سبک زندگی و روابط مورچه‌ها

سبک زندگی و روابط مورچه‌ها

به این آیه از قرآن توجه کنید:

﴿حَتَّىٰٓ إِذَآ أَتَوۡاْ عَلَىٰ وَادِ ٱلنَّمۡلِ قَالَتۡ نَمۡلَةٞ یَٰٓأَیُّهَا ٱلنَّمۡلُ ٱدۡخُلُواْ مَسَٰکِنَکُمۡ لَا یَحۡطِمَنَّکُمۡ سُلَیۡمَٰنُ وَجُنُودُهُۥ وَهُمۡ لَا یَشۡعُرُونَ١٨﴾ [النمل: 18].

«لشکریان سلیمان از جن و انس و پرنده، برای او گردآوری گشتند و همه‌ی آنان به یکدیگر ملحق و در نزد هم نگاه داشته شدند. (آنگاه حرکت کردند) تا رسیدند به دره‌ی مورچگان، مورچه‌ای گفت: ای مورچگان! به لانه‌های خود بروید، تا سلیمان و لشکریانش بدون این که متوجه باشند، شما را پایمال نکنند».

در گذشته ممکن است بسیاری از مردم قرآن را به استهزاء می‌گرفتند و اینگونه می‌پنداشتند که قرآن کتاب افسانه‌ی جن و پری است که در آن مورچه‌ها با همدیگر صحبت می‌کنند و پیام‌های پیچیده‌ای را رد و بدل می‌کنند. به تازگی پژوهش‌ها، حقایق بسیاری را در مورد سبک زندگی مورچه‌ها به ما نشان داده است که هیچ کدام از آنان پیشتر برای بشریت شناخته شده نبوده‌اند. تحقیقات نشان داده است که مورچه‌ها، حیوانات یا حشراتی هستند که از لحاظ سبک زندگی نزدیک‌ترین شباهت را با انسان دارند. این حقیقت می‌تواند، در یافته‌های زیر راجع به مورچه‌ها مشاهده شود.

الف) مورچه‌ها مرده‌هایشان را به شیوه‌ای شبیه به انسان‌ها دفن می‌کنند.

ب) مورچه‌ها دارای سیستم تقسیم کار پیچیده‌ای هستند که به موجب آن مورچه‌ها دارای رییس، ناظر، سرکارگر و غیره هستند.

ج) هر از چند گاهی مورچه‌ها برای گپ‌زدن به دیدن یکدیگر می‌روند.

د) مورچه‌ها برای ارتباط با یکدیگر از متد پیشرفته‌ای استفاده می‌کنند.

ه) مورچه‌ها بازارهای منظمی دارند که در آن کالاهایشان را مبادله می‌کنند.

و) مورچه‌ها در زمستان دانه‌ها را برای مدتی طولانی ذخیره می‌کنند و اگر دانه شروع به جوانه‌زدن کند، ریشه‌هایش را می‌برند گویی که دریافته‌اند اگر آن را به حال خود رها کنند که رشد کند، فاسد خواهد شد. اگر دانه‌های انبار شده‌هایشان به سبب باران خیس شود، دانه‌ها را برای خشک‌شدن بیرون می‌آورند و در جلوی آفتاب قرار می‌دهند و هرگاه که خشک شد، آن‌ها را به کلنی برمی‌گردانند، مثل این که فهمیده‌اند که رطوبت سبب تحریک سیستم ریشه می‌شود و به پوشیده‌شدن دانه می‌انجامد.

تار عنکبوت؛ خانه‌ای سست

تار عنکبوت؛ خانه‌ای سست

قرآن در سوره‌ی عنکبوت می‌فرماید:

﴿مَثَلُ ٱلَّذِینَ ٱتَّخَذُواْ مِن دُونِ ٱللَّهِ أَوۡلِیَآءَ کَمَثَلِ ٱلۡعَنکَبُوتِ ٱتَّخَذَتۡ بَیۡتٗاۖ وَإِنَّ أَوۡهَنَ ٱلۡبُیُوتِ لَبَیۡتُ ٱلۡعَنکَبُوتِۚ لَوۡ کَانُواْ یَعۡلَمُونَ٤١﴾ [العنکبوت: 41].

«کار کسانی که جز خدا، (اشخاص و اصنام و اشیائی را به دوستی برگرفته‌اند، و از میان آفریدگان، برای خود) سرپرستانی برگزیده‌اند، همچون کار عنکبوت است که (برای حفظ خود از تارهای ناچیز) خانه‌ای برگزیده است (بدون دیوار و سقف و در و پیکری که وی را از گزند باد و باران و حوادث دیگر در امان دارد). بی‌گمان سست‌ترین خانه‌ها خانه و کاشانه‌ی عنکبوت است، اگر (آنان از سستی معبودها و پایگاه‌هائی که غیر از خدا برگزیده‌اند، باخبر بودند، به خوبی) می‌دانستند (که در اصل بر تار عنکبوت تکیه زده‌اند)».

در این آیه، علاوه بر توصیف فیزیکی سست و ضعیف‌بودن و ظرافت تار عنکبوت[1]، بر رابطه‌ی سست بین خانواده‌ی عنکبوت نیز تاکید می‌کند، رابطه‌ای که در آن گاهی عنکبوت ماده جفت خود، عنکبوت نر را می‌کشد.

---

^[1]- نکته‌ی ظریفی در این آیه وجود دارد و آن این که اکثر دانشمندان علم لغت عربی، کلمه‌ی عنکبوت را کلمه‌ای مذکر می‌دانند، چون هیچیک از علائم تأنیث مانند: (الف مقصوره: ی، الف ممدوده: اء، ناء مربوطه: ة) را ندارد، اما در این آیه برای عنکبوت فعل مونث (اتخذت) به کار برده شده است، چه چیزی می‌تواند دلیل این کار باشد؟ تحقیقات گسترده‌ی صورت گرفته در مورد حشرات، حاکی از آن است که عنکبوت ماده مسئول ساختن تار است و عنکبوت نر بعد از بلوغ فقط به دنبال جفتیابی است و هرگز خانه‌ای درست نمی‌کند. wiki.answers.com مترجم.

زنبور عسل

زنبور عسل

﴿وَأَوۡحَىٰ رَبُّکَ إِلَى ٱلنَّحۡلِ أَنِ ٱتَّخِذِی مِنَ ٱلۡجِبَالِ بُیُوتٗا وَمِنَ ٱلشَّجَرِ وَمِمَّا یَعۡرِشُونَ٦٨ ثُمَّ کُلِی مِن کُلِّ ٱلثَّمَرَٰتِ فَٱسۡلُکِی سُبُلَ رَبِّکِ ذُلُلٗاۚ یَخۡرُجُ مِنۢ بُطُونِهَا شَرَابٞ مُّخۡتَلِفٌ أَلۡوَٰنُهُۥ فِیهِ شِفَآءٞ لِّلنَّاسِۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَأٓیَةٗ لِّقَوۡمٖ یَتَفَکَّرُونَ٦٩﴾ [النحل: 68-69].

«پروردگارت به زنبوران عسل (راه زندگی و طرز معیشت را) الهام کرد (و بدان گونه که تنها خود می‌داند به دل‌شان انداخت) که از کوه‌ها و درخت‌ها و داربست‌هایی که مردمان می‌سازند، خانه‌هایی برگزینید. سپس (ما به آن‌ها الهام کردیم که) از همه‌ی میوه‌ها بخورید و راه‌هایی را بپیمایید که خدا برای شما تعیین کرده است و کاملاً (دقیق و) در اختیارند. از درون زنبور عسل، مایعی بیرون می‌تراود که رنگ‌های مختلفی دارد. در این (مایع رنگارنگ) بهبودی مردمان نهفته است. بی‌گمان در این (برنامه‌ی زندگی زنبوران عسل و ارمغانی که آن‌ها به انسان‌ها تقدیم می‌دارند که هم غذا و هم شفا است) نشانه‌ی روشنی (از عظمت و قدرت پروردگار) است برای کسانی که (درباره‌ی پدیده‌ها) می‌اندیشند (و رازها و رمزهای زندگی آفریدگان از جمله جانوران را پیش چشم می‌دارند)».

ون- فریچ[1] در سال 1973 به خاطر پژوهش‌هایش در مورد رفتار و ارتباطات زنبورها موفق به گرفتن جایزه‌ی نوبل شد. هر زنبور بعد از پیدا کردن گل یا باغچه‌ای جدید، به کندو برمی‌گردد و در مورد مسیر دقیق و نقشه‌ی آن جا به دیگر زنبورها اطلاع می‌دهد، این کار زنبورها به رقص زنبور[2] مشهور است. معنی حرکات این حشره که در حقیقت راهی برای مخابره کردن اطلاعات بین زنبورهای کارگر است، به طور عملی و توسط عکاسی و دیگر انواع متدها کشف شده است.

در آیه‌ی بالا قرآن بیان می‌کند که چگونه زنبور با مهارت خود، مسیرهای مشخص شده‌ی پروردگارش را می‌یابد. زنبور کارگر یا زنبور سرباز، ماده است، در سوره‌ی نحل آیه‌ی 68 و 69 جنسیت به کار رفته برای زنبور، مونث است، (فاسلکی، کلی) بدین معنی که آن دسته از زنبورهایی که برای جمع‌آوری غذا کندوی‌شان را ترک می‌کنند، زنبور ماده هستند، به عبارتی دیگر زنبور کارگر یا سرباز، ماده است.

در نمایشنامه‌ی هنری چهارم شکسپیر، بعضی از شخصیت‌ها در مورد زنبور سخن می‌گویند که زنبورها سرباز هستند و یک پادشاه دارند، این همان چیزی است که مردم زمان شکسپیر درباره‌ی زنبورها فکر می‌کردند. آن‌ها فکر می‌کردند که زنبورهای کارگر نر هستند و به کندو باز می‌گردند و باید جواب‌گوی زنبور پادشاه باشند. و در هر حال این صحیح نیست، زنبورهای کارگر ماده هستند و جوابگوی زنبور پادشاه نیستند. بلکه جوابگوی زنبور ملکه هستند. اما این اطلاعات تنها توسط پژوهش‌های مدرنی کشف شده است که در 300 سال اخیر انجام شده است.

---

^[1]- Von- Frisch

^[2]- Bee Dance

پرواز پرندگان

پرواز پرندگان

قرآن در مورد پرواز پرندگان می‌فرماید:

﴿أَلَمۡ یَرَوۡاْ إِلَى ٱلطَّیۡرِ مُسَخَّرَٰتٖ فِی جَوِّ ٱلسَّمَآءِ مَا یُمۡسِکُهُنَّ إِلَّا ٱللَّهُۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَأٓیَٰتٖ لِّقَوۡمٖ یُؤۡمِنُونَ٧٩﴾ [النحل: 79].

«مگر پرندگان را نمی‌بینند که در فضای آسمان رام و فرمانبردارند و کسی جز خدا آن‌ها را نگاه نمی‌دارد (و خواص فیزیکی خاص را در اندام پرندگان و قابلیت پرواز را در فضا ایجاد نمی‌سازد). واقعاً در این (امکان پرواز به هوا و جولان در فضا) نشانه‌هایی (از عظمت و قدرت خدا) برای کسانی است که (به چیزهائی که پیغمبران به ارمغان آورده‌اند) ایمان دارند».

مشابه به این، پیامی دیگر در قرآن تکرار شده است:

﴿أَوَ لَمۡ یَرَوۡاْ إِلَى ٱلطَّیۡرِ فَوۡقَهُمۡ صَٰٓفَّٰتٖ وَیَقۡبِضۡنَۚ مَا یُمۡسِکُهُنَّ إِلَّا ٱلرَّحۡمَٰنُۚ إِنَّهُۥ بِکُلِّ شَیۡءِۢ بَصِیرٌ١٩﴾ [الملک: 19].

«آیا پرندگانی را نگاه نکرده‌اند که بالای سر آنان (در پروازند و) گاهی بال‌های خود را گسترده و گاهی جمع می‌کنند؟! جز خداوند مهربان کسی آن‌ها را (بر فراز آسمان) نگاه نمی‌دارد، چرا که او هر چیزی را می‌بیند (و می‌داند هر آفریده‌ای برای ادامه‌ی زندگی خود نیازمند چیست)».

واژه‌ی عربی «أمسَک» به صورت تحت الفظی به معنی قاپیدن و نگه داشتن است و بیانگر آن است که الله با قدرت خود، پرندگان را در آسمان نگه می‌دارد. این آیات بر وابستگی شدید رفتار پرندگان به نظم الهی تاکید می‌کند.

داده‌های نوین علمی درجه‌ی دقتی را که گونه‌های مخصوصی از پرندگان با توجه به برنامه‌ی حرکت‌شان کسب کرده‌اند، نشان داده است. تنها وجود برنامه‌ی مهاجرتی بر روی کدهای ژنتیکی پرندگان است که می‌تواند سفرهای دراز و پیچیده‌ی پرندگان بسیار جوانی را توجیه کند که بدون هرگونه تجربه‌ی پیشین و یا راهنمایی قادر هستند سفرشان را با موفقیت به پایان برسانند. همچنین این پرندگان قادرند که با داده‌هایی معین به همان نقطه‌ی عزیمت خود بازگردند.

پرفسور هامبورگر[1] در کتاب خود «قدرت و ظرافت»[2] مثال پرنده‌ای را می‌آورد که در اقیانوس آرام زندگی می‌کند. این پرنده‌ها 15000 مایل (24140km) را به صورت 8 پرواز می‌کنند. این سفر حدود 6 ماه به طول می‌انجامد و با بیشینه‌ی یک هفته تاخیر به همان نقطه‌ی عزیمت خود برمی‌گردند. دستور العمل بسیار پیچیده‌ی چنین سفری باید در سلول‌های عصبی پرندگان ذخیره شده باشد، این پرندگان کاملاً برنامه‌ریزی شده‌اند، جای خود دارد که ما نیز در هویت برنامه‌ریز آن‌ها تامل کنیم.

---

^[1]- Prof. Hamburger

^[2]- Power and Fragility

زیست اجتماعی حیوانات و پرندگان

زیست اجتماعی حیوانات و پرندگان

﴿وَمَا مِن دَآبَّةٖ فِی ٱلۡأَرۡضِ وَلَا طَٰٓئِرٖ یَطِیرُ بِجَنَاحَیۡهِ إِلَّآ أُمَمٌ أَمۡثَالُکُمۚ مَّا فَرَّطۡنَا فِی ٱلۡکِتَٰبِ مِن شَیۡءٖۚ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّهِمۡ یُحۡشَرُونَ٣٨﴾ [الأنعام: 38].

«(یکی از دلایل قوی قدرت خدا و حکمت و رحمتش این است که او همه چیز را آفریده است) و هیچ جنبنده‌ای در زمین و هیچ پرنده‌ای که با دو بال خود پرواز می‌کند وجود ندارد، مگر این که گروه‌هایی همچون شمایند (و هر یک دارای خصائص و ممیزات و نظام حیات خاص خود می‌باشند). در کتاب (کاینات) هیچ چیز را فروگذار نکرده‌ایم (و همه چیز را ضبط و به همه چیز پرداخته‌ایم. بگذار تکذیب‌کنندگان هرچه می‌خواهند بکنند) پس (از گذشت این چند روزه‌ی زندگی دنیوی) آنان (همراه همه‌ی گروه‌ها و دسته‌های حیوانات موجود) در پیشگاه پروردگارشان جمع آورده می‌شوند (و به حساب و کتاب‌شان می‌رسیم)».

پژوهش‌ها اثبات کرده است که حیوانات و پرندگان نیز به صورت اجتماعی زندگی می‌کنند، بدین معنی که هماهنگ با یکدیگر کار و زندگی می‌کنند.