129 - «اَللهم رَبَّ السَّمَوَاتِ السَّبْعِ، وَرَبَّ الْعَرْشِ الْعَظِیْمِ، کُنْ لِیْ جَارًا مِنْ فُلاَنِ ابْنِ فُلاَنِ، وَأَحْزَابِهِ مِنْ خَلاَئِقِکَ، أَنْ یَفْرُطَ عَلَیَّ أَحَدٌ مِنْهُمْ أَوْ یَطْغی، عَزَّ جَارُکَ، وَجَلَّ ثَنَاؤُکَ، وَلاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ»([1]).
ترجمه: «یا الله! اى پروردگار هفت آسمان، پروردگار عرش بزرگ، در برابر فلانى فرزند فلانى و دار و دسته‌اش که از مخلوقات تو هستند، پناه من باش، از این‌که کسى از آنها بر من ظلم کند، یا طغیان نماید، زیرا هر کس به تو پناه آورد، عزّت مى‌یابد، همانا ستایشِ تو والاست و جز تو معبود بحقی نیست».
130- «اللهُ أَکْبَرُ، اللهُ أَعَزُّ مِنْ خَلْقِهِ جَمِیْعًا، اللهُ أَعَزُّ مِمَّا أَخَافُ وَأَحْذَرُ، أَعُوْذُ بِاللهِ الَّذِیْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الْـمُمْسِکِ السَّمَوَاتِ السَّبْعِ أَنْ یَقَعْنَ عَلَى الأَرْضِ إِلاَّ بِإِذْنِهِ، مِنْ شَرِّ عَبْدِکَ فُلاَنٍ، وَجُنُوْدِهِ وَأَتْبَاعِهِ وَأَشْیَاعِهِ مِنَ الْجِنِّ وَالإِنْسِ، اَللهم کُنْ لِیْ جَارًا مِنْ شَرِّهِمْ، جَلَّ ثَنَاؤُکَ وَعَزَّ جَارُکَ، وَتَبَارَکَ اسْمُکَ، وَلاَ إِلَهَ غَیْرُکَ»([2]).
ترجمه: «الله بزرگ‌تر از همه است، الله از تمام مخلوقاتش قوی‌تر است، الله از آنچه که من مى‌ترسم و پرهیز مى‌کنم، نیرومندتر است، پناه می‌برم به الله که معبود به‌حقی جز او نیست اوست که هفت آسمان را از این که بر زمین بیـفتند، نگه مى‌دارد، و آسمان بر زمین نمى‌افتـد مـگر به اجازه‌ى او. بار الها! از شرّ فـلان بنـده ات و لشکریان، پیروان و طرفـداران جن و انس‌اش، پناه من باش. چرا که ثناى تو والاست و هرکس به تو پناه آورد، عزّت مى‌یابد و نامت مبارک است و جز تو معبود بحقی وجود ندارد».
معنی کلمات حدیث:
أَحْزَابِ: معاونین و همکاران و همدستان.
یَفْرُطَ: مرا غافلگیر کند. بر من بدون این که بتوانم دفاع کنم ستم روا دارد.
یَطْغی: طغیان کند.
عَزَّ جَارُکَ: کسی که به تو پناهنده شود قدرت خواهد یافت.
رهنمود حدیث:
دعا و توسلی است به الله متعال؛ پروردگار و چرخاننده‌ی جهان تا غم و اندوه و مصیبت را برطرف سازد چه او مالک و غالب است و هیچ چیزی او را به ستوه در نمی‌آورد و او مددکاری است که بر او باید توکل نمود و جز او کسی چاره و توانی ندارد.
فوائد حدیث:
1- مؤمن راستین، با مصیبت‌ها و آزمایش‌ها، بیشتر به دین و ایمانش پایبند می‌شود.
2- انسان مؤمن در هر حال با الله متعال در ارتباط است.
3- هر کس در پناه الله متعال جای گیرد، الله به فضل و منت خویش او را کفایت خواهد کرد.
(36) دعای هنگام روبرو شدن با دشمن یا صاحب قدرت
126- «اَللهم إِنَّا نَجْعَلُکَ فِیْ نُحُوْرِهِمْ وَنَعُوْذُ بِکَ مِنْ شُرُوْرِهِمْ»([1]).
«الهى! ما تو را در برابرشان (دشمنان) قرار مى‌دهیم و از شرارت آنان به تو پناه مى‌آوریم».
معنی کلمات حدیث:
نُحُوْرِهِمْ: قسمت بالای سینه، بین سینه و گلو. چنان که به روز عید اضحی می‌گویند: یوم النحر.
رهنمود حدیث:
در این دعا از الله متعال علیه ظالمان و ستمگران کمک طلبیده شده است. معمولا می‌گویند: فلانی در مقابل دشمن قرار گرفته یعنی مانع از رسیدن دشمن به مقصد شده است. در اینجا نیز از الله متعال خواسته شده تا در مقابل دشمن قرار گیرد و نگذارد از طرف آنان آسیبی به ما برسد و نقشه و توطئه‌هایشان را به خودشان بازگرداند.
فوائد حدیث:
1-مسلمان واقعی در هر حال دائما به یاد الله متعال و در پناه او به سر می‌برد.
2-نبرد بین حق و باطل از سنت‌های همیشگی الله متعال است که تا قیامت ادامه خواهد داشت.
127- «اَللهم أَنْتَ عَضُدِیْ، وَ أَنْتَ نَصِیْرِیْ، بِکَ أَجُوْلُ، وَبِکَ أَصُوْلُ، وَبِکَ أُقَاتِلُ»([2]).
«الهى! تو یار و مددکار منی، به کمک تو تاخت و تاز مى‌نمایم، و به کمک تو [بر دشمنان] حمله مى‌کنم، و با مدد تو مى‌جنگم».
معنی کلمات حدیث:
عَضُدِیْ: تکیه گاه، مددکار، بازو.
أَجُوْلُ: تغییر تاکتیک می‌دهم.
أَصُوْلُ: بر دشمن یورش می‌برم.
رهنمود و حدیث:
در این حدیث، رسول اکرم ص به امت خویش خاطر نشان می‌سازد که نباید دل‌ها جز به الله متعال به کسی دیگر وابسته باشند چرا که یاری و پیروزی فقط در دست الله متعال است و فقط او به راز سینه‌ها و پنهان کاری‌ها آگاه است.
فوائد حدیث:
1- توکل بر الله متعال باعث جلب نعمت و دفع مضرت می‌شود.
2- مشارکت شخص رسول الله در جنگ‌ها دلیل بر این است که استفاده از اسباب، منافی با توکل بر الله نیست.
3- چنگ زدن به الله و یاری خواستن از او در هر حال ضروری است.
128- «حَسْبُنَا اللهُ وَنِعْمَ الْوَکِیْلُ»([3]).
«الله براى ما کافى است، و بهترین کارساز است».
معنی کلمات حدیث:
حَسْبُنَا: برای ما کافی است.
الْوَکِیْلُ: کارساز، تکیه‌گاه و چرخاننده‌ی امور بندگان.
رهنمود حدیث:
بیان فضیلت این ورد مبارک که بر گرفته از این آیه است: ﴿ٱلَّذِینَ قَالَ لَهُمُ ٱلنَّاسُ إِنَّ ٱلنَّاسَ قَدۡ جَمَعُواْ لَکُمۡ فَٱخۡشَوۡهُمۡ فَزَادَهُمۡ إِیمَٰنٗا وَقَالُواْ حَسۡبُنَا ٱللَّهُ وَنِعۡمَ ٱلۡوَکِیلُ١٧٣﴾ [آل عمران: 173]. «کسانی که مردم به آنها گفتند: دشمن علیه شما گرد آمده است از آنان بترسید؟ ایمان‌شان افزوده شد و گفتند: الله برای ما کافی است و او بهترین یار و مددکار است».
ابراهیم پیامبر وقتی که در آتش انداخته شد همین را گفت و هنگامی که محمد ص را از گردهمایی دشمنان ترسانیدند، همین را بر زبان آورد. و این جریان وقتی اتفاق افتاد که رسول اکرم ص، یارانش را برای شرکت در غزوه «حمراء الاسد» فرا خواند و آنها در حالی که تازه از جنگ احد برگشته، خسته، زخمی و عزادار بودند به دعوت پیامبر لبیک گفتند و عازم نبرد شدند. الله نیز آنها را کمک کرد و در دل دشمنان‌شان رعب و وحشت انداخت و پیامبر و یارانش بدون این‌که نبردی رخ دهد باز گشتند.
فوائد حدیث:
1-شناخت مقام والای اصحاب پیامبر که در یاری دین الله همه چیز را در طبق اخلاص گذاشتند.
2-الله طبق گمان بنده و میزان توکل وی از او حمایت خواهد کرد و به کمکش خواهد شتافت.
122- «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ الْعَظِیْمُ الْـحَلِیْمُ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیْمِ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ رَبُّ السَّمَوَاتِ وَرَبُّ اْلأَرْضِ وَرَبُّ الْعَرْشِ الْکَرِیْمُ»([1]).
«هیچ معبود بحقی جز الله بزرگ و بردبار که پروردگار عرش بزرگ و پروردگار آسمان‌ها و زمین و عرش گرامى است، وجود ندارد».
معنی کلمات حدیث:
الْـحَلِیْمُ: بردبار، کسی که با وجود قدرت مؤاخذه را به تاخیر می‌اندازد.
رهنمود حدیث:
این حدیث بیان‌گر این مطلب است که رسول اکرم ص در همه حالات به الله متعال پناه می‌جست. معمولا ایشان وقتی مشکلی پیش می‌آمد این دعا را می‌خواند. دعایی که با بیان توحید و یگانگی الله و دو صفت عظمت و حلم آغاز می‌شود. یعنی الله متعال بقدری عظیم است که هیچ کاری بر او دشوار نیست و از آنجا که نسبت به بندگانش بردبار است، غم و اندوه آنان را فورا برطرف می‌سازد. سپس با اقرار به ربوبیت الله به‌ویژه این که رب و صاحب عرش عظیم و صاحب آسمان‌ها و زمین و همه موجودات است به ستایش او پرداخت.
فوائد حدیث:
1- کسی که در پی تحقق توحید باشد، قلبش جز به یاد الله متعال به کسی و چیزی جز او وابسته نخواهد بود.
2- اثبات صفت حلم و بردباری برای الله متعال بیان‌گر میزان گستردگی رحمت وی نسبت به همه مخلوقاتش می‌باشد.
1- شناخت اسما و صفات الهی باعث نزدیکی بیشتر بنده با آفریدگارش می‌شود.
2- تسبیح و ستایش الله متعال از اسباب رفع مشکلات و غم و اندوه می‌باشد چنان که خود میفرماید: ﴿فَلَوۡلَآ أَنَّهُۥ کَانَ مِنَ ٱلۡمُسَبِّحِینَ١٤٣ لَلَبِثَ فِی بَطۡنِهِۦٓ إِلَىٰ یَوۡمِ یُبۡعَثُونَ١٤٤﴾ [الصافات: 143-144].
ترجمه: «و اگر از تسبیح‌کنندگان نبود به طور قطع تا روزی که (همه) برانگیخته می‌شوند، در شکم ماهی می‌ماند».
123- «اَللهم رَحْمَتَکَ أَرْجُو فَلاَ تَکِلْنِیْ إِلَى نَفْسِیْ طَرْفَةَ عَیْنٍ، وَأَصْلِحْ لِیْ شَأْنِیْ کُلَّهُ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ»([2]).
«اى الله! به رحمت تو امیدوارم، مرا به اندازه‌ى یک چشم به هم زدن به حال خودم وامگذار و تمام امورم را اصلاح کن، جز تو معبود بحقی وجود ندارد».
معنی کلمات حدیث:
لاَ تَکِلْنِیْ: رهایم نکن.
طَرْفَةَ عَیْنٍ: چشم به هم زدن.
رهنمود حدیث:
رسول اکرم ص گفتن این دعا را هنگام مواجه شدن با مشکلات توصیه نمود و آنرا «دعای مکروب» (غم و اندوه) نامیده است.
از این دعا چنین درس می‌گیریم که انسان مسلمان هنگام مواجه شدن با ناملایمات زندگی امیدش را به الله متعال از دست نمی‌دهد بلکه به رحمت او متوسل می‌شود و می‌گوید: اَللهم رَحْمَتَکَ أَرْجُو… و امر خویش را به آفریدگارش می‌سپارد و از ایشان می‌خواهد که او را لحظه‌ای به حال خودش رها نسازد و با این کار به قدری از روحیه بالایی برخوردار می‌شود که می‌گوید: « وَأَصْلِحْ لِیْ شَأْنِیْ کُلَّهُ…». «بار الها همه کارهای مرا اصلاح نما».
فوائد حدیث:
1- مسلمان واقعی، به قضای الهی راضی است، چه شیرین باشد و چه تلخ.
2- اعتماد به الله متعال باعث دفع وسوسه‌های شیطانی و دفع نا امیدی از رحمت الله می‌شود.
3- چاره اندیشی الله متعال برای بنده بهتر از چاره اندیشی خود بنده است.
124- ﴿لَّآ إِلَٰهَ إِلَّآ أَنتَ سُبۡحَٰنَکَ إِنِّی کُنتُ مِنَ ٱلظَّٰلِمِینَ﴾([3]).
«هیچ معبود بحقی جز تو وجود ندارد، پاک و منزّهى و من از زمره‌ى ستمکاران بودم».
رهنمود حدیث:
رسول اکرم ص در مورد این دعا فرمود: دعای ذالنون پیامبر، یعنی یونس÷ است که در شکم ماهی آن را خواند.
همچنین فرمود: هر انسان مسلمانی این دعا را بخواند الله متعال حاجتش را برآورده خواهد ساخت البته بستگی به ایمان، یقین و توکل خواننده دارد.
فوائد حدیث:
1- بیان اهمیت یقین و توکل بر الله متعال که اینها جزو اعمال قلب به شمار می‌روند.
2- اقرار به کمال الوهیت الله متعال با اعتراف به کوتاهی عملکرد خویش در طاعت الله، بیان‌گر صداقت بنده است.
3- مژده به وقوع گشایش با پناه بردن صادقانه به الله متعال و استمداد از وی چنان‌که برای یونس ÷ به وقوع پیوست.
125- «اللهُ اللهُ رَبِّیْ لاَ أُشْرِکُ بِهِ شَیْئًا»([4]).
«الله، الله پروردگار من است و هیچ چیزى را با او شریک قرار نمى‌دهم».
رهنمود حدیث:
این دعا را رسول اکرم ص به اسما دختر عمیس ل آموزش داد تا هنگام مصیبت و مشکلات آن را بخواند. اسما نیز آن را به فرزندش عبدالله بن جعفر آموزش داد که این بیان‌گر حسن تربیت یک فرزند بر اساس سنت نبوی از طرف یک مادر مؤمن است.
فوائد حدیث:
1- میزان شیفتگی گذشتگان نیک در فراگیری علم و عمل و نشر آن.
2- اعلام انزجار از انواع شرک بزرگ و کوچک.
3- توسل به الله متعال با ابراز توحید جهت دفع غم و اندوه و مصیبت.
120- «اَللهم إِنِّیْ عَبْدُکَ، اِبْنُ عَبْدِکَ، اِبْنُ أَمَتِکَ، نَاصِیَتِیْ بِیَدِکَ، مَاضٍ فِیَّ حُکْمُکَ، عَدْلٌ فِیَّ قَضَاؤُکَ، أَسْأَلُکَ بِکُلِّ اسْمٍ هُوَ لَکَ، سَمَّیْتَ بِهِ نَفْسَکَ، أَوْ أَنْزَلْتَهُ فِیْ کِتَابِکَ، أَوْ عَلَّمْتَهُ أَحَدًا مِنْ خَلْقِکَ، أَوِ اسْتَأْثَرْتَ بِهِ فِیْ عِلْمِ الْغَیْبِ عِنْدَکَ، أَنْ تَجْعَلَ الْقُرْآنَ رَبِیْعَ قَلْبِیْ، وَنُوْرَ صَدْرِیْ، وَجَلاَءَ حُزْنِیْ، وَذَهَابَ هَمِّیْ»([1]).
ترجمه: «الهى! من بنده‌ى تو و فرزند بنده و کنیز تو هستم، پیشانى من (زمامم) در دست تو است، فرمان تو در حق من نافذ، فیصله‌ات در حق من عین عدالت است. الهى! من به‌وسیله‌ى هر اسمى که خـود را بـا آن مسمّى کرده‌اى، یـا در کتابت نازل کرده‌اى، یا به یکى از مخلوقاتت تعلیم داده‌اى، یا ترجیح داده‌اى که نزد تو در علم غیب بماند، از تو مسألت مى‌نمایم که قرآن را بهار دل، نور سینه، برطرف کننده‌ى غم و اندوه من بگردانى».
معنی کلمات حدیث:
نَاصِیَتِیْ: پیشانی‌ام یعنی همه امورم.
عَدْلٌ: حق، انصاف.
اسْتَأْثَرْتَ: ترجیح داده‌ای که نزد خودت محفوظ بماند.
رَبِیْعَ قَلْبِیْ: بهار دلم.
رهنمود حدیث:
این دعا بیان‌گر رضا به قضای الهی و تسلیم در برابر اوامر اوست انسان مسلمان در معرض ناملایمات زندگی قرار می‌گیرد ولی به ستوه در نمی‌آید و لب به شکوه نمی‌گشاید به‌خاطر این که می‌داند امتحان و آزمایش جزو سنت‌های الهی است و دنیا جای خوش گذرانی نیست همان گونه که بهترین بندگان الله یعنی پیامبران و اولیاء الهی در این دنیا رنگ خوشگذرانی و رفاه را ندیدند. بنابراین رسول اکرم ص دعای فوق را به ما آموزش داد تا بعد از سپردن امور خویش به الله متوسل به پروردگار خویش شویم و این نوع توسل جزو توسل‌های مشروعی است که الله آن را دوست دارد و می‌پسندد. همچنین این دعا بیان‌گر نکته بسیار مفید دیگری است و آن این که تلاوت قرآن و اندیشیدن در آیاتش از بزرگترین و سایل دفع غم و اندوه بشمار می‌آید.
فوائد حدیث:
1- خواندن این دعا با صداقت و اخلاص باعث زدوده شدن غم و اندوه می‌گردد.
2- الله متعال نام‌هایی نیز دارد که هیچ کس از بندگانش آنها را نمی‌داند.
3- سعادت حقیقی با بندگی الله متعال و پیروی از دینش متحقق خواهد شد.
4- اقرار به بندگی الله.
5- بنده مالک نفع و ضرر خویش نیست.
121- «اَللهم إِنِّیْ أَعُوْذُ بِکَ مِنَ الْـهَمِّ وَالْـحَزَنِ، وَالْعَجْزِ وَالْکَسَلِ، وَالْبُخْلِ وَالـْجُبْنِ، وَضَلَعِ الدَّیْنِ وَغَلَبَةِ الرِّجَالِ»([2]).
«بارالها! من از غم و اندوه، و ناتوانى و سستى، بخل و ترس، سنگینى وام، و غلبه‌ى مردان، به تو پناه مى‌برم».
معنی کلمات حدیث:
اَللهم: آنچه در حال حاضر فکر انسان را به خود مشغول دارد.
الْـحَزَنِ: آنچه در گذشته فکر انسان را مشغول داشته.
ضَلَعِ الدَّیْنِ: سنگینی وام.
غَلَبَةِ الرِّجَالِ: چیرگی مردان و قوه قهریه‌شان.
رهنمود حدیث:
این دعا نیز از دعاهای جامع و فراگیری است که طبق قول راوی حدیث؛ انس بن مالک؛ رسول اکرم ص خیلی زیاد این ورد را بر زبان می‌آورد. در این دعا از هر آن چیزی که باعث غم و اندوه برای انسان می‌شود به الله پناه خواسته شده است. چرا که این گونه موارد باعث مشغولیت فکری و ضعف و کسالت جسمی می‌شود و انسان را در طلب روزی حلال و همچنین انجام عبادات، فاقد نیرو می‌کند و این امر منجر به بخل، خودداری از انفاق و بزدلی که جزو بدترین خصلت‌ها هستند می‌شود.
و در پایان از ورشکستگی مالی و مدیون شدن و از چیرگی مردان که همان صاحبان دین هستند به الله پناه خواسته است که همه اینها نتیجه همان ضعف و ناتوانی است چه بسا انسان از کسی مالی قرض می‌گیرد سپس نمی‌تواند برگرداند و قرض دهنده عرصه را بر او تنگ و زندگی را به کامش تلخ می‌گرداند.
فوائد حدیث:
1- پیوسته دعا کردن یکی از اسباب دفع بلا و مصیبت است.
2- ناتوانی در پرداخت دیون باعث از دست دادن روحیه فرد می‌شود.
3- رهایی قلب از ترس و بزدلی و تندرستی تن از ضعف و تنبلی جزو اسباب موفقیت به شمار می‌روند.
119- رسول اکرم ص در نماز وتر سوره‌های ﴿سَبِّحِ ٱسۡمَ رَبِّکَ ٱلۡأَعۡلَى﴾ و ﴿قُلۡ یَٰٓأَیُّهَا ٱلۡکَٰفِرُونَ﴾ و ﴿قُلۡ هُوَ ٱللَّهُ أَحَدٌ﴾ را می‌خواند و بعد از سلام کردن این ذکر را سه بار بر زبان می‌آورد:
«سُبْحَانَ الْـمَلِکِ الْقُدُّوْسِ» [رَبِّ الْـمَلاَئِکَةِ وَالرُّوْحِ] بار سوم با صداى بلند و کشیده می‌خواند([1]).
رهنمود حدیث:
خواندن این ورد بعد از نماز وتر مستحب می‌باشد و از جمله اذکاری است که به نماز وتر اختصاص دارد و بیان‌گر پاکی الله متعال از هر عیب و نقص می‌باشد.
فوائد حدیث:
1- شناخت الله با نام‌ها و صفاتش جزو اهداف بلند دین مبین اسلام است.
2- تداوم ستایش الله به وسیله صفات عالی مقامش.
[1]- نسائی 3/244 ودار قطنی (2/31) وغیره، و بین دو کروشه از دارقطنى است و سندش صحیح است. نگا: کتاب زاد المعاد تحقیق شعیب الأرناؤوط و عبد القادر الأرناؤوط (1/337).