حدیث یازدهم: فضیلت جماعت مسجد بزرگتر
أبی بن کعب س روایت کرده است: «قال رسولُ الله ج: صَلاتُکَ مَعَ الرَّجُلِ أَزْکَى مِنْ صَلاتِکَ وَحْدَکَ، وَصَلاتُکَ مَعَ الرَّجُلَیْنِ أَزْکَى مِنْ صَلاتِکَ مَعَ الرَّجُلِ، وَمَا أَکْثَرْتَ فَهُوَ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ»[1]. «پیغمبر خدا ج فرمود: نماز به همراه یک مرد بس بهتر از نمازت به تنهایی، و نماز به همراه دو مرد بس بهتر از به همراه یک مرد و هرچه بیشتر (باشید) در نزد خدا دوستداشتنیتر است».
این روایت اشاره به این دارد که در هر مسجدی که تعداد افراد شرکتکننده در جماعت بیشتر باشند اجر و ثواب بیشتر را داراست و نمادی از حرمت نهادن و تعظیم شعائر و قوانین دین میباشد و موجب سرور و شعف مؤمنین و بغض و آزار معاندین و مشرکین است پس رفتن به مساجد بزرگتری که نمازگزاران بیشتری دارند مستحب بوده و مشمول ثواب بیشتر میباشد.
[1]- (صحیح): طیالسی، المسند (ش554)/ عبدالرزاق، المصنف (ج1ص523)/ احمد، المسند (ش21266و21265)/ ابوداود (ش554)/ نسایی (ش843)/ بیهقی، السنن الکبری (ش5398و5163) وشعب الایمان (ش2861) ومعرفة السنن والآثار (ج4ص117)/ ضیاء المقدسی، الاحادیث المختاره (ش1197و1198)/ حاکم، المستدرک (ش904-912)/ شاشی، المسند (ش1509-1505)/ طبرانی، المعجم الاوسط (ج2ص231وج5ص91)/ ابن حبان (ش2056)/ ابن خزیمه (ش1476)/ نسایی، السنن الکبری (ش917)/ ابن الجعد، المسند (ش2548)/ عبد بن حمید، المسند (ش173)/ ابن الاعرابی، المعجم (ش922و1951)/ عقیلی، الضعفاء الکبیر (ج2ص116)/ فسوی، المعرفة والتاریخ (ج2ص641)/ فوائد أبی بکر النصیبی (ش169)/ جزء أحمد بن عاصم (ص154)/ خلعی، الفوائد (ش799)/ ابونعیم، حلیة الاولیاء (ج9ص321)/ حدیث أبی الفضل الزهری (ش147)/ بغوی، شرح السنة (ج3ص343)/ ابن عساکر، تاریخ دمشق (ج7ص344)/ صیداوی، معجم الشیوخ (ش108)/ جرجانی، الامالی (ش427)/ عقیلی، الضعفاء (ج2ص116) از طریق (شعبة بن الحجاج وسفیان الثوری وابراهیم بن طهمان وعبد الرحمن بن عبدالله وزهیر بن معاویه وخالد بن میمون واسرائیل بن یونس وابوالاحوص سلام بن سلیم وخالد بن الحارث ومعاذ بن معاذ ویحیی بن سعید ویونس بن ابی اسحاق) روایت کردهاند: «عن أبى إسحاق سمعت عبدالله بن أبى بصیر عن أبى بن کعب قال صلى بنا رسول الله ج ...». وفی روایة شعبة: «قال أبو إسحاق: وقد سمعته منه (عبدالله بن أبى بصیر) ومن أبیه» که نشان می‌دهد عبدالله بن ابی بصیر وپدرش، هر دو این روایت را از ابی بن کعب س شنیده‌اند.
ورجال طیالسی «رجال صحیحین» بوده جز: عبدالله بن أبى بصیر العبدى: که امام عجلی گفته است: «ثقة» [ابن حجر، تهذیب التهذیب (ج5ص161)] و همچنین أبو بصیر العبدى: که امامان ذهبی وابن الملقن گفته‌اند: «ثقةٌ» و امام ابن حبان هم وی را در «ثقات» آورده است و امام ابن حجر هم گفته است: «مقبولٌ» [ابن حجر، تهذیب التهذیب (ج12ص22) و تقریب التهذیب (ش7961)/ ابن الملقن، البدر المنیر(ج4ص385)] و بایکدیگر موجب تقویت هم می‌شوند.
و امامان یحیی بن معین و علی بن المدینی ومحمد بن یحیی الذهلی وعقیلی وبیهقی ونووی وابن السکن وحاکم نیشابوری هم گفته‌اند: «صحیحٌ» [حاکم، المستدرک (ش912)/ ابن الملقن، البدر المنیر (ج4ص385-384)/ ابن حجر، تلخیص الحبیر (ج2ص65)].
باید اشاره کنیم که در بعضی طرق اینگونه آمده که: «قال أبو إسحاق: عن عبدالله بن أبی بصیر عن أبیه عن ابی بن کعب» که به این معنی نبوده این روایت را (عبدالله بن ابی بصیر از پدرش) شنیده است بلکه به این معنی بوده که ابواسحاق روایت را از (عبدالله بن ابی بصیر وهمچنین پدرش) هر دو شنیده است وچنانکه دیدیم صراحتاً گفته است: «قال أبو إسحاق: وقد سمعته منه (عبدالله بن أبى بصیر) ومن أبیه».
حدیث دهم: فضیلت نماز جماعت صبح و عشاء در مسجد
عثمان بن عفان س روایت کرده است: «سمعت رسول الله ج یقول: مَنْ صَلَّى الْعِشَاءَ فِى جَمَاعَةٍ فَکَأَنَّمَا قَامَ نِصْفَ اللَّیْلِ وَمَنْ صَلَّى الصُّبْحَ فِى جَمَاعَةٍ فَکَأَنَّمَا صَلَّى اللَّیْلَ کُلَّهُ»[1]. «رسول الله ج فرمودند: هرکس نماز عشاء را با جماعت بخواند، مانند این است که نصفی از شب به عبادت پرداخته باشد و هر کس نماز صبح را با جماعت انجام دهد، مانند این است که تمام شب، عبادت کرده باشد».
آنچه از مفهوم این حدیث استنباط میشود خواندن هر دو نماز صبح و عشاء با جماعت در مسجد ثواب قیام اللیل را به صورت کامل داراست. حقّاً این فضیلتی ناب و بزرگ است، که عدم کسب آن ضرر بزرگی میباشد که مایه حسرت در قیامت میگردد.
[1]- (صحیح): مسلم (ش1523)/ ابوداود (ش555)/ ترمذی (ش221) از طریق (سفیان بن عیینه و عبدالواحد بن زیاد) روایت کردهاند: «عن عثمان بن حکیم عن عبد الرحمن بن أبی عمرة عن عثمان بن عفان قال: قال رسول الله ج: من صلى العشاء فى جماعة فکأنما قام نصف اللیل ومن صلى الصبح فى جماعة فکأنما صلى اللیل کله». و فی روایة ابوداود و ترمذی: «من صلى العشاء فی جماعة کان کقیام نصف لیلة ومن صلى العشاء والفجر فی جماعة کان کقیام لیلة».
حدیث نهم: فضیلت نماز جماعت در مسجد
عبدالله بن عمرس روایت کرده است: «اَن رَسُولَ الله ج قَالَ: صَلَاةُ الْجَمَاعَةِ تَفْضُلُ صَلَاةَ الْفَذِّ بِسَبْعٍ وَعِشْرِینَ دَرَجَةً»[1]. «رسول خدا ج فرمودند: نماز جماعت بر نمازی که تنها خوانده شود، بیست و هفت درجه، برتری دارد».
جدای از اینکه نماز خواندن با جماعت در مسجد چنین فضیلت والایی دارد، این آمدن به مسجد و آبادکردن آن با نماز و عبادت نمادی از ایمان به خداوند أ و روز قیامت میباشد، خداوند أ میفرمایند: ﴿إِنَّمَا یَعۡمُرُ مَسَٰجِدَ ٱللَّهِ مَنۡ ءَامَنَ بِٱللَّهِ وَٱلۡیَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ وَأَقَامَ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتَى ٱلزَّکَوٰةَ وَلَمۡ یَخۡشَ إِلَّا ٱللَّهَۖ فَعَسَىٰٓ أُوْلَٰٓئِکَ أَن یَکُونُواْ مِنَ ٱلۡمُهۡتَدِینَ١٨﴾ [التوبة: 18]. «تنها کسی مساجد خدا را ( با ورود پیوسته به آن) آبادان سازد که به خدا و روز قیامت ایمان داشته باشد و نماز را چنان که باید بخواند و زکات را بدهد و جز از خدا نترسد. امید است چنین کسانی از زمره راه یافتگان باشند».
بخاطر همین است که انسانی که قلبش در مساجد آویزان است و دلبستگی و محبّت خاص به مساجدِ خداوند أ دارد و پیوسته به مسجد رفته و با عبادت و نیایش و مناجات با خالق خود مساجد را آباد میکند، در روز قیامت در روزی که سایهای جز سایه خداوند أ وجود ندارد، در زیر سایه خداوند متعال قرار میگیرد. پیامبر اکرم ج میفرماید: «سَبْعَةٌ یُظِلُّهُمُ اللَّهُ فِی ظِلِّهِ، یَوْمَ لاَ ظِلَّ إِلَّا ظِلُّهُ: ... رَجُلٌ قَلْبُهُ مُعَلَّقٌ فِی المَسَاجِدِ»[2] «هفت گروه در روز قیامت، زیر سایه خداوند هستند: ... یکی از آن گروهها، مردی بوده که قلبش وابسته مسجد بوده (و همواره اهل رفتن به مسجد میباشد)».
جدای از این فضایل قدم نهادن به‌سوی مسجد نیز عبادت و موجب مصون ماندن از آتش جهنّم میشود. پیامبر اکرم ج میفرماید: «مَنِ اغْبَرَّتْ قَدَمَاهُ فِی سَبِیلِ الله حَرَّمَهُ الله، ﻷ، عَلَى النَّارِ»[3] «هر کس قدمهایش در راه خداوند عَزَّ وَجَلّ، غبارآلود شود، خداوند آتش را بر وی حرام میکند». با این فرمودههای ناب و تابناک برای هر مؤمنی محرز است که الفت و انس به مساجد و عبادت در آنها از چه فواید ایمانی و حتّی اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و ... برخوردار است که انسان و سپس خانواده و در نتیجه جامعه را اصلاح و آباد میکند.
[1]- (صحیح): بخاری (ش649و645)/ مسلم (ش1509-1512)/ ترمذی (ش215)/ نسایی (ش837)/ ابن ماجه (ش789)/ از طریق (مالک بن انس و عبیدالله بن عمر) روایت کرده است: «عن نافع عن ابن عمر أن رسول ج قال: صلاة الجماعة أفضل من صلاة الفذ بسبع وعشرین درجة».
[2]- (صحیح): بخاری (ش660و1423)/ مسلم (ج2ص715و716)/ نسایی (ش5380) از طریق (عبیدالله بن عمر و مالک بن انس) روایت کردهاند: «حدثنی خبیب بن عبد الرحمن عن حفص بن عاصم عن أبی هریرة عن النبی ج قال: سبعة یظلهم الله فی ظله یوم لا ظل إلا ظله: الإمام العادل وشاب نشأ فی عبادة ربه ورجل قلبه معلق فی المساجد ورجلان تحابا فی الله اجتمعا علیه وتفرقا علیه ورجل طلبته امرأة ذات منصب وجمال فقال: إنی أخاف الله، ورجل تصدق أخفى حتى لا تعلم شماله ما تنفق یمینه ورجل ذکر الله خالیا ففاضت عیناه» وفی روایة مالک بن انس لمسلم: «ورجل معلق بالمسجد، إذا خرج منه حتى یعود إلیه».
[3]- (صحیح): بخاری (ش907)/ ترمذی (ش1632)/ نسایی (ش3116) از طریق (یحیی بن حمزه و الولید بن المسلم) روایت کردهاند: «حدثنا یزید بن أبی مریم الأنصاری قال حدثنا عبایة بن رفاعة قال أدرکنی أبو عبس وأنا أذهب إلى الجمعة فقال سمعت النبی ج یقول من اغبرت قدماه فی سبیل الله حرمه الله على النار».
عثمان بن عفانس روایت کرده است: «سَمِعْتُ النَّبِیَّ ج یَقُولُ: مَنْ بَنَى مَسْجِدًا لِلَّهِ بَنَى اللهُ لَهُ فِی الْجَنَّةِ مِثْلَهُ»[1]. «از پیغمبر خدا ج شنیدم که می‌فرمود: هر کس مسجدی را برای خداوند بنا کند، خداوند مانند آن را در بهشت برایش بنا میکند».
اساس بهرهمندی از این فضیلت آن است که مسجد خالصانه برای ربّ العالمین و بر مبنا و پایه تقوا و پرهیز از مخالفت فرمان خدا أ و جلب خوشنودی او بنیاد نهاده شود. خداوند أ میفرمایند: ﴿لَا تَقُمۡ فِیهِ أَبَدٗاۚ لَّمَسۡجِدٌ أُسِّسَ عَلَى ٱلتَّقۡوَىٰ مِنۡ أَوَّلِ یَوۡمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِیهِۚ فِیهِ رِجَالٞ یُحِبُّونَ أَن یَتَطَهَّرُواْۚ وَٱللَّهُ یُحِبُّ ٱلۡمُطَّهِّرِینَ١٠٨﴾ [التوبة: 108]. «...مسجدی (مانند مسجد قبا) که از روز نخست بر پایة تقوا بنا گردیده است سزاوار آن است که در آن برپای ایستی و نماز بگزاری. در آنجا کسانی هستند که می‌خواهند (جسم و روح) خود را پاکیزه دارند و خداوند هم پاکیزگان را دوست می‌دارد».
کلمه «مِثْلَهُ» در حدیث صفتی برای مصدری محذوف میباشد یعنی؛ برای وی بنایی مانند آن را بنا میکنند. لفظ «مثل» یعنی؛ همانند و شبیه در کمیّت و کیفیّت. ولی با توجه به فرموده خداوند أ که میفرمایند:
﴿وَمَن جَآءَ بِٱلسَّیِّئَةِ فَلَا یُجۡزَىٰٓ إِلَّا مِثۡلَهَا﴾ [الأنعام: 160]. «هرکس کار نیکی انجام دهد (پاداش مضاعف، دست‌کم از دریای جود و کرم خداوند معظّم) ده برابر دارد...». و نیز ﴿لِیُوَفِّیَهُمۡ أُجُورَهُمۡ وَیَزِیدَهُم مِّن فَضۡلِهِۦٓۚ إِنَّهُۥ غَفُورٞ شَکُورٞ٣٠﴾ [فاطر: 30]. «تا خداوند اجر‌شان را به تمام و کمال بدهد، و از فضل خود بر پاداش‌شان بیفزاید. چرا که خدا آمرزگار و سپاسگزار است». به نظر می‌رسد که خداوند أ حدّاقل ده خانه با کیفیّت والاتر و زیباتر و عظیمتر به وی عطا خواهد کرد. جدای از این فضیلت، این فرموده میرساند که ساختن مسجد وسیله داخل شدن به بهشت میباشد؛ چرا که لازمه بهرهمندی از خانه‌های بهشتی داخل شدن به بهشت میباشد؛ واحتمال هم دارد مقصود این بوده که خداوند به وی خانهای عطا کرده که از ده خانه بهتر باشد[2].
جدای از این فضایل بنا بر فرموده پیغمبر اکرم ج ثواب و پاداش هر عبادتی در آن مسجد برای بنیانگزار مسجد نوشته میشود بدون اینکه از ثواب عابدان کسر شود، پیامبر ج میفرماید: «مَنْ سَنَّ فِی الْإِسْلَامِ سُنَّةً حَسَنَةً، فَعُمِلَ بِهَا بَعْدَهُ، کُتِبَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ عَمِلَ بِهَا، وَلَا یَنْقُصُ مِنْ أُجُورِهِمْ شَیْءٌ»[3] «هرکس در اسلام روش نیکی را بنیان نهاد و دیگران به آن عمل نمایند، به اندازه تعداد کسانیکه به آن عمل نموده برایش پاداش نوشته میشود؛ بدون اینکه از اجر آنان چیزی کم گردد».
[1]- (صحیح): بخاری (ش450)/ مسلم (ج1ص378وج4ص2278)/ ترمذی (ش318)/ ابن ماجه (ش736) از طریق (عبیدالله الخولانی و محمود بن لبید) روایت کردهاند: «أنه سمع عثمان بن عفان یقول عند قول الناس فیه حین بنى مسجد الرسول ج: إنکم أکثرتم وإنی سمعت النبی ج یقول: ...».
[2]- ابن حجر عسقلانی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، شماره 756.
[3]- (صحیح): مسلم (ج4ص2059)/ ترمذی (ش2675)/ نسایی (ش2554)/ ابن ماجه (ش203) از طریق (عبد الرحمن بن هلال العبسی والمنذر بن جریر) روایت کردهاند: «عن جریر بن عبدالله قال: جاء ناس من الأعراب إلى رسول الله ج علیهم الصوف فرأى سوء حالهم قد أصابتهم حاجة، فحث الناس على الصدقة فأبطئوا عنه حتى رئی ذلک فی وجهه. قال: ثم إن رجلا من الأنصار جاء بصرة من ورق ثم جاء آخر ثم تتابعوا حتى عرف السرور فی وجهه فقال رسول الله ج: من سن فی الإسلام سنة حسنة، فعمل بها بعده کتب له مثل أجر من عمل بها ولا ینقص من أجورهم شیء ومن سن فی الإسلام سنة سیئة فعمل بها بعده کتب علیه مثل وزر من عمل بها ولا ینقص من أوزارهم شیء».
حدیث هفتم: فضیلت نماز خواندن در مسجد قبا
عبدالله بن عمر س روایت کرده است: «کَانَ النَّبِیُّ ج یَأْتِی مَسْجِدَ قُبَاءٍ کُلَّ سَبْتٍ، مَاشِیًا وَرَاکِبًا. وَکَانَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ س یَفْعَلُهُ»[1]. «پیغمبر ج هر روز شنبه پیاده یا سواره به مسجد قُبا میآمدند. و عبدالله بن عمر س (هم به تبعیّت از ای‌شان) این کار را انجام میدادند».
و او در «مَاشِیًا وَرَاکِبًا» به معنای أو یعنی؛ یا میباشد و بنابر آنچه برای پیغمبر ج امکان داشت شنبهها به مسجد قُبا (که از روز نخست بر پایه تقوا بنا شده بود) رفتهاند و از آنجاییکه روایت با کان همراه فعل مضارع آمده استمرار و تکرار را میرساند و این ن‌شانه فضیلت این مسجد مُبارک و تکرار این عمل توسط پیامبر ج میباشد. واگر فضیلتی نداشته، چرا پیامبر ج هر شنبه به زیارتش میرفتند؟!.
همچنین عبدالله بن عمر ب هم بنابر تبعیّت وافر و دقیق از سنّتهای پیغمبر ج این عمل را تکرار و تبعیّت میکردند.
[1]- (صحیح): بخاری (ش1193)/ مسلم (ش3462و3461) از طریق (عبد العزیز بن مسلم و سفیان بن عیینه) روایت کرده است: «عن عبدالله بن دینار عن ابن عمر ب قال کان النبی ج ...».