(31)- (مکتوب - 27) نماز را به خاطر امورات دنیا در وقت آن ضایع نگردان
(11)صَلِّ الصَّلاةَ لِوَقْتِهَا الْمُوَقَّتِ لَها، وَلا تُعَجِّلْ وَقْتَها لِفَراغٍ، وَلا تُؤَخِّرْها عَنْ وَّقْتِها لِاشْتِغالٍ، وَاعْلَمْ أَنَّ کُلَّ شَىْءٍ مِنْ عَمَلِکَ تَبَعٌ لِصَلاتِکَ.
[(11) نماز را در اوقات خودش بجای آر نه آنکه در هنگام بیکاری در انجامش تعجیل کنی، ولی به هنگام اشتغال به کار، آن را از وقتش به تاخیر اندازی. بدان که تمام اعمالت تابع نمازت خواهند بود.]
(30)- (خطبهی- 75) دعای علیس که گفته رحمت خدا برآن که تسلیم حق شود
(1)رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً سَمِعَ حُکْماً فَوَعى، وَدُعِىَ إِلى رَشادٍ فَدَنا، وَأَخَذَ بِحُجْزَةِ هادٍ فَنَجا، (2)راقَبَ رَبَّهُ، وَخافَ ذَنْبَهُ، قَدَّمَ خالِصاً، وَعَمِلَ صالِحاً اکْتَسَبَ مَذْخُوراً، وَاجْتَنَبَ مَحْذُوراً، (3)رَمى غَرَضاً، وَأَحْرَزَ عِوَضاً، کابَرَ هَواهُ، وَکَذَّبَ مُناهُ، (4)جَعَلَ الصَّبْرَ مَطِیَّةَ نَجاتِهِ، وَالتَّقْوى عُدَّةَ وَفاتِهِ. رَکِبَ الطَّرِیقَةَ الْغَرَّاءَ، وَلَزِمَ الْمَحَجَّةَ الْبَیْضاءَ، (5)اغْتَنَمَ الْمَهَلَ، وَبادَرَ الْأَجَلَ، وَتَزَوَّدَ مِنَ الْعَمَلِ.
[(1)خدا رحمت کند مردی را که سخن حکیمانهای بشنود و بپذیرد، چون به راه راست خوانده شود، به طرف آن برود، کمربند راهنما(قرآن و حدیث) را بگیرد و (از سختیهای دنیا و آخرت) نجات یابد، (2)پروردگارش را مراقبت نماید(مطیع و مدافع دستوراتش باشد)، از گناه خود بترسد، عمل خالص پیش فرستد، کردارش نیکو و شایسته باشد، به دست آورد آنچه که برای او ذخیره شده است، و دوری کند از آنچه که منع گردیده، (3)تیر به نشان زند و کالای آخرت را به جای کالای دنیا گرد آورد، بر خواهش نفس خود غلبه یابد و آرزوهایش را دروغ پندارد، (4)شکیبایی را مرکب نجات و رستگاری خویش قرار دهد، تقوا و پرهیزکاری را توشهی مرگ خویش گرداند، در راه روشن(شریعت اسلام) قدم بنهد، از شاهراه درخشنده(کتاب و سنّت) دور نگردد، (5)مهلت چند روز زندگی را غنیمت شمرده فرصت را از دست ندهد، آمادهی مرگ باشد و از کردار(شایسته) توشه بر دارد.]
(29)- (خطبهی- 234) ا ندرز به مردم و اینکه پس از شناخت باید تعصّب داشت
(33)فَاللَّهَ اللَّهَ فِى عاجِلِ الْبَغْىِ، وَاجِلِ وَخامَةِ الظُّلْمِ، وَسُوءِ عاقِبَةِ الْکِبْرِ، فَانها مَصِیدَةُ إِبْلِیسَ الْعُظْمى، وَمَکِیدَتُهُ الْکُبْرى، الَّتِى تُساوِرُ قُلُوبَ الرِّجالِ مُساوَرَةَ السُّمُومِ الْقاتِلَةِ، فَما تُکْدِى أَبَداً، وَلا تُشْوِى أَحَداً، لا عالِماً لِعِلْمِهِ، وَلا مُقِلّاً فِى طِمْرِهِ، (34)وَعَنْ ذلِکَ ما حَرَسَ اللَّهُ عِبادَهُ الْمُؤُمِنِینَ بِالصَّلَواتِ وَالزَّکَواتِ، وَمُجاهَدَةِ الصِّیامِ فِى الْأَیَّامِ المَفْرُوضاتِ، تَسْکِیناً لِأَطْرافِهِمْ، وَتَخْشِیعاً لِأَبْصارِهِمْ، وَتَذْلِیلًا لِنُفُوسِهِمْ، وَتَخْفِیضاً لِّقُلُوبِهِمْ، وَإِذْهاباً لِلْخُیَلاءِ عَنْهُمْ، لِما فِى ذلِکَ مِنْ تَعْفِیرِ عَتائِقِ الْوُجُوهِ بِالتُّرابِ تَواضُعاً، وَالْتِصاقِ کَرائِمِ الْجَوارِحِ بِالْأَرْضِ تَصاغُراً، وَلُحُوقِ الْبُطُونِ بِالْمُتُونِ مِنَ الصِّیامِ تَذَلُّلًا، مَعَ ما فِى الزَّکاةِ مِنْ صَرْفِ ثَمَراتِ الْأَرْضِ وَغَیْرِ ذلِکَ إِلى أَهْلِ الْمَسْکَنَةِ وَالْفَقْرِ. (35)انْظُرُوا إِلى ما فِى هذِهِ الْأَفْعالِ مِنْ قَمْعِ نَواجِمِ الْفَخْرِ، وَقَدْعِ طَوالِعِ الْکِبْرِ. (36)وَلَقَدْ نَظَرْتُ فَما وَجَدْتُ أَحَداً مِنَ الْعالَمِینَ یَتَعَصَّبُ لِشَىْءٍ مِنَ الْأَشْیاءِ إِلَّا عَنْ عِلَّةٍ تَحْتَمِلُ تَمْویَةَ الْجُهَلاءِ، أَوْ حُجَّةٍ تَلِیطُ بِعُقُولِ السُّفَهاءِ، غَیْرَکُمْ، فَإِنَّکُمْ تَتَعَصَّبُونَ لِأَمْرٍ ما یُعْرَفُ لَهُ سَبَبٌ وَلا عِلَّةٌ. (37)أَمّا إِبْلِیسُ فَتَعَصَّبَ عَلى ادَمَ لِأَصْلِهِ، وَطَعَنَ عَلَیْهِ فِى خِلْقَتِهِ، فَقالَ: أَنَا نارِىٌّ وَأَنْتَ طِینِىٌّ. وَأَمَّا الْأَغْنِیاءُ مِنْ مُتْرَفَةِ الْأُمَمِ، فَتَعَصَّبُواْ لِاثارِ مَواقِعِ النِّعَمِ، فَقالُوا: (نَحْنُ أَکْثَرُ أَمْوالًا وَ أَوْلاداً وَ ما نَحْنُ بِمُعَذَّبِینَ)، (38)فَإِنْ کانَ لابُدَّ مِنَ الْعَصَبِیَّةِ فَلْیَکُنْ تَعَصُّبُکُمْ لِمَکارِمِ الْخِصالِ، وَمَحامِدِ الْأَفْعالِ، وَمَحاسِنِ الْأُمُورِ الَّتِى تَفاضَلَتْ فِیهَا الْمُجَداءُ وَالنُّجَداءُ مِنْ بُیُوتاتِ الْعَرَبِ وَیَعاسِیبِ الْقَبائِلِ بِالْأَخْلاقِ الرَّغِیبَةِ، وَالْأَحْلامِ الْعَظِیمَةِ، وَالْأَخْطارِ الْجَلِیلَةِ، وَالاثارِ الْمَحْمُودَةِ. (39)فَتَعَصَّبُوا لِخِلالِ الْحَمْدِ: مِنَ الْحِفْظِ لِلْجِوارِ، وَالْوَفاءِ بِالذِّمامِ، وَالطَّاعَةِ لِلْبِرِّ، وَالْمَعْصِیَةِ لِلْکِبْرِ، وَالْأَخْذِ بِالْفَضْلِ، وَالْکَفِّ عَنِ الْبَغْىِ، وَالْإِعْظامِ لِلْقَتْلِ، وَالْاِنْصافِ لِلْخَلْق، وَالْکَظْمِ لِلْغَیْظِ، وَاجْتِنابِ الْفَسادِ فِى الْأَرْضِ.
[(33) زنهار زنهار شما را به خدا از تعجیل عقوبت و کیفر سرکشی و ستم برحذر باشید و از سرانجام وخیم ظلم و سوء عاقبت تکبر و خودپسندی که کمین گاه بزرگ ابلیس و مرکز کید و نیرنگ اوست بهراسید، کید و نیرنگی که با قلبهای مردان همچون زهرهای کشنده میآمیزد و هرگز از تاثیر فرو نمیماند. و کسی از هلاکتش جان به در نمیبرد؛ هیچکس، نه عالم و دانشمند به خاطر علم و دانشش و نه فقیر به خاطر لباس کهنهاش. (34) و خداوند به خاطر حفظ بندگانش از این امور یعنی ظلم و ستم و کید شیطان، با نماز زکات و مجاهده در گرفتن روزه واجب آنان را حراست فرموده است، تا اعضاء و جوارحشان آرام و چشمهایشان خاشع و غرائز و تمایلات سرکششان خوار و ذلیل و قلبهای آنها خاضع گردد و تکبر از آنها رخت بربندد. به علاوه سائیدن پیشانی که بهترین جاهای صورت است به خاک، موجب تواضع و گذاردن اعضای پر ارزش بدن بر زمین؛ دلیل کوچکی و چسبیدن شکم به پشت [در اثر روزه] مایه فروتنی است؛ و پرداخت زکاه موجب صرف ثمرات زمین و غیر آنها به نیازمندان و مستمندان میشود [همه اینها حراست و حفظ بندگان را از کیدهای شیطان و سایر ناهنجاریها بهمراه دارد].
(35)به آثار این افعال [نماز و روزه و زکات و سجده] بنگرید که چگونه شاخههای درخت تفاخر را درهم میشکنند و از جوانه زدن کبر و خودپسندی جلوگیری میکنند. (36) من در اعمال و کردار جهانیان نظر افکندم هیچکس را نیافتم که درباره چیزی تعصب به خرج دهد، جز اینکه علتی داشته که حقیقت را بر جاهلان مشتبه ساخته، یا در عقل و اندیشه سفیهان نفوذ نموده. جز شما که تعصب درباره چیزی میورزید که نه سببی دارد و نه علتی. (37)اما ابلیس در برابر آدم÷ به خاطر اصل و اساس خود تعصب ورزید و آفرینش آدم را مورد طعن قرار داد و گفت: من از آتشم و تو از خاک. و اما ثروتمندان عیاش ملتها تعصبشان به واسطه زر و زیور و دارائی آنها است، چنانکه میگفتند: ثروت و فرزندان ما از همه بیشتر است و هرگز مجازات نمیشویم. (38) و اگر قرار است تعصبی در کار باشد، باید به خاطر اخلاق پسندیده افعال نیک و کارهای خوب باشد، همان افعال و اموری که افراد با شخصیت و شجاعان خاندان عرب و سران قبائل در آنها بر یکدیگر برتری میجستند؛ یعنی اخلاق پسندیده و اندیشههای بزرگ ومقامهای بلند و آثار ستوده [در اینها تعصب بخرج دهید]. (39) پس برای خصلتهای ستوده تعصب نمایید، خصلتهایی مانند: نگاه داشتن حق همسایه، وفای به عهد و پیمان، فرمانبری نیکوکاران، و نافرمانی گردن کشان، فرا گرفتن احسان و دست کشیدن از ستم، بزرگ دانستن گناه قتل نفس و انصاف، دادگری برای مردم، فرو نشاندن خشم و دوری جستن از تباه کاری در زمین.]
(28)- (خطبهی- 190) نماز، زکات، ادای امانت
(1)تَعاهَدُوا أَمْرَ الصَّلوةِ، وَحافِظُوا عَلَیْها، وَاسْتَکْثِرُوا مِنْها، وَتَقَرَّبُواْ بِها، فَانها کانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً، أَلا تَسْمَعُونَ إِلى جَوابِ أَهْلِ النّارِ حِینَ سُئِلُوا: ما سَلَکَکُمْ فِى سَقَرَ؟ قالُواْ: لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ. (2)وَانها لَتَحُتُّ الذُّنُوبَ حَتّ الْوَرَقِ، وَتُطْلِقُها إِطْلاقَ الرِّبَقِ، وَشَبَّهَها رَسْولُ اللَّهِ ج بالْحَمَّةِ تَکُونُ عَلى بابِ الرَّجُلِ فَهُوَ یَغْتَسِلُ مِنْها فِى الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَةِ خَمْسَ مَرَّاتٍ. فَما عَسى أَن یَبْقى عَلَیْهِ مِنَ الدَّرَنِ، (3)وَقَدْ عَرَفَ حَقَّها رِجالٌ مِّنَ الْمُؤْمِنِینَ الَّذینَ لا تَشْغَلُهُمْ عَنْها زِینَةُ مَتاعٍ، وَلا قُرَّةُ عَیْنٍ مِنْ وَلَدٍ وَلا مالٍ، یَقُولُ اللَّهُ سُبْحانَهُ: رِجالٌ لاتُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لابَیْعٌ عَنْ ذِکْرِاللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إِیتاءِ الزَّکاةِ. (4)وَکانَ رَسُولُ اللَّهِ ج نَصِباً بِالصَّلاةِ بَعْدَ التَّبْشِیرِ لَهُ بَالْجَنَّةِ، لِقَوْلِ اللَّهِ سُبْحانَهُ: و أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ و اصْطَبِرْ عَلَیْها فَکانَ یَأْمُرُ بِها أَهْلَهُ، وَیُصَبِّرُ عَلَیْها نَفْسَهُ. (5)ثُمَ إِنَّ الزَّکاةَ جُعِلَتْ مَعَ الصَّلاةِ قُرْباناً لِأهْلِ الْإِسْلامِ، فَمَنْ أَعْطاها طَیِّبَ النَّفْسِ بِها، فَانها تُجْعَلُ لَهُ کَفارَةً، وَمِنَ النّارِ حِجازاً وَوِقایَةً، (6)فَلا یُتْبِعَنَّها أَحَدٌ نَفْسَهُ، وَلا یُکْثِرَنَّ عَلَیْها لَهْفَهُ، فَإِنَّ مَنْ أَعْطاها غَیْرَ طَیِّبِ النَّفْسِ بِها یَرْجُو بِها ما هُوَ أَفْضَلُ مِنْها فَهُوَ جاهِلٌ بِالسُّنَّةِ، مَغْبُونُ الْأَجْرِ، ضالُّ الْعَمَلِ، طَوِیلُ النَّدَمِ. (7)ثُمَّ أَداءَ الْأَمانَةِ، فَقَدْ خابَ مَنْ لَیْسَ مِنْ أَهْلِها، آنها عُرِضَتْ عَلَى السَّمواتِ الْمَبْنِیَّةِ، وَالْأَرَضِینَ الْمَدْحُوَّةِ، وَالْجِبالِ ذاتِ الطُّولِ الْمَنْصُوبَةِ، فَلا أَطْوَلَ وَلا أَعْرَضَ وَلا أَعْلى وَلا أَعْظَمَ مِنْها، وَلَوِ امْتَنَعَ شَىْءٌ بِطُولٍ أَوْ عَرْضٍ أَوْ قُوَّةٍ أَوْ عِزٍّ لَامْتَنَعْنَ، وَلکِنْ أَشْفَقْنَ مِنَ الْعُقُوبَةِ، وَعَقَلْنَ ما جَهِلَ مَنْ هُوَ أَضْعَفُ مِنْهُنَّ وَهُوَ الْإِنْسانُ إِنَّهُ کانَ ظَلُوماً جَهُولًا. (8)إِنَّ اللَّهَ سُبْحانَهُ وَتَعالى لا یَخْفى عَلَیْهِ مَا الْعِبادُ مُقْتَرِفُونَ فِى لَیْلِهِمْ وَنَهارِهِمْ، لَطُفَ بِهِ خُبْراً، وَأَحاطَ بِهِ عِلْماً، أَعْضاؤُکُمْ شُهُودُهُ، وَجَوارِحُکُمْ جُنُودُهُ، وَضَمائِرُکُمْ عُیُونُهُ، وَخَلَواتُکُمْ عِیانُهُ.
[(1)امر نماز را مراعات کنید، آن را محافظت نمایید و بسیار(نماز) به جای آورید، به وسیلهی آن (به خدا)نزدیک شوید، زیرا نماز بر مؤمنین فریضهای است نوشته شده که وقت آن تعیین گردیده است، آیا گوش به پاسخ اهل دوزخ نمیدهید آن گاه که از آنها میپرسند: چه چیز شما را گرفتار دوزخ ساخت؟ میگویند از نماز گزاران نبودیم، (2) و نماز گناهان را میریزد مانند ریختن برگ و رها میکند مانند رها کردن بندها، رسولخدا ج نماز را به چشمهی آبی تشبیه فرموده که بر در خانهی مردی باشد و شبانه روزی پنج نوبت با آن خود را بشوید، پس دیگر بر چنین کسی چرک باقی نخواهد ماند، (3) گروهی از مؤمنان که زینت و متاع این جهان و چشم روشنی آن یعنی فرزندان و اموال آنان را به خود مشغول نداشته حق نماز را خوب شناخته اند، خدای سبحان میفرماید: مردانی هستند که بازرگانی و خرید و فروش، آنها را از یاد خدا و به جا آوردن نماز و دادن زکات غافل نمیگرداند. (4)و رسول خدا ج با اینکه به بهشت مژده داده شده بود، برای نماز(از بس که نماز انجام میداد) خود را در رنج میافکند، به جهت فرمان خدای سبحان که فرموده: خانواده خویش را به نماز فرمان ده و در برابر آن شکیبا باش. پس ایشان هم اهلش را به نماز امر میفرمود و خود را به شکیبایی بر رنج آن وا میداشت. (5)پس برای مسلمانان زکات با نماز وسیلهی آشنایی قرار داده شده، بنابراین کسی که زکات را با طیب خاطر عطا کند، کفاره [گناهان] او محسوب میشود و مانع و حاجبی از آتش برای او خواهد بود، پس نباید کسی چشم به دنبال آنچه پرداخته بدوزد و در ادای آن برای خویش مشتقت ببیند یا بخاطر آن حسرت خورد، زیرا آن کس که بدون طیب نفس برای دریافت مزد بیشتری آن را بپردازد، نسبت به سنت پیامبر ج جاهل است، از اجر و ثواب مغبون و در عمل گمراه و بسیار پشیمان خواهد شد [15] سپس [وظیفه الهی هر کس] اداء امانت است، چه اینکه آن کس که اهل امانت نباشد هرگز به مقصد نمیرسد، [بدانید] امانت بر آسمانهای بناشده زیرا کسی که آن را از روی بیمیلی ادا کند و با آنچه که از آن برتر است(رسیدن به بهشت)، امیدوار باشد، پس او به سنت پیامبر اکرم ج نادان است، در بردن مزد زیان کار و در کردار گمراه میباشد و پشیمانیش بسیار است. (7)پس(بعد از مراعات نماز و زکات) امانت را ادا نماید که کسی که اهل آن نباشد نومید گردد، به تحقیق امانت بر آسمانهای افراشته و زمینهای گسترده و کوههای بلند بر قرار پیشنهاد شد، چیزی بلندتر و پهنتر و بالاتر و بزرگتر از آنها نیست، [ولی آنها قدرت تحمل آن را نیافتند] و اگر قرار بود چیزی به واسطه طول، عرض، قوت و نیروئی که دارد از پذیرفتن امانت امتناع ورزد و تکبر به خرج دهد، حتما [آسمان زمین و کوهها] بودند ولی اینها [به خاطر غرور و قدرت خود امتناع نورزیدند بلکه] از کیفر تحمل و عدم قدرت بر ادای آن وحشت داشتند، [3] ولی انسان که بسیار ستمگر و نادان است آن را قبول نمود، (8)آنچه را که بندگان در شب و روز به جا میآورند، بر خداوند سبحان پوشیده نیست، به کوچکترین کارشان آگاه و به کردارشان دانا و محیط است، اعضای شما گواه او، اندام شما سپاهیان او، ضمیر و وجدانتان جاسوسان وی، خلوتهای شما در برابر او آشکار و عیان است.]
(27)- (سخن- 244) حکمت بعضی فرائض و احکام
(1)فَرَضَ اللَّهُ الْإِیمانَ تَطْهِیراً مِنَ الشِّرْکِ، (2)وَالصَّلاةَ تَنْزِیهاً عَنِ الْکِبْرِ، (3)وَالزَّکاةَ تَسْبِیباً لِلرِّزْقِ، (4)وَالصِّیامَ ابْتِلاءً لِإِخْلاصِ الْخَلْقِ، (5)وَالْحَجَّ تَقْوِیَةً لِلدِّینِ، (6)وَالْجِهادَ عِزّاً لِلْإِسْلامِ، (7)وَالْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ مَصْلَحَةً لِلْعَوامِّ، (8)وَالنَّهْىَ عَنِ الْمُنْکَرِ رَدْعاً لِلْسُّفَهاءِ، (9)وَصِلَةَ الرَّحِمِ مَنْماةً لِلْعَدَدِ، (10)وَالْقِصاصَ حَقْناً لِلدِّماءِ، (11)وَإِقامَةَ الْحُدُودِ إِعْظاماً لِلْمَحارِمِ، (12)وَتَرْکَ شُرْبِ الْخَمْرِ تَحْصِیناً لِلْعَقْلِ، (13)وَمُجانَبَةَ السَّرِقَةِ إِیجاباً لِلْعِفَّةِ، (14)وَتَرْکَ الزِّنا تَحْصِیناً لِلْنَّسَبِ، (15)وَتَرْکَ الْلِّواطِ تَکْثِیراً لِلْنَّسْلِ، (16)وَالشَّهاداتِ اسْتِظْهاراً عَلَى الْمُجاحَداتِ، (17)وَتَرْکَ الْکَذِبِ تَشْرِیفاً لِلْصِّدْقِ، (18)وَالسَّلامَ، أَماناً مِنَ الْمَخاوِفِ.]
[(1) خداوند ایمان را به جهت پاک کردن از شرک، (2)و نماز را به جهت منزه بودن از کبر و سرکشی، (3)و زکات را برای وسیله بودن روزی(فقرا)، (4) روزه را برای آزمایش اخلاص مردم، (5)و حج نمودن را برای قوت یافتن دین، (6)و جهاد کردن را برای ارجمندی اسلام، (7)و امر به معروف را برای اصلاح عوام، (8)و نهی از منکر را برای جلوگیری از کم خردان(سفیهان)، (9)و صلهی رحم را برای زیاد شدن عدد، (10)و قصاص را برای محفوظ بودن خونها، (11)و برپا داشتن حدود را برای اهمیت دادن به حرامها و نهی شدهها، (12)و نیاشامیدن شراب را برای محفوظ داشتن خرد(از فساد و بدی)، (13)و دوری از دزدی را برای (حفظ مال دیگران و) به کار داشتن پاکدامنی، (14)و زنا نکردن را برای درست ماندن نسب، (15)و ترک لواط را برای بسیار شدن نسل و فرزندان، (16)و شهادتها را برای کمک خواستن بر انکار شدهها، (17)و دروغ نگفتن را برای نمایان ساختن بزرگی راستی، (18)و سلام را برای ایمنی و آسودگی از جاهای ترس واجب گردانیده است.]