203- باب: سنت جمعه

203- باب: سنت جمعه

در این مورد می‌توان به حدیث ابن‌عمر$ اشاره کرد که پیش‌تر گذشت؛ وی می‌گوید: «پس از نماز جمعه با رسول‌اللهr دو رکعت نماز سنت گزاردم».([1])

1133- وعن أَبی هریرةt قال: قَالَ رسولُ اللهr: «إِذَا صَلَّى أَحَدُکُم الجُمُعَةَ، فَلْیُصَلِّ بَعْدَهَا أرْبعاً». [روایت مسلم]([2])

ترجمه: ابوهریرهt می‌گوید: رسول‌اللهr فرمود: «هر کدام از شما پس از این‌که نماز جمعه را به‌جا آورد، چهار رکعت نمازِ (سنت) بگزارد».

1134- وعن ابن عمر$: أنَّ النَّبیَّr کَانَ لا یُصَلِّی بَعْدَ الجُمُعَةِ حَتَّى یَنْصَرِفَ، فَیُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ فی بَیْتِهِ. [روایت مسلم]([3])

ترجمه: ابن‌عمر$ می‌گوید: پیامبرr پس از نماز جمعه، نماز نمی‌گزارد تا این‌که باز می‌گشت و در خانه‌اش دو رکعت نماز می‌خواند.

شرح

مؤلف، نووی/ در کتاب «ریاض‌الصالحین» بابی را به سنت جمعه اختصاص داده است. گفتنی‌ست: نماز جمعه، نمازی مستقل از نماز ظهر می‌باشد؛ از این‌رو با نماز عصر، جمع نمی‌شود. یعنی اگر کسی مسافر باشد و در شهری توقف کند و با ساکنان آن‌جا نماز جمعه بخواند، نباید نماز عصرش را با نماز جمعه، جمع کند. زیرا نماز جمعه، نمازی مستقل می‌باشد و در سنت، جمع نماز ظهر و عصر و جمع مغرب و عشا ثابت است. نماز جمعه از جهت سنت‌های قبل و پس از آن، و نیز از جهت روزِ جمعه، با سایر نمازها تفاوت دارد. پیش از نماز جمعه، سنت راتبه یا مؤکده وجود ندارد. یعنی: انسان هنگامی‌که وارد مسجد می‌شود، هرچه می‌تواند نماز بخواند و این، محدود به رکعت‌های معینی نیست تا این‌که امام بیاید؛ لذا مطابقِ توان خود تا آمدن امام، دو یا چهار یا شش رکعت بگزارد. اما سنت پس از جمعه، راتبه می‌باشد که بنا بر روایتِ ابن‌عمر$، دو رکعت است؛ چنان‌که ابن‌عمر$ می‌گوید: «پیامبرr پس از نماز جمعه، نماز نمی‌گزارد تا این‌که باز می‌گشت و در خانه‌اش دو رکعت نماز می‌خواند». هم‌چنین مؤلف/ حدیثی بدین مضمون آورده است که ابوهریرهt می‌گوید: رسول‌اللهr فرمود: «هر کدام از شما پس از این‌که نماز جمعه را به‌جا آورد، چهار رکعت نمازِ (سنت) بگزارد».

از این‌رو علما درباره‌ی تعداد رکعت‌های سنت جمعه، اختلاف نظر دارند که دو رکعت است یا چهار رکعت که با دو سلام خوانده می‌شود؟ برخی از علما، سنت گفتاریِ پیامبرr را بر سنت کرداریِ آن بزرگوار مقدم می‌دانند؛ از این‌رو گفته‌اند: سنت راتبه‌ی جمعه، چهار رکعت پس از فرض جمعه می‌باشد.

عده‌ای از علما گفته‌اند: سنت راتبه‌ی جمعه، دو رکعت است؛ دلیل این‌دسته از علما روایت ابن‌عمر$ می‌باشد. این ها چهار رکعت را غیرراتبه می‌دانند.

برخی هم در میان سنت گفتاری وکرداری، جمع‌بندی کرده و سنت راتبه‌ی جمعه را شش رکعت دانسته‌اند.

و شماری از علما از جمله ابوالعباس حرانی/ گفته‌اند: اگر سنت راتبه‌ی جمعه در مسجد خوانده شود، چهار رکعت است و اگر در خانه ادا گردد، دو رکعت می‌باشد؛ زیرا رسول‌اللهr سنت راتبه‌ی جمعه را در خانه دو رکعت می‌خواند و در عین حال، سنتِ گفتاریِ آن بزرگوار این است که فرمود: «پس از نماز جمعه چهار رکعت بخوانید». لذا در رابطه با سنت راتبه‌ی جمعه، این گنجایش وجود دارد که دو رکعت یا چهار رکعت و یا شش رکعت بخوانید.

***

---

([1]) ر.ک: حدیث شماره‌ی 1105. [مترجم]

([2]) صحیح مسلم، ش:881.

([3]) صحیح مسلم، ش:882.

202- باب: سنت قبل و بعد از عشا

202- باب: سنت قبل و بعد از عشا

در این‌باره، حدیث پیشینِ ابن‌عمر$ وارد است که می‌گوید: «با رسول‌اللهr پس از عشا دو رکعت نمازِ (سنت) خواندم».([1]) و نیز حدیث عبدالله بن مغفلt به‌روایت بخاری و مسلم که «بین هر اذان و اقامه‌ای، نمازی وجود دارد».([2])

شرح

سه باب گذشته درباره‌ی سنت‌های عصر، مغرب و عشاست؛ و پیش‌تر سنت‌های صبح و ظهر نیز بیان شد. سنت است که انسان پیش از نماز عصر چهار رکعت نماز بخواند؛ زیرا در حدیث آمده است: «الله کسی را که پیش از عصر چهار رکعت نماز بگزارد، مورد رحمت خویش قرار دهد». این، جمله‌ای دعایی‌ست؛ یعنی پیامبرr برای کسی که پیش از عصر، چهار رکعت نماز بخواند، دعای رحمت کرد و رحمت الاهی را خواستار شد. اگرچه علما درباره‌ی این حدیث دیدگاه‌های متفاوتی دارند، اما امید است که انسان با خواندنِ چهار رکعت نماز پیش از فرض عصر، به این پاداش دست یابد. قبل و بعد از نماز مغرب نیز، دو رکعت نماز سنت وجود دارد؛ گفتنی‌ست: سنت پیش از مغرب، راتبه نیست و دو رکعتِ پس از آن، راتبه می‌باشد. پیامبرr درباره‌ی سنت پیش از مغرب فرمود: «پیش از مغرب، نماز بخوانید» و بار سوم افزود: «برای کسی که بخواهد» تا کسی این دو رکعت را سنت راتبه قلمداد نکند. لذا وقتی اذان مغرب را گفتند، دو رکعت نماز سنت بخوان و بدان که این دو رکعت، مانندِ دو رکعتِ پس از مغرب، راتبه و مؤکده نیست؛ بلکه ایرادی ندارد که انسان، دو رکعت پیش از مغرب را نخواند. از این‌رو انسt می‌گوید: «پیامبرr ما را می‌دید که این دو رکعت را می‌خوانیم؛ اما نه ما را بدان امر فرمود و نه ما را از آن باز داشت».

قبل و بعد نماز عشا نیز دو رکعت سنت وجود دارد؛ اما دو رکعت پیش از آن، مؤکده نیست و فقط ذیل مفهومِ کلی و عامِ این حدیث می‌گنجد که پیامبرr فرمود: «بین هر اذان و اقامه‌ای، یک نماز وجود دارد». ولی دو رکعتِ پس از عشا، سنت مؤکده می‌باشد.

بدین ترتیب رسول‌اللهr شمار رکعاتِ سنت نمازهای پنج‌گانه را بیان فرمود: دو رکعت پیش از فرض صبح، و پس از نماز صبح، سنت راتبه وجود ندارد؛ چهار رکعت پیش از ظهر با دو سلام و دو رکعت پس از نماز ظهر؛ قبل و بعد از نمار عصر، سنت راتبه وجود ندارد؛ البته پیش از نماز عصر، سنت غیرراتبه هست و پس از نماز عصر، وقت نهی می‌باشد. دو رکعت سنت راتبه پس از مغرب و نیز دو رکعت غیر راتبه قبل از فرض مغرب. دو رکعت سنت راتبه پس از نماز عشا و دو رکعت پیش از آن، که البته راتبه نیست. این، تعداد رکعت‌های سنت‌های راتبه می‌باشد. فایده‌ی سنت‌های راتبه، این است که نواقص احتمالیِ نمازهای فرض را جبران می‌کنند.

***

---

([1]) حدیث شماره‌ی 1105.

([2]) ر.ک: حدیث شماره‌ی 1106. [مترجم]

201- باب: سنت قبل و بعد از نماز مغرب

201- باب: سنت قبل و بعد از نماز مغرب

پیش‌تر در همین باب‌ها، حدیث ابن‌عمر و حدیث عایشه# گذشت که هر دو، احادیثی صحیح، و بدین مضمون بودند که پیامبرr پس از نماز مغرب، دو رکعت نماز سنت می‌گزارد.([1])

1129- وعن عبد الله بن مُغَفَّلٍt عَنِ النَّبِیِّr قَالَ: «صَلُّوا قَبْلَ المَغْرِبِ»، قال فی الثَّالِثَةِ: «لِمَنْ شَاءَ». [روایت بخاری]([2])

ترجمه: عبدالله بن مغفلt می‌گوید: رسول‌اللهr فرمود: «پیش از مغرب، نماز بخوانید» و بار سوم افزود: «برای کسی که بخواهد».

1130- وعن أنسٍt قال: لَقَدْ رَأیْتُ کِبَارَ أصْحَابِ رسول اللهr یَبْتَدِرُونَ السَّوَارِیَ عِندَ المَغْرِبِ. [روایت بخاری]([3])

ترجمه: انسt می‌گوید: بزرگانِ اصحاب پیغمبرr را دیدم که هنگام مغرب به سوی ستون‌های مسجد می‌شتافتند (تا پُشت آن‌ها نماز بخوانند)».

1131- وعنه قَالَ: کُنَّا نصلِّی عَلَى عهدِ رسولِ اللهِr رَکْعَتَیْنِ بَعْدَ غُرُوبِ الشَّمْسِ قَبْلَ المَغْرِبِ، فَقِیلَ: أکَانَ رسولُ اللهr صَلاَّهُمَا؟ قَالَ: کَانَ یَرَانَا نُصَلِّیهِمَا فَلَمْ یَأمُرْنَا وَلَمْ یَنْهَنَا. [روایت مسلم]([4])

ترجمه: انسt می‌گوید: در دوران رسول‌اللهr پس از غروب خورشید و پیش از نماز مغرب، دو رکعت نماز می‌گزاردیم. سؤال شد: آیا رسول اللهr این دو رکعت را می‌خواند؟ انسt پاسخ داد: ما را می‌دید که این دو رکعت را می‌خوانیم؛ اما نه ما را بدان امر فرمود و نه ما را از آن باز داشت.

1132- وعنه قَالَ: کُنَّا بِالمَدِینَةِ فَإذَا أذَّنَ المُؤَذِّنُ لِصَلاَةِ المَغْرِبِ، ابْتَدَرُوا السَّوَارِیَ، فَرَکَعُوا رَکْعَتَیْنِ، حَتَّى إنَّ الرَّجُلَ الغَریبَ لَیَدْخُلُ المَسْجِدَ فَیَحْسَبُ أنَّ الصَّلاَةَ قَدْ صُلِّیَتْ مِنْ کَثْرَةِ مَنْ یُصَلِّیهِمَا. [روایت مسلم]([5])

ترجمه: انسt می‌گوید: در مدینه، هنگامی‌که مؤذن برای نماز مغرب اذان می‌گفت، صحابه# به‌سوی ستون‌های مسجد می‌شتافتند و دو رکعت نماز می‌گزاردند؛ چنان که اگر غریبه‌ای وارد مسجد می‌شد، به سبب فراوانیِ کسانیِ که سنتِ پیش از مغرب را می‌خواندند، گمان می‌کرد که نماز مغرب انجام شده است».

***

---

([1]) ر.ک: حدیث شماره‌ی 1105 و حدیث شماره‌ی 1122.

([2]) صحیح بخاری، ش: 1183.

([3]) صحیح بخاری، ش: (503، 625)؛ و صحیح مسلم، ش: 837.

([4]) صحیح مسلم، ش:836.

([5]) صحیح مسلم، ش:837.

200- باب: سنت عصر

200- باب: سنت عصر

1126- عن علی بن أبی طالبt قال: کَانَ النَّبِیُّr یُصَلِّی قَبْلَ العَصْرِ أرْبَعَ رَکَعَاتٍ، یَفْصِلُ بَیْنَهُنَّ بِالتَّسْلِیمِ عَلَى المَلائِکَةِ المُقَرَّبِینَ، وَمَنْ تَبِعَهُمْ مِنَ المُسْلِمِینَ وَالمُؤْمِنِینَ. [ترمذی، این حدیث را روایت کرده و گفته است: حسن می‌باشد.]([1])

ترجمه: علی بن ابی‌طالبt می‌گوید: پیامبرr پیش از نماز عصر چهار رکعت می‌گزارد و پس از هر دو رکعت، با درود بر فرشتگان مقرّب و مسلمانان و مؤمنانی که (در توحید) پیرو فرشتگان هستند، سلام می‌داد.

1127- وعن ابن عمر$ عَنِ النَّبِیِّr قَالَ: «رَحِمَ الله امْرءاً صَلَّى قَبْلَ العَصْرِ أرْبَعاً». [روایت ابوداود و ترمذی؛ ترمذی گوید: حدیثی حسن است.]([2])

ترجمه: ابن‌عمر$ می‌گوید: پیامبرr فرمود: «الله کسی را که پیش از عصر چهار رکعت نماز بگزارد، مورد رحمت خویش قرار دهد».

1128- وعن علی بن أبی طالبٍt أنَّ النَّبِیَّr کَانَ یُصَلِّی قَبلَ العَصْرِ رَکْعَتَیْنِ. [روایت ابوداود با اِسناد صحیح]([3])

ترجمه: علی بن ابی‌طالبt می‌گوید: پیامبرr پیش از نماز عصر، دو رکعت نماز می‌گزارد.

***

---

([1]) صحیح ابن ماجه، از آلبانی/ ش: 952.

([2]) صحیح الجامع، ش: 3493؛ صحیح أبی داود، ش: 1154 و صحیح الترغیب، ش: 586 از آلبانی رحمه‌الله.

([3]) ضعیف است؛ ر.ک: ضعیف الجامع، ش: 4568؛ و ضعیف أبی داود، از آلبانی/ ش: 235. آلبانی/ گوید: با لفظ «رَکْعَتَیْنِ» شاذ است و محفوظ، لفظِ «أرْبَعَ رَکَعَاتٍ» می‌باشد.

199- باب: سنت ظهر

199- باب: سنت ظهر

1120- عن ابن عمر$ قَالَ: صَلَّیْتُ مَعَ رَسُولِ اللهِr رَکْعَتَیْنِ قَبْلَ الظُّهْرِ وَرَکْعَتَیْنِ بَعْدَهَا. [متفق علیه]([1])

ترجمه: ابن‌عمر$ می‌گوید: با رسول‌اللهr دو رکعت، پیش از فرض ظهر و دو رکعت، پس از فرض ظهر خواندم.

1121- وعن عائشة&: أنَّ النَّبیَّr کَانَ لا یَدَعُ أرْبَعاً قَبْلَ الظُّهْرِ. [روایت بخاری]([2])

ترجمه: پیامبرr چهار رکعت پیش از فرض ظهر را ترک نمی‌کرد.

1122- وعنها قالت: کَانَ النَّبِیُّr یُصَلِّی فی بَیْتِی قَبْلَ الظُّهْرِ أرْبَعاً، ثُمَّ یَخْرُجُ، فَیُصَلِّی بِالنَّاسِ، ثُمَّ یَدْخُلُ فَیُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ. وَکَانَ یُصَلِّی بِالنَّاسِ المَغْرِبَ، ثُمَّ یَدْخُلُ فَیُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ، وَیُصَلِّی بِالنَّاسِ العِشَاءِ، وَیَدْخُلُ بَیتِی فَیُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ. [روایت مسلم]([3])

ترجمه: عایشه& می‌گوید: پیامبرr در خانه‌ام چهار رکعت سنت از ظهر را می‌خواند و سپس بیرون می‌رفت و برای مردم، نماز ظهر را امامت می‌داد و آن‌گاه به خانه می‌آمد و دو رکعت دیگر می‌گزارد. پس از امامت مغرب نیز به خانه می‌آمد و دو رکعت می‌خواند. و چون نماز عشا را برای مردم امامت می‌داد، به خانه‌ام می‌آمد و دو رکعت می‌گزارد.

1123- وعن أُمّ حَبِیبَةَ& قالَت: قال رَسُولُ اللهِr: «مَنْ حَافَظَ عَلَى أرْبَعِ رَکَعَاتٍ قَبْلَ الظُّهْرِ، وَأرْبَعٍ بَعْدَهَا، حَرَّمَهُ الله عَلَى النَّارِ». [روایت ابوداود و ترمذی؛ ترمذی، این حدیث را حسن دانسته است.]([4])

ترجمه: ام‌حبیبه& می‌گوید: رسول‌اللهr فرمود: «هرکس بر چهار رکعت (سنتِ) پیش از ظهر و چهار رکعت پس از آن پای‌بندی کند، الله او را بر آتش دوزخ حرام می‌گرداند».

1124- وعن عبد الله بن السائبt أنَّ رَسُولَ اللهِr کَانَ یُصَلِّی أرْبَعاً بَعْدَ أنْ تَزُولَ الشَّمْسُ قَبْلَ الظُّهْرِ، وقَالَ: «إنَّهَا سَاعَةٌ تُفْتَحُ فِیها أبْوَابُ السَّمَاءِ، فَأُحِبُّ أنْ یَصْعَدَ لِی فیهَا عَمَلٌ صَالِحٌ». [ترمذی، این حدیث را روایت کرده و گفته است: حدیثی حسن می‌باشد.]([5])

ترجمه: عبدالله بن سائبt می‌گوید: رسول‌اللهr پس از زوال خورشید و پیش از فرض ظهر، چهار رکعت می‌خواند. و فرمود: «این، لحظه‌ای‌ست که دروازه‌های آسمان در آن گشوده می‌شود؛ دوست دارم که در این زمان برای من، کارِ نیکی به بالا برود».

1125- وعن عائشة&: أنَّ النَّبیَّr کَانَ إذا لَمْ یُصَلِّ أربَعاً قَبلَ الظُّهْرِ، صَلاهُنَّ بَعْدَهَا. [ترمذی، این حدیث را روایت کرده و گفته است: حسن می‌باشد.]([6])

ترجمه: عایشه& می‌گوید: هرگاه پیامبرr چهار رکعت سنتِ پیش از ظهر را نمی‌خواند، آن‌را پس از نماز ظهر به‌جا می‌آورد.

شرح

مؤلف/ بابی درباره‌ی سنت ظهر گشوده و احادیثی در این‌باره آورده که بیان‌گر تعداد رکعات سنت ظهر است: چهار رکعت با دو سلام، پیش از ظهر و دو رکعت پس از آن. اگر کسی سنتِ پیش از ظهر را فراموش کند یا آن‌را نخواند، پس از نماز ظهر آن‌را به‌جا می‌آورَد؛ زیرا سنت‌های راتبه نیز مانندِ نمازهای فرض، قضایی دارند و می‌توان قضای آن‌ها را به‌جا آورد. گفتنی‌ست در روایتی که ابن‌ماجه آورده است: ابتدا سنت بعد از نماز خوانده می‌شود و سپس سنت از‌دست‌رفته‌ی پیش از نماز ظهر. مثلاً اگر برای نماز ظهر به مسجد آمدید و نماز جماعت شروع شده بود و از این‌رو نتوانستید سنت پیش از ظهر را بخوانید، پس از نماز فرض، ابتدا دو رکعت سنت بعد از نماز را ادا کنید و سپس قضاییِ سنت پیش از ظهر را با دو سلام، به‌جای آورید. این، سنت است.

از این احادیث چنین برمی‌آید که انسان باید بر سنت‌های راتبه پای‌بندی کند؛ زیرا عایشه& می‌گوید: «پیامبرr چهار رکعت پیش از فرض ظهر را ترک نمی‌کرد»؛ مگر در سفر که سنت قبل و بعد از نماز ظهر را نمی‌خواند.

***

---

([1]) صحیح بخاری، ش: 1169؛ و صحیح مسلم، ش: 729.

([2]) صحیح بخاری، ش: 1182. [این حدیث پیش‌تر به‌شماره‌ی 1107 گذشت. (مترجم)]

([3]) صحیح مسلم، ش:2167.

([4]) صحیح الجامع، ش: 6195؛ صحیح الترغیب، ش: 583؛ آلبانی/ در مشکاۀ المصابیح، ش: 1152 این حدیث را صحیح دانسته است.

([5]) صحیح الجامع، ش: 4967؛ صحیح أبی داود، ش: 1153؛ و صحیح الترمذی، از آلبانی/ ش: 396.

([6]) صحیح الترمذی، از آلبانی/ ش: 350.