162ـ «إِنَّ للهِ مَا أَخَذَ، وَلَهُ مَا أَعْطَى وَکُلُّ شَیْءٍ عِنْدَهُ بِأَجَلٍ مُسَمَّى … فَلتَصْبِرْ وَلْتَحْتَسِبْ» [بخارى 2/80 ومسلم 2/636].
«همانا آنچه را که خداوند گرفت، از آنِ خودش بود، و آنچه را که داده است نیز مال خود او مى‌باشد، مسلّماً هر چیز، میعاد معینى دارد، لذا باید صبر کنى و امید ثواب داشته باشى».
«أَعْظَمَ اللهُ أَجْرَکَ وَأَحْسَنَ عَزَاءَکَ وَغَفَرَ لِـمَیِّتِکَ»([1]).
«الله! اجرت را بزرگ گرداند و عزایت را نیکو کند، و میتت را بیامرزد». و اگر دعاى فوق را بخواند خوب است.
معنی کلمات حدیث:
وَلْتَحْتَسِبْ: صبر به نیت ثواب پیشه کند.
رهنمود حدیث:
زینب؛ دختر گرامی رسول اکرم ص کسی را دنبال پدربزرگوار خویش فرستاد تا بر بالین فرزند خردسال زینب که در حال مردن بود تشریف بیاورد. رسول اکرم ص به دخترش سلام فرستاد و او را توصیه به صبر و دعا نمود. زینب دوباره کسی نزد ایشان فرستاد و سوگند داد که حتما تشریف بیاورد. رسول اکرم ص با جمعی از یارانش تشریف برد و کودک را در حالی که به نفس نفس افتاده بود در دست گرفت و اشک از چشمان رسول اکرم ص سرازیر شد. سعد بن عباده در مورد اشک ریختن رسول الله پرسید؟ فرمود: این‌ها نشانه‌ی رحمتی است که الله متعال در دل بندگانش قرار داده و رحمت او شامل بندگانی خواهد بود که اهل ترحم باشند.
فوائد حدیث:
1- فرزند امانتی است الهی و هر گاه او امانتش را پس گرفت باید صبر را پیشه ساخت و سر تسلیم فرود آورد.
2- جواز فرا خواندن انسان نیک و بزرگوار بر بالین بیماری که در حال وفات است.
3- استحباب عیادت بیمار گر چه کوچک باشد.
4- جواز گریه کردن و اشک ریختن برای میت به شرطی که همرا با نوحه و دیگر کارهای ناجایز نباشد.
- حدیثی که تعزیه را تا سه روز محدود می‌داند صحیح نمی‌باشد[2].
- همچنین حدیثی که میگوید: پاداش عرض تعزیه به مصیبت دیده مانند پاداش خود مصیبت دیده است اگر صبر پیشه سازد، ضعیف است. نگا (الاوراء:765).
(56) دعا در نماز میت برای کودک
160ـ «اَللهم أَعِذْهُ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ»([1]).
«خداوندا! او را از عذاب قبر پناه ده».
اگر دعاى زیر خوانده شود نیز خوب است:
«اَللهم اجْعَلْهُ فَرَطًا وَذُخْرًا لِوَالِدَیْهِ، وَشَفِیْعًا مُجَابًا. اَللهم ثَقِّلْ بِهِ مَوَازِیْنَهُمَا وَأَعْظِمْ بِهِ أُجُوْرَهُمَا، وَأَلْـحِقْهُ بِصَالِحِ الْـمُؤْمِنِینَ، وَاجْعَلْهُ فِیْ کَفَالَةِ إِبْرَاهِیْمَ، وَقِهِ بِرَحْمَتِکَ عَذَابَ الْـجَحِیْمِ، وَأَبْدِلْهُ دَارًا خَیْرًا مِنْ دَارِهِ، وَأَهْلاً خَیْرًا مِنْ أَهْلِهِ، اَللهم اغْفِرْ لأَسْلاَفِنَا، وَأَفْرَاطِنَا، وَمَنْ سَبَقَنَا بِاْلإِیْمَانِ»([2]).
«خدایا! او را میزبان و ذخیره و شفاعت کننده اى که شفـاعتش قبـول شود براى پدر و مادرش قرار بده. خدایا! به‌وسیله‌ى او ترازوى حسنات پدر و مادرش را سنگین بگردان، و بر پاداش آنها بیفزاى، و او را به مؤمنان نیکوکار ملحق بگردان، و در کفالت ابراهیم قرار ده، و به رحمت خود از عذاب دوزخ حفظ کن، و خانه‌اى بهتر از خانه‌اش، و خانواده‌اى بهتر از خانواده‌اش به او عطا فرما، خدایا! گذشتگان و کسانى را که پیش از ما رفته‌اند و آنـهایى را که در ایـمان بر ما سبـقت جسته اند بیامرز».
معنی کلمات حدیث:
فَرَطًا: عمل نیک از پیش فرستاده شده.
ذُخْرًا: اندوخته‌ای.
أَسْلاَفِنَا: گذشتگان ما.
رهنمود حدیث:
این حدیث جواز خواندن نماز جنازه کودکان را می‌رساند. به دلیل عموم گفتار رسول اکرم ص که میفرماید: «والطفل یصلی علیه». «بر کودک نماز خوانده شود» اما سنت است که برای پدر و مادر آن کودک دعای مغفرت و رحمت کرد. چرا که کودک گنجشکی از گنجشک‌های بهشت است. البته نا گفته نماند که ما اجازه نداریم در مورد فرد خاصی اذعان کنیم که اهل بهشت است مگر کسی‌که در حق او نص صریحی وجود داشته باشد.
ضمنا:
1- نماز جنازه بر کودکان واجب نیست بدلیل اینکه رسول اکرم ص بر فرزند خردسالش؛ ابراهیم نماز جنازه نخواند، ولی خواندن نیز اشکالی ندارد.
2- همچنین نماز و دعا در حق کودکی مشروع است که روح در او دمیده شده باشد و قبل از آن نیست.
161ـ حسن سوره‌ى فاتحه را بر کودک مى‌خواند و سپس این ذکر را مى‌خواند «اَللهم اجْعَلْهُ لَنَا فَرَطًا، وَسَلَفًا، وَأَجْرًا»([3]).
«خدایا! او را براى ما پیش‌کسوت و ذخیره و ثوابى قرار ده».
حسن بر کودکان سوره فاتحه را می‌خواند سپس می‌گفت: «اللهم اجعله لنا فرطا وسلفا وأجره».
معنی کلمات حدیث:
فَرَطًا: پیش کسوت در بهشت.
سَلَفًا: پیش کسوت در بهشت.
رهنمود حدیث:
الله متعال در کتابی نزد خود که به هیچ وجه قابل تغییر و تبدیل نیست همه‌ی مقادیر از جمله مدت عمر هر انسان را طبق حکمت خویش نوشته است. بنابراین، انسان فقط باید خوشبین و خشنود و تسلیم امر پروردگار چرا که الله متعال به حال بندگانش از خودشان نیز مهربانتر است.
فوائد حدیث:
1- همیشه باید جهت استقبال از مرگ آماده بود چرا انسان نمی‌داند که چه‌وقت مرگش فرا میرسد.
2- الله متعال برای کسی‌که فرزند یا فرزندان خردسالش بمیرد و صبر پیشه سازد پاداش بزرگی تدارک دیده است.
3- مرگ بستگی به سن و سال انسان ندارد بلکه سر موعد مقرر میرسد.
[1]- سعید بن مسیب: مى‌گوید: پشت سر ابو هریره س بر کودکى نماز خواندم که هرگز مرتکب گناه و اشتباهى نشده بود و شنیدم که وى گفت: «اللَّهُمَّ أَعِذْهُ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ». مالک در کتاب: الموطأ (1/288) وابن أبی شیبه در کتاب: المصنف (3/217) و بیهقی (4/9)، و شعیب الأرناؤوط سندش را در تحقیق کتاب: شرح السنة اثر امام بغوى (5/357) صحیح دانسته است.
[2]- نگا: المغنی ابن قدامه (3/416) وکتاب: الدروس المهمة لعامة الأمة لابن باز ص (15).
[3]- بغوى در شرح السنة (5/357) و عبد الرزاق (6588)، و بخارى به‌طور تعلیق در کتاب الجنائز (65) باب: قراءة فاتحة الکتاب على الجنازة 2/113 آورده است.
(55) دعا برای میت در نماز جنازه
156ـ «اَللهم اغْفِرْ لَهُ وَارْحَمْهُ، وَعَافِهِ، وَاعْفُ عَنْهُ، وَأَکْرِمْ نُزُلَهُ، وَوَسِّعْ مُدْخَلَهُ، وَاغْسِلْهُ بِالْـمَاءِ وَالثَّلْجِ وَالْبَرَدِ، وَنَقِّهِ مِنَ الـْخَطَایَا کَمَا نَقَّیْتَ الثَّوْبَ الأَبْیَضَ مِنَ الدَّنَسِ، وَأَبْدِلْهُ دَارًا خَیْرًا مِنْ دَارِهِ، وَأَهْلاً خَیْرًا مِنْ أَهْلِهِ، وَزَوْجًا خَیْرًا مِنْ زَوْجِهِ، وَأَدْخِلْهُ الـْجَنَّةَ، وَأَعِذْهُ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ [وَعَذَابِ النَّارِ]»([1]).
«بار الها! او را ببخش، و بر او رحم کن، و عافیت نصیبش بگردان، و از وى گذشت کن. الهى! میهمانى او را گرامى بدار، و قبرش را وسیع بگردان، و او را با آب و برف و تگرگ بشوى، و از گناهان، چنان پاکش بگردان که لباس سفید را از آلودگى، پاک و تمیز مى‌گردانى. پروردگارا! به او خانه اى بهتر از خانه اش، و خانواده اى بهتر از خانواده اش، و همسرى بهتر از همسرش، عنایت بفرما، و او را وارد بهشت کن، و از عذاب قبر و دوزخ پناهش ده».
معنی کلمات حدیث:
عَافِهِ: از مصیبتهای بعد از مرگ نجاتش ده.
أَکْرِمْ نُزُلَهُ: با رحمت خویش اورا وارد بهشت ساز.
وَسِّعْ مُدْخَلَهُ: قبرش را وسیع کن.
زَوْجًا خَیْرًا مِنْ زَوْجِهِ: به او همسری بهتر عطا کن یعنی زنی از زنان بهشتی نصیبش کن.
رهنمود حدیث:
این دعا یکی از دعایی‌ها است که رسول اکرم ص در نماز‌های میت و بعد از گفتن تکبیر سوم می‌خوانده است و هر چه تعداد نمازگزاران بیشتر باشد بهتر است چرا که آنها شفاعت کنندگان در حق میت هستند ، به‌ویژه اگر دارای اعتقاد سالم و عمل نیک باشند.
فوائد حدیث:
1- سودمند شدن دعای انسان‌های نیک برای میت که این از برکات الهی در حق امت توحید است.
2- نماز بر میت نشانه‌ی همدردی اجتماعی بین مسلمان‌ها است.
3- در دعا برای میت مرد، کلمات و ضمیر مذکر و برای میت زن کلمات و ضمیر مؤنث بکار برده شود و اگر می‌داند که میت مذکر است یا مونث و از کلمه و ضمیر مونث استفاده کند و هدفش جنازه باشد اشکالی ندارد مثل اینکه بگوید: «اغفرلها...یعنی للجنازة....».
- در پایان این حدیث سخنی از راوی نقل شده که ذکر آن در اینجا خالی از لطف نیست او میگوید: با شنیدن این دعای پر خیر و برکت آنهم از رسول اکرم ص، آرزو کردم من جای آن میت بودم و رسول اکرم ص این دعا را درحق من می‌خواند-.
157ـ «اَللهم اغْفِرْ لِـحَیِّنَا وَمَیِّتِنَا، وَشَاهِدِنَا، وَغَائِبِنَا وَصَغِیْرِنَا وَکَبِیْرِنَا، وَذَکَرِنَا وَ اُنْثَانَا. اَللهم مَنْ أَحْیَیْتَهُ مِنَّا فَأَحْیِهِ عَلَى اْلإِسْلاَمِ، وَمَنْ تَوَفَّیْتَهُ مِنَّا فَتَوَفَّهُ عَلَى اْلإِیْمَانِ، اَللهم لاَ تَحْرِمْنَا أَجْرَهُ وَلاَ تُضِلَّنَا بَعْدَهُ»([2]).
«الهى! زنده و مرده، حاضر و غایب، کوچک و بزرگ، مرد و زن ما را مورد آمرزش قرار دهد، یا الله! هر کسى را از میان ما زنده نگه مى‌دارى، بر اسلام زنده‌اش نگاه دار، و هر کسى را میرانى، بر ایمان بمیران. بار الها! از اجر این متوفّى ما را محروم مگردان، و بعد از وى ما را گمراه نکن».
معنی کلمات حدیث:
لاَ تَحْرِمْنَا أَجْرَهُ: ما را از پاداش خواندن نماز بر او محروم نساز.
رهنمود حدیث:
این حدیث بیان‌گر میزان شفقت و خیرخواهی رسول اکرم ص نسبت به امتش می‌باشد. چنان‌که این مطلب از دعای ایشان که مستجاب الدعا بود به خوبی هویدا است. ایشان در دعای خویش فرمود:
زندگی مرا بر اسلام قائم بدار یعنی تسلیم دستورات و ارکان ظاهری دین باشیم واین چیزی است که تا وقتی انسان در قید حیات است باید، پایبند آن باشد سپس فرمود: ما را برایمان بمیران یعنی با باور قلبی و تصدیق باطنی به احکام و فرامین دینی‌ای که در زندگی با آن سر و کار داشته‌ایم و زندگی را با آن سپری نموده‌ایم.
فوائد حدیث:
1- ثبوت دعاهای متنوع از رسول اکرم ص به‌ویژه در حق اموات.
2- دعای خالصانه چیزی است که هم میت بدان نیاز دارد و هم خود دعا کننده. زیرا برای میت بمنزله‌ی شفاعت در حق اوست.
3- استحباب طلب استقامت همیشگی بر دین و ایمان چرا که انسان تا زنده است از شر شیطان و فتنه‌ها در امان نیست.
158ـ «اَللهم إِنَّ فُلاَنَ بْنَ فُلاَنٍ فِیْ ذِمَّتِکَ، وَحَبْلِ جِوَارِکَ، فَقِهِ مِنْ فِتْنَةِ الْقَبْرِ وَعَذَابِ النَّارِ، وَأَنْتَ أَهْلُ الْوَفَاءِ وَالْـحَقِّ، فَاغْفِرْ لَهُ وَارْحَمْهُ إِنَّکَ أَنْتَ الْغَفُوْرُ الرَّحِیْمُ»([3]).
«یا الله! همانا فلان پسر فلان در امان و پناه تو است، پس او را از فتنه‌ى قبر و عذاب دوزخ نجات بده، بدون شک تو اهل وفا و حقّ هستى. الها! او را ببخشاى و بر وى رحم کن، همانا تو بخشاینده و مهربانى».
کلمات حدیث
ذِمَّتِکَ: در حفظ و رعایت تو.
حَبْلِ جِوَارِکَ: یعنی از کسانی که به ریسمان تو (قرآن) چنگ زده‌اند و شاید اشاره به این آیه داشته باشد: ﴿وَٱعۡتَصِمُواْ بِحَبۡلِ ٱللَّهِ جَمِیعٗا﴾ [آل عمران: 103]. «همگی به ریسمان الهی چنگ بزنید».
[«حَبْلِ جِوَارِکَ» اشاره به تعهدات فامیلی رایج در میان اعراب دارد وقتی شخص در اماکن در می‌آید کسی حق تعرض به او ندارد در اینجا شخص در امان الله متعال در می‌آید و از آفات و بلا‌ها محفوظ می‌ماند][4].
رهنمود حدیث
در دعا برای میت باید زاری و التماس نمود چراکه میت به ملاقات پروردگارش رفته و نیاز شدید به دعای برادران مخلص و یکتاپرست خود دارد. همچنین الله متعال در این دعا توصیف شده که اهل وفا و پایبند به تعهدات است که این کار با ترحم و بخشش بندگانی که به ندای الله و پیامبرش لبیک گفته، به او ایمان آورده‌اند و بر ایمان از دنیا رفته‌اند تحقق می‌یابد.
فوائد حدیث
1- مشروعیت دعا برای میت با ذکر نام و نام پدرش، زیرا نسب انسان چه در دنیا و چه در آخرت به پدرش ختم میشود و نه به مادرش آن‌گونه که برخی پنداشته‌اند.
2- گاهی دعا با صدای بلند به‌خاطر آموزش مردم اشکالی ندارد. چنانچه در این روایت روای میگوید: شنیدم که رسول اکرم ص چنین دعا می‌کرد.
159 ـ «اَللهم عَبْدُکَ وَابْنُ أَمَتِکَ اِحْتَاجَ إِلَى رَحْمَتِکَ، وَأَنْتَ غَنِیٌّ عَنْ عَذَابِهِ، إِنْ کَانَ مُحْسِنًا فَزِدْ فِیْ حَسَنَاتِهِ، وَإِنْ کَانَ مُسِیْئًا فَتَجَاوَزْ عَنْهُ»([5]).
«اى الله! این شخص بنده‌ى تو و فرزند کنیز تو است که به رحمت تو نیازمند است، و تو از عذاب دادن او بى نیازى، اگر نیکوکار است بر نیکى‌هایش بیفزاى، و اگر بدکار است از او گذشت بفرما».
کلمات حدیث:
َتَجَاوَزْ عَنْهُ: از او بگذر. یعنی او را مورد رحمت و بخشش قرار ده.
رهنمود حدیث
انسان چه مرده و چه زنده از رحمت الله بی‌نیاز نیست. ولی پروردگار عالم نه از اطاعت و بندگی بندگان سودی می‌برد و نه از نافرمانی آنان متضرر میشود. چرا که او بی‌نیاز از آفریدگان و همه‌ی آفریدگان به شدت نیازمند به او هستند. از این رو ما در حق مردگانی که دارای اعمال نیک بوده اند دعا میکنیم که الله متعال به نیکی‌ها و مقام آنها در بهشت بیفزاید واگر خطا کار و ستم پیشه بوده اند از الله می‌خواهیم که از گناهان و لغزش‌های آنان صرف نظر کند.
فوائد حدیث:
1-دعا در حق مردگان - اگر الله بخواهد - برای آنان مفید واقع خواهد شد.
2-همه‌ی کارها در دست الله متعال است بنابراین روا نسیت که جز الله به فریاد خوانده شود نه فرشته‌ی مقربی و نه پیامبری و نه کسی دیگر از اولیاء الهی را.
[1]- مسلم (2/663). و اگر میت زن باشد از ضمیر مؤنث استفاده مى‌شود یعنی: «اَللهم اغْفِرْ لَهَا وَارْحَمْهَا و...». (مترجم)
[2]- ابن ماجه (1/480) و أحمد (2/368)، و نگا: صحیح ابن ماجه (1/251).
[3]- ابن ماجه، و نگا: صحیح ابن ماجه (1/251)، و ابوداود (3/211).
[4]- شرح حصن المسلم مجدی بن عبدالوهاب احمد.
[5]- حاکم (1/359) و آنرا صحیح دانسته و ذهبی با او موافقت کرده است، و نگا: أحکام الجنائز أثر ألبانی ص (125).
(54) دعای بعد از خروج روح و بستن چشمان میت
155ـ «اَللهم اغْفِرْ لِفُلاَنٍ (بِاسْمِهِ) وَارْفَعْ دَرَجَتَهُ فِی الْـمَهْدِیِّیْنَ، وَاخْلُفْهُ فِیْ عَقِبِهِ فِی الْغَابِرِیْنَ، وَاغْفِرْ لَنَا وَلَهُ یَا رَبَّ الْعَالَمِیْنَ، وَافْسَحْ لَهُ فِیْ قَبْرِهِ وَنَوِّرْ لَهُ فِیْهِ»([1]).
«اى الله! فـلان را ببخشاى (نامش را بزبان آورد)، و درجه‌ى او را در میان هدایت یافتگان، رفیع بگردان، و فرزندانش را در میان بازماندگان، سرپرستى کن، و ما و او را ببخشاى، اى پروردگار جهانیان، یا الله! قبرش را وسیع و منوّر بگردان».
معنی کلمات حدیث:
الْغَابِرِیْنَ: بازماندگان.
افْسَحْ: وسعت ده.
رهنمود حدیث:
این حدیث بیان‌گر رهنمود زیبایی از جانب رسول اکرم ص به امت خویش است که هر گاه انسان در شُرف مرگ و رحلت از این جهان باشد، بستگان و اطرافیانش باید چشمان او را ببندند کاری که رسول اکرم ص با ابو سلمه کرد و فرمود: «روح وقتی از کالبد جدا میشود چشم‌ها آنرا دنبال می‌کنند» با شنیدن این سخن، اطرافیان ابو سلمه شروع به گریه و شیون کردند. رسول اکرم ص خطاب به آنان فرمود: علیه خودتان جز دعای خیر چیزی نگویید چرا که فرشتگان برآنچه شما می‌گویید «آمین» میگویند. سپس رسول اکرم ص در حق ابو سلمه دعای فوق را خواند.
فوائد حدیث:
1- ابو سلمه دارای جایگاه رفیعی نزد رسول اکرم ص بود چرا که نخستین کسی بود که همراه خانواده به حبشه سپس به مدینه هجرت نمود.
2- اثبات عذاب قبر و نعمت‌هایش به‌دلیل دعای رسول اکرم ص برای ابو سلمه که فرمود: بارالها! قبرش را گشاده و منور ساز.
3- دعا بیش از هر چیز دیگری برای میت سودمند است.
154- «إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُوْنَ، اَللهم أجُرْنِیْ فِیْ مُصِیْبَتِیْ وَأَخْلِفْ لِیْ خَیْرًا مِنْهَا»([1]).
«بدون تردید ما از آنِ الله هستیم و بازگشت همه‌ى ما به‌سوى اوست. الهى! مرا در مقابل مصیبت، پاداش ده و در عوض آن، چیز بهترى به من عنایت فرما».
کلمات حدیث
أجُرْنِیْ: به من پاداش ده.
أَخْلِفْ: جایگزین ده.
رهنمود حدیث:
در این حدیث به گفتن «إنا لله وإنا إلیه راجعون» هنگام مواجه شدن با مصیبت توصیه شده است و به گوینده آن اجر و پاداش بزرگی وعده داده شده. چنان‌که الله متعال میفرماید: ﴿وَلَا تَقُولُواْ لِمَن یُقۡتَلُ فِی سَبِیلِ ٱللَّهِ أَمۡوَٰتُۢۚ بَلۡ أَحۡیَآءٞ وَلَٰکِن لَّا تَشۡعُرُونَ١٥٤ وَلَنَبۡلُوَنَّکُم بِشَیۡءٖ مِّنَ ٱلۡخَوۡفِ وَٱلۡجُوعِ وَنَقۡصٖ مِّنَ ٱلۡأَمۡوَٰلِ وَٱلۡأَنفُسِ وَٱلثَّمَرَٰتِۗ وَبَشِّرِ ٱلصَّٰبِرِینَ١٥٥ ٱلَّذِینَ إِذَآ أَصَٰبَتۡهُم مُّصِیبَةٞ قَالُوٓاْ إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّآ إِلَیۡهِ رَٰجِعُونَ١٥٦ أُوْلَٰٓئِکَ عَلَیۡهِمۡ صَلَوَٰتٞ مِّن رَّبِّهِمۡ وَرَحۡمَةٞۖ وَأُوْلَٰٓئِکَ هُمُ ٱلۡمُهۡتَدُونَ١٥٧﴾ [البقرة:154-157].
ترجمه: «و به کسانی که در راه الله کشته میشوند، مُرده نگویید؛ بلکه آنها زندهاند، ولی شما احساس نمیکنید. ما بطور قطع شما را با اموری (مثل) ترس، گرسنگی، به وجود آمدن نقص در اموال و نیز با مصیبتهای جانی و کاهش محصولات، آزمایش میکنیم. و به صابران مژده بده. کسانی که هرگاه مصیبتی به آنان میرسد، میگویند: ما از آنِ الله هستیم و به سوی الله باز میگردیم. درود و رحمت الله، شامل حال این گروه میشود؛ و این‌ها، هدایت یافتهاند».
و بعد از خواندن این ورد باید از الله طلب اجر و پاداش در مقابل مصیبتی که دست داده نمود و همچنین از او خواست تا عوض بهتری از آنچه از دست رفته است بدهد. رسول اکرم ص به کسی که با صداقت و یقین این ورد را بخواند وعده داده که الله متعال به او جایگزین بهتری خواهد داد.
فوائد حدیث:
1- مسلمان واقعی همیشه راضی به قضای الهی بوده هنگام مصیبت صبر را پیشه سازد.
2- قضا و قدر الهی همه‌اش بر اساس عدل و فضل ایشان است.
3- گاهی ممکن است کاری که به ظاهر ناپسند و به ضرر است عاقبت و پایان خوبی داشته باشد که ما نمی‌دانیم ﴿وَٱللَّهُ یَعۡلَمُ وَأَنتُمۡ لَا تَعۡلَمُونَ﴾ [البقرة:216]. «الله می‌داند و شما نمی‌دانید».