یادآوری چند نکته برای
حجّاج
و زائران سرزمین وحی
1- چون دعا کلید استجابت عبادات، و کیمای دفع بلا و کلید گنج‌های ظاهری و معنوی و موجب خشنودی خداوند است، از این رو حجّاج محترم و زائران سرزمین وحی باید این ایام بزرگ و ملکوتی حج و عمره را غنیمت شمارند و تمام توان و قدرت خویش را در خواندن ذکر و دعا و قرائت قرآن به کار گیرند و انواع دعاها و اذکار را که خیر دنیا و آخرت را در بر دارند بخوانند و برای خود و پدر و مادر و خویشاوندان و اساتید و همراهان و دوستان و تمام مسلمانان و مؤمنان دعا کنند، و بکوشند تا همۀ وقت خود را در این موقف بزرگ و این حالت ملکوتی شگفت به دعا و ذکر و استغفار گذرانیده و لحظه‌ای را غفلت نورزند، زیرا این ایام برخلاف روزهای دیگر سال است که اگر از دست رفت، بازیافتنش ممکن نیست، زیرا چه بسا که این ایام در عمرش دیگر هیچ بار تکرار نشود، و این اولین و آخرین فرصت در زندگی‌اش باشد.
2- دعاهای این مجموعه برگرفته شده از آیات قرآنی و احادیث نبوی، و آثار صحابه و دعاهای اسلاف و بزرگان دینی، و کتابهای معتبر فقهی و حدیثی است که در مناسبتهای حج و عمره نقل شده‌اند.
3- اگر شخصی نتواند این دعاها را حفظ نماید، می‌تواند از روی کتاب آنها را بخواند، و اگر این نیز برایش ممکن نبود، می‌تواند مضمونی که در ترجمۀ آنها نوشته شده، به زبان اداء نماید.
4- مجموعۀ دعاهای حاضر، نگارش، ترجمه و برگزیده‌ای از معروفترین دعاهای فرهنگ غنی اسلامی است. نظر به اهمیت و نقش دعا در زندگی روحی انسان، و انسی که مردم ما با ادعیۀ اسلامی دارند، این کتاب تدوین شده است، و به صورتی که می‌نگرید ساماندهی و آمادۀ تقدیم به دوست‌داران الهی و عارفانه دلسوخته گردیده است.
در هر صورت توسل جستن انسان به این دعاها توأم با اخلاص و عمل و اعتقاد و توجه قلبی، موجب کمال حج و عمرۀ شخص حاجی بوده و گشایندۀ مشکلات و برآورندۀ حاجات فردی و اجتماعی، دنیوی و اخروی، مادی و معنوی، سیاسی و نظامی، فرهنگی و اقتصادی، عبادی و خانوادگی، اخلاقی و عرفانی و... است.
5- از حُجّاج و زائران محترم خواهانیم تا در سرزمین وحی و در حرمین شریفین (مکۀ مکرمه، و مدینۀ منوره)، نویسنده و ناشر را نیز از دعای خیر خویش فراموش نکنند. به امید آنکه خداوند متعال این خدمت ناچیز را بپذیرد و موجب پاداش اخروی نویسنده، ناشر و تمام مسلمانان جهان قرار دهد.
می‌تواند که دهد اشک مرا حُسن قبول
آنـکه دُر سـاخته است قطرۀ بارانی را فیض محمد بلوچ
29/1/1388 خورشیدی
از ابوهریره س روایت است: از پیامبر ج شنیدم که می‌فرمود:
«مَنْ حَجَّ لِلّهِ ﻷ فَلَمْ یَرْفُثْ ولَمْ یَفْسُقْ، رَجَعَ کَیَوْمٍ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ». [بخاری و مسلم].
ترجمه: «هر کس برای رضای خدای عز و جل حج کند (و هنگام احرام) از آمیزش و امور شهوانی با همسرش پرهیز نماید و معصیت و گناه نکند، زمانی که از حج باز می‌گردد مانند روزی است که مادرش او را زاییده است».
از ابوهریره س روایت است که پیامبر ج فرمود:
«اَلْعُمْرَةُ إِلَی الْعُمْرَةِ کَفّارَةٌ لِمٰا بَیْنَهُمٰا، والْحَجُّ الْمَبْرُوْرُ لَیْسَ لَهُ جَزٰاءٌ إِلَّا الْجَنَّةُ» [بخاری، مسلم، ترمذی، ابن ماجه].
ترجمه: «عمره تا عمره کفارة گناهان بین آن دو است، و حج مقبول (که در آن گناه نباشد) جز بهشت پاداشی ندارد».
از ابن عمر س روایت است که پیامبر ج فرمود:
«اَلْغٰازِیْ فِیْ سَبِیْلِ اللهِ، والْحٰاجُّ والْمُعْتَمِرُ، وفْدُ اللهِ، دَعٰاهُمْ فَأٔجٰابُوْهُ، وسَأٔلُوْهُ فَأٔعْطٰاهُمْ» [ابن ماجه].
ترجمه: «مجاهد در راه خدا و کسی که به حج و عمره برود، هیئت و نمایندگان خدا هستند، خدا آنان را به عبادت خود فرا خوانده و آنها اجابت کرده‌اند، و آنها از خداوند متعال نیازمندیهای خویش را خواسته‌اند و خدا هم به آنان عطا کرده است».
1- قرآن کریم.
2- ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، 240- 327ق .، «الجرح والتعدیل» بتحقیق مصطفی عبدالقادر عطاء، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1422ق.
3- ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، 733- 852ق .، «تهذیب التهذیب فی رجال الحدیث» بتحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی بن معوض، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1425ق.
4- ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، 733- 852ق .، «فتح الباری بشرح صحیح البخاری» بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1408ق.
5- ابن حجر هیثمی، احمد بن محمد، 909- 974ق .، «مناقب امام اعظم» ترجمه عبدالرئوف مخلص، تربت جام، شیخ الاسلام احمد جام، 1377ش
6- ابن حزم، محمد بن ابی بکر، «الاحکام فی اصول الاحکام»، بیروت، مکتبة المعارف، 1342 ق.
7- ابن عابدین، محمد امین، «رد المحتار علی الدر المختار»، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1998 م.
8- ابن عبدالبر، ابوعمر یوسف، «جامع بیان العلم وفضله»، کویت، دار احیاء التراث الاسلامی، 2000 م.
9- ابن کثیر دمشقی، ابوالفداء اسماعیل، «البدایة والنهایة»، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1997 م.
10- ابوزهره، محمد، «ابوحنیفة حیاته وعصره، آراؤه وفقهه»، قاهره، دار الفکر العربی، بی تا.
11- ابویوسف، یعقوب بن ابراهیم، «الرد علی سیر الاوزاعی»، کراچی، ادارة القرآن العلوم الاسلامیة، 1421 ق.
12- احمدیان، عبدالله، «حدیث شناسی»، تهران، نشر احسان، 1376 ش.
13- بخاری، محمد بن اسماعیل، «الجامع الصحیح»، بیروت، دارالقلم، 1987 م.
14- بدرالعینی، محمودبن احمد، 762- 855ق .، «عمدة القاری شرح صحیح البخاری» بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1424ق.
15- بغدادی، ابوبکر احمد بن علی الخطیب، «تاریخ بغداد»، مدینه، المکتبة السلفیة، بی تا.
16- پاکتچی، احمد، «ابوحنیفه» دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، 1372 ش.
17- تهان، محمود، «درآمدی بر علوم حدیث»، ترجمه: فیض محمد بلوچ، تربت جام، خواجه عبدالله انصاری، 1389.
18- حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، 1017- 1067ق .، «کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون» دمشق، دار الفکر، 1414ق
19- حارثی، محمد قاسم عبده، «مکانة ابی حنیفة بین المحدثین»، کراچی، ادارة القرآن و العلوم الاسلامیة، 1413 ق.
20- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، 321- 405ق .، «المستدرک علی الصحیحین» بتحقیق محمد مطرجی ،بیروت، دارالفکر، 1422ق
21- حموی، بدر الدین، «المنهل الروی فی مختصر علوم الحدیث النبوی»، دمشق، دار الفکر، 1406 ق.
22- دهلوی، ولی الله بن عبدالرحیم، «حجة الله البالغة»، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1995 م.
23- ذهبی، محمد بن احمد، 673- 748ق .، «تذکرة الحفّاظ» بیروت، دار احیاء التراث‌العربی، [بی‌تا].
24- ذهبی، شمس الدین محمد، «سیر اعلام النبلاء»، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1998 م.
25- زرکلی، خیرالدین، 1893-، 1966«الاعلام» دار العلم للملایین، 2007م.
26- زیدان، عبدالکریم، «الوجیز فی اصول الفقه»، تهران، نشر احسان، 1380 ش.
27- زیلعی، جمال الدین، «نصب الرایة لاحادیث الهدایة»، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1987 م.
28- سباعی، مصطفی، «السنة ومکانتها فی التشریع الاسلامی»، قاهره، دار الاسلام، 1998 م.
29- سرخسی، ابوبکر، «اصول السرخسی»، بیروت، دار المعرفه، بی تا.
30- سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن، «تبییض الصحیفه فی مناقب الامام ابی حنیفه»، کراچی، ادارة القرآن و العلوم الاسلامیة، 1990 م.
31- شاشی، نظام الدین، «اصول الشاشی»، پیشاور، مکتبة علوم اسلامیة، بی تا.
32- شعرانی، عبدالوهاب، «المیزان»، بیروت، عالم الکتب، 1989 م.
33- شیبانی، محمد بن حسن، «الحجة علی اهل المدینة»، بی جا، عالم الکتب، 1983 م.
34- طبرسی، ابومنصور احمد بن علی، «الاحتجاج»، مشهد، نشر مرتضی، 1403 ق.
35- عثمانی، محمدتقی «تکملة فتح الملهم» بتحقیق محمود شاکر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1426ق.
36- عثمانی، ظفر احمد، «اعلاء السنن»، کراچی، ادارة القرآن و العلوم الاسلامیة، بی تا.
37- عثمانی، محمد تقی «مقدمه‌ای بر سیر تاریخی تدوین علم حدیث»، ترجمه: عبدالحمید بزرگ‌زاده، تهران، احسان، 1388.
38- غاوجی، وهبی سلیمان «جلوه‌هایی از زندگی‌نامه امام ابوحنیفه/»، تهران، احسان، 1386.
39- فلانی، صالح بن محمد بن نوح، «ایقاظ همم اولی الابصار»، بیروت، دار المعرفه، بی تا.
40- معارف، مجید «جوامع حدیثی اهل سنت» تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، دانشکده علوم حدیث، 1383.
41- نیشابوری، مسلم بن حجاج، «صحیح المسلم»، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1972 م.
· مصنف ابن أبی شیبة للإامام الحافظ أبی بکر عبدالله بن محمد بن أبی شیبة العبسی (235 ه) إدارة القرآن والعلوم الإسلامیة کراچی پاکستان.
· الجامع الصحیح للإمام أبی عبدالله محمد بن إسماعیل بن ابراهیم الجعفی البخاری (256 ه 869 م) نور محمد أصح المطابع أرام باغ کراچی پاکستان.
· التاریخ الکبیر للإمام أبی عبدالله محمد بن اسماعیل بن ابراهیم الجعفی البخاری (256 ه 869 م) دار الکتب العلمیه بیروت لبنان.
· کتاب الجرح والتعدیل للإمام الحافظ شیخ الاسلام الرازی (327 ه ) مکتبة دارالوفاء للنشر والتوزیع جدة.
· رجال صحیح البخاری المسمی الهدایة والارشاد فی معرفة أهل الثقة والسداد الذین أخرج لهم البخاری فی جامع للإمام أبی نصر أحمد بن محمد بن الحسین البخاری الکلاباذی (323، 398 ه) توزیع دارالباز عباس أحمد الباز مکة المکرمة.
· کتاب الثقات للإمام الحافظ محمد بن حبان بن أحمد أبی حاتم التیمی البستی (354 ه 965 م) دارالفکر بیروت، لبنان.
· کتاب الجمع بین کتابی أبی نصر الکلاباذی وابی بکر الاصفهانی/ فی رجال البخاری ومسلم للامام الحافظ ابی الفضل محمد بن طاهر بن علی المقدسی یعرف بابن القیسرانی الشیبانی (448 - 507 ه) مجلس دائرة المعارف بحیدرآباد دکن هند.
· تهذیب الکمال فی أسماء الرجال للحافظ جمال الدین ابی الحجاج یوسف المزی (654 ه، 742 ه) دار الفکر بیروت، لبنان.
· الطبقات الشافعیة الکبری لتاج الدین ابی نصر عبدالوهاب بن علی بن عبدالکافی السبکی (727-771ه) دار احیا الکتب العربیة فیصل عیسی البابی الحلبی، قاهره.
· تذکرة الحفّاظ للامام ابی عبدالله شمس الدین محمد بن احمد بن عثمان الذهبی (748 ه 1374 م) دار احیا التراث العربی، بیروت، لبنان.
· سیر اعلام النبلا للامام شمس الدین محمد بن احمد بن عثمان الذهبی (748 ه 1374 م) مؤسسة الرسالة، بیروت، لبنان.
· الکاشف فی معرفة من له روایة فی الکتب الستة للامام شمس الدین محمد بن احمد بن عثمان الذهبی (748 ه - 1374 م) دار الکتب الحدیثة، مصر.
· میزان الاعتدال فی نقد الرجال للامام شمس الدین محمد بن ا حمد بن عثمان الذهبی (748 ه - 1374 م) دارالکتب الحدیثة، مصر.
· العبر فی خبر من غبر للامام شمس الدین محمد بن احمد بن عثمان الذهبی (748 ه - 1374 م) دارالکتب العلمیة بیروت، لبنان.
· دول الاسلام فی التاریخ للامام شمس الدین محمد بن احمد بن عثمان الذهبی (748 ه - 1374 م) جمعیة دائرة المعارف العثمانیة بحیدرآباد دکن هند.
· ذکر من یعتمد قوله فی الجرح والتعدیل للامام شمس الدین محمد بن احمد بن عثمان الذهبی (748 ه - 1374 م) مکتب المطبوعات الإسلامیة بحلب.
· الکامل فی ضعفاء الرجال للامام الحافظ ابی احمد عبدالله بن عدی الجرجانی (277 - 365 ه) المکتبة الأثریة شیخوفور پاکستان.
· وفیات الأعیان وأنباء أبناء الزمان لأبی العباس شمس الدین احمد بن محمد بن ابی بکر بن خلکان (608، 681 ه) دار صادر بیروت، لبنان.
· طبقات
الحفّاظ للامام الحافظ الشیخ جلال الدین عبدالرحمن بن ابی بکر السیوطی/ (849، 911 ه)
دار الکتب العلمیة بیروت، لبنان.
· الطبقات الکبری لابن سعد دار بیروت دار صادر بیروت، لبنان.
· خلاصة تذهیب تهذیب الکمال فی اسماء الرجال للامام العلامة الحافظ صفی الدین احمد بن عبدالله الخزرجی الانصاری الطبعة الاولی بالمطبعة الخیریة لما لکها ومدیرها السید عمر حسین الخشاب سنة (1322 ه)
· تاریخ بغداد او مدینة السلام للحافظ ابی بکر احمد بن علی الخطیب البغدادی دار الکتاب العربی بیروت، لبنان.
· تهذیب التهذیب للامام الحافظ شیخ الاسلام شهاب الدین احمد بن علی بن حجر العسقلانی (852 ه) دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
· تقریب التهذیب للامام الحافظ شیخ الاسلام شهاب الدین احمد بن علی بن حجر العسقلانی (852 ه) قدیمی کتب خانه مقابل آرام باغ کراچی، پاکستان.
· لسان المیزان للامام الحافظ شیخ الاسلام شهاب الدین احمد بن علی بن حجر العسقلانی (852 ه) ادارة القرآن والعلوم الاسلامیة کراچی، پاکستان.
· العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین للامام تقی الدین محمد بن احمد الحسنی الفاسی المکی (775، 832 ه ) مؤسسه الرسالة بیروت، لبنان.
· النجوم الزاهرة فی ملوک مصر والقاهرة لجمال الدین ابی المحاسن یوسف بن تغری بردی التابکی المؤسسة المصریة العامة، مصر.
· شذرات الذهب فی أخبار من ذهب للمورخ الفقیه الادیب ابی الفلاح عبدالحی بن العماد الحنبلی (1089 ه) مکتبة القدسی القاهرة.
· عمدة القاری شرح صحیح البخاری للشیخ الامام العلامة بدر الدین ابی محمد محمود بن العینی/ مکتبة رشیدیة سرکی رود کویته پاکستان.
· هدی الساری مقدمة فتح الباری للامام الحافظ شیخ الاسلام شهاب الدین احمد بن علی بن حجر العسقلانی (852 ه ) ادارة الطباعة المنیریة، مصر.
· مقدمة اعلاء السنن للمحدث الناقد ظفر احمد العثمانی/ (1310-1394 ه) ادارة القران والعلوم الاسلامیة کراچی، پاکستان.
· مقدمة لامع الدراری للمحدث الشیخ محمد زکریا الکاندهلوی المکتبة الامدادیة باب العمرة مکة المکرمة.
· الامام ابن ماجة وکتابه السنن للعلامة الشیخ الشیخ الفقیه البارع محمد عبدالرشید النعمانی/ (1420 ه) مکتب المطبوعات الاسلامیة بحلب.
· الجواهر المضیة فی طبقات الحنفیة للعلامة الفهامة الشیخ الامام المحدث محی الدین ابی محمد بن عبدالقادر القرشی الحنفی المصری، (696 ه - 775 ه) میر محمد کتب خانم آرام باغ کراچی، پاکستان.
· الفوائد البهیة فی تراجم الحنفیة للامام ابی الحسنات محمد عبدالحی اللکنوی الهندی (1264، 1304 ه) نور محمد کارخانه تجارت کتب آرام باغ کراچی پاکستان.
· الطبقات السنیة فی تراجم الحنفیة للمولی تقی الدین بن عبدالقادر التمیمی الداری الغزی المصری الحنفی (1005 ه - 1010 ه) دار الرفاعی للنشر والطباعة والتوزییع الریاض.
· تبییض الصحیفة بمناقب الامام ابی حنیفة للشیخ الامام العلامة ابی الفضل جلال الدین عبدالرحمن السیوطی الشافعی (911 ه) ادارة القرآن والعلوم الاسلامیة کراچی، پاکستان.
· مناقب الامام الاعظم ابی حنیفة للامام محمد بن محمد المعروف بابن البزاز الکردری/ (827 ه) مکتبة اسلامیة میزان مارکیت کویته پاکستان.
· عقود الجمان فی مناقب الامام الاعظم ابی حنیفة‌النعمان للمورخ الکبیر المحدث العارف الشیخ الامام شمس الدین محمد بن یوسف الصالحی الدمشقی الشافعی (942 ه) مکتبة الایمان السمانیة المدینة المنورة.
· الخیرات الحسان فی مناقب الامام الاعظم ابی حنیفة النعمان للعلامة النبیل الشیخ الجلیل مفتی الحجاز شهاب الدین احمد بن حجر الهیثمی المکی الشافعی (90، 874 ه) مطبعة المدنی الموسسة السعودیة، قاهره، مصر.
· مناقب الامام ابی حنیفة وصاحبیه ابی یوسف ومحمد بن الحسن للامام الحافظ ابی عبدالله محمد بن احمد بن عثمان الذهبی (748 ه) دار الکتب العربی مصر.
· اخبار ابی حنیفة واصحابه للامام المحدث المورخ الکبیر الفقیه القاضی ابی عبدالله حسین بن علی الصیمری (436 ه) عالم الکتب بیروت، لبنان.
· مکانة الامام ابی حنیفة فی الحدیث للعلامة المحدث الناقد المحقق البارع الفقیه الشیخ محمد عبدالرشید النعمانی (1420 ه) الرحیم اکادمی کراچی، پاکستان.
· تأنیب الخطیب علی ماساقه فی ترجمة ابی حنیفة من الأکاذبی للإمام الفقیه المحدث والحجة المحقق العلامة الکبیر الشیخ محمد زاهد بن الحسن الکوثری، مکتب نشر الثقافة الاسلامیة، مصر.
· مقدمة نصب الرایة لأحادیث الهدایة للامام الفقیه المحدث العلامة الکبیر صاحب الفضیلة الشیخ محمد زاهد بن الحسن الکوثری، المجلس العلمی بدابهیل سورت الهند.
· اشارة المرام من عبارات الامام للعلامة کمال الدین احمد البیاضی الحنفی من علماء القرن الحادی عشر الهجری شرکة مکتبة ومطعبة مصطفی الحلبی واولاده، مصر.
· جامع بیان العلم وفضله وما ینبغی فی روایته وحمله للإمام المحدث المجتهد حافظ المغرب ابی عمر یوسف بن عبدالبر النمری القرطبی الاندلسی (463 ه ) المکتبة العلمیة بالمدینة المنورة.
· الفهرست لابن الندیم للعلامة محمد بن اسحاق الندیم المطبعة الرحمانیة، مصر.
115- یونس بن یزید أیلی/[1]
[متوفّای 152 ه . ق]
علامه ذهبی در کتاب «تذکرة الحفّاظ»[2] گوید:
وی، ابن ابی النّجاد، حافظ مطمئن و قابل اعتماد، ابویزید أیلی، آزاده‌ی معاویة بن ابی سفیانس می‌باشد؛ که از عکرمه، قاسم، سالم زهری و گروهی دیگر از بزرگان عرصه‌ی علم و دانش، به نقل روایت پرداخته است.
و اوزاعی، جریر بن حازم، لیث بن سعد، ابن وهب، عثمان بن عمر بن فارس و کسان دیگر، از یونس بن یزید أیلی، حدیث روایت نموده‌اند. احمد بن صالح، حافظ مصری گوید: «نحن لا نقدّم فی الزهری علی یونس أحداً وکان الزهری اذا قدم أیلة نزل عنده ثم یزامله الی المدینة»؛ «ما در مورد روایات و احادیث سالم زهری، هیچ کس را بر یونس بن یزید أیلی، ترجیح نمی‌دهیم؛ و عادت زهری بر آن بود که هرگاه به «أیلة» می‌آمد، نخست به منزل یونس می‌رفت و در آنجا، مستقر می‌شد؛ سپس در معیّت و همراهی او، به سوی مدینه، رهسپار و روان می‌گردید».
احمد گوید: «ثقة»؛ «یونس بن یزید، فردی مؤثق و قابل اعتماد بود».
ابوسعید بن یونس گوید: «مات سنة اثنتین وخمسین ومائة. رحمه الله تعالی»؛ «یونس، به سال 152 ه . ق چشم از جهان فروبست و چهره در نقاب خاک کشید. رحمت و رضوان خدا بر او باد».
علامه ذهبی، در ادامه گوید: «حدیثه کثیر جدّاً»؛ «شمار احادیث و روایات یونس بن یزید أیلی، بسیار فراوان است».
و حافظ ابن حجر عسقلانی در کتاب «تهذیب التهذیب»[3] گوید:
فضل بن زیاد به نقل از احمد گوید: «ثقة»؛ «یونس بن یزید، از زمره‌ی راویان مورد وثوق و قابل اعتماد بود».
دوری، از یحیی بن معین روایت می‌کند که وی گفت: «أثبت الناس فی الزهری، مالک ومعمر ویونس وعقیل وشعیب وابن عیینة»؛ «مطمئن‌ترین و قابل اعتمادترین افراد در مورد روایات زهری، این افراد می‌باشند: مالک بن انس؛ معمر؛ یونس بن یزید اَیلی؛ عقیل؛ شعیب و سفیان بن عیینة».
عثمان دارمی گفته است: «قلتُ لابن معین: یونس أحبّ الیک أو عقیل؟ قال: یونس ثقة وعقیل ثقة قلیل الحدیث عن الزهری»؛ «خطاب به یحیی بن معین گفتم: از دیدگاه شما، (در روایت حدیث،) یونس بن یزید، بهتر و برازنده‌تر است یا عقیل؟ ابن معین، در پاسخ گفت: هر دو ثقه و قابل اعتمادند؛ ولی احادیث و روایات عقیل از زهری، کم‌تر است».
احمد عجلی و نسایی گفته‌اند: «ثقة»؛ «یونس، روایت کننده‌ای ثقه و قابل اعتماد است».
یعقوب بن شیبه گوید: «صالح الحدیث؛ عالم بحدیث الزهری»؛ «یونس بن یزید اَیلی، از راویان و محدّثانی می‌باشد که صلاحیّت و شایستگی تحمّل و ادای حدیث را دارند؛ از این رو، احادیث وی، نوشته می‌شود و بدان‌ها، استدلال و استناد می‌گردد؛ و یونس، نسبت به احادیث زهری، آگاه و دانا و خبره و توانمند است».
ابوزرعة گفته است: «لا بأس به»؛ «در روایات و احادیث یونس بن یزید، نمی‌توان ایراد و نقصی وارد کرد؛ زیرا وی، روایت کننده‌ای مورد وثوق و قابل اعتماد بود».
ابن خراش نیز گوید: «صدوق»؛ «یونس، فردی صادق و راستگو و درستکار و امین می‌باشد».
ابن حبّان هم در کتاب «الثقات»، وی را در شمار راویان مؤثق و قابل اعتماد، ذکر کرده است.
و علاوه از این‌ها، یونس بن یزید اَیلی، از آن دسته از راویانی می‌باشد بخاری، مسلم، ترمذی، ابوداود، نسایی و ابن ماجه به نقل روایت از وی پرداخته‌اند.
علامه محمد بن یوسف صالحی دمشقی شافعی در کتاب «عقود الجمان»[4]، یونس بن یزید اَیلی را در شمار روایت کنندگان از امام اعظم ابوحنیفه/ ذکر کرده است.
نگارنده‌ی سطور گوید:
یونس بن یزید اَیلی/، در موارد ذیل (از کتاب «الجامع الصحیح» بخاری) با دو واسطه، استاد امام محمد بن اسماعیل بخاری/ به شمار می‌آید؛ و این موارد عبارتند از:
* در باب «قول النبیّ ج : یسّروا ولا تعسّروا. وکان یحبّ التخفیف والیسر علی الناس»[5]
«حَدَّثَنَا أَبُو الیَمَانِ، أَخْبَرَنَا شُعَیْبٌ، عَنِ الزُّهْرِیِّ، وَقَالَ اللَّیْثُ، حَدَّثَنِی یُونُسُ، عَنِ ابْنِ شِهَابٍ، أَخْبَرَنِی عُبَیْدُ اللَّهِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُتْبَةَ، أَنَّ أَبَا هُرَیْرَةَ، أَخْبَرَهُ: أَنَّ أَعْرَابِیًّا بَالَ فِی المَسْجِدِ، فَثَارَ إِلَیْهِ النَّاسُ لیَقَعُوا بِهِ، فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «دَعُوهُ، وَأَهْرِیقُوا عَلَى بَوْلِهِ ذَنُوبًا مِنْ مَاءٍ، أَوْ سَجْلًا مِنْ مَاءٍ، فَإِنَّمَا بُعِثْتُمْ مُیَسِّرِینَ وَلَمْ تُبْعَثُوا مُعَسِّرِینَ»»(ح 6128)
«ابوالیمان، از شعیب، از زهری؛ و همچنین لیث، از یونس بن یزید اَیلی، از ابن شهاب، از عبیدالله بن عبدالله بن عُتبه برای ما روایت کرده که ابوهریرهس گفت: فردی بادیه نشین، در مسجد، ادرار کرد. مردم به سوی او شتافتند که توبیخش کنند. رسول خدا ج به آنان فرمود: «او را به حالش واگذارید و بر ادرار او، سطلی از آب یا ظرفی آب بریزید؛ و بی‌گمان، شما آسان گیر فرستاده شده‌اید، نه سخت گیر».
* در باب «لایقل: خَبُثَتْ نَفسی»[6]
«حَدَّثَنَا عَبْدَانُ، أَخْبَرَنَا عَبْدُ اللَّهِ، عَنْ یُونُسَ، عَنِ الزُّهْرِیِّ، عَنْ أَبِی أُمَامَةَ بْنِ سَهْلٍ، عَنْ أَبِیهِ، عَنِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لاَ یَقُولَنَّ أَحَدُکُمْ خَبُثَتْ نَفْسِی، وَلَکِنْ لِیَقُلْ لَقِسَتْ نَفْسِی» تَابَعَهُ عُقَیْلٌ»(ح 6180)
«عبدان، از عبدالله، از یونس بن یزید اَیلی، از زهری، از ابوامامة بن سهل، از پدرش برای ما روایت کرده که آن حضرت ج فرموده است: «هیچ یک از شما، نباید چنین بگوید: نفس من پلید شد؛ یعنی شرور و بدکاره شدم؛ بلکه باید بگوید: دلم شوریده شد».
* در باب «لا تسبّوا الدهر»[7]
«حَدَّثَنَا یَحْیَى بْنُ بُکَیْرٍ، حَدَّثَنَا اللَّیْثُ، عَنْ یُونُسَ، عَنِ ابْنِ شِهَابٍ، أَخْبَرَنِی أَبُو سَلَمَةَ، قَالَ: قَالَ أَبُو هُرَیْرَةَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: “قَالَ اللَّهُ: یَسُبُّ بَنُو آدَمَ الدَّهْرَ، وَأَنَا الدَّهْرُ، بِیَدِی اللَّیْلُ وَالنَّهَارُ”»(ح 6181)
«یحیی بن بُکیر، از لیث بن سعد، از یونس بن یزید اَیلی، از ابن شهاب، از ابوسلمة، برای ما روایت کرده که ابوهریرهس گفته است: «رسول خدا ج فرمود: «خداوند فرموده است: فرزند آدم، زمانه را دشنام می‌دهد و حال آن که، زمانه، خودم هستم و شب و روز در دست قدرت من است». (یعنی خداوند، آفریننده‌ی زمانه و تنظیم کننده‌ی امور کائنات است و نباید کسی، خوشبختی و بدبختی را به زمانه نسبت دهد)».
* در باب «هجاء المشرکین»[8].
* در باب «آیة الحجاب»[9].
* در باب «کیف کان بدء الوحی الی رسول الله ج»[10].
* در باب «من یرد الله به خیراً، یفقّهه فی الدین»[11].
* در باب «التناوب فی العلم»[12].
* در باب «کتابة العلم»[13].
* در باب «التقاضی والملازمة فی المسجد»[14].
* در باب «کیف فرضت الصلاة فی الاسراء»[15].
* در باب «رفع الصوت فی المسجد»[16].
* در باب «ذکر العشاء والعتمة»[17].
* در باب «أهل العلم والفضل، أحقّ بالامامة»[18].
* در باب «رفع الیدین اذا کبّر واذا رکع واذا رفع»[19].
به هر حال، روایات «یونس بن یزید اَیلی»/ در کتاب «الجامع الصحیح» امام محمد بن اسماعیل بخاری/، در بیشتر از 101 مورد آمده است.
[1]- بیوگرافی «یونس بن یزید اَیلی» را در این منابع دنبال کنید:
«التاریخ الکبیر»؛ امام بخاری 4/2/406؛ «رجال صحیح البخاری»، کلاباذی 2/818؛ «الجرح و التعدیل»، رازی 9/247؛ «کتاب الثقات»، ابن حبان 7/648؛ «میزان الاعتدال»، حافظ ذهبی 4/484؛ «سیر اعلام النبلاء»، حافظ ذهبی 6/297؛ «تهذیب التهذیب»، ابن حجر عسقلانی 11/395؛ «الکاشف»، حافظ ذهبی 3/305؛ «تقریب التهذیب»، ابن حجر عسقلانی 2/350؛ «تهذیب الکمال»، حافظ مزّی 20/565؛ «خلاصة تهذیب الکمال»، خزرجی ص 380؛ «شذرات الذهب»، ابن عماد 1/233؛ «الطبقات الکبری»، ابن سعد 7/520؛ «طبقات الحفّاظ»، حافظ سیوطی، ص 78؛ «الجمع بین رجال الصحیحین»، مقدسی 2/584
[2]- «تذکرة الحفّاظ» 1/162
[3]- «تهذیب التهذیب» 11/396 و 397
[4]- «عقود الجمان»؛ ص 158
[5]- «الجامع الصحیح»، امام بخاری 2/904 و 905
[6]- همان 2/913
[7]- همان 2/913
[8]- همان 2/909
[9]- هما ن2/921
[10]- همان 1/3
[11]- همان 1/16
[12]- همان 1/19
[13]- همان 1/22
[14]- همان 1/65
[15]- همان 1/50
[16]- همان 1/67
[17]- همان 1/80
[18]- همان 1/94
[19]- همان 1/83