَ إِلَى رَسُولِ اللهِ ج وَصَاحِبَیْهِ ثُمَّ قَالَ: الْحَمْدُ لِلَّهِ، مَا أَحَدٌ الْیَوْمَ أَکْرَمَ أَضْیَافًا مِنِّی، فَانْطَلَقَ فَجَاءَهُمْ بِعِذْقٍ فِیهِ بُسْرٌ وَتَمْرٌ وَرُطَبٌ، وَقَالَ: کُلُوا [مِنْ هَذِهِ] وَأَخَذَ الْمُدْیَةَ، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ ج: «إِیَّاکَ، وَالْحَلُوبَ». فَذَبَحَ لَهُمْ، فَأَکَلُوا مِنَ الشَّاةِ وَمِنْ ذَلِکَ الْعِذْقِ، وَشَرِبُوا، فَلَمَّا أَنْ شَبِعُوا وَرُوُوا، قَالَ رَسُولُ اللهِ ج لِأَبِی بَکْرٍ وَعُمَرَ ب: «وَالَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَتُسْأَلُنَّ عَنْ هَذَا النَّعِیمِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ، [أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُیُوتِکُمُ الْجُوعُ، ثُمَّ لَمْ تَرْجِعُوا حَتَّى أَصَابَکُمْ هَذَا النَّعِیمُ]»[39].
رواه مالک بلاغا باختصار، ومسلم - واللفظ له -، والترمذی بزیادة. والأنصاری المبهم هو أبو الهیثم بن التَّیِّهان بفتح المثناة فوق وکسر المثناة تحت وتشدیدها. کذا جاء مصرحاً به فی «الموطأ» والترمذی.
از ابوهریره س روایت شده که رسول الله ج روزی یا شبی بیرون آمد که ناگهان با ابوبکر و عمر ب برخورد کرد و به آنان فرمود: «چه چیزی شما را در این موقع از خانه خارج کرده است؟». گفتند: گرسنگی ای رسول الله ج؛ رسول الله ج فرمود: «سوگند به کسی که جانم در دست اوست، مرا نیز همچون شما گرسنگی از خانه خارج کرده است؛ بلند شوید». آنها با او برخاستند و به خانه‌ی مردی از انصار رفتند که وی در خانه نبود؛ وقتی زن انصاری رسول الله ج را دید، گفت: خوش آمدید؛ رسول الله ج فرمود: «شوهرت کجاست؟». زن گفت: رفته تا برای‌مان آب شیرین بیاورد؛ چون مرد انصاری از راه رسید و رسول الله ج و دو یار او را دید، گفت: سپاس و ستایش سزوار خداوند است، امروز هیچکس مهمان‌هایی همانند مهمانان بزرگوار من ندارد، سپس رفت و یک شاخه خرما آورد که بر آن رطب نارس و خرما و رطب موجود بود و گفت: بفرمایید بخورید؛ و چاقویی برداشت. رسول الله ج فرمود: «از کشتن گوسفند شیرده بپرهیز». سپس گوسفندی ذبح کرد و آنان از آن گوسفند و خرما تناول کردند و آب نوشیدند و وقتی از غذا و آب سیر شدند، رسول الله ج به یارانش فرمود: «سوگند به کسی که جانم در دست اوست، در مورد این نعمت‌ها از شما سؤال خواهد شد. [گرسنگی شما را از خانه بیرون آورد و برنگشتید تا اینکه خداوند این نعمت را روزی‌تان کرد]».
0-3297– (85) (صحیح لغیره) وفی «مسند أبی یعلى»[40] و«معجم الطبرانی» من حدیث ابن عباسٍ أنه أبو الهیثم.
0-3298 –(86) (صحیح لغیره) وکذا فی «المعجم» أیضاً من حدیث ابن عمر. وقد رویت هذه القصة من حدیث جماعة من الصحابة مصرَّح فی أکثرها بأنه أبو الهیثم.
0-1916– (50) (ضعیف): وجاء فی «معجم الطبرانی الصغیر» و «الأوسط» و«صحیح ابن حبان» من حدیث ابن عباس وغیره أنه أبو أیوب الأنصاری. والظاهر أن هذه القصة اتفقت مرة مع أبی الهیثم، ومرة مع أبی أیوب[41]. والله أعلم. وتقدم حدیث ابن عباس فی «الحمد بعد الأکل» [19- الطعام/10].
(العِذقُ) در اینجا به کسر عین: عبارت است از خوشه خرما «= الکِباسة و القنو». اما به فتح عین عبارت است از نخل خرما؛
وتقدم حدیث جابر فی «الترهیب من الشبع» [19- الطعام/7].
4732-1917– (51) (ضعیف) وَعَنْ زَیْدِ بْنِ أَرْقَمَ س قَالَ: کُنَّا مَعَ أَبِی بَکْرٍ س فاسْتَسْقَى، فَأتِیَ بِمَاءٍ وَعَسَلٍ، فَلَمَّا وَضَعَهُ عَلَى یَدِهِ بَکَى وَانْتَحَبَ، حَتَّى ظَنَنَّا أَنَّ بِهِ شَیْئًا، وَلَا نَسْأَلُهُ عَنْ شَیْءٍ، فَلَمَّا فَرَغَ قُلْنَا: یَا خَلِیفَةَ رَسُولِ اللَّهِ! مَا حَمَلَکَ عَلَى هَذَا الْبُکَاءِ؟ قَالَ: بَیْنَمَا أَنَا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ج إِذْ رَأَیْتُهُ یَدْفَعُ عَنْ نَفْسِهِ شَیْئًا، وَلَا أَرَى شَیْئًا. فَقُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! مَا الَّذِی أَرَاکَ تَدْفَعُ عَنْ نَفْسِکِ، وَلَا أَرَى شَیْئًا؟ قَالَ: «الدُّنْیَا تَطَوَّلَتْ لِی؛ فَقُلْتُ: إِلَیْکِ عَنِّی، فَقَالَتْ: أَمَا إِنَّکَ لَسْتَ بِمُدْرِکِی»[42]. قَالَ أَبُو بَکْرٍ: فَشَقَّ عَلَیَّ، وَخِفتُ أَنْ أَکُونَ قَدْ خَالَفْتُ أَمْرَ رَسُولِ اللَّهِ ج وَلَحِقَتْنِی الدُّنْیَا.
رواه ابن أبی الدنیا، والبزار ورواته ثقات؛ إلا عبدالواحد بن زید، وقد قال ابن حبان: «یعتبر حدیثه إذا کان فوقه ثقة، ودونه ثقة»[43]. وهو هنا کذلک.
4733-1918– (52) (أثر منکر) وَعَن زیدِ بْنِ أسْلَم قَالَ: اسْتَسقى عُمَرُ، فجِیءَ بماءٍ قد شیبَ بعَسَلٍ، فَقَالَ: إِنَّهُ لَطَیِّبٌ لکنِّی أسْمَعُ الله عزَّ وجلَّ نَعى على قومٍ شَهَواتِهِم؛ فَقَالَ: ﴿أَذۡهَبۡتُمۡ طَیِّبَٰتِکُمۡ فِی حَیَاتِکُمُ ٱلدُّنۡیَا وَٱسۡتَمۡتَعۡتُم بِهَا﴾، فأخَافُ أنْ تکونَ حسنَاتُنا عُجَّلَتْ لنا، فلَمْ یَشْرَبْهُ.
ذکره رزین، ولم أره[44].
4734-1919– (53) (أثر منکر) وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ ب: أَنَّ عُمَرَ س رَأَى فِی یَدِ جَابِرِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ دِرْهَمًا فَقَالَ: مَا هَذَا الدِّرْهَمُ؟ قَالَ: أُرِیدُ أَنْ أَشْتَرِیَ بِهِ لِأَهْلِی لَحْمًا قَرِموا إِلَیْهِ. فَقَالَ: «أَکُلُّ مَا اشْتَهَیْتُمُ اشْتَرَیْتُمُ؟! مَا یُرِیدُ أَحَدُکُمْ أَنْ یَطْوِیَ بَطْنَهُ لِابْنِ عَمِّهِ وَجَارِهِ؟ أَنْ تَذْهَبُ عَنْکُمْ هَذِهِ الْآیَةُ ﴿أَذۡهَبۡتُمۡ طَیِّبَٰتِکُمۡ فِی حَیَاتِکُمُ ٱلدُّنۡیَا وَٱسۡتَمۡتَعۡتُم بِهَا﴾؟
رواه الحاکم من روایة القاسم بن عبدالله بن عمر، وهو واهٍ، وأراه صححه مع هذا[45].
0-1920– (54) (أثر ضعیف) ورواه مالک عن یحیى بن سعید[46]؛ أن عمر بن الخطاب أدرک جابر بن عبدالله، فذکره. وتقدم حدیث جابر فی «الترهیب من الشبع» [فی «الصحیح» 19- الطعام/7].
قوله: (قرموا إلیه) أی: اشتدت شهواتهم له. و(القَرَم): شدة الشهوة للحم حتى لا یصبر عنه.
4735-3299– (87) (صحیح موقوف) وَعَن أَنَسٍ س قَالَ: رَأَیْتُ عُمَرَ - وَهُوَ یَوْمَئِذٍ أَمِیرُ المؤمنین - وَقَدْ رَقَّعَ بَیْنَ کَتِفَیْهِ بِرِقَاعٍ ثَلَاثٍ، لَبَّدَ بَعْضَهَا عَلَی بَعْضٍ.
رواه مالک. [مضی 18- اللباس/7].
از انس س روایت است که می‌گوید: عمر س را زمانی که امیر المؤمنین بود، درحالی دیدم که بین دو دوشش سه وصله روی هم بود.
4736-3300– (88) (صحیح لغیره موقوف) وَعَنْ عَبْدِاللهِ بْنِ شَدَّادِ بْنِ الْهَادِ قَالَ: رَأَیْتُ عُثْمَانَ بْنَ عَفَّانَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ عَلَى الْمِنْبَرِ عَلَیْهِ إِزَارٌ عَدَنِیُّ غَلِیظٌ، ثَمَنُهُ أَرْبَعَةُ دَرَاهِمَ أَوْ خَمْسَةُ، وَرَیْطَةٌ کُوفِیَّةٌ مُمَشَّقَةٌ، ضَرِبَ اللَّحْمِ، طَوِیلَ اللِّحْیَةِ، حَسَنُ الْوَجْهِ.
رواه الطبرانی بإسناد حسن[47] ، وتقدم فی/18/7] «اللباس» مع شرح غریبه.
از عبدالله بن شداد بن الهاد روایت است: عثمان بن عفان س را روز جمعه بر روی منبر دیدم که ازار عدنی کلفتی که قیمت آن چهار یا پنج درهم می‌شد و جامه‌ی نرم کوفی که با گِل، سرخ رنگ شده بود، بر تن داشت؛ او لاغر اندام و دارای ریش بلند و صورتی زیبا بود.
4737-1921– (55) (ضعیف) وَعَنْ مُحَمَّدِ بْنِ کَعْبٍ القُرَظِیِّ قَالَ: حَدَّثَنِی مَنْ سَمِعَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ یَقُولُ: إِنَّا لَجُلُوسٌ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ج فِی المَسْجِدِ إِذْ طَلَعَ عَلَینَا مُصْعَبُ بْنُ عُمَیْرٍ؛ مَا عَلَیْهِ إِلَّا بُرْدَةٌ لَهُ مَرْقُوعَةٌ بِفَرْوَةٍ، فَلَمَّا رَآهُ رَسُولُ اللَّهِ ج بَکَى لِلَّذِی کَانَ فِیهِ مِنَ النِّعِیمِ، وَالَّذِی هُوَ فِیهِ الیَوْمَ، ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «کَیْفَ بِکُمْ إِذَا غَدَا أَحَدُکُمْ فِی حُلَّةٍ؛ وَرَاحَ فِی حُلَّةٍ، وَوُضِعَتْ بَیْنَ یَدَیْهِ صَحْفَةٌ، وَرُفِعَتْ أُخْرَى، وَسَتَرْتُمْ بُیُوتَکُمْ کَمَا تُسْتَرُ الکَعْبَةُ؟». قَالُوا: یَا رَسُولَ اللَّهِ! نَحْنُ یَوْمَئِذٍ خَیْرٌ مِنَّا الیَوْمَ، نَتَفَرَّغُ لِلْعِبَادَةِ وَنُکْفَى المَؤْنَةَ. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «لَأَنْتُمُ الیَوْمَ خَیْرٌ مِنْکُمْ یَوْمَئِذٍ».
رواه الترمذی من طریقین تقدم لفظ أحدهما مختصراً [18- اللباس/7]، ولم یُسمَّ فیهما الراوی عن علی، وقال: «حدیث حسن غریب».
(ضعیف) ورواه أبو یعلى ولم یُسَمِّه أیضاً، ولفظه: عَن عَلِیٍّ س قَالَ: خَرَجْتُ فِی غَدَاةٍ شَاتِیَةٍ وَقَدْ أَوْبَقَنِیَ الْبَرْدُ، فَأَخَذْتُ ثَوْبًا مِنْ صُوفٍ قَدْ کَانَ عِنْدَنَا، ثُمَّ أَدْخَلْتُهُ فِی عُنُقِی وَحَزَّمْتُهُ عَلَى صَدْرِی أَسْتَدْفِئُ بِهِ، وَاللَّهِ مَا فِی بَیْتِی شَیْءٌ آکُلُ مِنْهُ، وَلَوْ کَانَ فِی بَیْتِ النَّبِیِّ ج شَیْءٌ لَبَلَغَنِی، فَخَرَجْتُ فِی بَعْضِ نَوَاحِی الْمَدِینَةِ فَانْطَلَقْتُ إِلَى یَهُودِیٍّ فِی حَائِطٍ، فَاطَّلَعْتُ عَلَیْهِ مِنْ ثَغْرَةِ جِدَارِهِ فَقَالَ: مَا لَکَ یَا أَعْرَابِیُّ! هَلْ لَکَ فِی دَلْوٍ بِتَمْرَةٍ؟ قُلْتُ: نَعَم، افْتَحْ لِیَ الْحَائِطَ، فَفَتَحَ لِی، فَدَخَلْتُ، فَجَعَلْتُ أَنْزِعُ الدَّلْوَ، وَیُعْطِینِی تَمْرَةً، حَتَّى مَلَأْتُ کَفِّی. قُلْتُ: حَسْبِی مِنْکَ الْآنَ، فَأَکَلْتُهُنَّ، ثُمَّ جَرَعْتُ مِنَ الْمَاءِ. ثُمَّ جِئْتُ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ج، فَجَلَسْتُ إِلَیْهِ فِی الْمَسْجِدِ؛ وَهُوَ مَعَ عِصَابَةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ، فَطَلَعَ عَلَیْنَا مُصْعَبُ بْنُ عُمَیْرٍ فِی بُرْدَةٍ لَهُ مَرْقُوعَةٍ بِفَرْوَةٍ، وَکَانَ أَنْعَمَ غُلَامٍ بِمَکَّةَ، وَأَرْفَهَهُ عَیْشًا، فَلَمَّا رَآهُ النَّبِیُّ ج ذَکَرَ مَا کَانَ فِیهِ مِنَ النَّعِیمِ، وَرَأَى حَالَهُ الَّتِی هُوَ عَلَیْهَا، فَذَرِفَتْ عَیْنَاهُ فَبَکَى، ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَنْتُمُ الْیَوْمَ خَیْرٌ؛ أَمْ إِذَا غُدِیَ عَلَى أَحَدِکُمْ بِجَفْنَةٍ مِنْ خُبْزٍ وَلَحْمٍ، وَرِیحَ عَلَیْهِ بِأُخْرَى، وَغَدَا فِی حُلَّةٍ، وَرَاحَ فِی أُخْرَى، وَسَتَرْتُمْ بُیُوتَکُمْ کَمَا تُسْتَرُ الْکَعْبَةُ؟». قُلْنَا: بَلْ نَحْنُ یَوْمَئِذٍ خَیْرٌ، نَتَفَرَّغُ لِلْعِبَادَةِ. قَالَ: «بَلْ أَنْتُمُ الْیَوْمَ خَیْرٌ». [مضی هناک].
4738-1922– (56) (ضعیف) وَعَنْ فَاطِمَةَ ل: أَنَّ رَسُولَ اللهِ ج أَتَاهَا یَوْمًا فَقَالَ: «أَیْنَ ابْنَای؟» - یَعْنِی حَسَنًا وَحُسَیْنًا -، قَالَتْ: أَصْبَحْنَا وَلَیْسَ فِی بَیْتِنَا شَیْءٌ یَذُوقُهُ ذَائِقٌ، فَقَالَ عَلِیٌّ: أَذْهَبُ بِهِمَا، فَإِنِّی أَتَخَوَّفُ أَنْ یَبْکِیَا عَلَیْکِ وَلَیْسَ عِنْدَکِ شَیْءٌ، فَذَهَبَ إِلَى فُلَانٍ الْیَهُودِیِّ. فَتَوَجَّهَ إِلَیْهِ النَّبِیُّ ج فَوَجَدَهُمَا یَلْعَبَانِ فِی شَرَبَةٍ[48] بَیْنَ أَیْدِیهِمَا فَضْلٌ مِنْ تَمْرٍ، فَقَالَ: «یَا عَلِیُّ! أَلَا تَقْلِبُ ابْنِیَّ قَبْلَ أَنْ یَشْتَدَّ الْحَرُّ؟». قَالَ: أَصْبَحْنَا وَلَیْسَ فِی بَیْتِنَا شَیْءٌ، فَلَوْ جَلَسْتَ یَا رَسُولَ اللهِ! حَتَّى أَجْمَعَ لِفَاطِمَةَ فَضلَ تَمَرَاتٍ. فَجَلَسَ رَسُولُ الله ج حَتَّى اجْتَمَعَ لِفَاطِمَةَ فَضلٌ مِنْ تَمْرٍ، فَجَعَلَهُ فِی خِرقَةٍ[49]، ثُمَّ أَقْبَلَ فَحَمَلَ النَّبِیُّ ج أَحَدَهُمَا، وَعَلَیَّ الْآخَرُ حَتَّى أَقْلِباهُمَا».
رواه الطبرانی بإسناد حسن[50].
4739-1923– (57) (ضعیف جداً موقوف) وَرُوِیَ عَنْ جَابِرٍ س قَالَ: حَضَرْنَا عُرْسَ عَلِیٍّ وَفَاطِمَةَ، فَمَا رَأَیْنَا عُرْسًا کَانَ أَحْسَنَ مِنْهُ، حَشونا الفِراشَ - یعنی مِنَ اللیفِ-، وأُتِینا بتَمْرٍ وزَیْتٍ فأکَلْنا، وَکَانَ فِرَاشُهَا لَیْلَةَ عُرْسِهِا؛ إِهَابُ کَبْشٍ.
رواه البزار.
(الإهاب): الجلد. وقیل: غیر المدبوغ.
4740-1924– (58) (ضعیف) وَعَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: لَمَّا جَهَّزَ رَسُولُ الله ج فاطِمَةَ إلى علِیٍّ، بعَثَ معَها بِخَمیلٍ - قَالَ عَطَاءٌ: مَا الخَمِیلُ؟ قال: قَطیفَةٌ-، وَوِسادَةٍ مِنْ أُدُمٍ حَشْوُها لِیفٌ وإذْخِزٌ، وقِرْبَةٍ، کَانَا یَفْتَرِشانِ الخَمیلَ، وَیَلْتَحِفَانِ بنِصْفِهِ.
رواه الطبرانی من روایة عطاء بن السائب[51].
0-3301– (89) (صحیح) ورواه ابن حبان فی «صحیحه» عن عطاء بن السائب أیضاً عن أبیه عن علی س قَالَ: جَهَّزَ رَسُولُ اللَّهِ ج فَاطِمَةَ فِی خَمِیلَةٍ، وَوِسَادَةِ أُدُمٍ حَشْوُهَا لِیفٌ.
عطاء بن سائب از پدرش از علی س روایت می‌کند که رسول الله ج برای فاطمه چادری مخمل و بالشی از پوست دباغی شده که از لیف خرما پر شده بود، به عنوان جهیزیه تهیه دید.
4741-3302– (90) (صحیح) وَعَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ س قَالَ: کَانَتْ فِینَا امْرَأَةٌ تَجْعَلُ [عَلَی أَربِعاءَ][52] فِی مَزْرَعَةٍ لَهَا سِلْقًا، فَکَانَتْ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْجُمُعَةِ تَنْزِعُ أُصُولَ السِّلْقِ فَتَجْعَلُهُ فِی قِدْرٍ، ثُمَّ تَجْعَلُ [عَلَیْهِ] قَبْضَةً مِنْ شَعِیرٍ تَطْحَنُهَا، فَتَکُونُ أصولُ السِّلْقِ عَرقَهُ[53]. - قَالَ سَهْلٌ: - کُنَّا نَنْصَرِفُ مِنْ صَلَاةِ الْجُمُعَةِ فَنُسَلِّمُ عَلَیْهَا، فَتُقَرِّبُ ذَلِکَ الطَّعَامَ إِلَیْنَا [فَنَلْعَقُهُ]، فَکُنَّا نَتَمَنَّى یَوْمَ الْجُمُعَةِ لِطَعَامِهَا ذَلِکَ.
وفی روایة: «لَیسَ فِیهَا شَحْمٌ وَلَا وَدَکٌ، فَکُنَّا نَفْرَحُ بِیَوْمِ الجُمعَةِ».
رواه البخاری[54].
از سهل بن سعد س روایت است که زنی از ما در کنار نهر کوچکی در مزرعه‌اش سبزی کاشته بود؛ روز جمعه که می‌رسید بوته‌های آن را جدا نموده و در دیگی قرار می‌داد، سپس صاعی از جو آسیاب شده با آن مخلوط می‌کرد؛ بوته‌های آن جای گوشت را می‌گرفت. سهل می‌گوید: ما بعد از نماز جمعه نزد او رفته و بر او سلام می‌کردیم و آن غذا را نزد ما می‌آورد و ما آن ظرف را کاملا می‌خوردیم. و آرزو می‌کردیم که روز جمعه فرا رسد تا آن غذا را بخوریم.
و در روایت دیگری آمده است: «در آن پی و چربی وجود نداشت و ما با فرا رسیدن روز جمعه خوشحال می‌شدیم».
4742-3303– (91) (صحیح) وَعَن أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: وَالَّذِی لاَ إِلَهَ إِلَّا هُوَ إِنْ کُنْتُ لَأَعْتَمِدُ بِکَبِدِی عَلَى الأَرْضِ مِنَ الجُوعِ، وَإِنْ کُنْتُ لَأَشُدُّ الحَجَرَ عَلَى بَطْنِی مِنَ الجُوعِ، وَلَقَدْ قَعَدْتُ یَوْمًا عَلَى طَرِیقِهِمُ الَّذِی یَخْرُجُونَ مِنْهُ، فَمَرَّ أَبُو بَکْرٍ فَسَأَلْتُهُ عَنْ آیَةٍ فِی کِتَابِ اللَّهِ مَا سَأَلْتُهُ إِلَّا لِیُشْبِعَنِی، فَمَرَّ فَلَمْ یَفْعَلْ؛ ثُمَّ مَرَّ عُمَرُ فَسَأَلْتُهُ عَنْ آیَةٍ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ، مَا سَأَلْتُهُ إِلَّا لِیُشْبِعَنِی، ثُمَّ مَرَّ أَبُو القَاسِمِ ج فَتَبَسَّمَ حِینَ رَآنِی، وَعَرَفَ مَا فِی وَجْهِی وَمَا فِی نَفْسِی، ثُمَّ قَالَ: «یَا أَبَا هُرَیْرَةَ!». قُلْتُ: لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ! قَالَ: «الحَقْ». وَمَضَى فَاتَّبِعْتُهُ، فَدَخَلَ، فَاسْتَأْذَنَ، فَأَذِنَ لِی، فَدَخَلَ فَوَجَدَ لَبَنًا فِی قَدَحٍ، فَقَالَ: «مِنْ أَیْنَ هَذَا اللَّبَنُ؟». قَالُوا: أَهْدَاهُ لَکَ فُلاَنٌ أَوْ فُلاَنَةُ. قَالَ: «أَبَا هُرَیْرَةَ!». قُلْتُ: لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ! قَالَ: «الحَقْ إِلَى أَهْلِ الصُّفَّةِ فَادْعُهُمْ لِی». قَالَ: وَأَهْلُ الصُّفَّةِ أَضْیَافُ الإِسْلاَمِ، لاَ یَأْوُونَ عَلَی أَهْلٍ وَلاَ مَالٍ، وَلاَ عَلَى أَحَدٍ، إِذَا أَتَتْهُ صَدَقَةٌ بَعَثَ بِهَا إِلَیْهِمْ، وَلَمْ یَتَنَاوَلْ مِنْهَا شَیْئًا، وَإِذَا أَتَتْهُ هَدِیَّةٌ أَرْسَلَ إِلَیْهِمْ وَأَصَابَ مِنْهَا وَأَشْرَکَهُمْ فِیهَا، فَسَاءَنِی ذَلِکَ، فَقُلْتُ: وَمَا هَذَا اللَّبَنُ فِی أَهْلِ الصُّفَّةِ، کُنْتُ أَحَقُّ أَنَا أَنْ أُصِیبَ مِنْ هَذَا اللَّبَنِ شَرْبَةً أَتَقَوَّى بِهَا، فَإِذَا جَاؤوا أَمَرَنِی فَکُنْتُ أَنَا أُعْطِیهِمْ، وَمَا عَسَى أَنْ یَبْلُغَنِی مِنْ هَذَا اللَّبَنِ؟ وَلَمْ یَکُنْ مِنْ طَاعَةِ اللَّهِ وَطَاعَةِ رَسُولِ الله ج بُدٌّ، فَأَتَیْتُهُمْ، فَدَعَوْتُهُمْ، فَأَقْبَلُوا، وَاسْتَأْذَنُوا، فَأَذِنَ لَهُمْ، وَأَخَذُوا مَجَالِسَهُمْ مِنَ البَیْتِ. قَالَ: «یَا أَبَا هُرَیْرَةَ!». قُلْتُ: لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ! قَالَ: «خُذْ فَأَعْطِهِمْ». فَأَخَذْتُ القَدَحَ فَجَعَلْتُ أُعْطِیهِ الرَّجُلَ، فَیَشْرَبُ حَتَّى یَرْوَى، ثُمَّ یَرُدُّ عَلَیَّ القَدَحَ، فَأُعْطِیهِ الرَّجُلَ فَیَشْرَبُ حَتَّى یَرْوَى، ثُمَّ یَرُدُّ عَلَیَّ القَدَحَ، حَتَّى انْتَهَیْتُ إِلَى النَّبِیِّ ج، وَقَدْ رَوِیَ القَوْمُ کُلُّهُمْ، فَأَخَذَ القَدَحَ فَوَضَعَهُ عَلَى یَدِهِ فَتَبَسَّمَ، فَقَالَ: «أَبَا هُرَیْرَةَ!». فَقُلْتُ: لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ! قَالَ: «بَقِیتُ أَنَا وَأَنْتَ». قُلْتُ: صَدَقْتَ یَا رَسُولَ اللَّهِ! قَالَ: «اقْعُدْ فَاشْرَبْ». فَشَرِبْتُ، فَقَالَ: «اشْرَبْ». فَشَرِبْتُ، فَمَا زَالَ یَقُولُ: «اشْرَبْ». حَتَّى قُلْتُ: لاَ وَالَّذِی بَعَثَکَ بِالحَقِّ لَا أَجِدُ لَهُ مَسْلَکًا. قَالَ: «فَأَرِنِی». فَأَعْطَیْتُهُ القَدَحَ، فَحَمِدَ اللَّهَ تَعَالَی وَسَمَّى وَشَرِبَ الفَضْلَةَ.
رواه البخاری[55] وغیره ، والحاکم وقال: «صحیح على شرطهما».
از ابوهریره س روایت است که می‌گوید: سوگند به کسی که جز او معبود بر حقی نیست، گاهی از شدت گرسنگی بر شکم روی زمین می‌خوابیدم و گاهی سنگی را به شکمم می‌بستم؛ روزی کنار راهی که مردم از آنجا عبور می‌کنند، نشستم. نخست، ابوبکر از آنجا گذشت. من صرفاً بخاطر اینکه غذایی به من بدهد و گرسنگی‌ام را برطرف نماید، از ایشان در مورد یکی از آیات قران پرسیدم. اما او به راهش ادامه داد بدون اینکه کاری برایم انجام دهد. سپس عمر از کنارم گذشت. باز هم من صرفا به خاطر ایکه غذایی به من بدهد و گرسنگی‌ام را برطرف نماید، از ایشان هم در مورد یکی از آیات قران کریم پرسیدم. [او هم به راهش ادامه داد بدون اینکه کاری برایم انجام دهد.] سرانجام، ابوالقاسم ج از کنارم گذشت. هنگامی که مرا دید، تبسم نمود و از چهره‌ام به آنچه در درونم می‌گذشت، پی برد. سپس فرمود: «ای ابوهریره». گفتم: گوش به فرمانم یا رسول الله؛ فرمود: «با من بیا». و به راه افتاد و من هم به دنبالش براه افتادم تا اینکه وارد منزلش شد و اجازه خواست. آنگاه به من نیز اجازه ورود داد. هنگامی که وارد خانه شد، کاسه‌ی شیری در آنجا دید. پرسید: «این شیر از کجاست؟». گفتند: فلان مرد یا فلان زن، آن را به شما هدیه کرده است. فرمود: «ای ابوهریره». گفتم: ای رسول خدا! گوش به فرمانم. فرمود: «خودت را به اهل صفه[56] برسان و آنان را نیز نزد من بیاور».
ابوهریره س می‌گوید: اهل صفه مهمانان اسلام بودند و آنان خانواده و مالی نداشتند و نزد کسی هم نمی‌رفتند و عادت رسول الله ج چنین بود که هر وقت صدقه‌ای را نزد او می‌آوردند، برای آنان می‌فرستاد و خود از آن نمی‌خورد و هرگاه هدیه‌ای برای او می‌آوردند، به دنبال اهل صفه می‌فرستاد و آنان را از آن بهره‌مند می‌نمود و در صرف آن هدیه مشارکت می‌داد؛ این موضوع بر من گران آمد و با خود گفتم: این مقدار شیرِ اندک، به چه تعداد اهل صفه خواهد رسید؛ من سزاوارترم که یک جرعه از این شیر به من برسد و آن را بنوشم و قوتی پیدا کنم، وقتی آنها بیایند و رسول الله ج به من امر کند که شیر را به آنها بدهم، چه سهمی از این شیر به من خواهد رسید؟ از طرفی باید اطاعت الله و رسولش می‌نمودم. بالاخره نزد آنها رفتم و آنان را دعوت کردم، آنها هم آمدند و اجازه خواستند که رسول الله ج به آنان اجازه داد و هریک از آنان در جایی نشست. رسول الله ج فرمود: «ای ابوهریره». گفتم: بله گوش به فرمانم، یا رسول الله ج؛ رسول الله ج فرمودند: «شیر را بگیر و به آنان بده». و من کاسه را گرفتم و از کسی از آنان شروع کردم؛ وی از آن نوشید تا سیر شد، سپس کاسه را به من باز گرداند و به همین ترتیب به یک یک آنها می‌دادم و هریک از آنها از آن می‌نوشید تا سیر می‌شد و کاسه را پس می‌داد تا در پایان به رسول الله ج رسیدم و آن جماعت همه سیر شده بودند؛ رسول الله ج کاسه را گرفته و بر دستش نهاد و تبسمی نمود و فرمود: «ای اباهریره». گفتم: گوش به فرمانم، یا رسول الله ج؛ فرمود: «من و تو باقی ماندیم». گفتم: درست می‌فرمایید، ای رسول الله ج؛ فرمود: «بنشین و بنوش». پس از آن نوشیدم. فرمود: «بنوش». باز نوشیدم؛ و مرتب می‌فرمود: «بنوش». تا اینکه گفتم: خیر، سوگند به کسی که تو را به حق فرستاده است، دیگر نمی‌توانم و جایی ندارم؛ فرمود: «پس کاسه را به من بده». و من کاسه را به رسول الله ج دادم، ایشان حمد خداوند متعال را گفته و بسم الله گفته و باقیمانده‌ی شیر را نوشید.
4743-3304– (92) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س أَیضاً قَالَ: «إِنَّ النَّاسَ کَانُوا یَقُولُونَ: أَکْثَرَ أَبُو هُرَیْرَةَ، وَإِنِّی کُنْتُ أَلْزَمُ رَسُولَ اللَّهِ ج لِشِبَعِ بَطْنِی، حَتَّى لاَ آکُلُ الخَمِیرَ، وَلاَ أَلْبَسُ الحَریرَ، وَلاَ یَخْدُمُنِی فُلاَنٌ وَلاَ فُلاَنَةُ، وَکُنْتُ أُلْصِقُ بَطْنِی بِالحَصْبَاءِ مِنَ الجُوعِ، وَإِنْ کُنْتُ لَأَسْتَقْرِئُ الرَّجُلَ الآیَةَ هِیَ مَعِی لِکَیْ یَنْقَلِبَ بِی فَیُطْعِمَنِی، وَکَانَ أَخْیَرَ النَّاسِ لِلْمَساکِینِ جَعْفَرُ بْنُ أَبِی طَالِبٍ، کَانَ یَنْقَلِبُ بِنَا فَیُطْعِمُنَا مَا کَانَ فِی بَیْتِهِ، حَتَّى إِنْ کَانَ لَیُخْرِجُ إِلَیْنَا العُکَّةَ[57] الَّتِی لَیْسَ فِیهَا شَیْءٌ فَنَشُقُّهَا، فَنَلْعَقُ مَا فِیهَا.
رواه البخاری.
همچنین از ابوهریره س روایت است که مردم می‌گفتند: ابوهریره احادیث زیاد روایت می‌کند. درحالی‌که من همیشه همراه رسول الله ج بودم، گرسنگی را تحمل کرده و نان خمیری نخورده و ابریشمی نپوشیده و هیچ مرد و زنی خدمت من نمی‌کردند و من از گرسنگی شکمم را با سنگریزه بسته بودم و به این هدف از شخصی طلب قرائت آیه‌ای از قرآن می‌کردم درحالی‌که آن را می‌دانستم، که مرا همراهش برده و به من غذایی بدهد و بهترین مردم برای مساکین جعفر بن ابی‌طالب بود که ما را به خانه‌اش برده و از آنچه در خانه داشت به ما غذا می‌داد تا جایی که ظرف روغن که در آن چیزی نبود را آورده و آن را پاره کرده و آنچه در آن بود می‌لیسیدیم.
0-1925– (59) (ضعیف جداً) والترمذی[58] ولفظه: قَالَ: إِنْ کُنْتُ لَأَسْأَلُ الرَّجُلَ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ الله ج عَنِ الآیَاتِ مِنَ القُرْآنِ أَنَا أَعْلَمُ بِهَا مِنْهُ، مَا أَسْأَلُهُ إِلَّا لِیُطْعِمَنِی شَیْئًا، وَکُنْتُ إِذَا سَأَلْتُ جَعْفَرَ بْنَ أَبِی طَالِبٍ لَمْ یُجِبْنِی حَتَّى یَذْهَبَ بِی إِلَى مَنْزِلِهِ، فَیَقُولُ لِامْرَأَتِهِ: یَا أَسْمَاءُ! أَطْعِمِینَا، فَإِذَا أَطْعَمَتْنَا أَجَابَنِی، وَکَانَ جَعْفَرُ یُحِبُّ المَسَاکِینَ، وَیَجْلِسُ إِلَیْهِمْ، وَیُحَدِّثُهُمْ وَیُحَدِّثُونَهُ، وَکَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج یُکَنِّیهِ بِأَبِی المَسَاکِینِ.
4744-3305– (93) (صحیح موقوف) وَعَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِیرِینَ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی هُرَیْرَةَ س وَعَلَیْهِ ثَوْبَانِ مُمَشَّقَانِ مِنْ کَتَّانٍ، فَمَخَطَ فِی أَحَدِهِمَا، ثُمَّ قَالَ: «بَخٍ بَخٍ! یَمتَخِطُ أَبُو هُرَیْرَةَ فِی الکَتَّانِ! لَقَدْ رَأَیْتُنِی وَإِنِّی لَأَخِرُّ فِیمَا بَیْنَ مِنْبَرِ رَسُولِ اللَّهِ ج وَحُجْرَةِ عَائِشَةَ مِنَ الجُوعِ مَغْشِیًّا عَلَیَّ، فَیَجِیءُ الجَائِی فَیَضَعُ رِجْلَهُ عَلَى عُنُقِی یَرَى أَنَّ بِیَ الجُنُونَ، وَمَا هُوَ إِلَّا الجُوعُ.
رواه البخاری، والترمذی وصححه.
(المشق) به کسر میم: گل سرخ که با آن رنگ آمیزی می‌کنند. و (ثوب ممشق): لباسی که با گل سرخ رنگ شده باشد.
از محمد بن سیرین روایت است که: ما نزد ابوهریره س بودیم و او دو لباس کتانی که با خاک سرخ رنگ شده بود، پوشیده بود. در یکی از آنها آب دهان انداخت سپس گفت: به به، ابوهریره آب دهان را در پارچه‌ی کتانی می‌اندازد! به یاد می‌آورم که بین منبر رسول الله ج و حجره‌ی عایشه ل از گرسنگی افتاده و بیهوش بودم و رهگذر می‌آمد و پا بر گردن من می‌نهاد (تا به هوش بیایم) و گمان می‌کرد که من دیوانه هستم، در صورتی که هیچ مشکلی جز گرسنگی نداشتم.
4745-3306– (94) (صحیح) وَعَنْ فَضَالَةَ بْنِ عُبَیْدٍ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج کَانَ إِذَا صَلَّى بِالنَّاسِ یَخِرُّ رِجَالٌ مِنْ قَامَتِهِمْ فِی الصَّلَاةِ مِنَ الخَصَاصَةِ، وَهُمْ أَصْحَابُ الصُّفَّةِ، حَتَّى یَقُولَ الْأَعْرَابُ: هَؤُلَاءِ مَجَانِینُ[59] أَوْ مَجَانُونَ، فَإِذَا صَلَّى رَسُولُ اللَّهِ ج انْصَرَفَ إِلَیْهِمْ، فَقَالَ: «لَوْ تَعْلَمُونَ مَا لَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ لَأَحْبَبْتُمْ أَنْ تَزْدَادُوا فَاقَةً وَحَاجَةً».
رواه الترمذی، وقال: «حدیث صحیح»، وابن حبان فی «صحیحه».
(الخَصاصَةُ) به فتح خاء: عبارت است از فقر و گرسنگی.
از فضالة بن عبید س روایت است که چون رسول الله ج با مردم نماز جماعت را اقامه می‌فرمود، بعضی از مأمومین از گرسنگی و ضعف، به زمین می‌افتادند و آنان اصحاب صفه بودند تا آن اندازه که بادیه‌نشینان می‌گفتند: اینها دیوانه هستند. و هنگامی که رسول الله ج نماز را به پایان می‌رساند، به سوی آنان می‌رفت و می‌فرمود: «اگر می‌دانستید نزد خداوند چه چیزی برای شما آماده شده، دوست می‌داشتید که فقر و نیاز شما بیشتر شود».
4746-1926– (60) (ضعیف) وَعَن أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: أَتَتْ عَلَیَّ ثَلَاثَةُ أَیَّامٍ لَمْ أُطْعَمْ، فَجِئْتُ أُرِیدُ الصُّفَّةَ، فَجَعَلْتُ أَسْقُطُ، فَجَعَلَ الصِّبْیَانُ یَقُولُونَ: جُنَّ أَبُو هُرَیْرَةَ، قَالَ: فَجَعَلْتُ أُنَادِیهِمْ وَأَقُولُ: بَلْ أَنْتُمُ الْمَجَانِینُ، حَتَّى انْتَهَیْنَا إِلَى الصُّفَّةِ، فَوَافَقْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج أُتِیَ بِقَصْعَتینِ مِنْ ثَرِیدٍ، فَدَعَا عَلَیْهَا أَهْلَ الصُّفَّةِ، وَهُمْ یَأْکُلُونَ مِنْهَا، فَجَعَلْتُ أَتَطَاوَلُ کَیْ یَدْعُونِی، حَتَّى قَامَ الْقَوْمُ وَلَیْسَ فِی الْقَصْعَةِ إِلَّا شَیْءٌ فِی نَوَاحِی الْقَصْعَةِ، فَجَمَعَهُ رَسُولُ اللَّهِ ج فَصَارَتْ لُقْمَةً، فَوَضَعَهُ عَلَى أَصَابِعِهِ، فَقَالَ لِی: «کُلْ بِاسْمِ اللَّهِ». فَوَالَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ مَا زِلْتُ آکُلُ مِنْهَا حَتَّى شَبِعْتُ.
رواه ابن حبان فی «صحیحه»[60].
4747-3307– (95) (صحیح موقوف) وَعَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ شَقِیقٍ قَالَ: أَقَمْتُ بِالْمَدِینَةِ مَعَ أَبِی هُرَیْرَةَ س بِالمدینَةِ سَنَةً، فَقَالَ لِی ذَاتَ یَوْمٍ وَنَحْنُ عِنْدَ حُجْرَةِ عَائِشَةَ: لَقَدْ رَأَیْتُنَا وَمَا لَنَا ثِیَابٌ إِلَّا الْبُردُ الْمُتَفَتِّقَهُ، وَإِنَّهُ لَیَأْتِی عَلَى أَحَدِنَا الْأَیَّامُ مَا یَجِدُ طَعَامًا یُقِیمُ بِهِ صُلْبَهُ حَتَّى إِنْ کَانَ أَحَدُنَا لَیَأْخُذُ الْحَجَرَ فَیَشُدُّ بِهِ عَلَى أَخْمَصِ بَطْنِهِ، ثُمَّ یَشُدُّهُ بِثَوْبِهِ لِیُقِیمَ صُلْبَهُ.
رواه أحمد، ورواته رواة «الصحیح».
از عبدالله بن شقیق روایت است در خشکسالی مدینه همراه ابوهریره س بودم؛ یک روز درحالی‌که کنار حجره‌ی عایشه ل بودیم، به من گفت: اگر ما را در آن زمان می‌دیدی که لباسی نداشتیم مگر گلیم پاره پوره و بر یکی از ما روزهایی می‌گذشت و غذایی نمی‌یافت تا با آن خود را راست نگه دارد تا جایی که یکی از ما سنگ بر می‌داشت و بر شکمش می‌بست، سپس آن را با لباسش محکم می‌کرد تا کمرش را راست نگه دارد.
4748-3308– (96) (صحیح لغیره) وَعَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ س قَالَ: نَظَرَ رَسُولُ اللَّهِ ج إِلَى الْجُوعِ فِی وجُوهِ أَصْحَابِهِ فَقَالَ: «أَبْشِرُوا؛ فَإِنَّهُ سَیَأْتِی عَلَیْکُمْ زَمَانٌ یُغْدَى عَلَى أَحَدِکُمْ بِالْقَصْعَةِ مِنَ الثَّرِیدِ، وَیُرَاحُ عَلَیْهِ بِمِثْلِهَا». قَالُوا: یَا رَسُولَ اللَّهِ! نَحْنُ یَوْمَئِذٍ خَیْرٌ؟ قَالَ: «بَلْ أَنْتُمُ الْیَوْمَ خَیْرٌ مِنْکُمْ یَوْمَئِذٍ».
رواه البزار بإسناد جید. [مضی 19- الطعام/7].
از عبدالله بن مسعود س روایت است که رسول الله ج آثار گرسنگی را در چهره‌ی اصحابش مشاهده نمود، پس فرمود: «شما را مژده و بشارتی باد، زیرا زمانی بر شما خواهد آمد که صبحگاه برای یکی از شما کاسه‌ای از ترید و در آخر روز به مانند آن آورده می‌شود». گفتند: ای رسول الله ج، آیا ما در آن روز بر خیر هستیم؟ فرمود: «بلکه شما امروز بهتر از آن روز هستید».
4749-1927– (61) (ضعیف موقوف) وَعَن أَبِی بَرْزَةَ س قَالَ: کنَّا فی غَزاةٍ لنا، فَلَقِینا أُناساً مِنَ المشْرکینَ، فأجْهَضْناهُم عَنْ مَلَّةٍ لَهُمْ، فَوقَعْنا فیها، فَجعَلْنا نأکُلُ منها، وکنَّا نَسْمَعُ فی الجاهِلیَّةِ؛ أنَّه مَنْ أکَل الخُبْزَ سَمِنَ، فَلمَّا أکَلْنا ذلکَ الخُبْز؛ جَعَل أَحدُنا یَنْظُر فی عِطْفَیْهِ هَلْ سَمِنَ؟
رواه الطبرانی ورواته رواة «الصحیح»[61].
(أجهضناهم) أی: أزلناهم عنها وأعجلناهم.
4750-3309 –(97) (صحیح لغیره) وَعَنْ جَابِرِ بْنَ عَبْدِاللهِ ب قَالَ: بَعَثَنَا رَسُولُ اللهِ ج وَأَمَّرَ عَلَیْنَا أَبَا عُبَیْدَةَ س نَتَلَقَّى[62] عِیرًا لِقُرَیْشٍ، وَزَوَّدَنَا جِرَابًا مِنْ تَمْرٍ، لَمْ یَجِدْ لَنَا غَیْرَهُ، فَکَانَ أَبُو عُبَیْدَةَ یُعْطِینَا تَمْرَةً تَمْرَةً، فَقِیلَ لَهُ: کَیْفَ کُنْتُمْ تَصْنَعُونَ بِهَا؟ قَالَ: نَمَصُّهَا کَمَا یَمَصُّ الصَّبِیُّ، ثُمَّ نَشْرَبُ عَلَیْهَا مِنَ الْمَاءِ فَتَکْفِینَا یَوْمَنَا إِلَى اللَّیْلِ، وَکُنَّا نَضْرِبُ بِعِصِیِّنَا الْخَبَطَ ثُمَّ نَبُلُّهُ [بِالْمَاءِ] فَنَأْکُلُهُ، فذکر الحدیث.
رواه مسلم[63].
از جابر بن عبدالله ب روایت است که رسول الله ج ما را با فرماندهی ابوعبیده س به سوی کاروانی از قریش فرستاد و یک انبان- کیسه‌ی بزرگِ- خرما، به عنوان توشه‌ی سفر به ما داد و جز آن چیزی نبود که به ما بدهد. ابوعبیده س آن را دانه دانه به ما می‌داد. از جابر س پرسیده شد: شما با آن یک دانه خرما چه می‌کردید؟ گفت: مانند کودک آن را در دهان می‌مکیدیم و سپس بر روی آن آب می‌نوشیدیم و همان، برای یک روز ما تا شب کافی بود؛ و ما با عصاهای خود، برگ خشک درخت خبط (خوراک شتران) را ریخته و آن را با آب خیس کرده و می‌خوردیم.
4751-1928– (62) (شاذ) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س: أَنَّهُ أَصَابَهُمْ جُوعٌ وَهُمْ سَبْعَةٌ، قَالَ: فَأَعْطَانِی النَّبِیُّ ج سَبْعَ تَمَرَاتٍ، لِکُلِّ إِنْسَانٍ تَمْرَةٌ.
رواه ابن ماجه بإسناد صحیح[64].
4752-3310– (98) (حسن موقوف) وَعَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِیرِینَ قَالَ: إِنْ کَانَ الرَّجُلُ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِیِّ ج یَأْتِی عَلَیْهِ ثَلَاثَةُ أَیَّامٍ لَا یَجِدُ شَیْئًا یَأْکُلَهُ، فَیَأْخُذُ الْجِلْدَةَ فَیَشْوِیهَا فَیَأْکُلَهَا، فَإِذَا لَمْ یَجِدْ شَیْئًا أَخَذَ حَجَرًا فَشَدَّ بِهِ صُلْبَهُ.
رواه ابن أبی الدنیا فی «کتاب الجوع» بإسناد جید.
از محمد بن سیرین روایت است: فردی از اصحاب رسول الله ج بود که سه روز بر او می‌گذشت و چیزی نمی‌یافت که بخورد؛ پس پوستی را برداشته، بِرِشته کرده و آن را می‌خورد؛ و اگر چیزی نمی‌یافت سنگی برداشته و به شکمش محکم می‌بست.
4753-3311– (99) (صحیح) وَعَنْ سَعدِ بنِ أَبِی وَقَّاصٍ س قَالَ: إِنِّی لأَوَّلُ العَربِ رَمَى بِسَهْمٍ فِی سَبِیلِ اللَّه، وَلَقَدْ کُنَّا نَغْزُو مَعَ رسولِ اللَّهِ ج ما لَنَا طَعَامٌ إِلاَّ وَرَقُ الحُبْلَةِ وَهذا السَّمُر، حَتَّى إِنْ کانَ أَحَدُنا لَیَضَعُ کَمَا تَضَعُ الشاءُ، مالَهُ خِلْطٌ[65].
رواه البخاری ومسلم.
(الحُبلَة) بضم الحاء المهملة وإسکان الباء الموحدة، و(السَّمُر) بفتح السین المهملة وضم المیم؛ کلاهما من شجر البادیة.
از سعد بن ابی وقاص س روایت است که من اولین عربی هستم که در راه خدا تیر انداخته است و ما همراه رسول الله ج در شرایطی جهاد می‌کردیم که غذایی جز برگ درختان بیابانی (حبله و مغیلان) نداشتیم، تا اندازهای که اگر یکی از ما قضای حاجت می‌کرد، مانند گوسفند دفع می‌کرد و [به سبب خشکی] مدفوعش به هم نمی‌آمیخت.
4754-3312– (100) (صحیح) وَعَنْ خَالِدِ بْنِ عُمَیْرٍ الْعَدَوِیِّ قَالَ: خَطَبَنَا عُتْبَةُ بْنُ غَزْوَانَ س - وَکَانَ أَمِیراً بِالبَصرةِ -، فَحَمِدَ اللهَ وَأَثْنَى عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ: أَمَّا بَعْدُ؛ فَإِنَّ الدُّنْیَا قَدْ آذَنَتْ بِصُرْمٍ، وَوَلَّتْ حَذَّاءَ، وَلَمْ یَبْقَ مِنْهَا إِلَّا صُبَابَةٌ کَصُبَابَةِ الْإِنَاءِ، یَتَصَابُّهَا صَاحِبُهَا، وَإِنَّکُمْ مُنْتَقِلُونَ مِنْهَا إِلَى دَارٍ لَا زَوَالَ لَهَا، فَانْتَقِلُوا بِخَیْرِ مَا بِحَضْرَتِکُمْ[66]؛ فَإِنَّهُ قَدْ ذُکِرَ لَنَا: أَنَّ الْحَجَرَ یُلْقَى مِنْ شَفَیر[67] جَهَنَّمَ، فَیَهْوِی فِیهَا سَبْعِینَ عَامًا لَا یُدْرِکُ لَهَا قَعْرًا، وَاللهِ لَتُمْلَأَنَّ، أَفَعَجِبْتُمْ؟ وَلَقَدْ ذُکِرَ لَنَا: أَنَّ مَا بَیْنَ مِصْرَاعَیْنِ مِنْ مَصَارِیعِ الْجَنَّةِ مَسِیرَةُ أَرْبَعِینَ عَاماً، وَلَیَأْتِیَنَّ عَلَیْهَا یَوْمٌ وَهُوَ کَظِیظٌ مِنَ الزِّحَامِ. وَلَقَدْ رَأَیْتُنِی سَابِعَ سَبْعَةٍ مَعَ رَسُولِ اللهِ ج مَا لَنَا طَعَامٌ إِلَّا وَرَقُ الشَّجَرِ، حَتَّى قَرِحَتْ أَشْدَاقُنَا، فَالْتَقَطْتُ بُرْدَةً فَشَقَقْتُهَا بَیْنِی وَبَیْنَ سَعْدِ بْنِ مَالِکٍ، فَاتَّزَرْتُ بِنِصْفِهَا، وَاتَّزَرَ سَعْدٌ بِنِصْفِهَا، فَمَا أَصْبَحَ الْیَوْمَ مِنَّا أَحَدٌ إِلَّا أَصْبَحَ أَمِیرًا عَلَى مِصْرٍ مِنَ الْأَمْصَارِ، وَإِنِّی أَعُوذُ بِاللهِ أَنْ أَکُونَ فِی نَفْسِی عَظِیمًا، وَعِنْدَ اللهِ صَغِیرًا، [وَإِنَّهَا لَمْ تَکُنْ نُبُوَّةٌ قَطُّ إِلَّا تَنَاسَخَتْ حَتَّى یَکُونَ آخِرُ عَاقِبَتِهَا مُلْکًا، فَسَتَخْبُرُونَ وَتُجَرِّبُونَ الْأُمَرَاءَ بَعْدَنَا][68].
رواه مسلم وغیره.
از خالد بن عمیر عدوی روایت است که عتبة بن غزوان س، امیر بصره، خطبه‌ای خواند و پس از حمد و ثنای خداوند چنین گفت: اما بعد، همانا دنیا از پایانِ خود خبر می‌دهد و به سرعت گذشته است و چیزی از آن جز تَه مانده‌ی ظرف باقی‌نمانده که صاحبش آن را خیلی زود سر می‌کشد؛ و شما به منزلی منتقل خواهید شد که پایانی برای آن نیست. سعی کنید با بهترین توشه نقل مکان کنید. به ما گفته شده: اگر سنگی را از دهانه‌ی جهنم رها کنند بعد از هفتاد سال باز هم به قعرش نمی‌رسد؛ به خدا سوگند این جهنم پُر خواهد شد. آیا تعجب کردید؟ و به ما گفته شده: فاصله‌ی بین دو لنگه درهای بهشت مسافت چهل سال است و روزی بر آن فرامی‌رسد که از جمعیت بهشتیان، پُر است. روزی را به خاطر دارم که هفتمین تن از همراهان پیامبر ج بودم و چیزی جز برگ درختان برای خوردن نداشتیم؛ به گونه‌ای که کناره‌های دهان ما از خوردن برگ درختان، زخمی شده بود. باری جامه‌ای یافتم و آن را میان خود و سعد بن مالک س دو قسمت کردم؛ من، از آن شلواری برای خود ساختم و سعد نیز همین کار را کرد و اینک هریک از ما، امیرِ یکی از شهرهاست. من از اینکه خود را بزرگ بپندارم و نزدِ الله، کوچک و بی‌ارزش باشم، به الله پناه می‌برم. [و همانا نبوتی نبوده مگر اینکه پایان یافته و به پادشاهی منتهی شده است؛ بنابراین پس از ما اخبار امرا و پادشاهانی را دریافت خواهید کرد و (امور ناروایی از) آنان را تجربه خواهید نمود (که به سبب آن خیر و صلاحی را که ما بر آن بودیم به یاد می‌آورید)].
(آذَنَت) به مد الف؛ یعنی: خبر می‌دهد. (بصُرمٍ) به ضم صاد و سکون راء: پایان یافتن و فنای آن. (حَذَّاءَ): یعنی به سرعت. و (الصُّبَابَةُ) به ضم صاد: باقی‌مانده اندکی از چیزی. (یتصابُّها): آن را جمع می‌کند. و (الکظیظ) به فتح کاف: عبارت است از بسیار پر.
4755-1929– (63) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی مُوسَى س قَالَ: «لَوْ رَأَیْتُنَا وَنَحنُ مَعَ نَبِیِّنَا ج؛ لَحَسِبْتَ أَنَّمَا رِیحُنَا رِیحُ الضَّأْنِ، إِنَّمَا لِبَاسُنَا الصُّوفُ، وَطَعَامُنَا الْأَسْوَدَانِ: التَّمْرُ وَالْمَاءُ».
رواه الطبرانی فی «الأوسط»، ورواته رواة «الصحیح»، وهو فی الترمذی وغیره دون قوله: «إنما لباسنا»إلى آخره. وتقدم فی «اللباس» [18- اللباس/7].
4756-3313– (101) (صحیح) وَعَنْ خَبَّابِ بْنِ الْأَرَتِّ س قَالَ: هَاجَرْنَا مَعَ رَسُولِ اللهِ ج فِی سَبِیلِ اللهِ، نَلتَمِسُ وَجْهَ اللهِ، فَوَجَبَ أَجْرُنَا عَلَى اللهِ، فَمِنَّا مَنْ مَاتَ؛ لَمْ یَأْکُلْ مِنْ أَجْرِهِ شَیْئًا، مِنْهُمْ مُصْعَبُ بْنُ عُمَیْرٍ، قُتِلَ یَوْمَ أُحُدٍ، فَلَمْ نَجِدْ مَا نُکَفِّنُه بِهِ[69] إِلَّا بُردَةً، إِذَا غَطَّیْنَا بِهَا رَأْسَهُ خَرَجَتْ رِجْلاَهُ، وَإِذَا غَطَّیْنَا رِجْلَیْهِ خَرَجَ رَأْسُهُ، فَأَمَرَنَا رَسُولُ اللَّهِ ج أَنْ نُغَطِّیَ رَأْسَهُ، وَأَن نَجْعَلَ عَلَى رِجْلَیْهِ مِنْ الإِذْخِرٍ، وَمِنَّا مَنْ أَیْنَعَتْ لَهُ ثَمَرَتُهُ، فَهُوَ یَهْدُبُهَا.
رواه البخاری ومسلم والترمذی وأبو داود باختصار.
از خباب بن ارت س روایت است که جهت رضای خداوند با رسول الله ج هجرت کردیم و پاداش ما با خداوند است؛ بعضی از ما، همچون مصعب بن عمیر س بدون اینکه چیزی از پاداش [هجرت و جهاد] خود را در دنیا ببینند، فوت کردند. مصعب س در جنگ احد کشته شد که چیزی برای کفن او نیافتیم جز چادری که اگر سرش را می‌پوشاندیم پاهایش را نمی‌پوشاند و اگر پاهایش را می‌پوشاندیم سرش را نمی‌پوشاند. رسول الله ج به ما امر کرد که سرش را پوشانده و روی پاهایش برگ اِذخِر قرار دهیم. و بعضی از ما، میوه هجرت را پس از اینکه رسیده بود، چید.
(البُردَة) لباسی خط دار از جنس پشم که همان (نمرة) می‌باشد. (أَینَعَت) یعنی: درک نموده و می‌چیند. (یَهدُبُها) به ضم دال یعنی: آن را قطع نموده و می‌چیند.
4757-3314– (102) (حسن) وَعَنْ إِبْرَاهِیمَ - یَعْنِی ابْنَ الْأَشْتَرِ -: أَنَّ أَبَا ذَرٍّ حَضَرَهُ الْمَوْتُ وَهُوَ بِـ (الرَّبَذَةِ) فَبَکَتْ امْرَأَتُهُ، فَقَالَ: مَا یُبْکِیکِ؟ فَقَالَتْ: أَبْکِی؛ أَنَّهُ لَا یَدَ لِی بِنَفْسِکَ، وَلَیْسَ عِنْدِی ثَوْبٌ یَسَعُ لَکَ کَفَنًا! قَالَ: لَا تَبْکِی؛ فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج [ذَاتَ یَوْمٍ وَأَنَا عِنْدَهُ فِی نَفَرٍ] یَقُولُ: «لَیَمُوتَنَّ رَجُلٌ مِنْکُمْ بِفَلَاةٍ مِنَ الْأَرْضِ، یَشْهَدُهُ عِصَابَةٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ». قَالَ: فَکُلُّ مَنْ کَانَ مَعِی فِی ذَلِکَ الْمَجْلِسِ مَاتَ فِی جَمَاعَةٍ وَفِرْقَةٍ، فَلَمْ یَبْقَ مِنْهُمْ غَیْرِی، وَقَدْ أَصْبَحْتُ بِالْفَلَاةِ أَمُوتُ، فَرَاقِبِی الطَّرِیقَ؛ فَإِنَّکِ سَوْفَ تَرَیْنَ مَا أَقُولُ، فَإِنِّی وَاللَّهِ مَا کَذَبْتُ، وَلَا کُذِبْتُ، قَالَتْ: وَأَنَّى ذَلِکَ وَقَدْ انْقَطَعَ الْحَاجُّ؟ قَالَ: رَاقِبِی الطَّرِیقَ. قَالَ: فَبَیْنَمَا هِیَ کَذَلِکَ إِذَا هِیَ بِالْقَوْمِ تَخُبُّ[70] بِهِمْ رَوَاحِلُهُمْ کَأَنَّهُمُ الرَّخَمُ[71]، فَأَقْبَلَ الْقَوْمُ حَتَّى وَقَفُوا عَلَیْهَا، فَقَالُوا: مَا لَکِ؟ فَقَالَتِ: امْرُؤٌ مِنَ الْمُسْلِمِینَ تُکَفِّنُونَهُ وَتُؤْجَرُونَ فِیهِ. قَالُوا: وَمَنْ هُوَ؟ قَالَتْ: أَبُو ذَرٍّ، فَفَدَوْهُ بِآبَائِهِمْ وَأُمَّهَاتِهِمْ، وَوَضَعُوا سِیَاطَهُمْ فِی نُحُورِهَا یَبْتَدِرُونَهُ، فَقَالَ: أَبْشِرُوا، فَإِنَّکُم النَّفَرُ الَّذِینَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج فِیکُمْ مَا قَالَ، ثُمَّ [قَدْ] أَصْبَحْتُ الْیَوْمَ حَیْثُ تَرَوْنَ، وَلَوْ أَنَّ ثَوْبًا مِنْ ثِیَابِی یَسَعُ کَفنی لَمْ أُکَفَّنْ إِلَّا فِیهِ، فَأَنْشُدُکُمُ بِاللَّهَ أَنْ لَا یُکَفِّنَنِی رَجُلٌ مِنْکُمْ کَانَ عَرِیفًا أَوْ أَمِیرًا أَوْ بَرِیدًا. فَکُلُّ الْقَوْمِ کَانَ قَدْ نَالَ مِنْ ذَلِکَ شَیْئًا إِلَّا فَتًى مِنَ الْأَنْصَارِ، وَکَانَ مَعَ الْقَوْمِ، قَالَ: أَنَا صَاحِبُکَ، ثَوْبَانِ فِی عَیْبَتِی مِنْ غَزْلِ أُمِّی، وَأَجِدُّ ثَوْبَیَّ هَذَیْنِ اللَّذَیْنِ عَلَیَّ. قَالَ: أَنْتَ صَاحِبِی [فَکَفِّنِّی][72].
رواه أحمد - واللفظ له - ورجاله رجال الصحیح، والبزار بنحوه باختصار.
(العَیبَةُ) به فتح عین و سکون یاء: عبارت است از آنچه مسافر لباسش را در آن می‌گذارد.
از ابراهیم یعنی ابن اشتر روایت است که سکرات موت ابوذر س در ربذه بود که همسرش گریه می‌کرد، ابوذر س گفت: چه چیزی تو را به گریه انداخته است؟ گفت: برای این گریه می‌کنم که کاری از من برای تو ساخته نیست و پارچه‌ای که به اندازه ی کفن تو باشد ندارم! ابوذر س گفت: گریه نکن؛ روزی همراه چند نفر دیگر نزد رسول الله ج نشسته بودیم، شنیدم که فرمود: «مردی از شما در سرزمین خشک و بی‌آب و علفی وفات می‌کند و گروهی از مؤمنان بر او نماز می‌خوانند». ابوذر گفت: و همه‌ی افرادی که همراه من در آن مجلس حاضر بودند، در بین مردم و در تنهایی وفات کردند و از آنها فقط من باقی مانده‌ام؛ و اکنون در سرزمینی بی‌آب و علف وفات می‌کنم؛ پس راه را زیر نظر بگیر، زیرا خواهی دید آنچه را که می‌گویم، قسم به خدا که من دروغ نگفته‌ام و به من دروغ گفته نشده؛ همسرش گفت: چگونه این ممکن است حال آنکه حجاج رفته‌اند؟ گفت: راه را زیر نظر بگیر.
او در همین حال بود که قومی را دید که مرکب‌های‌شان چنان حرکت می‌کردند که گویا کرکس بودند؛ پیش آمدند تا اینکه نزدش ایستادند و گفتند: برای تو چه اتفاقی افتاده است؟ گفت: فردی از مسلمین را کفن کرده و به خاطر آن اجر و پاداش بگیرید. گفتند: او کیست؟ همسرش گفت: ابوذر است. پدران و مادران‌شان را فدای او کردند، سپس شلاقهای‌شان را به گردن مرکب‌های‌شان گذاشته و به نزدش شتافتند؛ ابوذر س گفت: مژده دهید، زیرا شما کسانی هستید که رسول الله ج در مورد شما چنین گفته است و امروز آن را مشاهده می‌کنم؛ و اگر لباسی از لباس‌هایم به اندازه‌ی کفنم می‌شد، کفن نمی‌شدم مگر در آن؛ پس شما را به خدا قسم می‌دهم، کسی از شما که نماینده امیر باشد یا امیر باشد یا نامه بر است، مرا کفن نکند؛ اما همه‌ی آن گروه به نوعی چنین بودند جز جوانی از انصار که همراه آنان بود. جوان گفت: من صاحب و یاور تو هستم، دو لباس پشمی که مادرم آن را دوخته در جامه‌دان من است و جدیدترین لباس‌هایم این دو لباس است که بر تن دارم. ابوذر گفت: تو صاحب و یاور من هستی، پس مرا کفن کن.
4758-3315– (103) (صحیح موقوف) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: «لَقَدْ رَأَیْتُ سَبْعِینَ مِنْ أَهلِ الصُّفَّةِ مَا مِنْهُمْ رَجُلٌ عَلَیْهِ رِدَاءٌ، إِمَّا إِزَارٌ وَإِمَّا کِسَاءٌ، قَدْ رَبَطُوا فِی أَعْنَاقِهِمْ، فَمِنْهَا مَا یَبْلُغُ نِصْفَ السَّاقَیْنِ، وَمِنْهَا مَا یَبْلُغُ الکَعْبَیْنِ، فَیَجْمَعُهُ بِیَدِهِ، کَرَاهِیَةَ أَنْ تُرَى عَوْرَتُهُ.
رواه البخاری، والحاکم مختصرا وقال: «صحیح على شرطهمـا».
از ابوهریره س روایت است که هفتاد نفر از اهل صفه را دیدم که هیچیک از آنها ردایی نداشت یا ازاری بود یا پیراهنی که آن را بر گردن خود می‌بستند و بعضی از آنها تا نصف ساق پا و بعضی تا دو قوزک می‌رسید که آن را با دست جمع می‌کرد که مبادا عورتش ظاهر شود.
4759-3316– (104) (صحیح) وَعَنْ عُتْبَةَ بْنِ عَبْدٍ السُّلَمِیِّ س قَالَ: اسْتَکْسَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج فَکَسَانِی خَیْشَتَیْنِ، فَلَقَدْ رَأَیْتُنِی وَأَنَا أَکْسَى أَصْحَابِی.
رواه أبو داود من روایة إسمـاعیل بن عیاش.
(الخَیشَة) بفتح الخاء المعجمة وإسکان المثناة تحت بعدها شین معجمة: لباسی که از مشاقة الکتّان([73]) که به صورت ضخیم و نازک ریسته و بافته می‌شود. [مضی 18- اللباس/7].
از عتبة بن عبدالسُّلَمِی س روایت است که می‌گوید: از رسول الله ج لباسی را طلب کردم پس دو لباس کتانی خشن به من پوشاند و خود را درحالی می‌دیدم که بهترین لباس را در بین دوستانم داشتم.
4760-3317– (105) (صحیح) وَعَنْ یَحْیَى بْنِ جَعْدَةَ قَالَ: عَادَ خَبَّابًا نَاسٌ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ ج فَقَالُوا: أَبْشِرْ أَبَا عَبْدِاللَّهِ! تَرِدُ عَلَى مُحَمَّدٍ ج الْحَوْضَ، فَقَالَ: کَیْفَ بِهَذَا وَأَشَارَ إِلَى أَعَلَى الْبَیْتِ وَأَسْفَلِهِ؟ وَقَدْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِنَّمَا یَکْفِی أَحَدَکُمْ کَزَادِ الرَّاکِبِ».
رواه أبو یعلى والطبرانی بإسناد جید.
از یحیی بن جعده روایت است که تعدادی از اصحاب رسول الله ج به عیادت خباب آمده و گفتند: ای ابا عبدالله! بر تو مژده باد، کنار حوض بر رسول الله ج وارد می‌شوی؛ خباب گفت: چگونه ممکن است؛ و به بالای خانه و پایین آن اشاره کرد [و گفت:] حال آنکه رسول الله ج فرمودند: «برای یکی از شما به اندازه‌ی توشه مسافری کافی است».
4761-3318– (106) (حسن لغیره) وَعَنْ أَبِی وَائِلٍ قَالَ: جَاءَ مُعَاوِیَةُ إِلَى أَبِی هَاشِمِ بْنِ عُتْبَةَ وَهُوَ مَرِیضٌ یَعُودُهُ، فَوَجَده یَبکی، فَقَالَ: یَا خَالُ! مَا یُبْکِیکَ؟ أَوَجَعٌ یُشْئِزُکَ، أَمْ حِرْصٌ عَلَى الدُّنْیَا؟ قَالَ: کَلّا، وَلَکِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج عَهِدَ إِلَینَا عَهْدًا لَمْ آخُذْ بِهِ. قَالَ: وَمَا ذَاک؟ قَالَ: سَمِعتُهُ یَقُولُ: «إِنَّمَا یَکْفِی مِنْ جَمْعِ الْمَالِ خَادِمٌ وَمَرْکَبٌ فِی سَبِیلِ اللَّهِ». وَأَجِدُنی الیومَ قَد جَمعْتُ.
رواه الترمذی والنسائی.
ورواه ابن ماجه عن أبی وائل عن سمرة بن سهم عن رجل من قومه لم یُسَمِّه قال: نزلت على أبی هاشم ابن عتبة فجاءه معاویة ، فذکر الحدیث بنحوه.
ورواه ابن حبان فی «صحیحه» عن سمرة بن سهم قال: نزلت على أبی هاشم بن عتبة وهو مطعون، فأتاه معاویة فذکر الحدیث[74].
(یُشئزُک) بشین معجمة ثم همزة مکسورة وزای؛ یعنی «یُقلقُک»: «تو را آزار می‌دهد».
از ابووائل روایت است که می‌گوید: معاویه س برای عیادت نزد ابو هاشم بن عتبه که مریض بود رفت. او را در حال گریه دید. معاویه س گفت: ای دایی، چه چیزی سبب گریه‌ات شده است؛ دردی که تو را آزار می‌دهد یا حرص بر دنیا؟ گفت: نه، اینطور نیست؛ ولی رسول الله ج از ما پیمانی گرفت که من به آن وفا نکردم. معاویه س گفت: چه عهدی؟ گفت: از او شنیدم که فرمود: «از مال دنیا خادم و سواره‌ای در راه خدا کافی است». و امروز می‌بینم که مال اندوخته‌ام.
4762-3319– (107) (صحیح) وَعَنْ عَامِرِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ: أَنَّ سَلْمَانَ الْخَیْرَ س حِینَ حَضَرَهُ الْمَوْتُ عَرَفُوا مِنْهُ بَعْضَ الْجَزَعِ، فَقَالُوا: مَا یُجْزِعُکَ یَا أَبَا عَبْدِاللَّهِ! وَقَدْ کَانَتْ لَکَ سَابِقَةٌ فِی الْخَیْرِ؟ شَهِدْتَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ج مَغَازِیَ حَسَنَةً، وَفُتُوحًا عِظَامًا. قَالَ: یُجْزِعُنِی أَنَّ حَبِیبَنَا ج حِینَ فَارَقَنَا عَهِدَ إِلَیْنَا، قَالَ: «لِیَکْفِ الْمَرء مِنْکُمْ کَزَادِ الرَّاکِبِ». فَهَذَا الَّذِی أَجْزَعَنِی. فَجُمِعَ مَالُ سَلْمَانَ فَکَانَ قِیمَتُهُ خَمْسَةَ عَشَرَ دِرْهَماً.
رواه ابن حبان فی «صحیحه».
از عامر بن عبدالله س روایت است هنگامی که سلمان الخیر س در سکرات موت قرار گرفت، متوجه بی‌تابی او شدند؛ گفتند: ای ابا عبدالله چرا بی‌تابی میکنی؟ حال آنکه تو در خیر و خوبی پیشتاز بودی و همراه رسول الله ج در غزوه‌ها و فتوحات بزرگی شرکت داشته‌ای؟ عامر گفت: برای این بی‌تابی می‌کنم که رسول الله ج هنگام رحلت از دنیا با ما عهد و پیمان بست و فرمود: «برای شخصی از شما به اندازه‌ی توشه مسافری کافی است». و این چیزی است که مرا بی‌تاب کرده است. پس مال سلمان جمع شد که قیمت آن پانزده درهم می‌شد.
4763-1930- (64) (ضعیف) وَعَنْ عَلِیِّ بْنِ بَذِیمَةَ قَالَ: بِیعَ مَتَاعُ سَلْمَانَ س فَبَلَغَ أَرْبَعَةَ عَشَرَ دِرْهَمًا.
رواه الطبرانی، وإسناده جید، إلا أن علیاً لم یدرک سلمـان.
(حافظ می‌گوید): «اگر به شرح و بسط و بیان تفصیلی سیره سلف و تقوا و پارسایی آنان بپردازیم، نیاز به چندین جلد بحث و بررسی می‌باشد اما این شرط کتاب‌مان نیست و بلکه به این مقدار از سیرت سلف جهت تبرک به ذکر آنها و بیان نمونه‌هایی از سیره‌ی آنان پرداختیم که از سیرت شان ترک نمودیم. خداوند متعال توفیق می‌دهد کسی را که اراده می‌کند [زندگی و سیرتی چون آنان داشته باشد]؛ کسی که پروردگاری جز او نیست».
7 ـ (الترغیب فی البکاء من خشیة الله)
([1]) ذکر الناجی (ق 211/ 2) أن الحدیث من أفراد مسلم بالروایتین، ففاته أن الروایة الأولى عند البخاری فی أول "کتاب الأطعمة"، وهو ثانی حدیث منه؛ وقد أخرجه الترمذی أیضاً (2359) وقال: "حدیث حسن صحیح".
([2]) قلت: وخلط المعلقون الثلاثة هذه الروایة والتی قبلها بالروایة الصحیحة المشار إلیها فی "الصحیح"، فصدروها کلها بقولهم: "صحیح" مع ضعفهما ونکارتهما!!
([3]) قلت: فیه (محمد بن عبدالله الراسبی) مجهول کما قال الذهبی وغیره، ولم یوثقه غیر ابن حبان، ومع ذلک حسنه الجهلة، وهو مخرج فی "الضعیفة" (4873).
([4]) کذا قال، ولا وجه للتفریق بین إسنادیهما، ولا للتحسین بله التصحیح، فإن فیه (سوید ابن سعید)، وکان یتلقن ما لیس من حدیثه، وأفحش ابن معین القول فیه، کما فی "التقریب"، والبیهقی نفسه قد أشار إلى تضعیف الحدیث بقوله عقبه: "إن صح"! فما أجهل الثلاثة الذین قلدوا التحسین دون التصحیح، ودون بیان سبب التفریق، وهی شنشنة. . وهو مخرج فی "الضعیفة" (5255).
([5]) قلت: فی إسناده متروک، وآخر لم یسم، وهو مخرج فی "الضعیفة" (4874).
([6]) قلت: وکذا قال الهیثمی، وهو مخرج فی "الصحیحة" (3103).
([7]) (الخوان): به کسر خاء: عبارت است از آنچه غذا بر آن گذاشته می‌شود.
([8]) قلت: قد أخرجه ابن أبی شیبة فی "المصنف" (13/ 257/ 16274)، فهو بالعزو أولى لعلو طبقته وشهرته، ولا سیما وإسناده حسن إلى (الحسن) وهو البصری.
([9]) عبارت است از نان نازکِ پاک و سفید است.
([10]) وی برکة الحبشیة، خادم أم حبیبه ل می‌باشد.
([11]) (الوَدَک) بفتح الواو والدال المهملة: هو دسم اللحم ودهنه الذی یستخرج منه.
([12]) زیادة من "المسند" (6/ 94) لا أدری لم أسقطها المؤلف، وهی موضع الشاهد.
([13]) قلت: هذه الزیادة عند أحمد أیضاً (6/ 217) فی روایة، وفیها کالتی قبلها لفظة (غیر)، وسقطت من روایة الطبرانی، یعنی فی "الأوسط" (9/ 403)، ولذلک جعلتها بین معکوفتین، ووقعت فی الأصل فی قوله بعدُ: "... غیر مصباح لأکلناه"! وهو خطأ واضح.
([14]) [اینکه از خرما و آب، به عنوان دو چیزِ سیاه یاد کرد، بر اساسِ تغلیب بود؛ زیرا آب، بی رنگ است. منظور از تغلیب، این است که وقتی دو چیز با هم ذکر شوند، صفت مشهورِ یکی از آنها برای هر دو ذکر گردد]. مصحح
([15]) کذا الأصل، وکذلک فی مطبوعة عمارة وغیرها کمطبوعة الثلاثة المحققة من الثلاثة! ولعله من تصرّف النسّاخ، فإنه فی (الترمذی- 2372) بلفظ: "ورفعنا عن بطوننا عن حجر حجر". وکذا فی "أخلاق النبی ج" لأبی الشیخ (ص 223).
([16]) وعلته سیار بن حاتم، صدوق له أوهام. قال الترمذی بعد ما ذکر الحدیث: "ومعنى قوله: (ورفعنا عن بطوننا عن حجر حجر) قال: کان أحدهم یشدُّ فی بطنه الحجر من الجهد والضعف الذی به من الجوع".
([17]) قال الناجی: "هذا لمسلم وحده، ولم یروه البخاری إلا بمعناه، فکان یتعین عزوه لمسلم فقط".
([18]) هی هنا القبضة من الدقیق.
([19]) قلت: کیف؛ وفیه من لا یعرف، وقد خالفه الهیثمی فقال: "رواه الطبرانی فی "الأوسط"، وفیه سعدان بن الولید، ولم أعرفه". ومع علم الجهلة بهذا ونقلهم إیاه صدروه بقولهم: "حسن"! خبط عشواء!! وهو مخرج فی "الضعیفة" (2044). والحدیث فی هذا الباب من "الصحیح" عن أبی هریرة.
([20]) قلت: فیه عنعنة أبی الزبیر، ولذلک خرجته فی "الضعیفة" (1730) من روایة غیر ابن حبان أیضاً. وحسنه الجهلة بغیر علم وبینة کما هی عادتهم. والله المستعان!
([21]) قلت: یَعْجب الشیخ الناجی (211/ 2) من هذا التجوید، ومن عزوه للطبرانی، وقد أخرجه الترمذی فی "الشمائل"، وأعله بأن تابعیه لین، وفیه آخر لین أیضاً، ولذلک خرجته فی "الضعیفة" (6778). وأما الجهلة فتجاهلوا إعلال الشیخ وحسنوه!
([22]) عبارت است از آنچه بر زمین فرش می‌شود.
([23]) قلت: أخرجه فی "الکبیر" (10/ 200/ 10327)، وأبو الشیخ فی "أخلاق النبی ج" أیضاً (228) من طریق ابن أبی عاصم، وهذا فی "الزهد" (89/ 181)، وفیه عنعنة حبیب بن أبی ثابت، وضعف (عبیدالله بن سعید صاحب الأعمش). وله طریق آخر نحوه مختصراً، وشاهد عن ابن عباس تراها هنا فی "الصحیح".
([24]) قلت: فیه تقصیر ووهم؛ فإن الحدیث فی "صحیح مسلم" (1479) فی آخر الحدیث الطویل فی إیلائه ج واعتزاله نساءه، فلا وجه لاستدراک الحاکم علیه، ولا لعدم عزوه إلیه.
([25]) حصیری از برگ نخل خرما.
([26]) یعنی: بدبو. در "النهایة" آمده است: گفته می‌شود: «عَطِن الجلد، فهو عطن ومعطون» زمانی که موی پوست کنده شود و در دباغی بدبو گردد.
([27]) نبات کالقصب، تصنع منه الحصر.
([28]) قلت: هو شبه مجهول، لم یرو عنه غیر ابن وهب، وقال ابن عدی: "منکر الحدیث".
([29]) لباسی که کرک و پشم دارد.
([30]) (مثنیّة) أی: معطوف بعضه على بعض، یقال: ثنى الشیء -کرمى- عطفه ورد بعضه على بعض، وکأنَّ ذلک لِیَلین، وهذا واضح، وأما الشیخ عمارة فجاء بعجیب من العبارة، فإنه قال: "مثنیة: مربوطة بحبلین بَأحد طرفیها، ویسمى ذلک الحبل: الثنایة، ومنه حدیث عمر: "کان ینحر بدنته مثنیة": أی معقولة بعقالین"! وهذا خلط غریب لا داعی لإطالة القول فی بطلانه، وبیان عدم علاقة هذا المعنى بالکلمة هنا.
([31]) (السفرة): غذایی که مسافر به عنوان توشه سفر تهیه می‌بیند و اغلب در پوستی دایره‌ای شکل حمل می‌گردد. به این ترتیب اسم غذا به پوست منتقل شده و چنان نامیده شده است.
([32]) قال الناجی: "إنما لفظه: للنبی ج وأبی بکر". قلت: لعل هذا فی بعض نسخ البخاری، وإلا فلفظ الکتاب هو الموجود فی النسخ المعروفة الیوم، ومنها نسخة "الفتح" (2979)، ومنه صححت بعض الأخطاء.
([33]) الأصل: (وبواحد)، والتصویب من البخاری (الجهاد/ باب حمل الزاد...).
([34]) کان الأصل هکذا: "عن عائشة أن رجلاً دخل علیها وعندها جاریة لها، علیها درع ثمنه"، وهذا خطأ فاحش وتحریف عجیب، لا أجد له سبباً إلا الاعتماد على الذاکرة، وعدم الرجوع إلى الأصول، وأفحش ما فیه جعل أول القصة من مسند عائشة وإنما هو من مسند أیمن والد عبدالواحد، وقد سبق له قریباً نحوه فی الباب (الحدیث رقم 5).
([35]) بضم أوله، أی: تأنف وتتکبر. وهو من الحروف التی جاءت بلفظ البناء للمفعول، وإن کانت بمعنى الفاعل مثل (عُنی) بالأمر "فتح". وکان الأصل (تزهو).
([36]) یعنی: برای زفافش خود را مزین و آراسته نماید. و (التقیین): به معنای «التزیین» می‌باشد.
([37]) الأصل: (لیس عندی)، والتصویب من البخاری (3097)، وکذا رواه ابن ماجه (3345)، ولفظ مسلم (8/ 218): "رفی" مکان "بیتی"، وهو روایة للبخاری (6451)، والترمذی نحوه (2469)، وصححه، وکذا ابن حبان (8/ 110/ 6381).
([38]) زاد البخاری فی روایة: "لأهله".
([39]) زیادة من "مسلم".
([40]) کذا فی المنیریة (4/ 117) والطبعة السابقة (3/ 286)، وفی سائر الطبعات: «مسندی البزار وأبی یعلی»، وکذا فی «المجمع» (10/ 316-317). [ش].
([41]) قلت: لا داعی لمثل هذا الجمع ما دام أن القصة مع أبی أیوب لم تصح. والله أعلم.
([42]) قلت: هذا لفظ البزار، ولفظ ابن أبی الدنیا (16/ 11): "إنک إن أفلت منی فلن یفلت منی من بعدک"! وهکذا رواه الحاکم (4/ 309) وصححه، ورده الذهبی فقال: "قلت: عبدالصمد ترکه البخاری وغیره"، وهو مخرج فی "الضعیفة" (4878).
([43]) کذا قال فی "الثقات" (7/ 124)، فما أجاد -کما قال الحافظ ابن حجر فی "اللسان"- وقد ذکره ابن حبان فی "الضعفاء" أیضاً (2/ 154-155) فأصاب، واستنکر الذهبی حدیثه هذا فی "المیزان". وقال الهیثمی فی حدیث آخر له: "ضعیف جداً". انظر "الصحیحة" (2609).
([44]) قلت: قد رواه ابن أبی الدنیا فی "الجوع" (ق3/ 1) من طریق الحسن بن دینار، عن الحسن، عن الأحنف بن قیس، عن عمر نحوه مطولاً. و (الحسن بن دینار) متروک.
([45]) قلت: کلا لم یصححه، وإنما صحح أثراً آخر قبله ذکر هذا شاهداً له، وقال الذهبی: "القاسم واهٍ". ورواه البیهقی من طریق آخر مختصراً دون الآیة. ومضى فی "الصحیح".
([46]) فی الطبعة السابقة (2/ 333- «ضعیفه») والمنیریة (4/ 117): «ابن سعد»، والصواب المثبت کما فی «الموطأ» (2/ 936) و «إتحاف المهرة» (12/ 394/ 15830). [ش].
([47]) (الرَّیْطَة): جامه‌اى یکپارچه که دو تکه نباشد. و گفته شده: عبارت است از لباس نرم نازک. و جمع آن: (ریَط، وریاط) می‌باشد؛ چنانکه در "النهایة" آمده است. و (کوفیة): عبارت است از پارچه‌ای که بر سر و زیر عقال می‌پوشند. یا دور گردن می‌اندازند. چنانکه در «الوسیط» آمده است.
([48]) بفتح الراء: حوض حول أصل النخلة یُملأ ماء لیُشرَب منه.
([49]) فی "المجمع" (10/ 316): (صرته).
([50]) وکذا قال الهیثمی! وفی إسناده (22/ 422/ 1040) عون بن محمد عن أمه أم جعفر. فهذه مجهولة لم یوثقها أحد، وابنها عون مجهول الحال لم یوثقه غیر ابن حبان.
([51]) قلت: یشیر المؤلف إلى أنه کان اختلط. لکن قد رواه زائدة عنه قبل اختلاطه مختصراً، وهو الآتی.
([52]) جمع (ربیع) عبارت است از نهر کوچک؛
وهی زیادة من البخاری کالتی بعدها.
([53]) یعنی: «عَرْق الطعام». و (العَرْق): عبارت است از گوشتی که بر استخوان است. و مراد این است که نزد آنها سبزیجات جای گوشت را می‌گرفت. "فتح".
([54]) فی آخر "الجمعة"، والروایة الأخرى فی "المزارعة"، وله روایات أخرى فیها زیادات أخر وقد جمعتها فی الروایة الأولى فی کتابی "مختصر البخاری" (رقم- 482). والحدیث من أفراد البخاری کما صرح بذلک الحافظ فی "الفتح"، خلافاً لما یوهم صنیع النابلسی فی "الذخائر".
([55]) فی "الرقاق"، وأحمد (2/ 515).
([56]) صفه: سایبانی در آخر مسجد النبی بود که مساکین به آن پناه می‌بردند.
ذهبی می‌گوید: قبله اول در شمال مسجد النبی بود وقتی که قبله تغییر کرد (16 ماه بعد از هجرت) دیوار قبله اولین مکان برای اهل صفه شد. رسول الله ج دستور داد تا آن را سقف دار کرده یا سایه‌بانی بزنند.
ابن حجر می‌گوید: صفه مکانی در آخر مسجد النبی بود که سایبانی در آنجا درست کرده بودند و برای غریبانی که جا و مکان و اهل نداشتند، آماده شده بود؛ و بر این اساس که بعضی از آنها ازدواج می‌کردند یا فوت می‌کردند یا مسافرت می‌رفتند کم و زیاد می‌شدند. تعداد آنها به هفتاد نفر می‌رسید.
ابن سعد روایت می‌کند که: اهل صفه مردم فقیری بودند که منزلی نداشتند و در مسجد می‌خوابیدند و هیچ مکانی غیر از آن نداشتند.
([57]) عبارت است از ظرفی از پوست و دایره‌ای شکل که مخصوص روغن و عسل می‌باشد. و بیشتر به روغن اختصاص دارد. "نهایة".
([58]) قلت: وضعفه بقوله: "حدیث غریب.."، وأعله بـ (إبراهیم بن الفضل المدنی)، وهو منکر الحدیث کما قال البخاری. وفیه علة أُخرى کما بینت فی "الضعیفة" (4879). وأما الجهلة فخبطوا وخلطوا هذا بحدیث البخاری المشار إلیه بقولی: "فی (الصحیح) "، فقالوا (4/ 112): "صحیح، رواه البخاری (5432)، والترمذی"! على أن الرقم المذکور للبخاری خطأ صوابه (3708)!! ذلک لأنهم لا یحسنون البحث بله التحقیق!!
([59]) قال فی "النهایة": "جمع تکسیر لـ (مجنون)، وأما (مجانون) فشاذ کما شذ (شیاطون) فی (شیاطین)".
([60]) قلت: فیه (حیان) والد سَلیم، وهو مجهول.
([61]) قلت: نعم، ولکن هذا لا یعنی ثبوته کما نبهت علیه مراراً، فقد أخرجه الطبرانی من طریق أبی بکر بن أبی شیبة کما فی "جامع ابن کثیر" (13/ 338)، وأبو بکر فی "المصنف" (8/ 89 و12/ 249)، والبیهقی فی "السنن" (9/ 60) من طریق الحسن عن أبی برزة، والحسن یدلس، وقد عنعنه، فمن جهل الثلاثة وتهافتهم قولهم: "حسن"!
([62]) الأصل: (نلتقی)، وکذا فى مطبوعة (عمارة)، وکذا الثلاثة المعلقون، وهو خطأ ظاهر کما قال الناجی، والتصحیح من "مسلم" (رقم 1935)، وأبی داود أیضاً (3840).
([63]) قلت: غمزه الناجی بأنه من روایة أبی الزبیر عن جابر. یشیر إلى أن (أبا الزبیر) مدلس، وفاته أنه صرح بالتحدیث فی روایة صحیحة لأحمد (3/ 311)، والبیهقی (9/ 251)، فکان ینبغی للمؤلف أن یعزوه إلى أحدهما على الأقل.
([64]) قال الناجی (3/ 2/ 1): "کذا رواه الترمذی مختصراً، وقال: "صحیح"، والنسائی أخصر منهما والبخاری مختصراً ومطولاً". قلت: لکن فی روایة البخاری أنه أعطى لکل إنسان سبع تمرات، وهی المحفوظة، کما بینته فی الأصل، فروایة ابن ماجه شاذة.
([65]) (الخِلط): آنچه با چیزی آمیخته گردد. و در "النهایة" آمده است: یعنی اجزای آن آمیخته به هم نبود به سبب خشکی آن.
([66]) الأصل: (یحضرنّکم)، والتصحیح من مسلم (2967)، وأحمد أیضاً (4/ 174).
([67]) فی مسلم: (شفة)، والمثبت روایة أحمد، والمعنى واحد.
([68]) زیادة من مسلم وأحمد، ولم یتنبه لهذا ولا للتصحیح المذکور المغفلون الثلاثة!!
([69]) یعنی: بالای لباسی که در آن شهید شد.
([70]) بضم المعجمة على غیر القیاس من (الخبب) محرکة: ضرب من العَدْو، أو هو أن ینقل الفرس أیامنه جمیعاً وأیاسره جمیعاً، کما فی "القاموس" وشرحه. ووقع فی "المسند" (تخد) بالدال المهملة بدل الموحدة ولعله تصحیف؛ فقد وقع فی "المجمع" (9/ 331) و "موارد الظمآن" (2260) کما هنا. ومن المحتمل أنه تحریف من (تجد)، فإنه هکذا وقع فی "المستدرک" (3/ 345) وفیه: "أن ابن المدینی قال: قلت لیحیى بن سلیم: (تجد أو تخب؟) قال: بالدال". والمعنى: تسرع.
([71]) نوعی از پرندگان که معروف به خیانت و نادانی و کند ذهنی و کم‌هوشی می‌باشد. [از رسته‌ی کرکس‌ها و گوشتخواران که نام دیگر آن به عربی (الأَنُوق) است]؛ و گفته شده: معروف به پلیدی است چنانکه در "النهایة" آمده است. و چه بسا وجه تشبیه به این پرنده از جهت پلیدی باشد که به سبب سفر بر او می‌باشد.
([72]) زیادة من "المسند".
([73]) آنچه از کتان به هنگام جدا شدن رشته‌های آن قطع می‌شود. "النهایة".
([74]) فی الأصل هنا: (وذکره رزین فزاد فیه: «فلما ماتَ حُصِر ما خَلَّفَ فبلغَ ثلاثین درهماً، وحُسِبَت فیه القَصْعَةُ التی کان یَعْجِنُ فیها، وفیها یأکل»).
و رزین افزون بر این، روایت می‌کند: زمانی که وفات نمود آنچه بعد از خود به جای گذاشته بود بررسی کردند که قیمت آن سی درهم شد؛ و گمان می‌کنم در بین آنها کاسه‌ی بزرگی بود که در آن خمیر کرده و می‌خورد.
ترغیب به زهد در دنیا و اکتفا به کم آن و ترهیب از دوست داشتن دنیا و زیاده‌خواهی و رقابت در آن؛ و بیان برخی از آنچه در مورد زندگی رسول الله ج در باب خوردنی و پوشیدنی و نوشیدنی و مواردی از این قبیل وارد شده است
4608-3213– (1) (حسن لغیره) عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ السَّاعِدِیِّ س قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی النَّبِیَّ ج فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! دُلَّنِی عَلَى عَمَلٍ إِذَا عَمِلْتُهُ أَحَبَّنِی اللَّهُ، وَأَحَبَّنِی النَّاسُ؟ فَقَالَ: «ازْهَدْ فِی الدُّنْیَا یُحِبَّکَ اللَّهُ، وَازْهَدْ فِیمَا فِی أَیْدِی النَّاسِ یُحِبَّکَ النَّاسُ».
از سهل بن سعد ساعدی س روایت است که مردی نزد رسول الله ج آمد و گفت: ای رسول الله ج مرا به عملی راهنمایی کن که هرگاه آن را انجام دادم خداوند و مردم مرا دوست داشته باشند. رسول الله ج فرمود: «از دنیا برحذر باش خداوند تو را دوست می‌دارد. و به آنچه در دست مردم است طمع نکن، مردم تو را دوست می‌دارند».
رواه ابن ماجه، وقد حسن بعض مشایخنا إسناده، وفیه بُعد؛ لأنه من روایة خالد بن عمرو القرشی الأموی السعیدی، عن سفیان الثوری، عن أبی حازم عن سهل، وخالد هذا قد تُرک واتـهم، ولـم أر من وثّقه؛ لکن على هذا الحدیث لامعه من أنوار النبوة، ولا یمنع کون راویه ضعیفاً أن یکون النبی ج قاله، وقد تابعه علیه محمد ابن کثیر الصنعانی عن سفیان، ومحمد هذا قد وثق على ضعفه، وهو أصلح حالا من خالد. والله أعلم.
4609-3214– (2) (حسن لغیره) وَعَنْ إِبْرَاهِیمِ بْنِ أَدْهَمَ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِیِّ ج فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! دُلَّنِی عَلَى عَمَلٍ یُحِبُّنِی اللَّهُ عَلَیْهِ وَیُحِبُّنِی النَّاسُ عَلَیْهِ؟ فَقَالَ: «أَمَّا الْعَمَلُ الَّذِی یُحِبُّکَ اللَّهُ عَلَیْهِ فَازُّهدُ فِی الدُّنْیَا، وَأَمَّا الْعَمَلُ الَّذِی یُحِبُّکَ النَّاسُ عَلَیْهِ فَانْبِذْ إِلَیْهِمْ مَا فِی یَدَیْکَ مِنَ الْحُطَامِ».
رواه ابن أبی الدنیا هکذا معضلاً. ورواه بعضهم عنه عن منصور عن ربعی بن حراش قال: جاء رجل، فذکره مرسلاً.
از ابراهیم بن ادهم روایت است که مردی نزد رسول الله ج آمد و گفت: ای رسول الله ج مرا به عملی راهنمایی کن که خداوند و مردم مرا به خاطر آن دوست داشته باشند. رسول الله ج فرمود: «اما عملی که خداوند تو را به خاطر آن دوست می‌دارد زهد و دوری از دنیاست و اما عملی که مردم تو را به خاطر آن دوست می‌دارند، بخشیدن مالی به آنها است که در اختیار داری».
4610-1867– (1) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «الزُّهْدُ فِی الدُّنْیَا یُرِیحُ الْقَلْبَ وَالْجَسَدَ».
رواه الطبرانی، وإسناده مقارب[1].
4611-1868– (2) (ضعیف مرسل) وَعَنِ الضحَّاکِ س قَالَ: أَتَى النَّبِیُّ ج رَجُلٌ فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! مَنْ أَزْهَدُ النَّاسِ؟ قَالَ: «مَنْ لَمْ یَنْسَ الْقَبْرَ وَالْبِلَى، وَتَرَکَ فَضلَ زِینَةِ الدُّنْیَا، وَآثَرَ مَا یَبْقَى عَلَى مَا یَفْنَى، وَلَمْ یَعُدَّ غَدًا فِی أَیَّامِهِ، وَعَدَّ نَفْسَهُ مِنَ الْمَوْتَى».
رواه ابن أبی الدنیا مرسلاً[2]. وستأتی له نظائر فی «ذکر الـموت» [8- باب] إن شاء الله تعالى.
4612-1869– (3) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِنَّ اللَّهَ ﻷ نَاجَى مُوسَى بِمِئَةِ أَلْفٍ وَأَرْبَعِینَ أَلْفَ کَلِمَةٍ، فِی ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ [وَصَایَا کُلُّهَا]، فَلَمَّا سَمِعَ مُوسَى کَلَامَ الْآدَمِیِّینَ مَقَتَهُمْ لما وَقَعَ فِی مَسَامِعِهِ مِنْ کَلَامِ الرَّبِّ جَلَّ وَعِزَّ، وَکَانَ فِیمَا نَاجَاهُ رَبُّهُ أَنْ قَالَ: یَا مُوسَى! إِنَّهُ لَمْ یَتَصَنَّعِ لِی الْمُتَصَنِّعُونَ بِمِثْلِ الزُّهْدِ فِی الدُّنْیَا، وَلَمْ یَتَقَرَّبْ إِلَیَّ الْمُتَقَرِّبُونَ بِمِثْلِ الْوَرَعِ عَمَّا حَرَّمْتُ عَلَیْهِمْ، وَلَم یَتَعَبَّد إِلَیَّ المتَعبِّدونَ بِمِثْلِ الْبُکَاءِ مِنْ خَشیَتِی. فَقَالَ مُوسَى: یَا إِلَهَ الْبَرِیَّةِ کُلِّهَا! وَیَا مَالِکَ یَوْمِ الدِّینِ! وَیَا ذَا الْجِلَالِ وَالْإِکْرَامِ! مَاذَا أَعْدَدْتَ لَهُمْ، وَمَاذَا جَزَیْتَهُمْ؟ قَالَ: أَمَّا الزَّاهِدُونَ فِی الدُّنْیَا؛ فَإِنِّی أبَحتُهُمْ جَنَّتِی یَتَبَوَّءُونَ حَیْثُ شَاؤوا. وَأَمَّا الْوَرِعونَ عَمَّا حَرَّمْتُ عَلَیْهِمْ؛ فَإِذا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ لَم یَبقَ عَبْدٌ إِلَّا نَاقَشْتُهُ [الْحِسَابَ]، وَفَتَشْتُهُ [عَمَّا فِی یَدَیْهِ]؛ إِلَّا الْوَرِعونَ، فَإِنِّی أَسْتَحْیِیهِمْ وَأُجِلُّهُمْ وَأُکرِمُهُم، فَأُدْخِلُهُمُ الْجَنَّةَ بِغَیْرِ حِسَابٍ، وَأَمَّا الْبَکَّاؤُنَ مِنْ خَشیَتِی؛ فَأولئک لَهُم الرَّفِیقُ الْأَعْلَى لَا یُشَارَکُونَ فِیهِ».
رواه الطبرانی[3] والأصبهانی.
4613-1870– (4) (موضوع) وَرُوِیَ عَن عَمَّارَ بْنَ یَاسِرٍ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «مَا تَزَیَّنَ الْأَبْرَارُ فِی الدُّنْیَا بِمِثْلِ الزُّهْدِ فِی الدُّنْیَا».
رواه أبو یعلى.
4614-1871– (5) (ضعیف) وَرُوِیَ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِذَا رَأَیْتُمْ مَنْ یَزْهَدُ فِی الدُّنْیَا فَادْنُوا مِنْهُ؛ فَإِنَّهُ یُلَقَّى الْحِکْمَةَ».
رواه أبو یعلى.
4615-3215– (3) (حسن لغیره) وَعَنْ عبدالله بن عمر[و] ب - لَا أَعْلَمُهُ إِلَّا رَفَعَهُ - قَالَ: «صَلَاحُ أَوَّلِ هَذِهِ الْأُمَّةِ بِالزُّهدِ وَالْیَقِینِ، وهَلَاکُ آخِرِهَا بِالْبُخْلِ وَالْأَمَلِ».
رواه الطبرانی، وإسناده محتمل للتحسین، ومتنه غریب.
از عبدالله بن عمرو ب روایت است که رسول الله ج فرمودند: «اصلاح اول این امت با زهد و یقین بود و هلاکت آخر آن به سبب بخل و آرزو است».
4616-1872– (6) (ضعیف) وَرُوِیَ عَن أَنَسٍ س یَرفَعُه قَالَ: یُنَادِی مُنَادٍ: دَعُوا الدُّنْیَا لأَهْلِهَا، دَعُوا الدُّنْیَا لأَهْلِهَا، دَعُوا الدُّنْیَا لأَهْلِهَا، مَنْ أَخَذَ مِنَ الدُّنْیَا أَکْثَرَ مِمَّا یَکْفِیهِ؛ أَخَذَ حَتْفَه وهُو لا یَشْعُرُ».
رواه البزار وقال: «لا یروى عن النبی ج إلا من هذا الوجه».
4617-1873– (7) (ضعیف) وَعَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی وَقَّاصٍ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ الله ج یَقُولُ: «خَیْرُ الذِّکْرِ الْخَفِیُّ، وَخَیْرُ الرِّزْقِ - أَوِ الْعَیْشِ - مَا یَکْفِی». الشک من ابن وهب.
رواه أبو عوانة وابن حبان فی «صحیحیهمـا»، والبیهقی. [مضی 16- البیوع/4].
4618-3216– (4) (صحیح) وَعَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ س؛ أَنَّ رَسُولَ الله ج قَالَ: «إِنَّ الدُّنْیَا حُلْوَةٌ خَضِرَةٌ، وَإِنَّ اللهَ مُسْتَخْلِفُکُمْ فِیهَا، فَیَنْظُرَ کَیْفَ تَعْمَلُونَ، فَاتَّقُوا الدُّنْیَا، وَاتَّقُوا النِّسَاءَ؛ [فَإِنَّ أَوَّلَ فِتْنَةِ بَنِی إِسْرَائِیلَ کَانَتْ فِی النِّسَاءِ][4]».
رواه مسلم.
از ابوسعید خدری س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «دنیا شیرین و سبز (دل فریب) است، و الله شما را نسل به نسل در زمین قرار می‌دهد تا ببیند چگونه عمل می‌کنید، پس از فتنه‌ی دنیا و فتنه‌ی زن‌ها بپرهیزید، چرا که اولین آزمایش (و سرآغاز انحراف) بنی اسرائیل از جهت زن‌ها بود».
0-3217– (5) (صحیح) والنسائی وزاد: «فَمَا تَرَکْتُ بَعْدِی فِتْنَةً أَضَرَّ عَلَى الرِّجَالِ مِنَ النِّسَاءِ»[5].
و در روایت نسائی آمده است: «پس از من، زیان‌بارترین فتنه‌ای که برای مردان برجای می‌ماند، فتنه‌ی زنان است».
4619-3218– (6) (صحیح لغیره) وَعَنْ عَمرة بنت الحارث ل قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «الدُّنْیَا حُلْوَةٌ خَضِرَةٌ، فَمَنْ أَخَذَهَا بِحَقِّهَا؛بَارَکَ اللهُ لَهُ فِیهَا، وَرُبَّ مُتَخَوِّضٍ فِی مَالِ اللهِ وَرَسُولِهِ لَهُ النَّارُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ».
رواه الطبرانی بإسناد حسن[6].
از عمره بنت حارث ل روایت است که رسول الله ج فرمودند: «دنیا شیرین و سبز است؛ پس هرکس حقش را از آن برگیرد، خداوند در آن برایش برکت قرار می‌دهد. و چه بسا فردی که در مال الله و رسولش فرو می‌رود روز قیامت آتش در انتظار او باشد».
4620-3219– (7) (صحیح لغیره) وَعَن عَبدِالله بنِ عَمرٍو ب قَالَ: سَمِعتُ رَسُولُ الله ج یَقُولُ: «الدُّنیَا حُلْوَةٌ خَضِرَةٌ، فَمنْ أخَذَها بِحَقِّه بُورِکَ لَهُ فیها، ورُبَّ مُتَخَوِّضٍ فیما اشْتَهَتْ نَفْسُه لیسَ لَهُ یَوْمَ القِیامَةِ إلا النارُ».
رواه الطبرانی فی «الکبیر، ورواته ثقات.
از عبدالله بن عمرو ب روایت است از رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «دنیا شیرین و سبز (دلربا) است؛ هرکس حقش را از آن برگیرد خداوند در آن برکت قرار می‌دهد. و چه بسا برای فردی که در هوای نفسش فرو می‌رود، روز قیامت جز آتش برای او چیزی نباشد».
4621-1874– (8) (ضعیف) وَعَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ قَضَى نَهْمَتَهُ فِی الدُّنْیَا حِیلَ بَیْنَهُ وَبَیْنَ شَهْوَتِهِ فِی الْآخِرَةِ، وَمَنْ مَدَّ عَیْنَیهِ إِلَى زِینَةِ الْمُتْرَفِینَ؛ کَانَ مَهِینًا فِی مَلَکُوتِ السَّموات، وَمَنْ صَبَرَ عَلَى الْقُوتِ الشَّدِیدِ صَبْرًا جَمِیلًا؛ أَسْکَنَهُ اللَّهُ مِنَ الْفِرْدَوْسِ حَیْثُ شَاءَ».
رواه الطبرانی فی «الأوسط» و «الصغیر» من روایة إسماعیل بن عمرو البجلی، وبقیة رواته رواة «الصحیح».
ورواه الأصبهانی؛ إلا أنه قال: «کَانَ مَمقُوتاً فِی مَلَکوتِ السمواتِ»، والباقی مثله.
4622-3220– (8) (صحیح) وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ ب قَالَ: «لَا یُصِیبُ عَبْدٌ مِنَ الدُّنْیَا شَیْئًا إِلَّا نَقَصَ مِنْ دَرَجَاتِهِ عِنْدَ اللَّهِ؛ وَإِنْ کَانَ عَلَیْهِ کَرِیمًا».
رواه ابن أبی الدنیا، وإسناده جید، وروی عن عائشة مرفوعاً، والـموقوف أصح.
از ابن عمر ب روایت است که می‌گوید: به بنده‌ای چیزی از دنیا نمی‌رسد مگر اینکه درجات او نزد خداوند کم می‌شود اگرچه بخشنده و کریم باشد».
4623-1875– (9) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ عَنْ ثَوْبَانَ س قَالَ: قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! مَا یَکْفِینِی مِنَ الدُّنْیَا؟ قَالَ: «مَا سَدَّ جَوْعَتَکَ، وَوَارَى عَوْرَتَکَ، وَإِنْ کَانَ لَکَ بَیْتٌ یُظِلُّکَ فَذَاکَ، وَإِنْ کَانَتْ لَکَ دَابَّةٌ فَبَخٍ».
رواه الطبرانی فی«الأوسط».
4624-3221– (9) (حسن) وَعَنْ أَبِی عَسِیبٍ س قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ ج لَیْلًا فَمَرَّ بِی فَدَعَانِی، فَخَرَجْتُ إِلَیْهِ، ثُمَّ مَرَّ بِأَبِی بَکْرٍ رَحِمَهُ الله فَدَعَاهُ، فَخَرَجَ إِلَیْهِ، ثُمَّ مَرَّ بِعُمَرَ رَحِمَهُ الله فَدَعَاهُ، فَخَرَجَ إِلَیْهِ، فَانْطَلَقَ حَتَّى دَخَلَ حَائِطًا لِبَعْضِ الْأَنْصَارِ، فَقَالَ لِصَاحِبِ الْحَائِطِ: أَطْعِمْنَا [بُسْرًا]، فَجَاءَ بِعِذْقٍ فَوَضَعَهُ، فَأَکَلَ رَسُولُ اللَّهِ ج وَأَصْحَابُهُ، ثُمَّ دَعَا بِمَاءٍ بَارِدٍ فَشَرِبَ، فَقَالَ: «لَتُسْأَلُنَّ عَنْ هَذَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ». قَالَ: فَأَخَذَ عُمَرُ رَحِمَهُ الله الْعِذْقَ فَضَرَبَ بِهِ الْأَرْضَ، حَتَّى تَنَاثَرَ الْبُسْرُ قِبَلَ رَسُولِ اللَّهِ ج؛ ثُمَّ قَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! إِنَّا لَمَسْئُولُونَ عَنْ هَذَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ؟ قَالَ: «نَعَمْ، إِلَّا مِنْ ثَلَاثٍ: خِرْقَةٍ کَفَّ بِهَا [الرَّجُلُ] عَوْرَتَهُ، أَوْ کِسْرَةٍ سَدَّ بِهَا جَوْعَتَهُ، أَوْ جُحرٍ یَتَدَخَّلُ فِیهِ مِنَ الْحَرِّ وَالْقَرِّ».
رواه أحمد، ورواته ثقات.
از ابوعسیب س روایت است: شبی رسول الله ج بیرون آمده و بر من گذشت و مرا صدا زده و من به سویش رفتم؛ سپس نزد ابوبکر رفته و او را صدا زد و ابوبکر به نزدش آمد؛ سپس نزد عمر رفته و او را صدا زد و عمر به سویش آمد؛ پس رفت تا اینکه وارد باغ فردی از انصار شد، به صاحب باغ فرمود: «رطب نارسیده به ما بده». خوشه‌ای از خرما آورده و گذاشت، پس رسول الله ج و اصحابش از آن خوردند، سپس آب سردی خواست پس نوشیده و فرمود: «از این در روز قیامت از شما پرسیده می‌شود».
عمر خوشه را برداشت و به زمین زد تا اینکه دانه‌های آن در مقابل رسول الله ج پخش گردید، سپس گفت: ای رسول الله ج! آیا روز قیامت در مورد این از ما پرسیده می‌شود؟ رسول الله ج فرمود: «بله! مگر از سه چیز: پارچه‌ای که کسی با آن عورتش را می‌پوشاند، غذایی که با آن گرسنگی‌اش را برطرف می‌کند و جایی که برای در امان ماندن از گرما و سرما وارد آن می‌شود».
4625-1876– (10) (ضعیف) وَعَنْ عُثْمَانَ بْنِ عَفَّانَ س؛ أَنَّ النَّبِیَّ ج قَالَ: «لَیْسَ لِابْنِ آدَمَ حَقٌّ فِی سِوَى هَذِهِ الخِصَالِ: بَیْتٌ یُکِنُّهُ، وَثَوْبٌ یُوَارِی عَوْرَتَهُ، وَجِلْفُ الخُبْزِ وَالمَاءِ».
رواه الترمذی والحاکم وصححاه[7]،
والبیهقی ولفظه: قَالَ رَسُولُ الله ج: «کُلُّ شَیْءٍ فَضَلَ عَنْ ظِلِّ بَیْتٍ، وَکَسْرِ خُبْزٍ، وَثَوْبٍ یُوَارِی عَوْرَةَ ابْنِ آدَمَ؛ فَلَیْسَ لِابْنِ آدَمَ فِیهِ حَقٌّ». قَالَ الْحَسَنُ: فَقُلْتُ لِحُمْرَانَ: مَا یَمْنَعُکَ أَنْ تَأْخُذَ؟ وَکَانَ یُعْجِبُهُ الْجَمَالُ. فَقَالَ: یَا أَبَا سَعِیدٍ! إِنَّ الدُّنْیَا تَقَاعَدَت بِی.
(الجِلف) بکسر الجیم وسکون اللام بعدهما فاء: هو غلیظ الخبز وخشنه. وقال النضر بن شمیل: «هو الخبز لیس معه إدام».
4626-3222– (10) (حسن) وَعَن أَبِی عَبْدِالرَّحْمَنِ الْحُبُلِیَّ[8] قَالَ: سَمِعْتُ عَبْدَاللهِ بْنَ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِی وَسَأَلَهُ رَجُلٌ فَقَالَ: أَلَسْتُ مِنْ فُقَرَاءِ الْمُهَاجِرِینَ؟ فَقَالَ لَهُ عَبْدُالملک: أَلَکَ امْرَأَةٌ تَأْوِی إِلَیْهَا؟ قَالَ: نَعَمْ. قَالَ: أَلَکَ مَسْکَنٌ تَسْکُنُهُ؟ قَالَ: نَعَمْ. قَالَ: فَأَنْتَ مِنَ الْأَغْنِیَاءِ. قَالَ: فَإِنَّ لِی خَادِمًا. قَالَ: فَأَنْتَ مِنَ الْمُلُوکِ.
رواه مسلم موقوفاً.
عبدالرحمن بن حُبُلی می‌گوید: از عبدالله بن عمرو بن العاصی ب شنیدم که مردی از او سؤال کرده و گفت: آیا من از فقرای مهاجرین نیستم؟ عبدالله به او گفت: آیا همسری داری که به او پناه ببری؟ گفت: بله. عبدالله گفت: آیا خانه‌ای داری که در آن زندگی کنی؟ گفت بله؛ عبدالله گفت: تو از ثروتمندان هستی. آن مرد گفت: من خدمتکار دارم. عبدالله گفت: پس تو از پادشاهان هستی.
4627-1877– (11) (ضعیف) وَعَنِ ابنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «مَا فَوقَ الإزارِ، وظِلِّ الحائطِ، وجرِّ الماءِ؛ فَضْلٌ یحاسَبُ بِهِ العبدُ یومَ القیامَةِ، أوْ یُسْأَلُ عنه».
رواه البزار، ورواته ثقات؛ إلا لیث بن أبی سُلیم، وحدیثه جید فی المتابعات.
4628-3223– (11) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَوَّلُ مَا یُحَاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ؛ أَنْ یُقَالَ لَهُ: أَلَمْ أَصِحَّ لَکَ جِسْمَکَ، وَأَرْوِکَ مِنَ الْمَاءِ الْبَارِدِ؟».
رواه ابن حبان فی «صحیحه»، والحاکم وقال: «صحیح الإسناد».
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «اولین چیزی که بنده در روز قیامت در مورد آن محاسبه می‌شود این است که به او گفته می‌شود: آیا جسم و جانت را سالم و تندرست ننمودم و تو را از آب خنک و گوارا سیراب نکردم؟».
4629-1878– (12) (ضعیف جداً) وَعَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِن أَرَدْتِ اللُّحُوقَ بِی؛ فَلْیَکْفِکِ مِنَ الدُّنْیَا کَزَادِ الرَّاکِبِ، وَإِیَّاکِ وَمُجَالَسَةَ الأَغْنِیَاءِ، وَلَا تَسْتَخْلِفِی ثَوْبًا حَتَّى تُرَقِّعِیهِ».
رواه الترمذی والحاکم والبیهقی من طریقه[9] وغیرها؛ کلهم من روایة صالح بن حسان - وهو منکر الحدیث - عن عروة عنها. وقال الحاکم: «صحیح الإسناد».
وذکره رزین فزاد فیه: قال عروة: فما کانت عائشةُ تستجِدُّ ثوباً حتى تُرفِّع ثوبَها وتَنْکُسَه، ولقد جاءَها یوماً مِنْ عندِ معاوِیةَ ثمانونَ ألْفاً؛ فما أمْسى عندَها درهمٌ، قالتْ لها جارِیَتُها: فهلا اشْتَرْیتِ لنا منه لحماً بدرْهَمٍ؟ قالتْ: لو ذَکَّرْتنی لفَعَلْتُ.
4630-3224– (12) (حسن) وَعَنْ أَبِی سُفْیَانَ عَنْ أَشْیَاخِهِ قَالَ قدم سَعْدٌ عَلَى سَلْمَانَ یَعُودُهُ، قَالَ: فَبَکَى، فَقَالَ سَعْدٌ: مَا یُبْکِیکَ یَا أَبَا عَبْدِاللَّهِ؟ تُوُفِّیَ رَسُولُ اللَّهِ ج وَهُوَ عَن عَنْکَ رَاضٍ، وَتَرِدُ عَلَیْهِ الْحَوْضَ، وَتَلْقَى أَصْحَابَکَ، فَقَالَ: مَا أَبْکِی جَزَعًا مِنَ الْمَوْتِ، وَلَا حِرْصًا عَلَى الدُّنْیَا؛ وَلَکِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج عَهِدَ إِلَیْنَا عَهْدًا قَالَ: «لِیَکُنْ بُلغةُ[10] أَحَدِکُمْ مِنَ الدُّنْیَا کَزَادِ الرَّاکِبِ»، وَحَوْلِی هَذِهِ الْأَسَاوِدُ! قَالَ: وَإِنَّمَا حَوْلَهُ إِجَّانَةٌ[11] وَجَفْنَةٌ وَمَطْهَرَةٌ! فَقَالَ سَعْدٌ: اعهَد إِلَیْنَا، فَقَالَ: یَا سَعْدُ! اذْکُرِ اللَّهَ عِنْدَ هَمِّکَ إِذَا هَمَمْتَ، وَعِنْدَ یَدَیکَ إِذَا قَسَمْتَ، وَعِنْدَ حُکْمِکَ إِذَا حَکَمْتَ.
رواه الحاکم وقال: «صحیح الإسناد». کذا قال.
ابوسفیان از شیوخش روایت می‌کند که سعد س به عیادت سلمان س رفت؛ سلمان س شروع به گریه نمود؛ سعد س گفت: ای ابا عبدالله چه چیزی تو را به گریه انداخته است؟ رسول الله ج وفات نمود درحالی‌که از تو راضی بود و تو کنار حوض با او دیدار کرده و اصحاب و یارانت را ملاقات میکنی؛ سلمان س گفت: من به خاطر ترس از مرگ و حرص بر دنیا نمی‌گریم. ولی رسول الله ج از ما پیمان گرفته و فرمود: «باید توشه و بهره‌ی شما از دنیا همانند توشه‌ی مسافری باشد».
و اطراف من این همه کالا و متاع است! و اطراف سلمان ظرفی برای شستن لباس و ظرف بزرگی مانند کاسه و ظرفی برای آب بود. سعد گفت: ما را توصیه فرما؛ سلمان گفت: خداوند را به یاد آور هنگامی که نگرانی‌های دنیا تو را ناراحت و اندوهگین می‌کند و هنگامی که چیزی می‌بخشی و هنگام قضاوت که حکم نمودی».
(وحولی هذه الأساود) ابوعبید می‌گوید: «مراد کالاهای مشخصی می‌باشد. و هر چیز سیاهی مراد می‌باشد انسان باشد یا کالا یا و..».
4631-3225– (13) (صحیح) وَعَنْ أَنَسٍ س قَالَ: اشْتَکَى سَلْمَانُ، فَعَادَهُ سَعْدٌ، فَرَآهُ یَبْکِی، فَقَالَ لَهُ سَعْدٌ: مَا یُبْکِیکَ یَا أَخِی؟ أَلَیْسَ قَدْ صَحِبْتَ رَسُولَ اللَّهِ ج أَلَیْسَ، أَلَیْسَ؟ قَالَ سَلْمَانُ: مَا أَبْکِی وَاحِدَةً مِنَ اثْنَتَیْنِ، مَا أَبْکِی ضَنًّا علی الدُّنْیَا، وَلَا کَرَاهِیَةً لِلْآخِرَةِ؛ وَلَکِنَّ رَسُولُ اللَّهِ ج عَهِدَ إِلَیَّ عَهْدًا، مَا أُرَانِی إِلَّا قَدْ تَعَدَّیْتُ. وَمَا عَهِدَ إِلَیْکَ؟ قَالَ: عَهِدَ إِلَینا أَنَّهُ: «یَکْفِی أَحَدَکُمْ مِثْلُ زَادِ الرَّاکِبِ». وَلَا أُرَانِی إِلَّا قَدْ تَعَدَّیْتُ. وَأَمَّا أَنْتَ یَا سَعْدُ! فَاتَّقِ اللَّهَ عِنْدَ حُکْمِکَ إِذَا حَکَمْتَ، وَعِنْدَ قَسْمِکَ إِذَا قَسَمْتَ، وَعِنْدَ هَمِّکَ إِذَا هَمَمْتَ. قَالَ ثَابِتٌ: فَبَلَغَنِی أَنَّهُ مَا تَرَکَ إِلَّا بِضْعَةً وَعِشْرِینَ دِرْهَمًا مَعَ نُفَیْقَةٍ کَانَتْ عِنْدَهُ».
رواه ابن ماجه، ورواته ثقات احتج بهم الشیخان؛ إلا جعفر بن سلیمان، فاحتج به مسلم وحده.
(صحیح موقوف) (قال الحافظ): وقد جاء فی «صحیح ابن حبان»: أن مال سلمان س جُمع، فبلغ خمسةَ عشر درهماً[12].
وفی الطبرانی: أن متاع سلمـان «بیع فبلغ أربعة عشر درهماً»[13].
«وسیأتی إن شاء الله تعالى [آخرهذا الباب]».
از انس س روایت است سلمان س بیمار شد؛ پس سعد س به عیادت او رفته و او را دید که گریه می‌کرد. سعد س به او گفت: ای برادر، چه چیزی تو را به گریه انداخته است؟ آیا با رسول الله ج همنشین نبودی، چنین نبوده، چنین نبوده؟ سلمان س گفت: به خاطر هیچیک از این دو گریه نمی‌کنم؛ به خاطر حرص بر دنیا و ترس از آخرت نمی‌گریم اما رسول الله ج از ما پیمانی گرفت که اکنون خود را چنان می‌بینم که از آن تجاوز کرده‌ام.
سعد گفت: با تو چه عهدی بست؟ گفت: با ما عهد و پیمان بست که برای هریک از شما به اندازه‌ی توشه‌ی مسافری کافی است». و اکنون خود را چنان می‌بینم که از آن تجاوز کرده‌ام.
و اما تو ای سعد! هرگاه حکم نموده و قضاوت کردی از خدا بترس؛ هنگام تقسیم اموال و نیز هنگامی که تصمیم گرفتی کاری انجام دهی از خدا بترس.
ثابت می‌گوید به من خبر رسید که وی جز بیست و چند درهم و نفقه اندکی که نزدش بود از خود به جا نگذاشت.
و مال سلمان که جمع شد به پانزده درهم رسید.
4632-3226– (14) (صحیح) وَعَنْ أَبِی الدَّرْدَاءِ س قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ ج: «مَا طَلَعَتْ شَمْسٌ قَطُّ إِلَّا بُعِثَ بِجَنْبَتَیْهَا مَلَکَانِ یُنَادِیَانِ یُسْمِعَانِ أَهْلَ الْأَرْضِ إِلَّا الثَّقَلَیْنِ: یَا أَیُّهَا النَّاسُ! هَلُمُّوا إِلَى رَبِّکُمْ؛ فَإِنَّ مَا قَلَّ وَکَفَى؛ خَیْرٌ مِمَّا کَثُرَ وَأَلْهَى».
رواه أحمد فی حدیث تقدم [8- الصدقات/15]، ورواته رواة «الصحیح»، وابن حبان فی «صحیحه»، والحاکم وقال: «صحیح الإسناد».
از ابودرداء س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «روزی نیست که در آن خورشید طلوع کند مگر اینکه در دو طرف آن دو فرشته ندا می‌دهند که ندای آنها را اهل زمین جز انسان و جن می‌شنوند؛ [ندا می‌دهند:] ای مردم به سوی پروردگارتان بشتابید، مال اندک که کفایت کند بهتر از ثروت زیادی است که انسان را مشغول و غافل سازد».
4633-1879– (13) (ضعیف) وروى الطبرانی من حدیث فَضَّال عن أبی أمامة قال: قال رسولُ الله ج: «یا أَیُّهَا النَّاسِ! هَلُمُّوا إِلَى رَبِّکُمْ؛ فَإِنَّ مَا قَلَّ وَکَفَى؛ خَیْرٌ مِمَّا کَثُرَ وَأَلْهَى. یَا أَیُّهَا النَّاسُ! إِنَّمَا هُمَا نَجْدانِ؛ نَجْدُ خَیْرٍ، ونَجْدُ شَرٍّ، فَمَا جَعَلَ نَجْدَ الشَّرِّ أَحَبَّ إِلَیْکُمْ مِنْ نَجْدِ الْخَیْرِ؟!».
(النجد) هنا الطریق، ومنه قوله تعالى: ((وَهَدَینَاهُ النَّجدَینِ)) أی: الطریقین: طریق الخیر، وطریق الشر.
4634-3227– (15) (صحیح) وَعَنْ فَضَالَةَ بْنِ عُبَیْدٍ؛ أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «طُوبَى لِمَنْ هُدِیَ للإِسْلَامِ، وَکَانَ عَیْشُهُ کَفَافًا وَقَنَعَ».
رواه الترمذی وقال: «حدیث حسن صحیح»، والحاکم وقال: «صحیح على شرط مسلم»[14] [مضی هناک].
از فضالة بن عبید روایت است که وی از رسول الله ج شنیده که فرمودند: «خوشا به حال کسی که به اسلام هدایت یافت و مایحتاج زندگی‌اش به اندازه‌ی کفایت بوده و بدان قانع باشد».
4635-3228– (16) (صحیح) وَعَنْ عَبْدِاللهِ بْنِ عَمْرٍو ب؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ ج قَالَ: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ أَسْلَمَ وَرُزِقَ کَفَافًا، وَقَنَّعَهُ اللهُ بِمَا آتَاهُ».
رواه مسلم والترمذی وابن ماجه. [مضی هناک][15].
از عبدالله بن عمرو ب روایت است که رسول الله ج فرمودند: «رستگار است کسی که مسلمان شده و تسلیم امر خداوند باشد و به اندازه‌ی کفایت بدو روزی داده شده و خداوند متعال او را به آنچه به وی داده قانع نموده است».
(الکَفَافُ): عبارت است از مقداری که از افزون بر کفایت نباشد.
روی أبوالشیخ ابن حیان فی «کتاب الثواب» عن سعید بن عبدالعزیز أنه سئل: ماالکفاف من الرزق؟ قال: شبع یوم، وجوع یوم[16].
ابوالشیخ ابن حیان در «کتاب الثواب» از سعید بن عبدالعزیز روایت می‌کند که از وی سوال شد: مقدار کفایت در روزی به چه میزان است؟ وی گفت: به اندازه‌ی سیری یک روز و گرسنگی یک روز.
4636-1880– (14) (ضعیف) وَعَنْ نُقَادَةَ الْأَسَدِیِّ س قَالَ: بَعَثَنِی رَسُولُ اللَّهِ ج إِلَى رَجُلٍ یَسْتَمْنِحُهُ نَاقَةً، فَرَدَّهُ، ثُمَّ بَعَثَنِی إِلَى رَجُلٍ آخَرَ یَسْتَمْنِحُهُ، فَأَرْسَلَ إِلَیْهِ بِنَاقَةٍ، فَلَمَّا أَبْصَرَهَا رَسُولُ اللَّهِ ج قَالَ: «اللَّهُمَّ بَارِکْ فِیهَا، وَفِیمَنْ بَعَثَ بِهَا». قَالَ نُقَادَةُ: فَقُلْتُ لِرَسُولِ اللَّهِ ج: وَفِیمَنْ جَاءَ بِهَا؟ قَالَ: «وَفِیمَنْ جَاءَ بِهَا». ثُمَّ أَمَرَ بِهَا فَحُلِبَتْ فَدَرَّتْ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «اللَّهُمَّ أَکْثِرْ مَالَ فُلَانٍ؛ - لِلْمَانِعِ الْأَوَّلِ -، وَاجْعَلْ رِزْقَ فُلَانٍ یَوْمًا بِیَوْمٍ؛ - لِلَّذِی بَعَثَ بِالنَّاقَةِ».
رواه ابن ماجه بإسناد حسن[17].
4637-3229– (17) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: سَمِعتُ رَسُولَ اللَّهِ ج: «اللَّهُمَّ اجْعَلْ رِزْقَ آلِ مُحَمَّدٍ قُوتًا، -وفی روایةٍ-: کَفافاً».
رواه البخاری ومسلم والترمذی وابن ماجه.
از ابوهریره س روایت است از رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «خداوندا! روزی آل محمد را قوت قرار ده - و در روایتی - به اندازه‌ی کفایت قرار ده».
[قوت: چیزی که مایه‌ی سد رمق شود].
4638-1881– (15) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ عَنْ أَنَسٍ بنِ مَالِکٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَا مِنْ غَنِیٍّ وَلَا فَقِیرٍ؛ إِلَّا وَدَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَنَّهُ أُوتِیَ مِنَ الدُّنْیَا قُوتًا».
رواه ابن ماجه.
4639-3230– (18) (صحیح) وَعَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ س عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ج قَالَ: «یَتْبَعُ المَیِّتَ ثَلاَثٌ: أَهْلُهُ، وَمَالُهُ، وَعَمَلُهُ، فَیَرْجِعُ اثْنَانِ وَیَبْقَى وَاحِدٌ، یَرْجِعُ أَهْلُهُ وَمَالُهُ، وَیَبْقَى عَمَلُهُ».
رواه البخاری ومسلم.
از انس بن مالک س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «سه چیز تا کنار قبر همراه میت می‌روند: اهل و مال و عملش؛ سپس دو تا بر می‌گردند و یکی باقی می‌ماند؛ اهل و مالش برگشته و عملش باقی می‌ماند».
4640-3231– (19) (حسن صحیح) وَعَنِ النُّعمانِ بنِ بَشیرٍ ب عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «مَا مِنْ عَبْدٍ إِلَّا وَلَهُ ثَلَاثَةُ أَخِلَّاءَ؛ فَخَلِیلٌ یَقُولُ: أَنَا مَعَکَ، فَخُذ مَا شِئتَ وَدَع مَا شِئتَ؛ فَذَلِکَ مَالُهُ. وَخَلِیلٌ یَقُولُ: أَنَا مَعَکَ، فَإِذَا أَتَیْتَ بَابَ الْمَلِکِ تَرَکْتُکَ؛ فَذَاکَ خَدَمُهُ وأَهْلُهُ. وَخَلِیلٌ یَقُولُ: أَنَا مَعَکَ حَیْثُ دَخَلْتَ وَحَیْثُ خَرَجْتَ؛ فَذَاکَ عَمَلُهُ».
رواه الطبرانی فی «الکبیر» بأسانید أحدها صحیح.
از نعمان بن بشیر ب روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هیچ زن و مردی نیست مگر اینکه برای او سه دوست وجود دارد؛ یکی از این دوستانش می‌گوید: من با تو هستم، هر چه می‌خواهی بگیر و هر چه می‌خواهی رها کن؛ این دوست وی مالش می‌باشد؛ و دوستی می‌گوید: من تا در منزل حاکم تو را همراهی می‌کنم؛ این دوست خدمتکاران و اهلش می‌باشد؛ و دوستی می‌گوید: من با توام هر جا بروی؛ این دوست عملش می‌باشد».
(حسن صحیح) ورواه فی«الأوسط»، ولفظه: قَالَ رَسُولُ الله ج: «مَثَلُ الرَّجُلِ وَمَثَلُ الْمَوْتِ؛ کَمَثَلِ رَجُلٍ لَهُ ثَلَاثَةُ أَخِلَّاءَ؛ فَقَالَ أَحَدُهُم: هَذَا مَالِی؛ فَخُذْ مِنْهُ مَا شِئْتَ، وَأَعْطِ مَا شِئْتَ، وَدَعْ مَا شِئْتَ، وَقَالَ الْآخَرُ: أَنَا مَعَکَ أَخْدِمُکَ؛ فَإِذَا مِتَّ تَرَکْتُکَ، وَقَالَ الْآخَرُ: أَنَا مَعَکَ؛ أَدْخُلُ مَعَکَ، وَأَخْرُجُ مَعَکَ إِنْ مِتَّ وَإِنْ حَیِیتَ، فَأَمَّا الَّذِی قَالَ: هَذَا مَالِی فَخُذْ مِنْهُ مَا شِئْتَ، وَدَعْ مَا شِئْتَ، فَهُوَ مَالُهُ، وَالْآخَرُ عَشِیرَتُهُ، وَالْآخَرُ عَمَلُهُ، یَدْخُلُ مَعَهُ وَیَخْرُجُ مَعَهُ حَیْثُ کَانَ»[18].
و در روایت طبرانی آمده که رسول الله ج فرمودند: «مثال انسان و مرگ همانند مردی است که سه دوست دارد: یکی از آنها می‌گوید: این مال من است، هر چه می‌خواهی بردار و هر چه می‌خواهی ببخش و هر چه می‌خواهی رها کن؛ دیگری می‌گوید: من همراه تو هستم خدمتت کرده و هنگامی که مُردی تو را رها می‌کنم و دیگری می‌گوید: من با تو هستم هر جا که بروی، چه بمیری و چه زنده باشی؛ اما آنی که گفت: این مال من است، بگیر آنچه می‌خواهی و رها کن آنچه می‌خواهی، آن مالش می‌باشد و دیگری اهلش و دیگری عملش مشی‌باشد که هر جا برود همراه اوست».
4641-3232– (20) (حسن صحیح) وَعَن أَبِی هُرَیرَةَ س؛ أَنَّ رَسُولَ الله ج قَالَ: «مثَلُ ابْنِ آدَم ومالِه وأهلِه وعملِه کرجُلٍ لَهُ ثَلاثَةُ إخْوَةٍ، أو ثَلاثَةُ أصْحابٍ، فقال أحَدُهم: أنا معَک حیاتَکَ، فإذا مِتَّ فلسْتُ منکَ ولَسْتَ منِّی؛ فهو مالُه، وقالَ الآخَرُ: أنا مَعَک، فإذا بَلغْتَ تِلْکَ الشجرةَ فلَسْتُ منکَ ولسْتَ مِنِّی، وقال الآخَرُ: أنا معَکَ حیَّا ومَیِّتاً».
رواه البزار، ورواته رواة «الصحیح»[19].
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «مثال فرزند آدم و مال و اهل و عملش مثال مردی است که سه برادر یا سه دوست دارد؛ یکی از آنها می‌گوید: من با تو هستم تا زمانی که زنده هستی، پس چون وفات کردی ارتباطی میان ما نیست؛ و این مال وی می‌باشد. دیگری می‌گوید: من با تو هستم؛ اما زمانی که به اندازه‌ی آن درخت شدی، دیگر ارتباطی میان ما نیست؛ و دیگری می‌گوید: من با تو هستم در زندگی و [پس از] مرگت».
4642-3233– (21) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ أَیضاً س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «یَقُولُ الْعَبْدُ: مَالِی، مَالِی! إِنَّمَا لَهُ مِنْ مَالِهِ ثَلَاثٌ: مَا أَکَلَ فَأَفْنَى، أَوْ لَبِسَ فَأَبْلَى، أَوْ أَعْطَى فَأقْنَى، وَمَا سِوَى ذَلِکَ فَهُوَ ذَاهِبٌ وَتَارِکُهُ لِلنَّاسِ».
رواه مسلم.
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «بنده می‌گوید: مالم، مالم؛ حال آنکه برای او از مالش سه مورد است: آنچه می‌خورد که آن را نابود می‌سازد و آنچه می‌پوشد که آن را کهنه می‌سازد و آنچه می‌بخشد که [در واقع] آن را ذخیره می‌کند و جز این سه هرچه از مالش باقی بماند، درحقیقت از بین رفته و برای مردم ترک می‌کند».
4643-3234 – (22) (صحیح) وَعَنْ عبْدِاللَّه بنِ الشِّخِّیرِ س قَالَ: أَتَیْتُ النَّبِیَّ ج وَهُوَ یَقْرَأُ: «أَلْهَاکُمُ التَّکَاثُرُ» قَالَ: «یَقُولُ ابْنُ آدَمَ: مَالِی مَالِی! وَهَلْ لَکَ یَا ابْنَ آدَمَ مِنْ مَالِکَ إِلَّا مَا أَکَلْتَ فَأَفْنَیْتَ، أَوْ لَبِسْتَ فَأَبْلَیْتَ، أَوْ تَصَدَّقْتَ فَأَمْضَیْتَ؟!».
رواه مسلم والترمذی والنسائی. وتقدمت أحادیث من هذا النوع فی «الصدقة» وفی «الإنفاق».
از عبدالله بن شِخِّیر س روایت است که نزد رسول الله ج رفتم و ایشان سوره‌ی «أَلْهَاکُمُ التَّکَاثُرُ» را تلاوت می‌کرد؛ فرمود: «فرزند آدم می‌گوید: مالم! مالم!. ولی ای فرزند آدم! مگر از ثروتت جز آنچه خوردی و تمام کردی یا پوشیدی و کهنه ساختی یا آنچه از آن گذشتی و صدقه دادی- و برای آخرت خود ذخیره ساختی- چیز دیگری مال توست؟!».
4644-3235– (23) (صحیح) وَعَنْ جَابِرٍ س: أَنَّ رَسُولَ اللهِ ج مَرَّ بِالسُّوقِ [دَاخِلًا مِنْ بَعْضِ الْعَالِیَةِ] وَالنَّاسُ کَنَفَتَیهِ، فَمَرَّ بِجَدْیٍ أَسَکَّ مَیِّتٍ، فَتَنَاوَلَهُ بِأُذُنِهِ ثُمَّ قَالَ: «أَیُّکُمْ یُحِبُّ أَنَّ هَذَا لَهُ بِدِرْهَمٍ؟». فَقَالُوا: مَا نُحِبُّ أَنَّهُ لَنَا بِشَیْءٍ، وَمَا نَصْنَعُ بِهِ؟ قَالَ: «أَتُحِبُّونَ أَنَّهُ لَکُمْ؟!». قَالُوا: وَاللهِ لَوْ کَانَ حَیًّا لَکَانَ عَیْبًا فِیهِ؛ لِأَنَّهُ أَسَکُّ، فَکَیْفَ وَهُوَ مَیِّتٌ؟ فَقَالَ: «فَوَاللهِ لَلدُّنْیَا أَهْوَنُ عَلَى اللهِ مِنْ هَذَا عَلَیْکُمْ».
رواه مسلم.
قوله: (کَنَفَتَیه) یعنی: در دو طرف او. و (الأَسَکُّ) به فتح همزة و سین و تشدید کاف: بزغاله‌ای که گوش‌های کوچک داشته باشد.
از جابر س روایت است: درحالی‌که رسول الله ج از بلندی پایین می‌آمد و مردم در دو طرف او بودند، از بازار عبور کرد و بزغاله‌ی یک ساله‌ی مرده‌ای را که گوش‌هایی کوچک و کوتاه داشت، دید. از گوش‌هایش آن را برداشت و سپس فرمود: «کدامیک از شما دوست دارد که این را به یک درهم بخرد؟». گفتند: دوست نداریم در مقابل کمترین چیزی مال ما باشد وانگهی با آن چه کنیم؟ رسول الله ج فرمود: «دوست دارید مال شما باشد؟». گفتند: به خدا سوگند اگر هم زنده بود باز معیوب بود چون گوش‌هایش کوچک است، چه رسد به اینکه مرده است. آنگاه رسول الله ج فرمود: «به خدا سوگند، دنیا نزد خداوند از این [مردار] در نزد شما بی‌ارزش‌تر و خوارتر است».
4645-3236– (24) (صحیح لغیره) وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: مَرَّ النَّبِیُّ ج بِشَاةٍ مَیْتَةٍ قَدْ أَلْقَاهَا أَهْلُهَا، فَقَالَ: «وَالَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَلدُّنْیَا أَهْوَنُ عَلَى اللَّهِ مِنْ هَذِهِ عَلَى أَهْلِهَا».
رواه أحمد بإسناد لا بأس به.
از ابن عباس ب روایت است که رسول الله ج بر گوسفند مرده‌ای عبور کرد که صاحبش آن را رها کرده بود. رسول الله ج فرمود: «قسم به کسی که جانم در دست اوست، دنیا نزد خداوند از این گوسفند نزد صاحبش پست‌تر و بی‌ارزش‌تر است».
4646-3237– (25) (صحیح) وَعَن أَبِی الدَّرْدَاءِ س قَالَ: مَرَّ النَّبِیّ ج بِدِمْنَةِ قَوْمٍ فِیهَا سَخْلَةٌ مَیِّتَةٌ، فَقَالَ: «مَا لأهلها فیها حاجة؟». قالوا: یا رسول اللَّهِ! لَوْ کَانَ لأَهْلِهَا فِیهَا حَاجَةٌ مَا نَبَذُوهَا، فَقَالَ: «وَاللَّهِ لَلدُّنْیَا أَهْوَنُ عَلَى اللَّهِ مِنْ هَذِهِ السَّخْلَةِ عَلَى أَهْلِهَا، فَلا أَلْفِیَنَّهَا أَهْلَکَتْ أَحَدًا مِنْکُمْ».
رواه البزار[20].
از ابودرداء س روایت است که رسول الله ج از محل جمع سرگین حیوانات قومی که بزغاله‌ی مرده‌ای را در آنجا انداخته بودند، عبور کرد. رسول الله ج فرمودند: «آیا اهلش به آن نیاز ندارند؟». گفتند: ای رسول الله ج! اگر اهلش به آن نیاز داشتند آن را رها نمی‌کردند. پس فرمود: «قسم به خدا که دنیا نزد خداوند از این بزغاله نزد اهلش بی‌ارزش‌تر است، پس کسی از شما به خاطر آن کشته نشود».
0-3238– (26) (صحیح لغیره) والطبرانی فی «الکبیر» من حدیث ابن عمر بنحوه. ورواتـهمـا ثقات[21].
0-3239– (27) (صحیح لغیره) ورواه أحمد من حدیث أبی هریرة، ولفظه: أَنَّ رَسُولَ الله ج مَرَّ بِسَخْلَةٍ جَرْبَاءَ قَدْ أَخْرَجَهَا أَهْلُهَا، فَقَالَ: «أَتَرَوْنَ هَذِهِ هَیِّنَةً عَلَى أَهْلِهَا؟». قَالُوا: نَعَمْ. قَالَ: «لَلدُّنْیَا أَهْوَنُ عَلَى اللَّهِ مِنْ هَذِهِ عَلَى أَهْلِهَا»[22].
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج بر بزغاله‌ی گری که صاحبش آن را بیرون انداخته بود عبور کرده و فرمود: «آیا می‌بینید این چقدر نزد اهلش بی‌ارزش است؟». گفتند: بله. فرمود: «دنیا نزد خداوند از این بزغاله نزد صاحبانش بی‌ارزش‌تر است».
(الدمنة) به کسر دال: عبارت است از محل انباشته شدن سرگین بر روی یکدیگر[23]. و (السخلة): بزغاله ماده. و اینکه فرمود: (فلا ألفینها) با فاء و تشدید نون، یعنی: «فلاأجدتـها»: نیابم.
4647-3240– (28) (صحیح لغیره) وَعَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «لَوْ کَانَتِ الدُّنْیَا تَعْدِلُ عِنْدَ اللَّهِ جَنَاحَ بَعُوضَةٍ، مَا سَقَى کَافِرًا مِنْهَا شَرْبَةَ مَاءٍ».
رواه ابن ماجه والترمذی، وقال: «حدیث حسن صحیح».
از سهل بن سعد س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «اگر دنیا نزد خداوند به اندازه‌ی بال پشه‌ای ارزش می‌داشت، هیچ کافری یک جرعه آب هم از نمی‌نوشید».
4648-3241– (29) (صحیح) وَعَنْ سَلْمَانَ س قَالَ: جَاءَ قَوْمٌ إِلَى رَسُولِ اللهِ ج فَقَالَ لَهُمْ: «أَلَکُمْ طَعَامٌ؟». قَالُوا: نَعَمْ. قَالَ: «فَلَکُمْ شَرَابٌ؟». قَالُوا: نَعَمْ. قَالَ: [«فَتُصَفُّونَهُ؟، قَالُوا: نَعَمْ. قَالَ]: «وَتُبَرِّزُونَهُ؟[24]». قَالُوا: نَعَمْ. قَالَ: «فَإِنَّ مَعَادَهُمَا کَمَعَادِ الدُّنْیَا؛ یَقُومُ أَحَدُکُمْ إِلَى خَلْفِ بَیْتِهِ، فَیُمْسِکُ عَلَى أَنْفِهِ مِنْ نَتْنِهِ».
رواه الطبرانی، ورواته محتج بهم فی «الصحیح».
از سلمان س روایت است که گروهی نزد رسول الله ج آمدند، به آنها فرمود: «آیا غذا دارید؟». گفتند: بله. فرمود: «آیا نوشیدنی دارید؟». گفتند: بله. فرمود: «آن را تصفیه می‌کنید؟». گفتند: بله. فرمود: «آن را برای دستشویی استفاده می‌کنید؟». گفتند: بله. فرمود: «معاد شما همانند معاد دنیاست، یکی از شما به پشت خانه رفته و بینی‌اش را از بوی بد مدفوعش می‌گیرد».
4649-3242– (30) (صحیح لغیره) وَعَنِ الضَّحَّاکِ بْنِ سُفْیَانَ س؛ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ لَهُ: «یَا ضَحَّاکُ! مَا طَعَامُکَ؟». قَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! اللَّحْمُ وَاللَّبَنُ. قَالَ: «ثُمَّ یَصِیرُ إِلَى مَاذَا؟». قَالَ: إِلَى مَا قَدْ عَلِمْتَ. قَالَ: «فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى ضَرَبَ مَا یَخْرُجُ مِنِ ابْنِ آدَمَ مَثَلًا لِلدُّنْیَا».
رواه أحمد، ورواته رواة «الصحیح»؛ إلا علی بن زید بن جدعان [مضی 19- الطعام/7].
از ضحاک بن سفیان س روایت است که رسول الله ج به او فرمود: «ای ضحاک، غذایت چیست؟». گفت: ای رسول الله ج گوشت و شیر. رسول الله ج فرمود: «سپس به چه چیزی مبدل می‌شود؟». گفت: به آنچه خود می‌دانی. رسول الله ج فرمود: «خداوند آنچه از فرزند آدم خارج می‌شود ضرب المثلی برای دنیا قرار داده است».
4650-3243– (31) (صحیح لغیره) وَعَنْ أُبَیِّ بْنِ کَعْبٍ س؛ قَالَ: أَنَّ النَّبِیَّ ج قَالَ: «إِنَّ مَطْعَمَ ابْنِ آدَمَ جُعِلَ مَثَلًا لِلدُّنْیَا، وَإِنْ قَزَّحَهُ وَمَلَحَهُ، فَانْظُر إِلَى مَا یَصِیرُ».
رواه عبدالله بن أحمد ، وابن حبان فی «صحیحه».
از ابی بن کعب س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «غذای فرزند آدم مثالی برای دنیا قرار داده شده است، اگر چه به آن ادویه و نمک بزنی، اما بنگر به چه تبدیل می‌شود».
(قزحه) به تشدید زای: ماخوذ از (القزح): ادویه‌ى خوشبو کننده و اشتها آور مانند فلفل؛ گفته می‌شود: «قزحت القدر» و این زمانی است که در دیگ ادویه ریخته شود. (وملحه) به تخفیف لام عبارت است از نمک. [مضی هناک].
4651-3244– (32) (حسن) وَعَن أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «إِنَّ الدُّنْیَا مَلْعُونَةٌ، مَلْعُونٌ مَا فِیهَا؛ إِلَّا ذِکْرَ اللَّهِ وَمَا وَالَاهُ، وَعَالِمٌ أَوْ مُتَعَلِّمٌ».
رواه ابن ماجه، والبیهقی، والترمذی وقال: «حدیث حسن». [مضی 3- العلم/1].
از ابوهریره س روایت است از رسول الله ج شنیدم که فرمود: «دنیا و آنچه در آن است مورد لعنت خداوند قرار گرفته مگر ذکر خدا و آنچه ذکر خداوند را دربردارد و مصداق ذکر خداوند می‌باشد و عالم و طالب علم».
4652-3245– (33) (صحیح) وَعَنِ المُسْتَوْرِد أَخِی بَنِی فِهْرٍ س یَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «مَا الدُّنْیَا فِی الْآخِرَةِ إِلَّا کَمَا یَجْعَلُ أَحَدُکُمْ إِصْبَعَهُ فِی الْیَمِّ، - وَأَشَارَ یَحْیَى بن یحیی بِالسَّبَّابَةِ -، فَلْیَنْظُرْ بِمَ یَرْجِعُ».
رواه مسلم.
مستورد از برادران بنی فهر روایت می‌کند که رسول الله ج فرمودند: «دنیا در برابر آخرت مانند آن است که یکی از شما این انگشت را در آب دریا فرو برد (و یحیی بن یحیی به انگشت سبابه اشاره کرد) پس باید ببیند چه مقدار از آب دریا بر انگشتش می‌ماند».
4653-3246– (34) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «تَعِسَ عَبْدُ الدِّینَارِ، وَعَبْدُ الدِّرْهَمِ، وَعَبْدُ الخَمِیصَةِ، إِنْ أُعْطِیَ رَضِیَ، وَإِنْ لَمْ یُعْطَ سَخِطَ، تَعِسَ وَانْتَکَسَ، وَإِذَا شِیکَ فَلاَ انْتَقَشَ، طُوبَى لِعَبْدٍ آخِذٍ بِعِنَانِ فَرَسِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ، أَشْعَثَ رَأْسُهُ، مُغْبَرَّةٍ قَدَمَاهُ، إِنْ کَانَ فِی الحِرَاسَةِ، کَانَ فِی الحِرَاسَةِ، وَإِنْ کَانَ فِی السَّاقَةِ کَانَ فِی السَّاقَةِ؛ إِنِ اسْتَأْذَنَ لَمْ یُؤْذَنْ لَهُ، وَإِنْ شَفَعَ لَمْ یُشَفَّعْ».
رواه البخاری. وتقدم مع شرح غریبه فی «الرباط»[12- الجهاد/1].
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «بنده دینار و درهم و پارچه نفیس نابود باد. زیرا اگر به او عطا شود، خرسند می‌گردد و اگر عطا نشود، خشمگین و ناراحت می‌شود. (چنین شخصی) هلاک و سرنگون باد ( تا جایی که) اگر خاری به پایش خلد، کسی پیدا نشود که آن‌را در آورد. خوشا به حال بنده‌ای که با سری ژولیده و پاهایی غبار آلود، عنان اسبش را در راه خدا بدست گیرد. اگر در خط مقدم جبهه، مأمور حراست شود، حراست دهد و اگر مأموریتش، پشت جبهه باشد، آنجا نیز به وظیفه‌اش عمل نماید. (این شخص، نزد مردم هیچگونه جایگاهی ندارد طوری که) اگر اجازه بخواهد، به او اجازه نمی‌دهند و اگر شفاعت و میانجی‌گری کند، کسی شفاعتش را نمی‌پذیرد».
4654-3247– (35) (صحیح لغیره) وَعَنْ أَبِی مُوسَى الْأَشْعَرِیِّ س؛ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «مَنْ أَحَبَّ دُنْیَاهُ؛ أَضَرَّ بِآخِرَتِهِ، وَمَنْ أَحَبَّ آخِرَتَهُ؛ أَضَرَّ بِدُنْیَاهُ، فَآثِرُوا مَا یَبْقَى عَلَى مَا یَفْنَى».
از ابوموسی اشعری س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس دنیایش را دوست بدارد، به آخرتش زیان رسانیده و کسی که آخرتش را دوست بدارد به دنیایش زیان رسانده است. پس آنچه باقی می‌ماند بر آنچه فناپذیر است ترجیح دهید».
رواه أحمد، ورواته ثقات، والبزار، وابن حبان فی «صحیحه»، والحاکم، والبیهقی فی «الزهد» وغیره، کلهم من روایة المطلب بن عبدالله بن حنطب عن أبی موسى، وقال الحاکم: «صحیح على شرطهما». (قال الحافظ): «المطلب لم یسمع من أبی موسى[25] ،والله أعلم».
4655-3248– (36) (صحیح) وَعَن أَبِی مَالِکٍ الأَشعَرِی س: أَنَّهُ لَمَّا حضَرَتْهُ الوَفاةُ قَالَ: یَا مَعْشَرَ الأشْعَرِّیین! لیُبَلِّغِ الشاهِدُ الغائِبَ؛ إنِّی سمِعْتُ رسولَ الله ج یَقُولُ: «حلاوَةُ الدُّنیَا مُرَّةُ الآخِرَةِ، مُرَّةُ الدنْیا حلاوَةُ الآخِرَةِ».
رواه الحاکم وقال: «صحیح الإسناد».
از ابومالک اشعری س روایت است که هنگام وفاتش گفت: ای اشعری‌ها، شاهد به غائب برساند، من از رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «شیرینی دنیا تلخی آخرت است و تلخی دنیا شیرینی آخرت است».
4656-1882– (16) (ضعیف) وَعَنْ عَبْدِاللهِ بْنِ مَسْعُودٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «مَنْ أَشْرَبَ قَلْبَهُ حُبَّ الدُّنْیَا؛ الْتَاطَ[26] مِنْهَا بِثَلَاثٍ: شَقَاءٍ لَا یَنْفَدُ عَنَاهُ، وَحِرْصٍ لَا یَبْلُغُ غِنَاهُ، وَأَمَلٍ لَا یَبْلُغُ مُنْتَهَاهُ، فَالدُّنْیَا طَالِبَةٌ وَمَطْلُوبَةٌ، فَمَنْ طَلَبَ الدُّنْیَا؛ طَلَبَتْهُ الْآخِرَةُ، حَتَّى یُدرِکَهُ الْمَوْتُ فَیَأْخُذَهُ، وَمَنْ طَلَبَ الْآخِرَةَ؛ طَلَبَتْهُ الدُّنْیَا حَتَّى یَسْتَوْفِیَ مِنْهَا رِزْقَهُ».
رواه الطبرانی بإسناد حسن[27].
4657-3249– (37) (صحیح) وَعَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ س عَنِ النَّبِیِّ ج؛ ﴿إِذۡ قُضِیَ ٱلۡأَمۡرُ وَهُمۡ فِی غَفۡلَةٖ﴾ قَالَ: «فِی الدُّنْیَا».
رواه ابن حبان فی «صحیحه»، وهو فی مسلم[28] بمعناه فی آخر حدیث یأتی إن شاء الله تعالى [مضی 16- البیوع/3].
ابوسعید خدری س روایت می‌کند که رسول الله ج فرمودند: «این آیه در مورد دنیا می‌باشد: ﴿إِذۡ قُضِیَ ٱلۡأَمۡرُ وَهُمۡ فِی غَفۡلَةٖ﴾ [مریم: 39] «آنگاه که کار پایان پذیرد و آنها (همچنان) در غفلت‌اند».
4658-3250– (38) (صحیح) وَعَنِ کَعْبِ بْنِ مَالِکٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَا ذِئْبَانِ جَائِعَانِ أُرْسِلَا فِی غَنَمٍ، بِأَفْسَدَ لَهَا مِنْ حِرْصِ المَرْءِ عَلَى المَالِ وَالشَّرَفِ لِدِینِهِ».
رواه الترمذی وقال: «حدیث حسن صحیح»، وابن حبان فی «صحیحه».
از کعب بن مالک س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «دو گرگ گرسنه اگر در گله‌ای رها شوند، چنان فساد و زیانی به بار نمی‌آورند که حرص انسان برای مال اندوزی و طلب جاه و مقام، در دینش به بار می‌آورد».
4659-3251– (39) (حسن صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَا ذِئْبَانِ ضَارِیَانِ جَائِعَانِ بَاتَا فِی زَرِیبَةِ غَنَمٍ، أَغْفَلَهَا أَهْلُهَا، یَفْتَرِسَانِ ویَأْکُلَانِ؛ بِأَسْرَعَ فِیهَا فَسَادًا مِنْ حُبِّ الْمَالِ وَالشَّرَفِ فِی دِینِ الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ».
رواه الطبرانی - واللفظ له-، وأبو یعلى بنحوه، وإسنادهما جید.
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «دو گرگ گرسنه‌ی درنده اگر به آغل گوسفندان بزنند و صاحب گوسفندان متوجه آنها نشود، شکار کرده و بخورند، [باز هم] چنان فساد و زیانی به بار نمی‌آورند که حرص انسان برای مال‌اندوزی و طلب جاه و مقام، در دینش به بار می‌آورد».
4660-3252– (40) (حسن صحیح) وَعَنِ ابْنِ عُمَر ب قَالَ: قَالَ رَسُول اللهِ ج: «مَا ذِئْبَانِ ضَارِیَانِ فِی حَظِیرَةٍ یَأْکُلانِ وَیُفْسِدَانِ؛ بِأَضَرَّ فِیهَا مِنْ حُبِّ الشَّرَفِ وَحُبِّ الْمَالِ فِی دِینِ الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ».
رواه البزار بإسناد حسن.
از ابن عمر ب روایت است که رسول الله ج فرمودند: «دو گرگ گرسنه اگر در آغل گوسفندان رها شوند که بخورند و زیان به بار آورند، چنان فساد و زیانی به بار نمی‌آورند که حرص انسان برای مال‌اندوزی و طلب جاه و مقام، در دینش به بار می‌آورد».
4661-1883– (17) (ضعیف) وَرُوِیَ عَنْ أَنَسٍ س یَرفَعُهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «هَلْ مِنْ أَحَدٍ یَمْشِی عَلَى الْمَاءِ؛ إِلَّا ابْتَلَّتْ قَدَمَاهُ؟». قَالُوا: لَا یَا رَسُولَ اللَّهِ! قَالَ: «کَذَلِکَ صَاحِبُ الدُّنْیَا؛ لَا یَسْلَمُ مِنَ الذُّنُوبِ».
رواه البیهقی فی «کتاب الزهد».
4662-3253– (41) (صحیح) وَعَنْ کَعْبِ بْنِ عِیَاضٍ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «إِنَّ لِکُلِّ أُمَّةٍ فِتْنَةً، وَفِتْنَةُ أُمَّتِی المَالُ».
رواه الترمذی وقال: «حدیث حسن صحیح»، وابن حبان فی «صحیحه»، والحاکم وقال: «صحیح الإسناد».
از کعب بن عیاض س روایت است از رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «برای هر امتی وسیله‌ی امتحان و آزمایشی وجود دارد و وسیله‌ی امتحان امت من ثروت و مال دنیاست».
4663-1884– (18) (ضعیف) وَعَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «الدُّنْیَا دَارُ مَنْ لَا دَارَ لَهُ، وَلَهَا یَجْمَعُ مَنْ لَا عَقْلَ لَهُ».
رواه أحمد، والبیهقی وزاد: «وَمَالُ مَن لَا مَالَ لَهُ». وإسناده جید[29].
4664-1885– (19) (ضعیف) وَعَن عِمرانِ بنِ حُصَینٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «مَنِ انْقَطَع إلى الله عزَّ وجلَّ؛ کفاه الله کلَّ مَؤُنَةٍ، ورَزَقَه مِنْ حیثُ لا یَحْتَسِبُ، ومَنِ انْقَطَع إلى الدُّنیا؛ وَکَلَهُ الله إلیها».
رواه أبو الشیخ فی «کتاب الثواب» من روایة الحسن عن عمران. وفی إسناده إبراهیم بنِ الأشعَث؛ ثقة، وفیه کلام قریب. [مضی 16- البیوع/4].
4665-1886– (20) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ عَنْ أَبِی ذَرٍّ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «مَنْ أَصْبَحَ وَهَمُّهُ الدُّنْیَا؛ فَلَیْسَ مِنَ اللَّهِ فِی شَیْءٍ، وَمَنْ أَعْطَى الذِّلَّةَ مِنْ نَفْسِهِ طَائِعًا غَیْرَ مُکْرَهٍ؛ فَلَیْسَ مِنَّا».
رواه الطبرانی. [مضی 16- البیوع/4].
(ضعیف) وتقدم فی «العدل» [20- القضاء/2] حدیث أبی الدحداح عَنِ النَّبِیِّ ج وَفِیهِ: «وَمَنْ کَانَتْ هِمَّتُهُ الدُّنْیَا؛ حَرَّمَ اللهُ عَلَیْهِ جَوَارِیَ، فَإِنِّی بُعِثْتُ بِخَرابِ الدُّنْیَا، وَلَمْ أُبْعَثْ بِعَمَارَتِهَا».
رواه الطبرانی.
4666-1887– (21) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «مَنْ أَصْبَحَ حَزِینًا عَلَى الدُّنْیَا؛ أَصْبَحَ سَاخِطًا عَلَى رَبِّهِ تَعَالَی، وَمَنْ أَصْبَحَ یَشْکُو مُصِیبَةً نَزَلَتْ بِهِ، فَإِنَّمَا یَشْکُو اللَّهُ تَعَالَی، وَمَنْ تَضَعْضَعَ لِغَنِیٍّ لِیَنَالَ مِمَّا فِی یَدَیْهِ؛ أَسْخَطَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ، وَمَنْ أُعْطِیَ الْقُرْآنَ فَنَسِیَهُ فَدَخَلَ النَّارَ، فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ».
رواه الطبرانی فی«الصغیر»[30] .
0-1888– (22) (ضعیف جداً) ورواه أبو الشیخ فی «الثواب» من حدیث أَبِی الدَّردَاء؛ إلا أَنَّهُ قَالَ فِی آخره: «وَمَنْ قَعَد أوْ جَلَس إلى غَنِیٍّ فَتَضعْضَعَ له لِدُنیا تُصیبهُ؛ ذَهَب ثُلُثا دِینِه ودَخَل النارَ».
4667-3254– (42) (صحیح) وَعَنْ زَیْدِ بْنِ ثَابِتٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «رَحِمَ اللَّهُ مَنْ سَمِعَ مَقَالَتِی حَتَّى یُبَلِّغَهَا غَیْرَهُ، ثَلَاثاً لَا یَغِلُّ عَلَیْهِنَّ قَلْبُ امْرِئٍ مُسْلِمٍ: إِخْلَاصُ الْعَمَلِ لِلَّهِ، وَالنُّصْحُ لِأَئِمَّةِ الْمُسْلِمِینَ، وَاللُّزُومُ لِجَمَاعَتِهِمْ، فَإِنَّ دُعَاءَهُمْ یُحِیطُ مِنْ وَرَائِهِمْ. إِنَّهُ مَنْ تَکُنِ الدُّنْیَا نِیَّتَهُ یَجْعَلِ اللَّهُ فَقْرَهُ بَیْنَ عَیْنَیْهِ، ویُشَتِّتِ عَلَیْهِ ضَیْعَتَهُ، وَلَا یَأْتِیهِ مِنْهَا إِلَّا مَا کُتِبَ لَهُ. وَمَنْ تَکُنِ الْآخِرَةُ نِیَّتَهُ یَجْعَلِ اللَّهُ غِنَاهُ فِی قَلْبِهِ، ویکفیهِ ضَیْعَتَهُ، وتَأْتِیهِ الدُّنْیَا وَهِیَ رَاغِمَةٌ».
رواه ابن ماجه، وتقدم لفظه وشرح غریبه فی «الفراغ للعبادة» [هنا/2]، والطبرانی - واللفظ له-، وابن حبان فی «صحیحه»، وتقدم لفظه فی سمـاع الحدیث [3- العلم/3].
از زید بن ثابت س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «خداوند رحمت کند شخصی را که سخنانم را شنیده و آن را به دیگران برساند. و سه چیز اگر در قلب مؤمنی باشد حقد و کینه‌توزی و خیانت وارد قلبش نخواهد گردید: اخلاص در عمل برای خداوند متعال؛ نصیحت حاکمان مسلمانان و همراهی با جماعت مسلمانان زیرا دعای‌شان همه را در بر می‌گیرد.
هرکس تمام دغدغه و نگرانی‌اش متوجه دنیا باشد، خداوند فقرش را در جلو چشمش قرار می‌دهد. و شغل و بازرگانی‌اش را پراکنده می‌سازد و از دنیا بیش از آنچه برای او نوشته شده به دست نمی‌آورد. و کسی که نیتش آخرت باشد خداوند بی‌نیازی را در قلبش قرار می‌دهد و او را در شغل و بازرگانی‌اش بی‌نیاز می‌کند و دنیا خوار و زبون به سوی او می‌آید».
4668-3255 – (43) (صحیح) وَعَن عَمْرِو بْنِ عَوْفٍ الأَنْصَارِیَّ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج بَعَثَ أَبَا عُبَیْدَةَ بْنَ الجَرَّاحِ س إِلَى البَحْرَیْنِ یَأْتِی بِجِزْیَتِهَا، فَقَدِمَ بِمَالٍ مِنَ الْبَحْرَیْنِ، فَسَمِعَتِ الْأَنْصَارُ بِقُدُومِ أَبِی عُبَیْدَةَ، فَوَافَوْا صَلَاةَ الْفَجْرِ مَعَ رَسُولِ اللهِ ج، فَلَمَّا صَلَّى رَسُولُ اللهِ ج انْصَرَفَ، فَتَعَرَّضُوا لَهُ، فَتَبَسَّمَ. رَسُولُ اللهِ ج حِینَ رَآهُمْ، ثُمَّ قَالَ: «أَظُنُّکُمْ سَمِعْتُمْ أَنَّ أَبَا عُبَیْدَةَ قَدِمَ بِشَیْءٍ مِنَ الْبَحْرَیْنِ؟». قَالُوا: أَجَلْ یَا رَسُولَ اللهِ! فَقَالَ: «أَبْشِرُوا وَأَمِّلُوا مَا یَسُرُّکُمْ، فَوَاللهِ مَا الْفَقْرَ أَخْشَى عَلَیْکُمْ؛ وَلَکِن أَخْشَى أَنْ تُبْسَطَ الدُّنْیَا عَلَیْکُمْ کَمَا بُسِطَتْ عَلَى مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ، فَتَنَافَسُوهَا کَمَا تَنَافَسُوهَا، فَتُهْلِکَکُمْ کَمَا أَهْلَکَتْهُمْ».
رواه البخاری ومسلم.
از عمرو بن عوف انصاری س روایت است که رسول الله ج ابوعبیده جراح س را به بحرین فرستاد تا جزیه‌ی آنجا را بیاورد؛ وی با مالی از بحرین به مدینه برگشت. انصار از آمدن ابوعبیده س باخبر شدند. و نماز صبح را با رسول الله ج به جا آوردند؛ زمانی که رسول الله ج نماز خواند رو به جماعت کرد و آنها رو به رسول الله ج آوردند و با اشاره چیزی خواستند؛ رسول الله ج وقتی آنها را دید تبسم کرده و فرمود: «گمان می‌کنم شنیده‌اید ابوعبیده س با ثروتی از بحرین برگشته است؟!». گفتند: بله، ای رسول الله ج! آنگاه فرمود: «مژده دهید و منتظر چیزی باشید که شما را خوشحال می‌کند! به خدا سوگند من بر شما از فقر نمی‌ترسم، بلکه از آن می‌ترسم که دنیا بر شما وسعت یابد چنانکه برای مردمان پیش از شما وسعت یافت؛ و در آن با هم رقابت کنید آنچنان که رقابت کردند و شما را نابود کند چنانکه آنها را نابود کرد».
4669-3256– (44) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَا أَخْشَى عَلَیْکُمُ الْفَقْرَ؛ وَلَکِن أَخْشَى عَلَیْکُمُ التَّکَاثُرَ، وَمَا أَخْشَى عَلَیْکُمُ الْخَطَأَ؛ وَلَکِن أَخْشَى عَلَیْکُمُ التَّعَمُّدَ».
رواه أحمد، ورواته محتج بهم فی «الصحیح»، وابن حبان فی «صحیحه»، والحاکم وقال: «صحیح على شرط مسلم».
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «من از فقر بر شما نمی‌ترسم بلکه از آن می‌ترسم که دنیا بر شما وسعت یابد. و بر شما نمی‌ترسم که مرتکب خطا و اشتباه شوید اما بر شما می‌ترسم که عمداً گناه کنید».
4670-1889– (23) (ضعیف) وَعَنْ أَنَسٍ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «یُجَاءُ بِابْنِ آدَمَ کَأَنَّهُ بَذَجٌ فَیُوقَفُ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ، فَیَقُولُ اللَّهُ لَهُ: أَعْطَیْتُکَ وَخَوَّلْتُکَ، وَأَنْعَمْتُ عَلَیْکَ، فَمَاذَا صَنَعْتَ؟ فَیَقُولُ: یَا رَبِّ! جَمَعْتُهُ وَثَمَّرْتُهُ فَتَرَکْتُهُ أَکْثَرَ مَا کَانَ، فَارْجِعْنِی آتِکَ بِهِ. فَیَقُولُ لَهُ: أَینَ مَا قَدَّمْتَ؟ فَیَقُولُ: یَا رَبِّ! جَمَعْتُهُ وَثَمَّرْتُهُ فَتَرَکْتُهُ أَکْثَرَ مَا کَانَ، فَارْجِعْنِی آتِکَ بِهِ! فَإِذَا عَبْدٌ لَمْ یُقَدِّمْ خَیْرًا، فَیُمْضَى بِهِ إِلَى النَّارِ».
رواه الترمذی عن إسمـاعیل بن مسلم - وهو المکی- رواه عن الحسن وقتادة عنه. وقال: «رواه غیر واحد عن الحسن، ولـم یسندوه»[31].
قوله: (البَذَج) بباء موحدة مفتوحة ثم ذال معجمة ساکنة[32] وجیم: هو ولد الضأن، وشبه به من کان هذا عمله؛ لما یکون فیه من الصَّغار والذل والحقارة والضعف یوم القیامة. [مضی 16- البیوع /4].
4671-3257– (45) (صحیح لغیره) وَعَنْ عَوْفِ بْنِ مَالِکٍ س قَالَ: قَامَ رَسُولُ اللهِ ج فِی أَصْحَابِهِ فَقَالَ: «أَلْفَقْرَ تَخَافُونَ أَوِ الْعَوَزَ، أَوْ تَهُمُّکُمُ الدُّنْیَا؟ فَإِنَّ اللهَ فَاتِحٌ عَلَیْکُمْ فَارِسَ وَالرُّومَ، وَتُصَبُّ عَلَیْکُمُ الدُّنْیَا صَبًّا حَتَّى لَا یُزِیغُکُمْ بَعْدی إِنْ أَزاغکُمْ[33] إِلَّا هِیَ».
رواه الطبرانی، وفی إسناده بقیة[34].
(العَوَز) به فتح عین و واو: عبارت است از نیاز.
از عوف بن مالک س روایت است که رسول الله ج در بین اصحابش بلند شد و فرمود: «از فقر و نیازمندی می‌ترسید یا دنیا شما را غمگین ساخته؟ همانا خداوند فارس و روم را برای شما فتح خواهد کرد و دنیا را چنان به سوی شما سرازیر خواهد نمود چنانکه اگر بعد از من چیزی سبب گمراهی شما باشد آن چیز جز دنیا نخواهد بود».
4672-1890– (24) (ضعیف) وَرُوِیَ عَنْ أَبِی مَالِکٍ الْأَشْعَرِیِّ س؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ ج قَالَ: «لَیْسَ عَدُوَّکَ الَّذِی إِنْ قَتَلْتَهُ کَانَ لَکَ نُورًا، وَإِنْ قَتَلَکَ دَخَلْتَ الْجَنَّةَ، وَلَکِنَّ أَعْدَى عَدُوِّکَ وَلَدُکَ؛ الَّذِی خَرَجَ مِنْ صُلْبِکَ، ثُمَّ أَعْدَى عَدُوٍّ لَکَ مَالُکَ؛ الَّذِی مَلَکَتْ یَمِینُکَ».
رواه الطبرانی.
4673-1891– (25) (ضعیف) وَعَنْ عَبْدِالرَّحْمَنِ بْنِ عَوٍف س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «قَالَ الشَّیْطَانُ لَعَنَهُ اللهُ: لَنْ یَسْلَمَ مِنِّی صَاحِبُ الْمَالِ مِنْ إِحْدَى ثَلَاثٍ، أَغْدُو عَلَیْهِ بِهِنَّ وَأَرُوحُ: أَخْذِهِ مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ، وَإِنْفَاقِهِ فِی غَیْرِ حَقِّهِ، وَأُحَبِّبُهُ إِلَیْهِ فَیَمْنَعُهُ مِنْ حَقِّهِ».
رواه الطبرانی بإسناد حسن[35].
4674-3258– (46) (صحیح لغیره) وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ س؛ أَنَّهُ کَانَ یُعْطِی النَّاسَ عَطَاءَهُمْ، فَجَاءَهُ رَجُلٌ فَأَعْطَاهُ أَلْفَ دِرْهَمٍ، ثُمَّ قَالَ: خُذْهَا؛ فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «إِنَّمَا أَهلَکَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمُ الدِّینَارُ وَالدِّرْهَمُ، وَهُمَا مُهْلِکَاکُمْ».
رواه البزار بإسناد جید.
از ابن مسعود س روایت است که وی سهمیه‌ی مردم را به آنها پرداخت می‌کرد، مردی آمد و به او هزار درهم داد، سپس به او گفت: این را بگیر؛ همانا من از رسول الله ج شنیدم که فرمود: «دینار و درهم امت‌های قبل از شما را هلاک کرد و این دو سبب هلاکت شما می‌باشند».
4675-1892– (26) (منکر) وَعَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ عَمْرٍو ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «اطَّلَعْتُ فِی الْجَنَّةِ؛ فَرَأَیْتُ أَکْثَرَ أَهْلِهَا الْفُقَرَاءَ، وَاطَّلَعْتُ فِی النَّارِ؛ فَرَأَیْتُ أَکْثَرَ أَهْلِهَا الْأَغْنِیَاءَ وَالنِّسَاءَ».
رواه أحمد بإسناد جید[36]. [مضی أول الباب السابق].
4676-3259– (47) (صحیح) وَعَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ س قَالَ: جَلَسَ رَسُولُ اللهِ ج عَلَى الْمِنْبَرِ وَجَلَسْنَا حَوْلَهُ فَقَالَ: «إِنَّ مِمَّا أَخَافُ عَلَیْکُمْ مَا یَفْتَحُ عَلَیْکُمْ مِنْ زَهْرَةِ الدُّنْیَا وَزِینَتِهَا».
رواه البخاری ومسلم فی حدیث.
از ابوسعید خدری س روایت است که می‌گوید: رسول الله ج بر منبر نشستند و ما هم گرد او نشستیم، آنگاه فرمود: «آنچه در مورد آن بر شما می‌ترسم، نعمت و زیبایی و جاذبه‌ی دنیاست که درهای آن بر شما گشوده می‌شود».
4677-1893– (27) (ضعیف) وَعَنْ أبی سِنانٍ الدُّؤَلیِّ: أنَّه دخَلَ عَلَى عُمَر بنِ الخطابِ س وعندهُ نَفَرٌ مِنَ المُهاجِرینَ الأوَّلینَ، فأرْسَلَ عُمَرُ إلى سَفَطٍ أُتِیَ بِه مِنْ قَلْعَةِ العراقِ، فکان فیه خَاتَمٌ، فأخَذهُ بعضُ بَنیهِ فأدْخَلَهُ فی فِیهِ، فانْتَزَعَهُ عُمَرُ منه، ثمَّ بَکَى عُمرُ س، فَقَالَ لَهُ مَنْ عندَهُ: لِمَ تَبْکی وقدْ فَتَح الله عَلیْکَ، وأظْهرکَ على عدُوِّکَ، وأقَرَّ عینَک؟ فَقَالَ عُمَرُ: سمعتُ رسولَ الله ج یَقُولُ: «لا تُفْتَحُ الدنیا على أحَدٍ؛ إلا ألْقى الله عزَّ وجلَّ بینَهُم العَدَواةَ والبغضاءَ إلى یومِ القِیامَةِ»، وأنا أشْفَقُ مِنْ ذلک.
رواه أحمد بإسناد حسن[37] ، والبزار وأبو یعلى.
(السَّفَط) بسین مهملة وفاء مفتوحتین: هو شیء کالقفة أو کالجوالق.
4678-1894– (28) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی ذَرٍّ س قَالَ: بَیْنَمَا النَّبِیُّ ج جَالِسٌ إِذْ قَامَ أَعْرَابِیٌّ فِیهِ جَفَاءٌ فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! أَکَلتْنَا الضَّبُعُ، فَقَالَ النَّبِیُّ ج: «غَیْرُ ذَلِکَ أَخْوَفُ عَلَیْکُمْ؛ حِینَ تُصَبُّ عَلَیْکُمُ الدُّنْیَا صَبًّا، فَیَا لَیْتَ أُمَّتِی لَا تَلْبَسُ الذَّهَبَ».
رواه أحمد والبزار، ورواة أحمد رواة «الصحیح»[38].
(الضبع) بضاد معجمة مفتوحة وباء موحدة مضمومة: هی السنة الجدبة.
4679-1895– (29) (ضعیف) وَعَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی وَقَّاصٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «لَأَنَا لفِتْنَةِ[39] السَّرَّاءِ أَخْوَفُ عَلَیْکُمْ مِنْ فِتْنَةِ الضَّرَّاءِ، إِنَّکُمْ قَدِ ابْتُلِیتُمْ بِفِتْنَةِ الضَّرَّاءِ فَصَبَرْتُمْ، وَإِنَّ الدُّنْیَا حُلْوَةٌ خَضِرَةٌ».
رواه أبو یعلى والبزار، وفیه راوٍ لـم یسمَّ، وبقیة رواته رواة «الصحیح».
4680-3260– (48) (صحیح) وَعَنْ أَبِی ذَرٍّ س قَالَ: کُنْتُ أَمْشِی مَعَ النَّبِیِّ ج فِی حَرَّةِ بِالمَدِینَةِ، فَاسْتَقْبَلَنَا أُحُدٌ، فَقَالَ: «یَا أَبَا ذَرٍّ!». قُلْتُ: لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ! قَالَ: «مَا یَسُرُّنِی أَنَّ عِنْدِی مِثْلَ أُحُدٍ هَذَا ذَهَبًا، یَمْضِی عَلَیه ثَالِثَةٌ وَعِنْدِی مِنْهُ دِینَارٌ؛ إِلَّا شَیْئًا أَرْصُدُهُ لِدَیْنٍ؛ إِلَّا أَنْ أَقُولَ بِهِ فِی عِبَادِ اللَّهِ هَکَذَا، وَهَکَذَا، وَهَکَذَا - عَنْ یَمِینِهِ، وَعَنْ شِمَالِهِ، وَعَنْ خَلْفِهِ-».، ثُمَّ سَارَ فَقَالَ: «إِنَّ الأَکْثَرِینَ هُمُ الأَقَلُّونَ یَوْمَ القِیَامَةِ إِلَّا مَنْ قَالَ هَکَذَا، وَهَکَذَا، وَهَکَذَا - عَنْ یَمِینِهِ، وَعَنْ شِمَالِهِ، وَمِنْ خَلْفِهِ-، وَقَلِیلٌ مَا هُمْ». ثُمَّ قَالَ لِی: «مَکَانَکَ لاَ تَبْرَحْ حَتَّى آتِیَکَ» الحدیث.
رواه البخاری واللفظ له، ومسلم.
از ابوذر س روایت است که می‌گوید: من با رسول الله ج در زمین حره‌ی مدینه راه می‌رفتم که کوه احد روبروی ما قرار گرفت، رسول الله ج فرمود: «ای ابوذر!». گفتم: بله، ای رسول الله ج! گوش به فرمانم! فرمود: «این مساله مرا خوشحال نمی‌کند که به اندازه‌ی کوه احد طلا داشته باشم و سه روز بر من بگذرد و دیناری از آن جز چیزی که برای پرداخت بدهی نگه می‌دارم، نزدم باقی بماند، مگر اینکه در مورد آن حکم نمایم که چنین و چنان به بندگان خدا داده شود». و دست‌شان را به طرف راست و چپ و پشت سرشان [به نشانه‌ی اینکه به کسی بخشش می‌کنند دراز کردند]. آنگاه به راه رفتن ادامه داد و فرمود: «ثروتمندان این جهان در روز قیامت تنگدست‌اند، جز کسانی که در مورد مال‌شان چنین و چنان حکم کنند - و دوباره دست‌شان را به راست و چپ و پشت سر خود دراز کردند و ادامه دادند:- آنان بسیار کم هستند». سپس به من فرمود: «در جای خود بمان و جایی نرو تا نزد تو برگردم». حدیث ادامه دارد.
وفی لفظ لـمسلم: قَالَ: انْتَهَیْتُ إِلَى النَّبِیِّ ج وَهُوَ جَالِسٌ فِی ظِلِّ الْکَعْبَةِ، فَلَمَّا رَآنِی قَالَ: «هُمُ الْأَخْسَرُونَ وَرَبِّ الْکَعْبَةِ». قَالَ: فَجِئْتُ حَتَّى جَلَسْتُ، فَلَمْ أَتَقَارَّ أَنْ قُمْتُ، فَقُلْتُ: یَا رَسُولَ اللهِ! فِدَاکَ أَبِی وَأُمِّی، مَنْ هُمْ؟ قَالَ: «هُمُ الْأَکْثَرُونَ أَمْوَالًا، إِلَّا مَنْ قَالَ هَکَذَا، وَهَکَذَا، وَهَکَذَا - مِنْ بَیْنَ یَدَیْهِ، وَمِنْ خَلْفِهِ، وَعَنْ یَمِینِهِ، وَعَنْ شِمَالِهِ - وَقَلِیلٌ مَا هُمْ» الحدیث.
و در روایت مسلم آمده است: نزد رسول الله ج رفتم درحالی‌که در زیر سایه‌ی کعبه نشسته بود، زمانی که مرا دید فرمود: «قسم به پروردگار کعبه! آنها در زیانند». رفتم و کنارش نشستم و هنوز ننشسته بودم که بلند شده و گفتم: ای رسول الله ج پدر و مادرم به فدایت، آنها چه کسانی هستند؟ فرمود: «آنها ثروتمندان هستند [کسانی که ثروت و دارایی زیادی دارند] مگر کسانی از آنها که در مورد اموال‌شان چنین و چنان در امور خیر خرج و صرف می‌کنند. - و دست‌شان را به راست و چپ و پشت سر خود دراز کردند و فرمودند:- اینان اندک هستند».
(حسن) ورواه ابن ماجه مختصراً: «الْأَکْثَرُونَ هُمُ الْأَسْفَلُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ، إِلَّا مَنْ قَالَ هَکَذَا، وَهَکَذَا»[40].
و در روایت ابن ماجه آمده است: «ثروتمندان و کسانی که اموال زیادی در اختیار دارند، در روز قیامت در طبقات پایین‌تر قرار می‌گیرند مگر کسی که چنین و چنان کند [اموالش را در امور خیر خرج و صرف کند]».
4681-3261– (49) (حسن صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: کُنْتُ أَمْشِی مَعَ النَّبِیَّ ج فِی نَخْلٍ لِبَعْضِ أَهْلِ الْمَدِینَةِ، فَقَالَ: «یَا أَبَا هُرَیْرَةَ! هَلَکَ الْمُکْثِرُونَ إِلَّا مَنْ قَالَ هَکَذَا، وَهَکَذَا، وَهَکَذَا - ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، حَثَا بِکَفَّیْهِ عَنْ یَمِینِهِ، وَعَنْ یَسَارِهِ، وَمِن بَیْنَ یَدَیْهِ - وَقَلِیلٌ مَا هُمْ» الحدیث.
رواه أحمد، ورواته ثقات، وابن ماجه بنحوه.
از ابوهریره س روایت است که همراه رسول الله ج در نخلستانی از اهل مدینه می‌رفتم که فرمود: «ای ابوهریره، ثروتمندان و زیاده‌خواهان هلاک شدند مگر کسی که چنین و چنان و چنین عمل کند - و سه بار با کف دستانش از راست و چپ و مقابل تشویق به بخشش نمودند و در ادامه فرمودند: - و اینها اندک هستند».
4682-3262– (50) (صحیح لغیره) وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «نَحْنُ الْآخِرُونَ[41]، الْأَوَّلُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ، وَإِنَّ الْأَکْثَرِینَ هُمُ الْأَسْفَلُونَ، إِلَّا مَنْ قَالَ هَکَذَا، وَهَکَذَا - عَنْ یَمِینِهِ، وَعَنْ یَسَارِهِ، وَمِنْ خَلْفِهِ، وَبَیْنَ یَدَیْهِ، وَیَحْثِی بِثَوْبِهِ-».
رواه ابن حبان فی «صحیحه».
از ابن مسعود س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «ما آخرین امت [در دنیا] و در روز قیامت برای ورود به بهشت اولین امت‌ها هستیم؛ و ثروتمندان در پایین‌ترین طبقات هستند مگر کسی که چنین و چنان باشد». از راست و چپ و از پشت و جلو با لباس‌شان به نشانه بخشش اشاره نمودند.
(صحیح لغیره) ورواه ابن ماجه باختصار، وقال فی أوله: «وَیْلٌ لِلْمُکْثِرِینَ».
و در ابتدای روایت ابن ماجه آمده است: «وای بر زیاده‌خواهان [کسانی که زراندوزی می‌کنند]».
(قال الحافظ): «وفی هذا المعنى أحادیث کثیرة تدور على هذا المعنى اختصرناها».
4683-1896– (30) (ضعیف) وَرُوِیَ عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ سَأَلَ عَنِّی أَوْ سَرَّهُ أَنْ یَنْظُرَ إِلَیَّ؛ فَلْیَنْظُرْ إِلَى أَشْعَثَ شَاحِبٍ مُشَمَّرٍ، لَمْ یَضَعْ لَبِنَةً عَلَى لَبِنَةٍ، وَلَا قَصَبَةً عَلَى قَصَبَةٍ، رُفِعَ[42] لَهُ عَلَمٌ، فَشَمَّرَ إِلَیْهِ، الْیَوْمَ الْمِضْمَارُ، وَغَدًا السِّبَاقُ، وَالْغَایَةُ الْجَنَّةُ أَوِ النَّارُ».
رواه الطبرانی فی«الأوسط».
4684-1897– (31) (ضعیف جداً) وَعَن عَبْداللَّهِ بْنِ الشِّخِّیرِ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَقِلُّوا الدُّخُولَ عَلَى الْأَغْنِیَاءِ؛ فَإِنَّهُ أَحرى أَنْ لَا تَزْدَرُوا نِعَمَ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ».
رواه الحاکم وقال: «صحیح الإسناد»[43].
فصل فی عیش السلف[44]
([1]) کذا قال! وفیه (أشعث بن بَراز) وهو متروک، وتحرف على الهیثمی (برَاز) إلى (نزار) فلم یعرفه، وقلده الثلاثة! انظر "الضعیفة" (1291).
([2]) قلت: مع إرساله من الضحاک -وهو ابن مزاحم- فالراوی عنه (سلیمان بن فروخ) مجهول العدالة کما بینتُ فی "الضعیفة" (1292).
([3]) قلت: فی "الکبیر" و"الأوسط"، وعزاه الهیثمی لـ "الأوسط" فقط؛ فقصر، واقتصر على قوله فی راویه (جویبر): "ضعیف" فحسب؛ فتساهل؛ لأنه ضعیف جداً کما قال الحافظ، وقال الذهبی: "ترکوه". وأما الثلاثة فهم فی غفلتهم ساهون! ویغلب على الظن أن الحدیث من الإسرائیلیات رفعه هذا المتروک. وقد خرجته فی "الضعیفة" (5258).
([4]) زیادة من "مسلم" (2742) سقطت من قلم المؤلف، وکذلک رواه أحمد (3/ 22) من الوجه الذی رواه مسلم، وأخرجه هو (3/ 19)، والترمذی (2192) وصححه، وابن ماجه (4000) من طریق أخرى عن أبی سعید دون الزیادة. ولم أجد الحدیث فی "صغرى النسائی"، فلعله فی "الکبرى" له.
([5]) هذه الزیادة لیست تمام الحدیث الذی قبله کما حققه الحافظ الناجی رحمه الله، بل هو حدیث مستقل عن صحابی آخر، وهو أسامة بن زید عند الشیخین وغیرهما، وهو مخرج فی الصحیحة" (2701).
([6]) قلت: ورواه عبدالله فی "زوائد المسند" وغیره، وله شاهد من حدیث خولة عند الترمذی وصححه، والبخاری مختصراً، وهو فی "الصحیحة" (1592).
([7]) قلت: کیف وهو من روایة حریث بن السائب عن الحسن عن حمران عن عثمان. وقال أحمد: "حدیث منکر"، وهو مخرج فی "الضعیفة" (1063).
([8]) الأصل: (الجیلی)، وفی طبعة عمارة (الجُبُلی)، وفی کنى "التقریب" (الحَبَلی)، وکل ذلک خطأ، والصواب ما أثبتنا، وهو بضم المهملة والموحدة.
([9]) الأصل ومطبوعة عمارة والمعلقین الثلاثة: (طریقها)، والظاهر ما أثبته، والمراد طریق الحاکم، أی أن البیهقی رواه من طریق الحاکم ومن طریق غیره. وقد أخرجه فی "الشعب" (5/ 157/ 681) عن غیره وتعقب الذهبی الحاکم بغیر (صالح بن حسان) فأخطأ لأنه قد توبع؛ کما هو مبین فی "الضعیفة" (1294).
([10]) به ضم باء: آنچه در زندگی کسب می‌کند.
([11]) به کسر همزة و تشدید جیم وفتح آن: چیزی که لباس در آن شسته می‌شود.
و (الجفنة) ظرفی مانند کاسه. و (المطهرة): ظرف آب. جوهری آن را به فتح میم و کسر آن ذکر می‌کند سپس می‌گوید: به فتح آن صحیح‌تر است. چنانکه در "العجالة" (211/ 1) آمده است.
([12]) هذا طرف الحدیث الآتی فی الفصل التالی فی هذا الباب.
([13]) قلت: هذا لم یصح إسناده کما سیأتی هناک فی "الضعیف".
([14]) قلت: وصححه ابن حبان أیضاً (2541- موارد).
([15]) وهو مخرج فی "الصحیحة" (رقم 129)، وأخرجه الحاکم أیضاً (4/ 122).
([16]) قلت: وعن أبی الشیخ رواه أبو نعیم فی "الحلیة" (6/ 126)، ورواه ابن عساکر فی "التاریخ" (21/ 207)، ولعل الأولى تفسیر (الکفاف) بقوله ج: "من أصبح منکم آمناً فی سربه.. عنده قوت یومه، فکأنما حیزت له الدنیا"، حسنه الترمذی، وتقدم (8- الصدقات/4).
([17]) کذا قال! وقلده الثلاثة، وفی إسناده (4134) (البراء السَّلیطی)، ولا یعرف کما قال الذهبی. وهو مخرج فی "الضعیفة" (4868).
([18]) قلت: مضى له شاهد من حدیث أنس (8- الصدقات/ 15).
([19]) وکذا فی "مجمع الزوائد" (10/ 252)، وفیه محمد بن عجلان، ولم یحتجا به، وهو مخرج فی "الصحیحة" (2481).
([20]) وقال البزار: "قد روی هذا الحدیث من وجوه، وأعلى من رواه أبو الدرداء، وإسناده صحیح شامیون، وفیه زیادة: (فلا ألفینها..)..". وهو مخرج فی "الصحیحة" (3392).
([21]) قلت: یعنی هذا وحدیث أبی الدرداء الذی قبله، ولیس فیه الزیادة التی فی حدیث أبی الدرداء، ولذلک فکان الأَولى ذکره عقب حدیث ابن عباس المتقدم، أو حدیث أبی هریرة الآتی.
([22]) فی الأصل هنا قوله: "وفی روایة للطبرانی من حدیث ابن عمر أیضاً نحوه، وزاد فیه: "ولو کانت تعدل عند الله مثقال حبة من خردل لم یعطها إلا لأولیائه وأحبابه من خلقه". قلت: وهو ضعیف جداً، فیه (البابلتی) ومن هو أشد ضعفاً منه، وهو مخرج فی "الضعیفة" (6693).
([23]) یعنی زباله‌دان.
([24]) الأصل: "وتبردونه"، والتصویب من الطبرانی (6/ 304-305)، والزیادة منه، وغفل عن هذا کله المدعون!
([25]) قلت: نعم، ولکنی وجدت له شاهداً عزیزاً من حدیث أبی هریرة، خرجته فی "الصحیحة" (3287)، وأشرت تحته إلى حدیث أبی موسى هذا الذی کنت أخرجته فی "الضعیفة" (5650) لانقطاعه، ورددتُ فیه على أحد الدکاترة الذی حسنه اعتباطاً -کما یفعل الثلاثة- وهو یرى إعلال المؤلف إیاه بالانقطاع، ولکنه کتمها، ونقل عنه قوله: "ورجاله ثقات" فقط!!
([26]) أی: التصق به. یقال: لاط به یلوط ویلیط لوطاً ولیطاً ولیاطاً؛ إذا لصق به.
([27]) کذا قال، وفیه من لا یعرف، وآخر فیه مقال، ومع ذلک صححه الهیثمی، مع تصریحه بأنه لم یعرف المشار إلیه، وتوسط المعلقون الثلاثة، فلم یقفوا عند الجهالة الموجبة لضعفه، ولا هم صححوه کما قال، بل توسطوا فقالوا: "حسن"! وهو مخرج فی "الضعیفة" (6650).
([28]) کذا قال هنا، وقال فیما مضى: "وهو فی (الصحیحین) "، وهو الصواب کما سیأتی هناک فی الحدیث الثالث من الأحادیث الستة آخر الکتاب. نسأل الله حسن الخاتمة ودخول الجنة برحمته وفضله.
([29]) کذا قال! ولا وجه له، وقد نحا نحوه الهیثمی فقال: "رواه أحمد، ورجاله رجال "الصحیح" غیر (دوید)، وهو ثقة". قلت: یعنی (دوید بن نافع الدمشقی) ولیس به، فإنه لم یُنسب هنا، وفرق بینهما ابن ماکولا، ولم یوثق، وفیه غیره ممن لا یعرف، فأنى له الجودة! وهو مخرج فی "الضعیفة" (6694)، وفیه تحقیق أن کنیة (دُوید) هذا (أبو سلیمان النصیبی).
([30]) قلت: فیه وهب الله بن راشد البصری، وهو ضعیف جداً، ومن طریقه رواه جمع ذکرتهم فی "الروض النضیر" (108). ومن طریقه رواه أبو الشیخ من حدیث أبی الدرداء الآتی، کما فی "اللآلی" (2/ 319).
([31]) قلت: وهذا یؤکد ضعف (إسماعیل المکی) الذی أسنده. ومن جهل المعلقین الثلاثة أنهم ضعفوا الحدیث فیما تقدم، وقالوا هنا: "حسن بشواهده"، وکذبوا!
([32]) کذا قال! وهو وهم، فقد ذکر الناجی (211/ 2): أنه بفتح الذال المعجمة بلا خلاف کما مضى هناک.
([33]) الأصل: (بعد أن زغتم)، وکذا هو عند الطبرانی (18/ 52/ 93)، والمثبت من "المسند" (6/ 24)، وإسناده جید، فکان ینبغی علی المصنف عزوه إلیه لسلامته من تدلیس بقیة الذی أعله به، وقد تبعه -مع الأسف- الهیثمی، واغتر بهما المعلقون الثلاثة فضعفوا الحدیث بسببه!
([34]) وکذا فی "المجمع"، وفاتهما عزوه لأحمد، وقد صرح بالتحدیث (6/ 24)، انظر "الصحیحة" (688).
([35]) کذا قال! وتبعه الهیثمی، وقلدهما الثلاثة، وفی إسناده (1/ 97/ 287) انقطاع بین أبی سلمة بن عبدالرحمن بن عوف وأبیه. ومن هذا الوجه أخرجه البزار، وهو فی "الضعیفة" (4870).
([36]) قلت: کلا؛ بل هو ضعیف منکر بذکر (الأغنیاء) کما مضى بیانه هناک.
([37]) قلت: لا والله، فإن فیه ابن لهیعة، وآخر متفق على تضعیفه إلا ابن حبان، وهو مخرج فی "الضعیفة" (4871).
([38]) کذا قال، وفیه یزید بن أبی زیاد الهاشمی مولاهم، لم یخرج له مسلم إلا مقروناً؛ کما صرح بذلک المؤلف فی آخر الکتاب، ثم هو إلى ذلک ضعیف کما فی "التقریب".
([39]) الأصل: (ألا فالفتنة)، والتصویب من "البزار"، وهو مخرج فی "الضعیفة" (4296)، لکن جملة الدنیا صحیحة لها شواهد کثیرة خرجت بعضها فی "الصحیحة" (991و1592)، وبعضها فی "الصحیح" من هذا الباب فلیراجعها من شاء. وإن من تخالیط الجهلة الثلاثة وعدم عنایتهم بالتحقیق وتصحیح التجارب المطبعیة أنهم قالوا فی تخریج هذا الحدیث (4/ 83): "حسن، رواه ابن ماجه... والبیهقی فی "السنن". ."!! ثم أعادوه تحت حدیث آخر عن أبی هریرة (4/ 87)، وهو الصواب دون التحسین، فإنه ضعیف کما سأبینه قریباً وهو الحدیث الآتی برقم (34).
([40]) فی آخر الحدیث زیادة: "وکسبه من طیب"، فحذفتها لشذوذها، ومخالفتها لطرق الحدیث الأخرى، وهی مخرجة فی "الصحیحة" (1766)، وفاتنی هناک التنبیه على شذوذها، فلیستدرک.
([41]) أی: ظهوراً فی الدنیا، (الأولون یوم القیامة) أی: دخولاً الجنة، وقد جاء هذا نصاً عن أبی هریرة فی مسلم (3/ 7).
([42]) الأصل: (ولا وضع له)، والتصویب من "الأوسط" (4/ 152/ 3265) و"المجمع" (10/ 258). وهو مخرج فی "الضعیفة" تحت رقم (4872).
([43]) کذا قال! وفیه (عمار بن زَرْبی)، رماه عبدالله الأهوازی بالکذب، وهو مخرج فی "الضعیفة" (2868). وحسنه الجهلة!
([44]) در بیان کیفیت امرار و معاش و گذران زندگی سلف صالح در طول حیات‌شان و بیان کیفیت زندگی رسول الله ج در طول حیات مبارک‌شان تا زمان قبض روح شریف و مبارک؛ که پدر و مادرم به فدایش باد.
4558-3176- (1) (صحیح) عَن أَبِی الدَّرْدَاءِ س قَالَ: قَالَ رَسُول اللهِ ج: «إِنَّ بَیْنَ أَیْدِیکُمْ عَقَبَةً کَؤُودًا لا یَنْجُو فِیهَا إلاَّ کُلُّ مُخِفٍّ».
رواه البزار بإسناد حسن.
از ابودرداء س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «در برابر شما گردنه‌ی صعب العبوری است که جز کسی که مالش اندک باشد از آن نجات نمی‌یابد».
4559-3177- (2) (صحیح) وَعَن أمِّ الدرْداءِ عَن أبی الدرْداءِ ب قَالَت: قلتُ لَهُ: مَا لَکَ لَا تَطْلُبُ مَا یَطْلُب فُلانٌ وفُلانٌ؟ قَالَ: إِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ الله ج یَقُولُ: «إنَّ وَراءَکُمْ عقَبةً کَؤُوداً لا یَجُوزُها المُثْقِلونَ». فَأَنَا أُحِبُّ أَنْ أتَخفَّفَ لتِلکَ العقَبةِ.
رواه الطبرانی بإسناد صحیح.
(الکؤود) به فتح الکاف وبعدها همزة مضمومة: عبارت است از گردنه‌ی صعب‌العبور.
ام درداء ل می‌گوید: به ابودرداء س گفتم: چرا آنچه فلانی و فلانی می‌طلبند طلب نمی‌کنی؟ گفت: شنیدم که رسول الله ج فرمودند: «در برابر شما گردنه‌ی صعب العبوری است که مالداران از آن عبور نمی‌کنند». پس من دوست دارم که برای آن گردنه سبک بار باشم.
4560-1847- (1) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ عَن أَنَسٍ س قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ ج یَوْمًا وَهُوَ آخُذٌ بَیْدِ أَبِی ذَرٍّ فَقَالَ: «یَا أَبَا ذَرٍّ! أَعَلِمْتَ أَنَّ بَیْنَ أَیْدِینَا عَقَبَةً کَؤُودًا لَا یَصْعَدُهَا إِلَّا الْمُخِفُّونَ؟» قَالَ رَجُلٌ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! أَمِنَ الْمُخِفِّینَ أَنَا أَمْ مِنَ الْمُثْقِلِینَ؟ قَالَ: «عِنْدَکَ طَعَامُ یَوْمٍ؟». قَالَ: نَعَمْ. وَطَعَامُ غَدٍ. قَالَ: «وَطَعَامُ بَعْدِ غَدٍ؟» قَالَ: لَا. قَالَ: «لَوْ کَانَ عِنْدَکَ طَعَامُ ثَلَاثٍ؛ لَکُنْتَ مِنَ الْمُثْقِلِینَ».
رواه الطبرانی[1].
4561-3178- (3) (صحیح) وَعَنْ أَبِی أَسْمَاءَ: أَنَّهُ دَخَلَ عَلَى أَبِی ذَرٍّ وَهُوَ بِـ(الرَّبَذَةِ) وَعِنْدَهُ امْرَأَةٌ لَهُ سَوْدَاءُ مُسْغَبَةٌ[2] لَیْسَ عَلَیْهَا أَثَرُ الْمَحَاسِن وَلَا الْخَلُوقِ، فَقَالَ: أَلَا تَنْظُرُونَ إِلَى مَا تَأْمُرُنِی هَذِهِ السُّوَیْدَاءُ؟ تَأْمُرُنِی أَنْ آتِیَ الْعِرَاقَ، فَإِذَا أَتَیْتُ الْعِرَاقَ مَالُوا عَلَیَّ بِدُنْیَاهُمْ، وَإِنَّ خَلِیلِی ج عَهِدَ إِلَیَّ: «أَنَّ دُونَ جِسْرِ جَهَنَّمَ طَرِیقًا ذَا دَحْضٍ وَمَزِلَّةٍ، وَإِنَّا نَأْتِی عَلَیْهِ وَفِی أَحْمَالِنَا اقْتِدَارٌ وَاضْطِمَارٌ أَحْرَى أَنْ نَنْجُوَ مَنْ أَنْ نَأْتِیَ عَلَیْهِ وَنَحْنُ مَوَاقِیرُ[3].
رواه أحمد، ورواته رواة «الصحیح».
(الدحض) به فتح دال و سکون حاء و همچنین به فتح حاء: یعنی لغزنده.
از ابو اسماء روایت است که نزد ابوذر در ربذه رفتم، نزد او زن سیاه زشتی بود که اثری از زیبایی و خوشبویی بر او نبود. ابوذر گفت: آیا نمی‌نگرید به آنچه این زن سیاه مرا امر می‌کند؟ مرا امر می‌کند به عراق بروم و چون به عراق رفتم، مال زیادی در اختیارم بگذارند؛ حال آنکه دوست خاصم رسول الله ج مرا توصیه نمود: «قبل از پل صراط راهی لغزنده و لیز است، اینکه ما بر روی آن درحالی حرکت کنیم که در کوله‌های‌مان قوت و نیرو باشد برای نجات‌مان بهتر از این است که درحالی بر آن حرکت کنیم که حامل بار سنگینی باشیم».
4562-3179- (4) (صحیح) وَعَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ س؛ أَنَّ النَّبِیَّ ج قَالَ: «إِنَّ اللَّهَ لَیَحْمِی عَبْدَهُ الْمُؤْمِنَ الدُّنْیَا وَهُوَ یُحِبُّهُ، کَمَا تَحْمُونَ مَرِیضَکُمُ الطَّعَامَ وَالشَّرَابَ».
رواه الحاکم وقال: «صحیح الإسناد».
از ابوسعید خدری س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «درحالی که بنده‌ی مومن دنیا را دوست دارد، خداوند متعال او را از آن دور نگه می‌دارد همانطور که شما بیمارتان را از غذا و نوشیدنی [که برای او مضر است] منع می‌کنید».
4563-3180- (5) (صحیح لغیره) وَعَنْ رَافِعِ بْنِ خَدِیجٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «إِذَا أَحَبَّ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ عَبْدًا حَمَاهُ الدُّنْیَا، کَمَا یَظَلُّ أَحَدُکُمْ یَحْمِی سَقِیمَهُ الْمَاءَ».
رواه الطبرانی بإسناد حسن.
از رافع بن خدیج س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرگاه خداوند بنده‌اش را دوست بدارد، او را از [مال و منصب] دنیا حفظ نموده و میان او و آن مانعی قرار می‌دهد [تا از آن دور شده و دسترسی بدان برای وی سخت گردد] همچنان که شما بیمارتان را از نوشیدن آب [در صورت مضر بودن آن برای او] منع می‌کنید».
0-3181- (6) (صحیح) ورواه ابن حبان فی «صحیحه»، والحاکم بلفظه من حدیث أبی قتادة[4] ، وقال الحاکم: «صحیح الإسناد».
4564-3182- (7) (صحیح) وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «اطَّلَعْتُ فِی الْجَنَّةِ، فَرَأَیْتُ أَکْثَرَ أَهْلِهَا الْفُقَرَاءَ، وَاطَّلَعْتُ فِی النَّارِ فَرَأَیْتُ أَکْثَرَ أَهْلِهَا النِّسَاءَ».
رواه البخاری ومسلم.
از ابن عباس ب روایت است که رسول الله ج فرمودند: «بر بهشت نگاهی انداختم، دیدم که اکثر بهشتیان فقراء هستند. بر جهنم نگاهی انداختم، دیدم که بیشتر دوزخیان زنان هستند».
0-1848- (2) (منکر) ورواه أحمد بإسناد جید[5] من حدیث عبدالله بن عَمرٍو؛ إلا أنّه قال فیه: «وَاطَّلَعْتُ فِی النَّارِ؛ فَرَأَیْتُ أَکْثَرَ أَهْلِهَا الْأَغْنِیَاءَ وَالنِّسَاءَ».
4565-1849- (3) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ س عَنِ النَّبِیِّ ج؛ أَنَّهُ قَالَ: «إِنَّ مُوسَى قَالَ: أَیْ رَبِّ! عَبْدُکَ الْمُؤْمِنُ تُقَتَّرُ عَلَیْهِ فِی الدُّنْیَا.- قَالَ: - فَیُفْتَحُ لَهُ بَابٌ مِنَ الْجَنَّةِ، فَیَنْظُرُ إِلَیْهَا. قَالَ: یَا مُوسَى! هَذَا مَا أَعْدَدْتُ لَهُ. قَالَ مُوسَى: أَیْ رَبِّ! وَعِزَّتِکَ وَجَلَالِکَ لَوْ کَانَ أَقْطَعَ الْیَدَیْنِ وَالرِّجْلَیْنِ یُسْحَبُ عَلَى وَجْهِهِ مُنْذُ [یَوْمِ] خَلَقْتَهُ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ؛ وَکَانَ هَذَا مَصِیرَهُ، کَانَ لَمْ یَرَ بُؤْسًا قَطُّ. - قَالَ: -، ثُمَّ قَالَ مُوسَى: أَیْ رَبِّ! عَبْدُکَ الْکَافِرُ تُوَسِّعُ عَلَیْهِ فِی الدُّنْیَا. - قَالَ: - فَیُفْتَحُ لَهُ بَابٌ مِنَ النَّارِ، فَیُقَالُ لَهُ: یَا مُوسَى! هَذَا مَا أَعْدَدْتُ لَهُ. فَقَالَ مُوسَى: أَیْ رَبِّ! وَعِزَّتِکَ وَجَلَالِکَ لَوْ کَانَتْ لَهُ الدُّنْیَا مُنْذُ یَوْمِ خَلَقْتَهُ، إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ؛ وَکَانَ هَذَا مَصِیرَهُ، کَان لَمْ یَرَ خَیْرًا قَطُّ».
رواه أحمد من طریق ابن لهیعة عن دراج.
4566-3183- (8) (صحیح) وَعَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ العَاصِی ب عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ج أَنَّهُ قَالَ: «هَلْ تَدْرُونَ أَوَّلَ مَنْ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ ﻷ؟». قَالُوا: اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ. قَالَ: «الْفُقَرَاءُ الْمُهَاجِرُونَ الَّذِینَ تُسَدُّ بِهِمُ الثُّغُورُ، وَتُتَّقَى بِهِمُ الْمَکَارِهُ، وَیَمُوتُ أَحَدُهُمْ وَحَاجَتُهُ فِی صَدْرِهِ؛ لَا یَسْتَطِیعُ لَهَا قَضَاءً، فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ لِمَنْ یَشَاءُ مِنْ مَلَائِکَتِهِ: ائْتُوهُمْ فَحَیُّوهُمْ، فَتَقُولُ الْمَلَائِکَةُ: رَبَّنَا نَحْنُ سُکَّانُ سَمَائِکَ، وَخِیرَتُکَ[6] مِنْ خَلْقِکَ، أَفَتَأْمُرُنَا أَنْ نَأْتِیَ هَؤُلَاءِ فَنُسَلِّمَ عَلَیْهِمْ؟ قَالَ: إِنَّهُمْ کَانُوا عِبَادًا یَعْبُدُونِی وَلَا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئًا، وَتُسَدُّ بِهِمُ الثُّغُورُ، وَتُتَّقَى بِهِمُ الْمَکَارِهُ، وَیَمُوتُ أَحَدُهُمْ وَحَاجَتُهُ فِی صَدْرِهِ؛ لَا یَسْتَطِیعُ لَهَا قَضَاءً، قَالَ: فَتَأْتِیهِمُ الْمَلَائِکَةُ عِنْدَ ذَلِکَ فَیَدْخُلُونَ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلِّ بَابٍ: ﴿سَلَٰمٌ عَلَیۡکُم بِمَا صَبَرۡتُمۡۚ فَنِعۡمَ عُقۡبَى ٱلدَّارِ٢٤﴾».
رواه أحمد والبزار، ورواتهما ثقات، وابن حبان فی «صحیحه».
از عبدالله بن عمرو بن العاصی ب روایت است که رسول الله ج فرمودند: «آیا می‌دانید اولین فردی از مخلوقات خداوند که وارد بهشت می‌شود کیست؟». گفتند: الله و رسولش داناترند. فرمود: «فقرای مهاجرین که مرزها به وسیله‌ی آنها محافظت می‌گردد؛ و به وسیله‌ی آنها ناخوشی‌ها دفع می‌گردد؛ یکی از آنها می‌میرد درحالی‌که حاجتش در سینه‌اش مانده و نمی‌تواند آن را برآورده سازد؛ خداوند به بعضی از ملائکه میفرماید: نزد بعضی از آنها رفته و بر آنها سلام کنید. ملائکه می‌گویند: پروردگارا! ما ساکنان آسمانت و بهترین مخلوقاتت هستیم، آیا به ما امر میکنی نزد آنها رفته و بر آنها سلام کنیم؟ میفرماید: آنها بندگان من می‌باشند که مرا عبادت کرده و به من شرک نمی‌ورزیدند و مرزها به وسیله‌ی آنها محافظت می‌گردد و به وسیله‌ی آنها ناخوشی‌ها دفع می‌گردد، یکی از آنها درحالی می‌میرد که حاجتش در سینه‌اش مانده و نمی‌تواند آن را برآورده سازد. در این هنگام ملائکه از هر سو نزد آنها رفته و بر آنها سلام می‌کنند: «سلام بر شما به (خاطر) آنچه صبر نموده‌اید، پس چه خوب است عاقبت آن سرای (جاویدان)» [الرعد: 24]».
4567-3184- (9) (صحیح) وَعَنْ ثَوْبَانَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «إِنَّ حَوْضِی مَا بَیْنَ (عَدَنَ) إِلَى (عُمَّانَ)[7]، أَکْوَابُهُ عَدَدُ النُّجُومِ، مَاؤُهُ أَشَدُّ بَیَاضًا مِنَ الثَّلْجِ، وَأَحْلَى مِنَ الْعَسَلِ، وَأَکْثَرُ النَّاسَ وُرُودًا عَلَیْهِ[8] فُقَرَاءُ الْمُهَاجِرِینَ». قُلْنَا: یَا رَسُولَ اللهِ! صِفْهُمْ لَنَا؟ قَالَ: «شُعْثُ الرُّءُوسِ، دَنَسُ الثِّیَابِ، الَّذِینَ لَا یَنْکِحُونَ الْمُتَنَعَّمَاتِ، وَلَا تُفْتَحُ لَهُمْ السُّدَدِ، الَّذِینَ یُعْطُونَ مَا عَلَیْهِمْ، وَلَا یُعْطُونَ مَا لَهُمْ».
رواه الطبرانی، ورواته رواة «الصحیح»، وهو فی الترمذی وابن ماجه بنحوه.
(السُّدَدُ) در اینجا: به معنای «الأبواب»: «درها» می‌باشد.
از ثوبان س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «حوضم به اندازه‌ی فاصله بین عدن و عَمّان است؛ ظرف‌های آن به اندازه‌ی ستارگان آسمان است و آب آن از یخ سفیدتر و از عسل شیرین‌تر است و بیشترین افرادی که بر آن وارد می‌شوند فقرای مهاجرین هستند». گفتیم: ای رسول الله ج! آنها را برای ما توصیف کن. فرمود: «موهای‌شان ژولیده و لباس‌های‌شان کهنه و لکه‌دار است، کسانی که زنان ناز پرورده و مرفه با ایشان ازدواج نمی‌کنند و درها به روی آنها باز نمی‌شود؛ کسانی که وظیفه‌ی‌شان را انجام می‌دهند و آنچه که حق‌شان است به آنها داده نمی‌شود».
4568-3185- (10) (صحیح) وَعَنْ أَبِی سَلَّامٍ الْأَسْوَدِ؛ أَنَّهُ قَالَ لِعُمَرَ بْن عَبْدِالْعَزِیزِ: سَمِعتُ ثَوْبَانَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «حَوْضِی مَا بَیْنَ (عَدَنٍ) إِلَى (عَمَّانَ الْبَلْقَاءِ)، مَاؤُهُ أَشَدُّ بَیَاضًا مِنَ اللَّبَنِ، وَأَحْلَى مِنَ الْعَسَلِ، وَأَوَانِیهِ عَدَدُ النُّجُومِ، مَنْ شَرِبَ مِنْهُ شَرْبَةً لَمْ یَظْمَأْ بَعْدَهَا أَبَدًا، وَأَوَّلُ النَّاسِ وُرُودًا عَلَیْهِ فُقَرَاءُ الْمُهَاجِرِینِ، الشُّعْثُ رُءُوسًا، الدُّنْسُ ثِیَابًا، الَّذِینَ لَا یَنْکِحُونَ الْمُنَعَّمَاتِ، وَلَا تُفْتَحُ لَهُمُ السُّدَدُ». قَالَ عُمَر س: لَکِنِّی قَدْ نَکَحْتُ الْمُنَعَّمَاتِ فَاطِمَةَ بِنْتَ عَبْدِالْمَلِکِ، وَفُتِحَتْ إِلَیَّ السُّدَدُ، لَا جَرَمَ أَنِّی لَا أَغْسِلُ رَأْسِی حَتَّى یَشْعَثَ، وَلَا ثَوْبِیَ الَّذِی یَلِی جَسَدِی حَتَّى یَتَّسِخَ.
رواه الترمذی وابن ماجه، والحاکم واللفظ له، وقال: «صحیح الإسناد».
از ابوسلّام اسود روایت است که وی به عمر بن عبدالعزیز گفت: از ثوبان س شنیدم که رسول الله ج فرمودند: «حوض من ما بین عدن تا عمان بلقاء است، آب آن سفیدتر از شیر و شیرین‌تر از عسل و ظرف‌های آن به تعداد ستارگان آسمان است؛ هرکس یک بار از آن بنوشد بعد از آن هرگز تشنه نخواهد شد و اولین کسانی که بر آن وارد می‌شوند فقرای مهاجرین هستند، موها ژولیده و لباس‌های‌شان کهنه و لکه‌دار است که زنان ناز پرورده و مرفه با آنها ازدواج نمی‌کنند و درها به روی آنها باز نمی‌شود».
عمر بن عبدالعزیز گفت: ولی من با زن ناز پرورده و مرفه، فاطمه بنت عبدالملک ازدواج کرده‌ام و درها به سوی من باز شده‌اند، پس سرم را نمی‌شویم تا ژولیده و لباس زیرینم را نمی‌شویم تا چرکین و آلوده شود.
4569-3186- (11) (صحیح لغیره) وَعَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ عُمَرَ ب قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «یَدْخُلُ فُقَرَاءُ أُمَّتِی الْجَنَّةَ قَبْلَ أَغْنِیَائِهِمْ بِأَرْبَعِینَ خَرِیفًا». فَقِیلَ: صِفْهُمْ لَنَا؟ قَالَ: «الدَّنِسَةُ ثِیَابُهُمْ، الشَّعِثَةُ رُءُوسُهُمْ، الَّذِینَ لَا یُؤْذَنُ لَهُمْ عَلَى السُّدَّاتِ، وَلَا یَنْکِحُونَ الْمُتَنَعِّمَاتِ، تُوَکَّلُ بِهِمْ مَشَارِقُ الْأَرْضِ وَمَغَارِبُهَا، یُعْطُونَ کُلَّ الَّذِی عَلَیْهِمْ، وَلَا یُعْطَوْنَ کُلَّ الَّذِی لَهُمْ».
رواه الطبرانی فی «الکبیر» و «الأوسط»، ورواته ثقات.
از عبدالله بن عمر ب روایت است از رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «فقیران امتم، چهل سال زودتر از ثروتمندان آن وارد بهشت می‌شوند». گفته شد: آنها را برای ما توصیف کن؟ فرمود: «لباس‌های‌شان چرکین و موی سرشان ژولیده است، کسانی که اجازه‌ی ورود به آنها داده نمی‌شود و به ازدواج زنان ناز پرورده و مرفه در نمی‌آیند، مشرق و مغرب زمین به آنها سپرده شده و آنها وظیفه‌ی‌شان را انجام می‌دهند و آنچه حق‌شان است به آنها داده نمی‌شود».
(صحیح) ورواه مسلم مختصراً: سَمِعتُ رَسُولَ الله ج یَقُولُ: «إِنَّ فُقَرَاءَ أُمَّتِی الْمُهَاجِرِینَ، یَسْبِقُونَ الْأَغْنِیَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِأَرْبَعِینَ خَرِیفًا».
ورواه ابن حبان فی «صحیحه» مختصرا أیضاً، وقال: «بأربعین عاماً».
و در روایت مسلم آمده است: از رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «فقیران مهاجرین امتم چهل پاییز [چهل سال] زودتر از ثروتمندان وارد بهشت می‌شوند».
4570-3187- (12) (حسن) وَعَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ عَمْرٍو ب عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «تَجْتَمِعُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَیُقَالُ: أَیْنَ فُقَرَاءُ هَذِهِ الْأُمَّةِ؟ قَالَ: فَیُقَالُ لَهُمْ: مَاذَا عَمِلْتُمْ؟ فَیَقُولُونَ: رَبَّنَا ابْتَلَیْتَنَا فَصَبَرْنَا، وَوَلَّیتَ السُّلْطَانُ وَالْأَمْوَالَ غَیْرَنَا، فَیَقُولُ اللَّهُ جَلَّ وَعُلَا:: صَدَقْتُمْ، قَالَ: فَیَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ قَبْلَ النَّاسِ، وَتَبْقَى شِدَّةُ الْحِسَابِ عَلَى ذَوِی الْأَمْوَالِ وَالسُّلْطَانِ». قَالُوا: فَأَیْنَ الْمُؤْمِنُونَ یَوْمَئِذٍ؟ قَالَ: «تُوضَعُ لَهُمْ کَرَاسِیُّ مِنْ نُورٍ، وَتُظَلِّلُ عَلَیْهِمُ الْغَمَائمُ، یَکُونُ ذَلِکَ الْیَوْمُ أَقْصَرَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ مِنْ سَاعَةٍ مِنْ نَهَارٍ».
رواه الطبرانی وابن حبان فی «صحیحه».
از عبدالله بن عمرو ب روایت است که رسول الله ج فرمودند: «در روز قیامت جمع می‌شوند که گفته می‌شود: فقرای این امت کجایند؟ به آنها گفته می‌شود: چه اعمالی انجام داده‌اید؟ می‌گویند: پروردگارا آزمایش‌مان کردی، پس صبر نمودیم و به دیگران ثروت و قدرت دادی. پس خداوند بلندمرتبه میفرماید: راست می‌گویید». رسول الله ج فرمودند: «آنها قبل از مردم وارد بهشت می‌گردند و سختی‌های حساب و کتاب بر ثروتمندان و قدرتمندان می‌ماند». صحابه گفتند: در آن روز مؤمنان کجایند؟ فرمود: «برای آنها کرسی‌هایی از نور قرار داده می‌شود و ابرها بر آنها سایه می‌افکنند و آن روز بر مؤمنین از یک ساعت یک روز کوتاه‌تر خواهد بود».
4571-1850- (4) (ضعیف) وَعَنْ عَبْدِالرَّحْمَنِ بْنِ سَابِطٍ قَالَ: أَرْسَلَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ إِلَى سَعِیدِ بْنِ عَامِر: إِنَّا مُسْتَعْمِلُوکَ[9] عَلَى هَؤُلَاءِ، تَسِیرُ بِهِمْ إِلَى أَرْضِ الْعَدُوِّ فَتُجَاهِدْ بِهِمْ. – قَالَ: فَذَکَرَ حَدِیثًا طَوِیلًا قَالَ فِیهِ: - قَالَ سَعِیدٌ: وَمَا أَنَا بِمُتَخَلَّفٍ عَنِ الْعُنُقِ الْأَوَلِ[10]؛ بَعْدَ إِذْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ ج یَقُولُ: «إِنَّ فُقَرَاءَ الْمُسْلِمِینَ یُزَفُّونَ کَمَا تُزَفّ الْحَمَامُ، فَیُقَالُ لَهُمْ: قِفُوا لِلْحِسَابِ. فَیَقُولُونَ: وَاللهِ مَا تَرَکْنَا شَیْئًا نُحَاسَبُ بِهِ. فَیَقُولُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: صَدَقَ عِبَادِی، فَیَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ قَبْلَ النَّاسِ بِسَبْعِینَ عَامًا».
رواه الطبرانی، وأبو الشیخ ابن حیان فی«الثواب»، ورواتـهمـا ثقات إلا یزید بن أبی زیاد.
4572-3188- (13) (صحیح لغیره) وَعَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ عَمْرٍو ب قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ ج وَطَلَعَتِ الشَّمْسُ، فَقَالَ: «یَأْتِی قَوْمٌ یَوْمَ الْقِیَامَةِ، نُورُهُمْ کَنُورِ الشَّمْسِ». فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ: نَحْنُ هُمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: «لَا، وَلَکُمْ خَیْرٌ کَثِیرٌ؛ وَلَکِنَّهُمُ الْفُقَرَاءُ الْمُهَاجِرُونَ الَّذِینَ یُحْشَرُونَ مِنْ أَقْطَارِ الْأَرْضِ» فذکر الحدیث.
از عبدالله بن عمرو ب روایت است که روزی کنار رسول الله ج بودم و خورشید طلوع کرده بود، پس فرمود: «روز قیامت گروهی می‌آیند که نورشان مانند نور خورشید است». ابوبکر س گفت: ما جزو آنان هستیم؟ فرمود: «نه! و برای شما خیر بسیاری است؛ و اما آنها فقرای مهاجرین هستند که از گوشه و اطراف دنیا می‌آیند».
رواه أحمد، والطبرانی وزاد: «ثُمَّ قَالَ: طُوبَى لِلْغُرَباء». قیلَ: مَنِ الغُرَبَاءُ؟ قَالَ: «أُنَاسٌ صالِحونَ قلیلٌ، فِی ناسٍ سَوءٍ کثیرٍ، مَنْ یَعْصیهِمْ أکْثَرُ ممَّنْ یُطیعُهُمْ».
وأحد إسنادی الطبرانی رواته رواة «الصحیح».
و در روایت طبرانی آمده است: سپس فرمود: «خوشا به حال غرباء». گفته شد: غرباء چه کسانی هستند؟ فرمود: «مردم صالح اندکی که در بین مردم بد زیادی زندگی می‌کنند؛ کسانی که از آنان نافرمانی می‌کنند بیشتر است از کسانی که از آنها اطاعت می‌کنند».
4573-1851- (5) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی الصِّدِّیقِ النَّاجِیِّ عَنْ أَصْحَابِ النَّبِیِّ ج؛ أَنَّهُ قَالَ: «یَدْخُلُ فُقَرَاءُ الْمُؤْمِنِینَ الْجَنَّةَ قَبْلَ الأَغْنِیَاءِ بِأَرْبَعِ مِائَةِ عَامٍ» ـ قَالَ: فَقُلْتُ: إِنَّ الْحَسَنَ یَذْکُرُ: «أَرْبَعِینَ عَامًا». فَقَالَ: عَنْ أَصْحَابِ النَّبِیِّ ج: أَرْبَعِ مِائَةِ عَامٍ، حَتَّى یَقُولَ الْمُؤْمِنُ الْغَنِیُّ: یَا لَیْتَنِی کُنْتُ عَیْلًا». قَالَ: قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! سَمِّهِمْ لَنَا بِأَسْمَائِهِمْ. قَالَ: «هُمُ الَّذِینَ إِذَا کَانَ مَکْرُوهٌ بُعِثُوا إِلَیه، وَإِذَا کَانَ نَعِیمٌ بُعِثَ إِلَیْهِ سِوَاهُمْ، وَهُمُ الَّذِینَ یُحْجَبُونَ عَنِ الْأَبْوَابِ».
رواه أحمد من روایة زید بن الحواری عنه[11].
4574-3189- (14) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «یَدْخُلُ فُقَرَاءُ المُسْلِمِینَ الجَنَّةَ قَبْلَ الأَغْنِیَاءِ بِنِصْفِ یَوْمٍ، وَهُوَ خَمْسُ مِائَةِ عَامٍ».
رواه الترمذی وابن حبان فی «صحیحه»، وقال الترمذی: «حدیث حسن صحیح». (قال الحافظ): «ورواته محتج بـهم فی «الصحیح»».
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «مسلمانان فقیر به اندازه نصف روز که پانصد سال است، زودتر از ثروتمندان مسلمان وارد بهشت می‌شوند».
0-3190- (15) (صحیح لغیره) ورواه ابن ماجه بزیادة من حدیث موسى بن عبیدة عن عبدالله بن دینار عن عبدالله بن عمر.
4575-1852- (6) (ضعیف) وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «الْتَقَى مُؤْمِنَانِ عَلَى بَابِ الْجَنَّةِ: مُؤْمِنٌ غَنِیٌّ، وَمُؤْمِنٌ فَقِیرٌ، کَانَا فِی الدُّنْیَا، فَأُدْخِلَ الْفَقِیرُ الْجَنَّةَ، وَحُبِسَ الْغَنِیُّ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ یُحْبَسَ، ثُمَّ أُدْخِلَ الْجَنَّةَ، فَلَقِیَهُ الْفَقِیرُ فَقَالَ: یَا أَخِی! مَاذَا حَبَسَکَ؟ وَاللَّهِ لَقَد حُبِسْتَ حَتَّى خِفْتُ عَلَیْکَ. فَیَقُولُ: یَا أخِی! إِنِّی حُبِسْتُ بَعْدَکَ مَحْبَسًا فَظِیعًا کَرِیهًا، وَمَا وَصَلْتُ إِلَیْکَ حَتَّى سَالَ مِنِّی مِنَ الْعَرَقِ مَا لَوْ وَرَدَهُ أَلْفُ بَعِیرٍ کُلُّهَا آکِلَةُ حَمْضٍ[12] لَصَدَرَتْ عَنْهُ رِوَاءً».
رواه أحمد بإسناد جید قوی[13].
(الحمض): ما ملح وأمرَّ[14] من النبات.
4576-1853- (7) (موضوع) وَعَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی أَوْفَى ب قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ الله ج عَلَى أَصْحَابِهِ أَجْمَعَ مَا کَانُوا، فَقَالَ: «إِنِّی رَأَیتُ اللَّیْلَةَ مَنَازِلَکُمْ فِی الْجَنَّةِ وَقُرْبَ مَنَازِلِکُمْ». ثُمَّ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج أَقْبَلَ عَلَى أَبِی بَکْرٍ س فَقَالَ: «یَا أَبَا بَکْرٍ! إِنِّی لَأَعْرِفُ رَجُلًا أَعْرِفُ اسْمَهُ وَاسْمَ أَبِیهِ وَأُمَّهُ، لَا یَأْتِی بَابًا مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ إِلَّا قَالوُا: مَرْحَبًا مَرْحَبًا». فَقَالَ سَلْمَانُ: إِنَّ هَذَا لَمُرْتَفِعٌ شَأْنُهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ! قَالَ: «فَهُوَ أَبُو بَکْرِ ابْنُ أَبِی قُحَافَةَ». ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى عُمَرَ س فَقَالَ: «یَا عُمَرُ! لَقَدْ رَأَیْتُ فِیَ الْجَنَّةِ قَصْرًا مِنْ دُرَّةٍ بَیْضَاءَ، لُؤْلُؤٌ أَبْیَضٌ، مَشَیَّدٌ بِالْیَاقُوتِ، فَقُلْتُ: لِمَنْ هَذَا؟ فَقِیلَ: لِفَتًى مِنْ قُرَیْشٍ، فَظَنَنْتُ أَنَّهُ لِی، فَذَهَبْتُ لِأَدْخُلَهُ، فَقَالَ: یَا مُحَمَّدُ! هَذَا لِعُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ، فَمَا مَنَعَنِی مِنْ دُخُولِهِ إِلَّا غِیرَتُکَ یَا أَبَا حَفْصٍ». فَبَکَى عُمَرُ وَقَالَ: بِأَبِی وَأُمِّی؛ عَلَیْکَ أَغَارُ یَا رَسُولَ اللَّهِ؟ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى عُثْمَانَ س فَقَالَ: «یَا عُثْمَانُ! إِنَّ لِکُلِّ نَبِیٍّ رَفِیقًا فِی الْجَنَّةِ وَأَنْتَ رَفِیقِی فِی الْجَنَّةِ». ثُمَّ أَخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ س فَقَالَ: «یَا عَلِیُّ! أَوَمَا تَرْضَى أَنْ یَکُونَ مَنْزِلُکَ فِی الْجَنَّةِ مُقَابِلَ مَنْزِلِی؟». ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى طَلْحَةَ وَالزُّبَیْرِ ب فَقَالَ: «یَا طَلْحَةُ وَیَا زُبَیْرُ! إِنَّ لِکُلِّ نَبِیٍّ حَوَارِیُّ، وَأَنْتُمَا حَوَارِیِّی». ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى عَبْدِالرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ س فَقَالَ: «لَقَدْ بَطَّأَ بِکَ غِنَاکَ مِنْ بَیْنَ أَصْحَابِی، حَتَّى خَشِیتُ أَنْ تَکُونَ هَلَکْتَ، وَعَرِقْتُ غَرَقًا شَدِیدًا، فَقُلْتُ: مَا أبطَأَ بِکَ؟ فَقُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! مِنْ کَثْرَةِ مَالِی؛ مَا زِلْتُ مَوْقُوفًا مَحَاسَبًا أَسْأَلُ عَنْ مَالِی مِنْ أَیْنَ اکْتَسَبْتُهُ؟، وَفِیمَا أَنْفَقْتُهُ؟». فَبَکَى عَبْدُالرَّحْمَنِ وَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! هَذِهِ مِائَةُ رَاحِلَةٍ جَاءَتْنِی اللَّیْلَةَ مِنْ تِجَارَةِ مِصْرَ، فَإِنَّی أُشْهِدُکَ أَنَّهَا عَلَى فقراءِ أَهْلِ الْمَدِینَةِ وَأَیْتَامِهِمْ، لَعَلَّ اللَّهَ یُخَفِّفُ عَنِّی ذَلِکَ الْیَوْمَ.
رواه البزار - واللفظ له -، والطبرانی، ورواته ثقات؛ إلا عمـار بن سیف، وقد وُثق[15]. (قال الحافظ): «وقد ورد من غیرما وجهٍ، ومن حدیث جماعة مِنَ الصحابة عنِ النبیَّ ج: أنَّ عبدَالرحمنِ بنَ عوفٍ س یدخلُ الجنَّة حَبواً[16] لِکَثرَةِ مالهِ، ولا یسلَمُ أجوَدُها مِن مَقالٍ، ولا یبلُغُ منها شَیءٌ بانفِرادِه دَرجَة الحَسَنِ. ولقد کان مالُه بالصفة التی ذکَرَ رسولُ الله ج: «نِعمَ المالُ الصالحُ للرَّجُلِ الصالح». فأنَّى یُنقَصُ درجاتُه فی الآخرة أو یقصرُ به دونَ غیرِهِ مِن أغنیاءِ هذه الأمَّةِ، فإنَّه لم یَرِد هذا فی حقِّ غیرِه، إنّما صحَّ: «سَبَق فقراءُ هذه الأمة أغنیاءَهُم» على الإطلاق. والله أعلم».
4577-3191- (16) (صحیح) وَعَنْ أُسَامَةَ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «قُمْتُ عَلَى بَابِ الجَنَّةِ، فَکَانَ عَامَّةَ مَنْ دَخَلَهَا المَسَاکِینُ، وَأَصْحَابُ الجَدِّ مَحْبُوسُونَ، غَیْرَ أَنَّ أَصْحَابَ النَّارِ قَدْ أُمِرَ بِهِمْ إِلَى النَّارِ، وَقُمْتُ عَلَى بَابِ النَّارِ، فَإِذَا عَامَّةُ مَنْ دَخَلَهَا النِّسَاءُ».
رواه البخاری ومسلم.
(الجَدّ) به فتح جیم: هو الحظ والغنى.
از اسامه س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «بر دروازه‌ی بهشت ایستادم، اغلب کسانی که وارد آن می‌شدند، فقرا و مساکین بودند و ثروتمندان نگه داشته شده بودند. اما جهنمیان، فرمان داده شد که آنها را سرازیر جهنم کنند و بر در جهنم ایستادم و دیدم اکثر کسانی که وارد جهنم می‌شدند، زنان بودند».
4578-1854- (8) (ضعیف جداً) وَعَن أَبِی أُمَامَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «أُرِیتُ أنِّی دخلتُ الجنَّةَ، فإذا أعالی أهلِ الجنَّةِ فقراءُ المهاجرینَ وذراری المؤمنینَ، وإذا لیسَ فیها أحَدٌ أقلَّ مِنَ الأَغْنِیاءِ والنساءِ. فقیلَ لی: أمّا الأغنیاءُ فإنَّهم على البابِ یُحَاسَبُون وُیمَحَّصُونَ، وأما النساءُ فأَلْهاهُنَّ الأحمرانِ الذهبُ والحریرُ» الحدیث.
رواه أبو الشیخ ابن حیان وغیره من طریق عُبیدالله بن زحر عن علی بن یزید عن القاسم عنه. [مضی 18- اللباس/5].
4579-1855- (9) ((ضعیف) عدا ما بین المعقوفتین فهو 3192- (17) (حسن لغیره)) وَرُوِیَ عَن أَنَسٍ س؛ أَنَّ النَّبِیَّ ج قَالَ: [«اللَّهُمَّ أَحْیِنِی مِسْکِینًا، وَأَمِتْنِی مِسْکِینًا، وَاحْشُرْنِی فِی زُمْرَةِ المَسَاکِینِ یَوْمَ القِیَامَةِ»][17]. فَقَالَتْ عَائِشَةُ: لِمَ یَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: «إِنَّهُمْ یَدْخُلُونَ الجَنَّةَ قَبْلَ أَغْنِیَائِهِمْ بِأَرْبَعِینَ خَرِیفًا، یَا عَائِشَةُ! لَا تَرُدِّی مِسْکِیناً وَلَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ. یَا عَائِشَةُ! أَحِبِّی المَسَاکِینَ وَقَرِّبِیهِمْ؛ فَإِنَّ اللَّهَ یُقَرِّبُکِ یَوْمَ القِیَامَةِ».
رواه الترمذی، وقال: «حدیث غریب»[18].
از انس س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «خدایا! مرا فقیر زنده بدار و مسکین بمیران و روز قیامت در گروه مساکین محشورم فرما».
(صحیح لغیره) وتقدم فی صلاة الجماعة [5/16] حدیث ابن عباسٍ عَنِ النَّبِیَّ ج قَالَ: «أَتَانِی اللیلةَ[19] رَبِّی».
از ابن عباس ب روایت است که رسول الله ج فرمودند: «دیشب [در خواب] پروردگارم به نزدم آمد».
وفی روایة: «رَأَیتُ رَبِّی فِی أَحسَنِ صُورَةٍ» فذکر الحدیث؛ إلى أن قال: «قَالَ: یَا مُحَمَّدُ! قُلتُ: لبَّیکَ وسَعدَیکَ، فَقَالَ: إِذَا صَلَّیتَ قُلِ: اللهم إِنِّی أسألُکَ فِعلَ الخَیراتِ، وَتَرکَ المنکَراتِ، وحبَّ المساکینِ، وَإِذَا أَرَدتَ بِعِبَادِکَ فِتنَةً فاقبِضنِی إِلَیکَ غَیرَ مَفتونٍ» الحدیث. رواه الترمذی وحسنه.
و در روایتی آمده است: «پروردگارم را در زیباترین صورت دیدم». و حدیث را ذکر می‌کند تا آنجا که فرمود: «خداوند متعال فرمود: ای محمد؛ گفتم: پروردگارا! آماده و گوش به فرمانم؛ فرمود: هرگاه نماز گزاردی بگو: «اللهم…» پروردگارا، از تو توفیق انجام امور خیر و ترک منکرات و امور زشت و ناپسند و دوست داشتن مساکین را خواهانم؛ و هرگاه خواستی بندگانت را مورد فتنه و آزمایش قرار دهی، پس مرا بمیران پیش از اینکه دچار فتنه و مصیبت گردم».
4580-1856– (10) ((ضعیف) عدا ما بین المعقوفتین فهو 3193- (18) (حسن لغیره)) وَعَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «[اللَّهُمَّ أَحْیِنِی مِسْکِینًا، وَتَوَفَّنِی مِسْکِینًا، وَاحْشُرْنِی فِی زُمْرَةِ الْمَسَاکِینِ]، وَإِنَّ أَشْقَى الِأَشْقِیَاءِ؛ مَنِ اجْتَمَعَ عَلَیْهِ فَقْرُ الدُّنْیَا وَعَذَابُ الْآخِرَةِ».
رواه ابن ماجه إلى قوله: «المساکین»، والحاکم بتمامه وقال: «صحیح الإسناد».
از ابوسعید خدری س روایت است از رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «خدایا! مرا فقیر زنده بدار و مرا مسکین بمیران و مرا در زمره‌ی مساکین محشور فرما».
ورواه أبو الشیخ والبیهقی عن عطاء بن أبی رباح سمع أبا سعید یقول: یا أیها الناسُ! لا یَحمِلَنَّکُمُ العُسرُ على طلَبِ الرِّزقِ مِن غیرِ حِلِّهِ؛ فَإِنِّی سَمِعتُ رَسُولَ الله ج یَقُولُ: «اللهم تَوفَّنی[إلیک] فقیراً ولا توفَّنی غَنِیاً، واحشُرنی فی زُمرَةِ المساکینِ [یومَ القیامة]، فإنَّ أشقى الأشقیاءِ؛ مَنِ اجتَمعَ علیه فقرُ الدنیا وعذابُ الآخرة».
قال أبو الشیخ: زاد فیه غیر أبی زرعة عن سلیمان بن عبدالرحمن: «ولا تَحشُرنی فی زُمرَةِ الأغنِیاءِ».
4581-1857– (11) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س مَرفُوعاً: «أَحِبُّوا الْفُقَرَاءَ وَجَالِسُوهُمْ، وَأَحِبَّ الْعَرَبَ مِنْ قَلْبِکَ، وَلْیَرُدَّکَ عَنِ النَّاسِ مَا تَعْلَمُ مِنْ نَفْسِکَ».
رواه الحاکم وقال: «صحیح الإسناد»[20].
4582-3194– (19) (صحیح) وَعَنْ عَائِذِ بْنِ عَمْرٍو: أَنَّ أَبَا سُفْیَانَ، أَتَى عَلَى سَلْمَانَ وَصُهَیْبٍ وَبِلَالٍ فِی نَفَرٍ فَقَالُوا: [وَاللهِ][21] مَا أَخَذَتْ سُیُوفُ اللهِ مِنْ عُنُقِ عَدُوِّ اللهِ مَأْخَذَهَا! قَالَ فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ س: أَتَقُولُونَ هَذَا لِشَیْخِ قُرَیْشٍ وَسَیِّدِهِمْ؟! فَأَتَى النَّبِیَّ ج فَأَخْبَرَهُ، فَقَالَ: «یَا أَبَا بَکْرٍ! لَعَلَّکَ أَغْضَبْتَهُمْ، لَئِنْ کُنْتَ أَغْضَبْتَهُمْ لَقَدْ أَغْضَبْتَ رَبَّکَ». فَأَتَاهُمْ أَبُو بَکْرٍ فَقَالَ: یَا إِخْوَتَاهْ! أَغْضَبْتُکُمْ؟ قَالُوا: لَا، یَغْفِرُ اللهُ لَکَ یَا أَخِی.
رواه مسلم وغیره.
از عائذ بن عمرو روایت شده که ابوسفیان همراه با عده‌ای بر سلمان و صهیب و بلال گذشت، آنان گفتند: به خدا قسم، شمشیرهای الهی هنوز از دشمن الله انتقام نگرفته است. پس ابوبکر س به آنان گفت: آیا چنین سخنانی را به بزرگ قریش و سرور آنها می‌گویید؟ و نزد رسول الله ج آمده و به او خبر داد. رسول الله ج فرمود: «ای ابوبکر، شاید تو آنها را خشمگین کرده باشی که اگر چنان باشد، به راستی خداوند را به خشم آورده‌ای». سپس ابوبکر س به نزد آنان آمد و گفت: ای برادران! آیا من شما را ناراحت کردم؟ گفتند: نه، خداوند تو را بیامرزد ای برادر.
4583-1858– (12) (ضعیف) وَعَنْ أُمَیَّةَ بْنِ عَبْدِاللهِ بْنِ خَالِدِ بْنِ أُسَیْدٍ قَالَ: «کَانَ رَسُولُ اللهِ ج یَسْتَفْتِحُ بِصَعَالِیکِ الْمُسْلِمِینَ».
رواه الطبرانی ورواته رواة «الصحیح»، وهو مرسل. وفی روایة له: «یَسْتَنْصِرُ بِصَعَالِیکِ الْمُسْلِمِینَ».
4584-1859– (13) (منکر) وَعَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «کَانَ لِیَعْقُوبَ أَخٌ مُؤَاخٍ فِی اللَّهِ تعالی، فَقَالَ ذَاتَ یَوْمٍ لِیَعْقُوبَ: یَا یَعْقُوبُ! مَا الَّذِی أَذْهَبَ بَصَرَکَ؟ قَالَ: البُکَاءُ عَلَی یوسُفَ. قَالَ: مَا الَّذِی قَوَّسَ ظَهْرَکَ؟ قَالَ: الْحُزْنُ عَلَى بِنْیَامِینَ. فَأَتَاهُ جِبْرِیلُ فَقَالَ: یَا یَعْقُوبُ! إِنَّ اللَّهَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَیَقُولُ لَکَ: أَمَا تَسْتَحْیِی تَشْکُونِی إِلَى غَیْرِی! ﴿قَالَ إِنَّمَآ أَشۡکُواْ بَثِّی وَحُزۡنِیٓ إِلَى ٱللَّهِ﴾، فَقَالَ جِبْرِیلُ: الله أَعْلَمُ مَا تَشْکُوا یَا یَعْقُوبُ! قَالَ: ثُمَّ قَالَ یَعْقُوبُ: أَیْ رَبِّ! أَمَا تَرْحَمُ الشَّیْخَ الْکَبِیرَ؟ أَذْهَبْتَ بَصَرِی، وَقَوَّسْتَ ظَهْرِی، فَارْدُدْ عَلَیَّ رَیْحَانَتَیَّ أَشُمُّهُ شَمَّةً قَبْلَ الْمَوْتِ، ثُمَّ اصْنَعْ بِی مَا أَرَدْتَ. قَالَ: فَأَتَاهُ جِبْرِیلُ فَقَالَ: إِنَّ اللَّهَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَیَقُولُ لَکَ: أَبْشِرْ وَلْیَفْرَحْ قَلْبُکَ، فَوَعِزَّتِی لَوْ کَانَا مَیِّتَیْنِ لَنَشَرْتُهُمَا، فَاصْنَعْ طَعَامًا لِلْمَسَاکِینِ فَإِنَّ أَحَبَّ عِبَادِی إِلَیَّ، الْأَنْبِیَاءُ وَالْمَسَاکِینُ. أَتَدْرِی لِمَ أَذْهَبْتُ بَصَرَکَ، وَقَوَّسْتُ ظَهْرَکَ، وَصَنَعَ إِخْوَةُ یُوسُفَ مَا صَنَعُوا؟ إِنَّکُمْ ذَبَحْتُمْ شَاةً فَأَتَاکُمْ مِسْکِینٌ یَتِیمٌ وَهُوَ صَائِمٌ فَلَمْ تُطْعِمُوهُ مِنْهَا شَیْئًا. - قَالَ: فَکَانَ یَعْقُوبُ بَعْدَ ذلک إِذَا أَرَادَ الْغَدَاءَ أَمَرَ مُنَادِیًا فَنَادَى: أَلَا مَنْ أَرَادَ الْغَدَاءَ مِنَ الْمَسَاکِینِ فَلْیَتَغَدَّ مَعَ یَعْقُوبَ، وَإِن کَانَ صَائِمًا أَمَرَ مُنَادِیًا فَنَادَى: أَلَا مَنْ کَانَ صَائِمًا مِنَ الْمَسَاکِینِ فَلْیُفْطِرْ مَعَ یَعْقُوبَ علیه السلامُ».
رواه الحاکم، ومن طریقه البیهقی عن حفص بن عمر بن الزبیر[22] عن أنس. قال الحاکم: «کذا فی سمـاعی: (حفص بن عمر بن الزبیر)، وأظن الزبیر وهم، وأنه حفص بن عمر بن عبدالله بن أبی طلحة، فإن کان کذلک فالحدیث صحیح، وقد أخرجه إسحاق بن راهویه فی«تفسیره» قال: أنبأنا عمرو بن محمد: حدثنا زافر بن سلیمـان[23] عن یحیى بن عبدالـملک عن أنس عن النبی ج بنحوه».
4585-3195– (20) (صحیح) وَعَنْ أَبِی ذَرٍّ س قَالَ: أَوْصَانِی خَلِیلِی ج بِخِصَالٍ مِنَ الْخَیْرِ؛ أَوْصَانِی: «أَنْ لَا أَنْظُرَ إِلَى مَنْ هُوَ فَوْقِی وَأَنْظُرَ إِلَى مَنْ هُوَ دُونِی، وَأَوْصَانِی بِحُبِّ الْمَسَاکِینِ وَالدُّنُوِّ مِنْهُمْ، وَأَوْصَانِی أَنْ أَصِلَ رَحِمِی وَإِنْ أَدْبَرَتْ» الحدیث.
رواه الطبرانی، وابن حبان فی «صحیحه». [مضی نحوه 8- الصدقات/4].
از ابوذر س روایت است که دوست صمیمی‌ام رسول الله ج مرا به امور خیری توصیه نمود؛ مرا سفارش نمود: «به کسانی که جایگاهی بالاتر از من دارند چشم ندوزم و به کسانی بنگرم که در جایگاهی پایین‌تر از من [در امور دنیوی] هستند؛ و مرا به دوست داشتن مساکین و نزدیک بودن به آنها توصیه فرمود؛ و مرا توصیه فرمود که پیوند خویشاوندی را به جا آورم اگر چه [اهلم] پشت کند».
4586-3196– (21) (صحیح) وَعَنْ حَارِثَةَ بْنِ وَهْبٍ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ ج یَقُولُ: «أَلاَ أُخْبِرُکُمْ بِأَهْلِ الجَنَّةِ؟ کُلُّ ضَعِیفٍ مُتَضَعَّفٍ[24]، لَوْ أَقْسَمَ[25] عَلَى اللَّهِ لَأَبَرَّهُ، أَلاَ أُخْبِرُکُمْ بِأَهْلِ النَّارِ؟ کُلُّ عُتُلٍّ جَوَّاظٍ مُسْتَکْبِرٍ».
رواه البخاری ومسلم وابن ماجه. [مضی الشطر الثانی منه 23- الأدب/22].
حارثة بن وهب س روایت می‌کند رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «آیا در مورد اهل بهشت به شما خبر ندهم؟ هر ضعیف و مستضعفی که اگر به الله سوگند یاد کند، الله سوگندش را تحقق می‌بخشد. آیا در مورد اهل دوزخ به شما خبر ندهم؟ هر سنگدلِ ثروت اندوزی که بذل و بخشش نمی‌کند و متکبر است».
(العتل) به ضم عین و تاء و تشدید لام: تندخو و بد اخلاق. و (الجَوَّاظُ) به فتح جیم و تشدید واو: عبارت است از فرد درشت اندامی که متکبرانه راه می‌رود. و در معنای آن گفته شده: فرد کوتاه اندام چاق. و گفته شده به معنای زراندوزی است که بذل و بخشش نمی‌کند.
4587-3197– (22) (صحیح) وَعَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ عَمْرِو ب قَالَ: سَمِعتُ النَّبِیَّ ج یَقُولُ: «أَهْلُ النَّارِ کُلُّ جَعْظَرِیٍّ جَوَّاظٍ مُسْتَکْبِرٍ جَمَّاعٍ مَنَّاعٍ، وَأَهْلُ الْجَنَّةِ الضُّعَفَاءُ الْمَغْلُوبُونَ».
رواه أحمد والحاکم وقال: «صحیح على شرط مسلم».
(الجعظری) به فتح جیم و سکون عین و فتح ظاء. ابن فارس می‌گوید: «عبارت است از کسی که باد به غبغب انداخته و به چیزی تکبر جوید که نزد وی نیست».
از عبدالله بن عمرو ب روایت است: از رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «اهل دوزخ، هر متکبر تندخوی ظالم است و اهل بهشت ضعیفان شکست خورده هستند».
4588-3198– (23) (صحیح لغیره) وَعَنْ حُذَیْفَةَ س قَالَ: کُنَّا مَعَ النَّبِیِّ ج فِی جِنَازَةٍ فَقَالَ: «أَلَا أُخْبِرُکُمْ بِشَرِّ عِبَادِ اللَّهِ؟ الْفَظُّ الْمُسْتَکْبِرُ. أَلَا أُخْبِرُکُمْ بِخَیْرِ عِبَادِ اللَّهِ؟ الضَّعِیفُ الْمُسْتَضْعَفُ ذُو الطِّمْرَیْنِ، لَا یؤبَهُ لَهُ، لَوْ أَقْسَمَ عَلَى اللَّهِ لَأَبَرَّه».
رواه أحمد، ورواته رواة «الصحیح»؛ إلا محمد بن جابر.
(الطَّمر) به کسر طاء: عبارت است از لباس کهنه. [مضى هناک].
از حذیفه س روایت است: ما همراه رسول الله ج در تشییع جنازه‌ای شرکت کردیم که فرمود: «آیا شما را از بدترین بندگان خدا باخبر نکنم؟ هر بد اخلاق ظالم. آیا شما را از بهترین بندگان خدا باخبر نکنم؟ ضعیفی که مردم او را فقیر و مستضعف می‌نامند، لباس کهنه‌ای دارد که او را نمی‌پوشاند، [اما] اگر به خداوند سوگند بخورد خداوند سوگندش را تحقق می‌بخشد».
4589-1860– (14) (ضعیف) وَعَنْ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَلَا أُخْبِرُکُم عَنْ مُلُوکِ الْجَنَّةِ؟». قُلْتُ: بَلَى. قَالَ: «رَجُلٌ ضَعِیفٌ مُسْتَضْعَفٌ ذُو طِمْرَیْنِ، لَا یُؤْبَهُ لَهُ، لَوْ أَقْسَمَ عَلَى اللَّهِ لَأَبَرَّهُ».
رواه ابن ماجه، ورواة إسناده محتج بهم فی«الصحیح»؛ إلا سوید بن عبدالعزیز[26].
4590-3199– (24) (صحیح لغیره) وَعَنْ سُرَاقَةَ بْنِ مَالِکِ بْنِ جُعْشُمٍ س؛ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «یَا سُرَاقَةُ! أَلَا أُخْبِرُکَ بِأَهْلِ الْجَنَّةِ وَأَهْلِ النَّارِ؟». قُلْتُ: بَلَى یَا رَسُولَ اللَّهِ! قَالَ: «أَمَّا أَهْلُ النَّارِ؛ فَکُلُّ جَعْظَرِیٍّ جَوَّاظٍ مُسْتَکْبِرٍ، وَأَمَّا أَهْلُ الْجَنَّةِ فَالضُّعَفَاءُ الْمَغْلُوبُونَ».
رواه الطبرانی فی«الکبیر» و«الأوسط»، والحاکم وقال: «صحیح على شرط مسلم». [مضی ثمة].
از سراقة بن مالک بن جُعشَم س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «ای سراقه! آیا به تو از اهل بهشت و اهل دوزخ خبر ندهم؟». گفتم: بله ای رسول الله ج! فرمود: «اهل دوزخ؛ هر متکبر تندخوی ظالم است و اهل بهشت ضعیفان شکست خورده هستند».
4591-3200– (25) (صحیح) وَعَنْ أَبِی سَعِیدٍ الخُدرِیِّ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «احْتَجَّتِ الْجَنَّةُ وَالنَّارُ، فَقَالَتِ النَّارُ: فِیَّ الْجَبَّارُونَ، وَالْمُتَکَبِّرُونَ، وَقَالَتْ الجَنَّةُ: فِیَّ الضُّعَفَاءُ المُسلِمِینَ وَمَسَاکِینُهُم، فقَضَى الله بَیْنَهُما: إنَّکِ الجنَّةُ رَحْمَتی أرْحَمُ بِکِ مَنْ أشَاءُ، وإنَّکِ النارُ عَذابی، أُعذِّبُ بِکِ مَنْ أَشاءُ، ولِکلَیْکُما علیَّ مِلْؤُها».
رواه مسلم. [مضی ثمة].
از ابوسعید خدری س روایت است که بهشت و جهنم به مجادله پرداختند و جهنم گفت: قدرتمندان و متکبران در من جای دارند. و بهشت گفت: بیچارگان و مسکینان در من جای دارند؛ آنگاه خداوند بین آنها قضاوت نمود و فرمود: تو بهشتی، رحمت من هستی و به وسیله‌ی تو به هرکس که بخواهم، رحم می‌کنم و تو دوزخی، عذاب من هستی و به وسیله‌ی تو، هرکس را که بخواهم، عذاب می‌دهم و پر شدن هر دوی شما بر عهده‌ی من است».
4592-3201– (26) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ج قَالَ: «إِنَّهُ لَیَأْتِی الرَّجُلُ العَظِیمُ السَّمِینُ یَوْمَ القِیَامَةِ؛ لاَ یَزِنُ عِنْدَ اللَّهِ جَنَاحَ بَعُوضَةٍ، [اقْرَءُوا، ﴿فَلَا نُقِیمُ لَهُمۡ یَوۡمَ ٱلۡقِیَٰمَةِ وَزۡنٗا﴾][27]».
رواه البخاری ومسلم.
و از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «روز قیامت، مردی عظیم الجثه و چاق می‌آید که نزد خداوند به اندازۀ یک بال پشه ارزش ندارد». و گفت: این آیه را بخوانید: ﴿فَلَا نُقِیمُ لَهُمۡ یَوۡمَ ٱلۡقِیَٰمَةِ وَزۡنٗا﴾: «روز قیامت، ارزشی برای آنان قائل نمی‌شویم».
4593-3202– (27) (صحیح) وَعَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ س قَالَ: مَرَّ رَجُلٌ عَلَى النَّبِیِّ ج، فَقَالَ لرَجُلٍ عِنْدَهُ جَالِسٍ: «مَا رَأْیُکَ فِی هَذَا؟». فَقَالَ: رَجُلٌ مِنْ أَشْرَافِ النَّاسِ؛ هَذَا وَاللَّهِ حَرِیٌّ إِنْ خَطَبَ أَنْ یُنْکَحَ، وَإِنْ شَفَعَ أَنْ یُشَفَّعَ، وَإِن قَالَ أَن یُسمَع لِقَولِهِ! [قَالَ:] فَسَکَتَ رَسُولُ اللَّهِ ج ثُمَّ مَرَّ رَجُلٌ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَا رَأْیُکَ فِی هَذَا». فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! هَذَا رَجُلٌ مِنْ فُقَرَاءِ المُسْلِمِینَ، هَذَا حَرِیٌّ إِنْ خَطَبَ أَنْ لاَ یُنْکَحَ، وَإِنْ شَفَعَ أَنْ لاَ یُشَفَّعَ، وَإِنْ قَالَ أَنْ لاَ یُسْمَعَ لِقَوْلِهِ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «هَذَا خَیْرٌ مِنْ مِلْءِ الأَرْضِ [من][28] مِثْلَ هَذَا».
رواه البخاری ومسلم وابن ماجه.
از سهل بن سعد س روایت است که مردی از کنار رسول الله ج گذشت، رسول الله ج به مردی که کنارش نشسته بود فرمود: «نظر تو راجع به این مرد چیست؟». گفت: مردی از اشراف مردم است، به خدا سوگند، وی سزاوار این است که اگر زنی را خواستگاری کند، به ازدواج او در آورده شود و اگر شفاعتی کند مورد قبول واقع شود و اگر سخنی گوید گفتارش شنیده شود. رسول الله ج سکوت کردند، سپس مرد دیگری عبور کرد و رسول الله ج دوباره از او پرسید: «نظر تو راجع به این مرد چیست؟». گفت: ای رسول الله ج مردی از فقرای مسلمین است و سزاوار این است که اگر زنی را خواستگاری کند به ازدواج وی در آورده نشود و اگر شفاعتی کند قبول نشود و اگر سخنی گوید، شنیده نشود؛ آنگاه رسول الله ج فرمود: «این مرد بهتر و برتر است از فرد اولی که امثالش زمین را پر کنند».
4594-3203– (28) (صحیح) وَعَنْ أَبِی ذَرٍّ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «یَا أَبَا ذَرٍّ! أَتَرَى کَثْرَةَ الْمَالِ هُوَ الْغِنَى؟». قُلْتُ: نَعَمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ! قَالَ: «فَتَرَى قِلَّةَ الْمَالِ هُوَ الْفَقْرُ؟». قُلْتُ: نَعَمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ! قَالَ: «إِنَّمَا الْغِنَى غِنَى الْقَلْبِ، وَالْفَقْرُ فَقْرُ الْقَلْبِ». ثُمَّ سَأَلَنِی عَنْ رَجُلٍ مِنْ قُرَیْشٍ، فقَالَ: «هَلْ تَعْرِفُ فُلَانًا؟». قُلْتُ: نَعَمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ! قَالَ: «فَکَیْفَ تَرَاهُ - أَو تُرَاهُ-؟». قُلْتُ: إِذَا سَأَلَ أُعْطِیَ، وَإِذَا حَضَرَ أُدْخِلَ. ثُمَّ سَأَلَنِی عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ الصُّفَّةِ؛ فقَالَ: «هَلْ تَعْرِفُ فُلَانًا؟». قُلْتُ: لَا وَاللَّهِ مَا أَعْرِفُهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ! فَمَا زَالَ یُحَلِّیهِ وَیَنْعَتُهُ حَتَّى عَرَفْتُهُ، فَقُلْتُ: قَدْ عَرَفْتُهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ! قَالَ: «فَکَیْفَ تَرَاهُ - أَوْ تُرَاهُ -؟». قُلْتُ: هُوَ رَجُلٌ مِسْکِینٌ مِنْ أَهْلِ الصُّفَّةِ قَالَ: «فَهُوَ خَیْرٌ مِنْ طِلَاعِ الْأَرْضِ[29] مِنَ الْآخَرِ». قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! أَفَلَا یُعْطَى مِنْ بَعْضِ مَا یُعْطَى الْآخَرُ؟ فقَالَ: «إِذَا أُعْطِیَ خَیْرًا فَهُوَ أَهْلُهُ، وَإِنْ صُرِفَ عَنْهُ فَقَدْ أُعْطِیَ حَسَنَةً».
رواه النسائی مختصرا، وابن حبان فی «صحیحه» واللفظ له.
از ابوذر س روایت است که رسول الله ج به من فرمود: «ای ابوذر! آیا تو کثرت مال را بی‌نیازی می‌دانی؟». گفتم: بله ای رسول الله ج! فرمود: «آیا کمی مال را فقر می‌بینی؟». گفتم: بله ای رسول الله ج! فرمود: «به درستی که بی‌نیازی حقیقی، بی‌نیازی قلب و فقر حقیقی فقر قلب می‌باشد». سپس از من در مورد مردی از قریش پرسیده و فرمود: «آیا فلانی را می‌شناسی؟». گفتم: بله ای رسول الله ج! فرمود: «او را چگونه دیدی یا نظر دیگران در مورد او چیست؟». گفتم: هرگاه درخواست کند به او داده می‌شود و اگر حاضر شود داخل برده می‌شود. سپس از مردی از اهل صفه از من پرسیده و فرمود: «آیا فلانی را می‌شناسی؟». گفتم: نه! به خدا قسم ای رسول الله ج! پس آنقدر در مورد او توضیح داد تا او را شناختم، پس گفتم: ای رسول الله ج! او را شناختم. رسول الله ج فرمود: «او را چگونه مشاهده دیدی یا در نپر دیگران چگونه است؟». گفتم: او مرد مسکینی از اهل صفه است. رسول الله ج فرمود: «این مرد بهتر و برتر است از فرد اولی که امثالش زمین را پر کنند». گفتم: ای رسول الله ج! آیا به او بخشی از آنچه به دیگری داده شده داده نمی‌شود؟ فرمود: «اگر خیری به او داده شود او شایسته‌ی آن است و اگر به او داده نشود، نیکی و حسنه‌ای به او داده شده است».
4595-3204– (29) (صحیح) وَعَنهُ س قَالَ: قَالَ لِی رَسُولُ الله ج: «انْظُرْ أَرْفَعَ رَجُلٍ فِی الْمَسْجِدِ». قَالَ: فَنَظَرْتُ، فَإِذَا رَجُلٌ عَلَیهِ حُلَّةٌ، قُلْتُ: هَذَا، قَالَ: قَالَ لِی: «انْظُرْ أَوْضَعَ رَجُلٍ فِی الْمَسْجِدِ». قَالَ: فَنَظَرْتُ، فَإِذَا رَجُلٌ عَلَیْهِ أَخْلَاقٌ[30]؛ قَالَ: قُلْتُ: هَذَا. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «لَهَذَا عِنْدَ اللَّهِ خَیرٌ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مِنْ مِلْءِ الْأَرْضِ مِثْلِ هَذَا».
رواه أحمد بأسانید رواتها محتج بهم فی «الصحیح»، وابن حبان فی «صحیحه».
و از ابوذر س روایت است که رسول الله ج به من فرمود: «به ثروتمند‌ترین مردم در مسجد نگاه کن». پس نگاه کردم، مردی را دیدم که حله‌ای پوشیده بود. گفتم: این فرد. به من فرمود: «به فقیرترین مرد در مسجد نگاه کن». پس نگاه کردم، مردی بود که لباسی کهنه بر تن داشت. گفتم: این فرد. رسول الله ج فرمود: «این مرد روز قیامت نزد خداوند بهتر است از فرد اولی که امثالش زمین را پر کند».
4596-3205– (30) (صحیح) وَعَنْ مُصْعَبِ بْنِ سَعْدٍ قَالَ: رَأَى سَعْدٌ س أَنَّ لَهُ فَضْلًا عَلَى مَنْ دُونَهُ. فَقَالَ رَسُولُ الله ج: «هَلْ تَنْصَرُونَ وَتُرْزَقُونَ إِلَّا بِضُعَفَائِکُمْ».
از مصعب بن سعد روایت است که سعد س گمان می‌کرد بر دیگران فضل و برتری دارد. رسول الله ج فرمود: «مگر غیر از این است که شما به خاطر ضعفا و مساکین‌تان یاری شده و روزی می‌خورید».
رواه البخاری، والنسائی وعنده: فَقَالَ النَّبِیَّ ج: «إِنَّمَا تُنْصَرُ هَذِهِ الْأُمَّةُ بِضُعَفَائِهَا؛ بِدَعْوَتِهِمْ وَصَلَاتِهِمْ وَإِخْلَاصِهِمْ». [مضی 1- الإخلاص/1].
و در روایت نسائی آمده است: پس رسول الله ج فرمودند: «به درستی این امت به سبب دعا و نماز و اخلاص ضعفا و فقیرانش یاری می‌گردد».
4597-3206– (31) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیرَةَ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ الله ج یَقُولُ: «ابْغُونِی فِی ضُعَفَائکُمْ؛ فَإِنَّمَا تُرْزَقُونَ وَتُنْصَرُونَ بِضُعَفَائِکُمْ».
رواه أبو داود والترمذی[31] والنسائی.
از ابوهریره س روایت است از رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «مرا در بین فقیران‌تان بجویید زیرا شما تنها به خاطر فقرای‌تان روزی داده شده و یاری می‌شوید».
4598-3207– (32) (صحیح) وَعَنْ وَاثِلَةَ بْنِ الْأَسْقَعِ س قَالَ: کُنْتُ فِی أَصْحَابِ الصُّفَّةِ، فَلَقَدْ رَأَیْتُنَا وَمَا مِنَّا إِنْسَانٌ عَلَیْهِ ثَوْبٌ تَامٌّ، وَأَخَذَ الْعَرَقُ فِی جُلُودِنَا طَرِیقًا مِنَ الْغُبَارِ وَالْوَسَخِ؛ إِذْ خَرَجَ عَلَیْنَا رَسُولُ اللهِ ج فَقَالَ: «لِیُبْشِرْ فُقَرَاءُ الْمُهَاجِرِینَ»، إِذْ أَقْبَلَ رَجُلٌ عَلَیْهِ شَارَةٌ حَسَنَةً، فَجَعَلَ النَّبِیُّ ج لَا یَتَکَلَّمُ بِکَلَامٍ إِلَّا کَلَّفَتْهُ نَفْسُهُ أَن یَأْتِیَ بِکَلَامٍ یَعْلُو کَلَامَ النَّبِیِّ ج. فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ: «إِنَّ اللهَ لَا یُحِبُّ هَذَا وَأَضرَابَهُ، یَلْوُونَ أَلْسِنَتَهُمْ لِلنَّاسِ لَیَّ الْبَقَرِ بِلِسَانَهَا بِالْمَرْعَى، کَذَلِکَ یَلْوِی اللهُ تَعَالَی أَلْسِنَتَهُمْ وَوُجُوهَهُمْ فِی النَّارِ».
رواه الطبرانی بأسانید أحدها صحیح[32].
از واثلة بن أسقع روایت است: من از اصحاب صفه بودم و می‌دیدم که هیچ فردی از ما لباس کاملی بر تن نداشت و عرق بر پوست ما راه‌هایی از غبار و چرک ایجاد کرده بود، تا اینکه رسول الله ج نزد ما آمده و فرمود: «بشارت باد بر فقرای مهاجرین»؛ در این هنگام مردی آمد که سیمایی نیکو داشت و رسول الله ج کلمه‌ای نمی‌گفت مگر اینکه آن مرد خودش را مکلف می‌نمود کلمه‌ای بهتر از سخن رسول الله ج بگوید. هنگامی که رفت، رسول الله ج فرمودند: «خداوند این مرد و امثال او را دوست ندارد، زیرا زبان‌شان را در بین مردم می‌چرخانند همانند گاوی که زبانش را در چراگاه می‌چرخاند و اینچنین خداوند زبان و صورت‌شان را به سوی آتش می‌چرخاند».
4599-3208– (33) (صحیح) وَعَنِ الْعِرْبَاضِ بْن سَارِیَةَ س قَالَ: کَانَ النَّبِیُّ ج یَخْرُجُ إِلَیْنَا فِی الصُّفَّةِ وَعَلَیْنَا الْحَوْتَکِیَّةُ، فَقَالَ: «لَوْ تَعْلَمُونَ مَا ذُخِرَ لَکُمْ مَا حَزِنْتُمْ عَلَى مَا زُوِیَ عَنْکُمْ، وَلَتُفْتَحَنَّ عَلَیکُمْ[33] فَارِسُ وَالرُّومُ».
رواه أحمد بإسناد لا بأس به.
از عرباض بن ساریه س روایت است که رسول الله ج نزد ما در صفه آمد و ما حوتکی پوشیده بودیم، رسول الله ج فرمود: «اگر می‌دانستید چه چیزی برای شما ذخیره شده، بر آنچه از شما منع شده اندوهگین نمی‌شدید و حتما فارس و روم را فتح خواهید کرد».
(الحَوتَکِیَّةُ): بحاء مهملة مفتوحة ثم واو ساکنة ثم تاء مثناة فوق؛ گفته شده نوعی عمامه است که بادیه‌نشینان آن را به سر می‌بستند و آن را به این اسم می‌نامیدند. و گفته شده: آن منسوب به مردی است که (حوتک) نامیده می‌شود و با آن عمامه می‌بست؛ و (الحوتک) یعنی کوتاه؛ و گفته شده: پارچه‌ای است منسوب به او یا به کوتاهی‌اش و این قول راجح‌تر است. والله اعلم
4600-3209– (34) (صحیح) وَعَنْ فَضَالَةَ بْنِ عُبَیْدٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «اللَّهُمَّ مَنْ آمَنَ بِکَ، وَشَهِدَ أَنِّی رَسُولُکَ، فَحَبِّبْ إِلَیْهِ لِقَاءَکَ، وَسَهِّلْ عَلَیْهِ قَضَاءَکَ، وَأَقْلِلْ لَهُ مِنَ الدُّنْیَا[34]، وَمَنْ لَمْ یُؤْمِنْ بِکَ، وَلَمْ یَشْهَدْ أَنِّی رَسُولُکَ؛ فَلَا تُحَبِّبْ إِلَیْهِ لِقَاءَکَ، وَلَا تُسَهِّلْ عَلَیْهِ قَضَاءَکَ، وَکَثِّرْ عَلَیهِ مِنَ الدُّنْیَا».
رواه ابن أبی الدنیا والطبرانی، وابن حبان فی «صحیحه»، وأبو الشیخ فی «الثواب».
از فضاله بن عبید س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «پروردگارا! کسی که به تو ایمان آورد و گواهی داد که من رسول تو هستم، دیدارت را نزد وی محبوب بگردان و تقدیرت را بر او آسان بگردان و از نعمات دنیا به او کم بده؛ و کسی که به تو ایمان نیاورد و گواهی نداد که من فرستاده تو هستم، پس دیدارت را محبوب او قرار نده و تقدیرت را بر او آسان نکن و نعمات فراوانی را در دنیا به او بده».
0-1861– (15) (ضعیف) ورواه ابن ماجه من حدیث عَمرِو بنِ غَیلَانَ الثقفی - وهو مختلف فی صحبته – قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «اللَّهُمَّ مَنْ آمَنَ بِی وَصَدَّقَنِی، وَعَلِمَ أَنَّ مَا جِئْتُ بِهِ الْحَقُّ مِنْ عِنْدِکَ؛ فَأَقْلِلْ مَالَهُ وَوَلَدَهُ، وَحَبِّبْ إِلَیْهِ لِقَاءَکَ، وَعَجِّلْ لَهُ الْقَضَاءَ. وَمَنْ لَمْ یُؤْمِنْ بِی وَلَمْ یُصَدِّقْنِی، وَلَمْ یَعْلَمْ أَنَّ مَا جِئْتُ بِهِ الْحَقُّ مِنْ عِنْدِکَ، فَأَکْثِرْ مَالَهُ وَوَلَدَهُ، وَأَطِلْ عُمُرَهُ»[35].
4601-3210– (35) (صحیح) وَعَنْ مَحْمُودِ بْنِ لَبِیدٍ س؛ أَنَّ النَّبِیَّ ج قَالَ: «اثْنَتَانِ یَکْرَهُهُمَا ابْنُ آدَمَ: الْمَوْتُ؛ وَالْمَوْتُ خَیْرٌ مِنَ الْفِتْنَةِ، وَیَکْرَهُ قِلَّةَ الْمَالِ؛ وَقِلَّةُ الْمَالِ أَقَلُّ لِلْحِسَابِ».
رواه أحمد بإسنادین، رواة أحدهما محتج بهم فی «الصحیح». ومحمود له رؤیة ، ولـم یصح له سمـاع فیمـا أرى، وتقدم الخلاف فی صحبته فی [1-الإخلاص/2/11] «باب الریاء» وغیره. والله أعلم.
از محمود بن لبید روایت است که رسول الله ج فرمودند: «بنی‌آدم از دو چیز بیزار است: یکی مرگ و دیگری کمبود مال و ثروت؛ حال آنکه مرگ برای آنان بهتر از فتنه و آزمایش است و ثروت کمتر حساب کمتر دارد».
4602-1862– (16) (موضوع) وَرُوِیَ عَن أَبِی سَعِیدٍ الخُدرِی س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «مَنْ قَلَّ مَالُه، وَکَثُرَتْ عیالُهُ، وحَسُنَتْ صلاتُه، ولَمْ یغْتَب المسْلمِینَ؛ جاءَ یومَ القِیامَةِ وَهُوَ معی کَهَاتَیْنِ».
رواه أبو یعلى والأصبهانی.
4603-3211– (36) (صحیح لغیره) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «رُبَّ أَشْعَثَ[36] مَدْفُوعٍ بِالْأَبْوَابِ، لَوْ أَقْسَمَ عَلَى اللهِ لَأَبَرَّهُ». رواه مسلم.
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «چه بسا شخص ژولیده مویی است که از هر دری رانده می‌شود اما اگر به خداوند سوگند بخورد خداوند سوگندش را تحقق می‌بخشد».
4604-3212– (37) (صحیح لغیره) وَعَنْ أَنَسٍ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «رُبَّ أَشْعَثَ أَغْبَرَ ذِی طِمْرَیْنِ مُصَفَّحٍ[37] عَنْ أَبْوَابِ النَّاسِ، لَوْ أَقْسَمَ عَلَى اللَّهِ لَأَبَرَّهُ».
رواه الطبرانی فی«الأوسط»، ورواته رواة «الصحیح»؛ إلا عبدالله بن موسى التیمی.
از انس س روایت است از رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «چه بسا شخص ژولیده مو و غبار آلودی که صاحب لباس‌های کهنه بوده و در خانه‌های مردم رانده می‌شود اما اگر به خداوند سوگند بخورد خداوند سوگندش را تحقق می‌بخشد».
4605-1863– (17) (ضعیف) وَعَنْ ثَوْبَانَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِنَّ مِنْ أُمَّتِی مَنْ لَوْ جَاءَ أَحَدَکُمْ یَسَأَلُهُ دِینَارًا لَمْ یُعْطِهِ، وَلَوْ سَأَلَهُ دِرْهَمًا لَمْ یُعْطِهِ، وَلَوْ سَأَلَهُ فِلْسًا لَمْ یُعْطِهِ، وَلَوْ سَأَلَ اللَّهَ الْجَنَّةَ أَعْطَاهَا إِیَّاهُ؛ ذِی طِمْرَیْنِ لَا یُؤْبَهُ لَهُ، لَوْ أَقْسَمَ عَلَى اللَّهِ لَأَبَرَّهُ».
رواه الطبرانی[38]، ورواته محتج بهم فی «الصحیح».
4606-1864– (18) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی أُمَامَةَ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «إِنَّ أَغْبَطَ أَوْلِیَائِی عِنْدِی؛ لَمُؤْمِنٌ خَفِیفُ الْحَاذِ ذُو حَظٍّ مِن صَلَاةٍ، أَحْسَنَ عِبَادَةَ رَبِّهِ، وَأَطَاعَهُ فِی السِّرِّ، وَکَانَ غَامِضًا فِی النَّاسِ، لَا یُشَارُ إِلَیْهِ بِالْأَصَابِعِ، وَکَانَ رِزْقُهُ کَفَافًا، فَصَبَرَ عَلَى ذَلِکَ». ثُمَّ نَقَضَ بِیَدِهِ فَقَالَ: «عُجِلَتْ مَنِیَّتُهُ، قَلَّتْ بَوَاکِیهِ، قَلَّ تُرَاثُهُ».
رواه الترمذی من طریق عبیدالله بن زحر عن علی بن یزید عن القاسم عن أبی أمامة، ثم قال:
0-1865– (19) (ضعیف) وبهذا الإسناد عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «عَرَضَ عَلَیَّ رَبِّی لِیَجْعَلَ لِی بَطْحَاءَ مَکَّةَ ذَهَبًا. قُلْتُ: لَا یَا رَبِّ، وَلَکِنْ أَشْبَعُ یَوْمًا وَأَجُوعُ یَوْمًا، - أَوْ قَالَ ثَلَاثًا، أَوْ نَحْوَ هَذَا -، فَإِذَا جُعْتُ تَضَرَّعْتُ إِلَیْکَ وَذَکَرْتُکَ، وَإِذَا شَبِعْتُ شَکَرْتُکَ وَحَمِدْتُکَ».
ثم قال الترمذی: «هذا حدیث حسن».
وروى ابن ماجه والحاکم الحدیث الأول؛ إلا أنهما قالا: «أغبط الناس عندی»، والباقی بنحوه. قال الحاکم: «صحیح الإسناد». کذا قال[39].
قوله: (خفیف الحاذ) بحاء مهملة وذال معجمة مخففة: خفیف الحال، قلیل المال.
4607-1866– (20) (ضعیف) وَعَنْ زَیْدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنْ أَبِیهِ: أَنَّ عُمَرَ بنِ الخَطاب خَرَجَ إِلَى الْمَسْجِدِ فَوَجَدَ مُعَاذاً عِنْدَ قَبْرِ رَسُولِ اللَّهِ ج یَبْکِی، فَقَالَ: مَا یُبْکِیکَ؟ قَالَ: حَدِیثٌ سَمِعْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ج قَالَ: «الْیَسِیرُ مِنَ الرِّیَاءِ شِرْکٌ، وَمَنْ عَادَى أَوْلِیَاءَ اللَّهِ؛ فَقَدْ بَارَزَ اللَّهَ بِالْمُحَارَبَةِ، إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْأَبْرَارَ الْأَتْقِیَاءَ الْأَخْفِیَاءَ، الَّذِینَ إِنْ غَابُوا لَمْ یُفْتَقَدُوا، وَإِنْ حَضَرُوا لَمْ یُعْرَفُوا، قُلُوبُهُمْ مَصَابِیحُ الدُّجا، یَخْرُجُونَ مِنْ کُلِّ غَبْرَاءَ مُظْلِمَةٍ».
رواه ابن ماجه، والحاکم واللفظ له، وقال: «صحیح، ولا علة له»[40]. [مضی 1-الإخلاص/1]. (قال الحافظ): «ویأتی بقیة أحادیث هذا الباب فی الباب بعده إن شاء الله تعالى».
6 ـ (الترغیب فی الزهد فی الدنیا والاکتفاء منها بالقلیل، والترهیب من حبها والتکاثر فیها والتنافس، وبعض ما جاء فی عیش النبی ج فی المأکل والملبس والمشرب، ونحو ذلک)
([1]) قلت: هذا الإطلاق یوهم أنه أخرجه فی "المعجم الکبیر"، وإنما أخرجه فی "الأوسط" (5/ 406/ 4806)، وإلیه عزاه الهیثمی، لکن وقعت منه بعض الأوهام فی إعلاله إیاه منها أنه أعرض عن إعلاله بمن قال فیه البخاری: "منکر الحدیث"، والبیان فی "الضعیفة" (6692).
([2]) الأصل، (مُشْعَثَة)، والمثبت من "المسند"، وفی "المجمع" (10/ 258): (بشعة)، ولعل الصِواب ما أثبت؛ فإنه الموافق لما فی "جامع المسانید" (13/ 797). ثم رأیت الناجی نقله بلفظ: "مُشنَّعَة" وقال: "هو بضم المیم وفتح الشین والنون المشددة، قال ابن الأثیر: فی "النهایة": أی قبیحة، یقال: منظر شنیع وأشنع وشنع"، واعتمده المعلقون دون أی تعلیق أو تحقیق!
([3]) جمع (موقر)، یقال: رجل موقر: ذو وقر؛ أی: حمل.
([4]) الأصل: (أبی قتادة)، وهو خطأ. قال الناجی (210/ 1): "وهو قتادة بن النعمان الأنصاری الظفری أخو أبی سعید لأمه، فکان یتعین نسبته". والحدیث رواه الترمذی وابن ماجه أیضاً کما فی "المشکاة" (5250)، وفی ترجمة قتادة هذا أخرجه الطبرانی (19/ 12/ 17).
([5]) کذا قال! وتبعه الهیثمی (10/ 261)، وأنى له الجودة وفیه (شریک القاضی)، -وهو سیىء الحفظ -، عن أبی إسحاق وهو السبیعی مدلس مختلط؟! وزیادة (الأغنیاء) منکرة لم ترد فی حدیث ابن عباس عند الشیخین، وهو فی "الصحیح" فی هذا الباب. ومن جهل المعلقین الثلاثة أنهم صدروا تخریجهم للحدیثین بقولهم: "صحیح"!
([6]) اشاره قوی به تفضیل جنس ملائکه بر جنس بنی آدم دارد و مفهوم این کلام الهی نیز بر آن دلالت دارد که میفرماید: ﴿وَفَضَّلۡنَٰهُمۡ عَلَىٰ کَثِیرٖ مِّمَّنۡ خَلَقۡنَا تَفۡضِیلٗا٧٠﴾ [الإسراء: 70] «و آنها را بر بسیاری از موجوداتی که آفریده‌ایم، چنانکه باید برتری بخشیدیم». و در این مساله اختلافی معروف می‌باشد.
([7]) با فتح و تشدید، و چنانکه در حدیث بعد از آمده (عَمَّان البلقاء) می‌باشد که پایتخت اردن امروزی می‌باشد.
([8]) کذا الأصل، وفی الطبرانی (2/ 98/ 1443): "أول من یرده"، وفی إسناده ضعف وانقطاع بیَّنه ابن أبی عاصم فی "السنة" (2/ 327/ 710)، لکنه ثبت بإسناد صحیح فی طریق أخرى للحدیث عند الطبرانی (2/ 96/ 1437)، وفی "الأوسط" أیضاً (1/ 251/398)، بل وفی "المسند" (5/ 275) وغیره، وهو الآتی فی الکتاب بعده عن أبی سلام، وله عنه طریق آخر بسند صحیح أیضاً کما فی "الظلال" (2/ 225/ 706)، وله شاهد من حدیث ابن عمر، یأتی فی (26- البعث/ 4- فصل). نعم قد جاءت جملة (الأکثر وروداً) عند الطبرانی (2/ 96/ 1437) من طریق أخرى عن أبی سلاّم، وإسنادها صحیح، لکنها شاذة عندی لمخالفتها للطرق المتقدمة، فالظاهر - والله أعلم - أنها من تلفیقات المؤلف بین الروایات، وقد سبقت له أمثلة، وأنها سبق ذهن أو قلم.
([9]) وکذا فی "مجمع الزوائد" (10/ 126)، ومعناه: جاعلوک عاملاً؛ أی أمیراً. ووقع فی طبعة عمارة -وقلده الجهلة الثلاثة-: (مستعلموکَ)، وهو تحریف عجیب، وفسره بقوله: "أی نستفهم عن سیر الأبطال المجاهدین"!
([10]) فی "النهایة": "(العنق): هی الجماعة من الناس"، وکأنه یعنی النبی ج وصحبه الأولین رضی الله عنهم أجمعین.
([11]) قلت: الأکثرون على تضعیف (زید بن الحواری).
([12]) (الحمض): کل نبتٍ فی طعمه حموضة. وکان الأصل: (حمض النبات)، فصححته من "المسند" (1/ 304) و"المجمع" (10/ 263).
([13]) قلت: فیه (دوید) لم ینسب، وسمى ابن ماکولا أباه (سلیمان)، ولم یذکر فیه جرحاً ولا تعدیلاً. فهو مجهول. وقال العراقی: "غیر منسوب یحتاج إلى معرفته، قال أحمد: حدیثه مثله". وهو مخرج فی "الضعیفة" (6779). وأما الجهلة الثلاثة فقد حسنوا الحدیث متکئین على ما نقلوه عن الهیثمی، مع أنه لا یدل على ما زعموا؛ کما بینته فی "الضعیفة" (6779).
([14]) أی: صار مراً.
([15]) قلت: یشیر إلى تلیین توثیقه، وهو الصواب، فقد قال فیه البخاری: "منکر الحدیث". وهو مخرج فی "الضعیفة" (6592). وهو مرکب من أحادیث بعضها صحیح کحدیث قصر عمر.
([16]) قال الناجی: "لا أعلم هذا ورد إلا من حدیث عائشة وعبدالرحمن بن عوف نفسه، أما الأول: فرواه الإمام أحمد فی "مسنده" من طریق عمارة بن زاذان، وهو من الأحادیث التی أمر أحمد أن یضرب علیها وقال: إنه کذب منکر. وقد رواه البزار من طریق أغلب بن تمیم أیضاً. وأما الحدیث الثانی: فقد رواه البزار أیضاً بإسناد فیه ضعف، ورواه السراج فی "تاریخه" بسند رجاله ثقات. وأما ذکر استبطاء عبدالرحمن فقد ذکره المصنف من حدیث ابن أبی أوفى، وفی سنده لین. ورواه أحمد بسند لیِّن أیضاً من حدیث أبی أمامة، وهو الذی أورده الشیخ من کتاب أبی الشیخ [فیما یأتی] قریباً لکن اختصر عبدالرحمن واستبطاءه. وعند أحمد فیه: فإذا أکثر أهل الجنة [فقراء المهاجرین]". قلت: والزیادة منی، استدرکتها من "المسند" (5/ 259)، ولعلها سقطت من قلم المؤلف. ونحوه قوله: "قریباً"، لعله سبق قلم منه، فإنه لم یذکره المؤلف إلا بعد حدیث، وهو الآتی هنا بعد هذا، ولذلک وضعتها بین معکوفتین.
([17]) إلى هنا الحدیث حسن بشواهده، ومثله الشطر الأول من الحدیث الذی بعده، وهی مخرجة فی "الإرواء" (3/ 358-363).
([18]) یعنی ضعیف، وهو کما قال، لکن الشطر الأول منه حسن لشواهده، وهی مخرجة فی "الإرواء" (3/ 358-363).
([19]) هنا زیادة: "آت من"، ولا أصل لها فی الحدیث، وقد تکررت بتکرر الحدیث کما نبهت هنا، وغفل عن ذلک کله الغافلون الثلاثة! ولعلها آخر غفلاتهم.
([20]) قلت: لقوله تتمة مهمة؛ لأنها تقید الصحة باتصال الإسناد، وهو مما شک فیه الحاکم، فقال: "إن کان عمر الریاحی سمع من حجاج بن الأسود". وهو مخرج فی "الضعیفة" (1838). وأما الجهلة الثلاثة فحسنوه، ونقلوا تصحیح الحاکم مبتوراً.
([21]) زیادة من "مسلم".
([22]) کذا وقع للحاکم، وفی روایة ابن أبی حاتم فی "التفسیر": (ابن أبی الزبیر)، قال الذهبی: "لا یعرف". وقال ابن کثیر: "حدیث غریب فیه نکارة". وأظنه من الإسرائیلیات.
([23]) قلت: فیه ضعف لکثرة أوهامه، وقد أسقط (ابن أبی الزبیر) المذکور بین یحیى بن عبدالملک - وهو (ابن أبی غنیة) - وأنس. وهو مخرج فی "الضعیفة" (6880). وأما الجهلة فحسنوه خبط عشواء!
([24]) الأصل: "مستضعف".
([25]) وفی نسخة: (لو یقسم) بدل (لو أقسم).
([26]) قلت: قال أحمد: "متروک الحدیث". وقال البخاری: "فی حدیثه نظر لا یحتمل". وضعفه الآخرون.
([27]) زیادة من "الصحیحین" لعل المصنف سها عنها، ولم یتنبه لها الغافلون!
([28]) زیادة من "البخاری" (6447)، ولم یعزه المزی فی "التحفة" (4/ 114/ 4720)، ولا الحافظ فی "الفتح"، ومن قبلهما البیهقی فی "الشعب" (7/ 330-331) إلا للبخاری، فعزوه لمسلم من أوهام المؤلف، تبعه علیه الخطیب التبریزی فی "المشکاة" (5236)، وهو مما فات الشیخ الناجی التنبیه علیه، وعزاه الثلاثة للبخاری رقم (5091)، ولفظه یختلف عن لفظه هنا، وهذا من تحقیقهم المزعوم!
([29]) یعنی: آنچه زمین را پر کند حتی بیش از ظرفیت آن بوده و جاری گردد. "نهایة".
([30]) یعنی: لباس کهنه و فرسوده و نخ نما.
([31]) وقال (1702): "حدیث حسن صحیح"، وهو مخرج فی "الصحیحة" (780).
([32]) قلت: وهو کما قال؛ إلا فی قوله: "بأسانید" فلیس له إلا إسناد واحد، وإن تبعه الهیثمی، وقلدهما الثلاثة إلا فیما أصابا، فقالوا: "حسن"!! وهو فی "الصحیحة" (3426).
([33]) وکذا فی "المجمع" (1/ 261). وفی "المسند" (4/ 128): (لکم)، ولعله أصح، وکان الأصل (دخر) بالدال المهملة فصححته منه، وهو فی "الصحیحة" (2168).
([34]) قد یُشْکِل هذا مع دعائه ج لخادمه أنس بالمال والولد کما هو معروف، ومخرج فی "الصحیحة" (2241)، ولا إشکال؛ لأن هذا خاص أولاً، ثم هو ج یعلم أن من یدعو له لیس ممن یخشى علیه الفتنة؛ کما قال تعالى: ﴿إِنَّمَآ أَمۡوَٰلُکُمۡ وَأَوۡلَٰدُکُمۡ فِتۡنَةٞ﴾ فتنبه.
([35]) قلت: وله علة أخرى غیر الاختلاف فی صحبة ابن غیلان، وقد بینتها فی تخریج حدیث فضالة بن عبید فی "الصحیحة" (1338)، وهو نحو هذا باختصار المال والولد. وهو فی "الصحیح" هنا فی هذا الباب.
([36]) کان فی الأصل زیادة: (أغبر)، فحذفتها لعدم ورودها فی مسلم (8/ 36 و154)، ومن طریقه البغوی فی "شرح السنة" (13/ 269)، وقال: "حدیث صحیح"، وقد سقط منه شیخ مسلم (سُوید بن سعید)، ومن طریقه -دونها- أخرجه البیهقی فی الشعب (7/ 331/ 10482)؛ لکن تابعه ابن وهب دونها أیضاً بلفظ: "رب أشعثَ ذی طمرین، لو أقسم...". أخرجه ابن حبان فی "صحیحه" (6449)، وله طریق آخر عن أبی هریرة، وشاهد من طرق عنه مخرجة فی "تخریج مشکلة الفقر" (79/ 125).
([37]) یعنی: از در خانه‌ها رانده می‌شود.
([38]) قلت: فی "المعجم الأوسط" (8/ 270/ 7544)، لا فی "الکبیر" کما یوهمه الإطلاق، وهو من روایة سالم بن أبی الجعد عن ثوبان. ولم یسمع منه، فلا فائدة تذکر من ثقة رجاله؛ خلافاً للذین جهلوا فقالوا: "حسن، قال الهیثمی..."، ولیت شعری لمَ لمْ یصححوه؟ وهو مخرج فی "الضعیفة" (5535).
([39]) یشیر المؤلف إلى رد تصحیح الحاکم، وهو ما صرح به الذهبی فقال فی "التلخیص" (4/ 123): "قلت: لا، بل إلى الضعف هو".
([40]) بل هو ضعیف فیه عیسى بن عبدالرحمن الزرقی المدنی، وهو ضعیف کما مضى هناک.