| ش | ی | د | س | چ | پ | ج |
| 1 | 2 | |||||
| 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
| 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
| 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 |
(72) دعا برای کسی که به ما آب دهد یا قصد آب دادن داشته باشد
183ـ «اَللهم أَطْعِمْ مَنْ أطْعَمَنی وَاسْقِ مَنْ سَقَانِی»([1]).
«الهى! بخوران به کسى که مرا خورانید، و بنوشان به کسى که مرا نوشانید».
رهنمود حدیث:
این دعا داستانی دارد و آن اینکه رسول اکرم ص سه نفر از اصحاب را که سخت گرسنه و درمانده بودند شبها برای صرف شام دعوت می‌نمود و به آنها فرموده بود شیر سه گوسفندی را که نزد ایشان بودند بدوشند، مقداری خود بنوشد و مقداری برای رسول اکرم ص بگذارند. آنگاه خودش شبها به مسجد می‌رفت و سهمیه شیر خود را می‌نوشید تا اینکه شبی رسول اکرم ص به مسجد رفت و متوجه شد که سهمیه شیر او نوشیده شده و ظرف خالی است آنگاه دعای فوق را خواند و.... (ادامه داستان در صحیح مسلم: (3/126).
فوائد حدیث:
1- بیان سخاوت و اخلاق نیک رسول الله.
2- رو آوردن به الله متعال با دعا در هر حال.
3- دعا در حق کسی‌که برای انسان کار خیری انجام داده باشد.
182ـ «اَللهم بَارِکْ لَـهُمْ فِیْماَ رَزَقْتَهُمْ، وَاغْفِرْ لَـهُمْ وَارْحَمْهُمْ»([1]).
«الهى! آنچه را که به ایشان ارزانى داشته اى، برکت ده و آنها را ببخش، و بر آنها رحم کن».
معنی کلمات حدیث:
بَارِکْ لَـهُمْ: بر آن بیفزا.
رهنمود حدیث:
- در سبب ورود این دعا نقل کرده‌اند که رسول اکرم ص به ملاقات پدر عبدالله - راوی حدیث - رفت. آنها برای رسول اکرم ص خوراک آوردند سپس مقداری خرما تقدیم نمودند. ایشان خرماها را خورد و هسته‌ها را دردست نگه داشت سپس، رسول اکرم ص نوشیدنی آوردند، نوشید و بقیه را به کسی که در سمت راست ایشان نشسته بود داشت داد هنگامیکه قصد رفتن نمود و افسار حیوان را در دست گرفت، صاحب خانه در خواست دعا نمود. رسول اکرم ص با دعای فوق که در برگیرنده‌ی خیر دنیا و آخرت می‌باشد در حق آنان دعا نمود.
فوائد حدیث:
1- استحباب خواندن این دعا توسط مهمان در حق صاحب خانه.
2- جواز در خواست دعا از انسان‌های اهل فضل و دانش و درستکاری.
3- رعایت ادب و بهداشت از جانب رسول اکرم ص که هسته‌های خرما را در ظرفی که خرما در آن قرار داشت نمی‌گذاشت بلکه آنها را در دست نگه داشت تا بعداً در مکان مناسبی بیندازد.
180ـ «اَلْـحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِیْ أَطْعَمَنِیْ هَذَا وَ رَزَقَنِیْهِ، مِنْ غَیْرِ حَوْلٍ مِنِّیْ وَلاَ قُوَّةٍ»([1]).
«سپاس معبودی را که این غذا را به من خورانید و روزی‌ام گردانید بدون اینکه قدرت و توانى داشته باشم».
معنی کلمات حدیث:
رَزَقَنِیْهِ: برایم فراهم نمود.
رهنمود حدیث:
در اینجا به این مطلب پرداخته شده که همهی نعمت‌های ظاهری و باطنی داده‌ی الله متعال است. و از جمله نعمت‌های ظاهری که باید به‌خاطر آن از الله متعال ممنون و سپاسگزار بود، نعمت خوراک می‌باشد که نشانه‌ی قدرت الهی است چرا که انسان فقط تخم را در زمین می‌کارد، سپس الله متعال با قدرت کامل خویش آنرا به ثمر می‌نشاند، چنانکه میفرماید: ﴿أَفَرَءَیۡتُم مَّا تَحۡرُثُونَ٦٣ ءَأَنتُمۡ تَزۡرَعُونَهُۥٓ أَمۡ نَحۡنُ ٱلزَّٰرِعُونَ٦٤﴾ [الواقعة: 63-64] «آیا چیزی را که می‌کارید، دیده‌اید؟! * آیا شما آن را می‌رویانید، یا ما می‌رویانیم؟!»
و آنگونه که در آخر حدیث بیان گردیده رسول اکرم ص به گوینده این ورد مژده می‌دهد که همهی گناهان گذشته‌اش بخشیده می‌شود البته مراد از گناهان در اینجا گناها صغیره می‌باشند.
فوائد حدیث:
1- مستحب بودن حمد و ثنای مجدد به‌خاطر نعمت جدیدتر.
2- روزی، بخششی از جانب الله متعال است و بستگی به تلاش بنده ندارد گرچه بنده موظف است که از اسباب کسب روزی حلال استفاده نماید.
181ـ «اَلْـحَمْدُ لِلَّهِ حَمْدًا کَثِیْرًا طَیِّبًا مُبَارَکًا فِیْهِ غَیْر ]مَکْفِیٍّ وَلاَ[ مُوَدَّعٍ، وَلاَ مُسْتَغْنًى عَنْهُ رَبَّناَ»([2]).
«ستایش بسیار زیاد، پاکیزه و مبارک، خدایى را که بى نیاز است و درخواست از او همیشه ادامه دارد، و همه به او نیازمندند، پروردگارا! ستایش‌مان را قبول فرما».
معنی کلمات حدیث:
غَیْر مَکْفِیٍّ: نعمت‌هایش برگردانیده نمی‌شود.
وَلاَ مُوَدَّعٍ: پایان ناپذیر.
وَلاَ مُسْتَغْنً: دائما نیازمند به او هستیم.
رهنمود حدیث:
این حدیث بیانگر مستحب بودن گفتن حمد وثنا‌ی الله متعال در پایان غذا و هنگام جمع کردن سفره است تا هم ادای شکری کرده و هم طالب بقا و استمرار نعمت باشد. چرا که انسان مسلمان عادتا نعمت‌های الهی را نادیده نمی‌گیرد بلکه همواره بدان اعتراف می‌کند با زبان و عمل اظهار شکر و بندگی می‌نماید. باید دانست که از بزرگ‌ترین نعمت‌های الهی بر بندگانش نعمت آب و غذا است که به فضل و کرم خویش فراهم نموده است. رسول اکرم ص علاوه بر دعای فوق این دعا را نیز گهگاهی بعد از غذا می‌خواند «اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَطْعَمَ وَسَقَى، وَسَوَّغَهُ وَجَعَلَ لَهُ مَخْرَجًا» «ستایش مر خدایی را که خوارک و نوشیدنی داد و آنرا گوارا گردانید و راهی برای بیرون شدن آن گشود».
فوائد حدیث:
1- انسان لحظه‌ای از پرودگارش بی‌نیاز نخواهد بود.
2- الله متعال مطلقاً غنی و بی‌نیاز است و هیچگاه محتاج کسی نمی‌شود.
3- استحباب مبالغه و افراط در تعریف و ستایش الله متعال.
178ـ «إِذَا أَکَلَ أَحَدُکُمْ طَعَامًا فَلْیَقُلْ: بِسْمِ اللهِ، فِإنْ نَسِیَ فِی أَوَّلِهِ فَلْیَقُلْ: بِسْمِ اللهِ فِیْ أَوَّلِهِ وَآخِرِهِ»([1]).
«هرگاه، یکى از شما خواست غذا بخورد «بِسْمِ اللهِ» بگوید، و اگر در اول غذا خوردن فراموش کرد بگوید: «بِسْمِ اللهِ فِیْ أَوَّلِهِ وَآخِرِهِ»».
رهنمود حدیث:
از آنجا که در این حدیث دستور داد ه شده که هنگام غذا خوردن بسم الله گفته شود نتیجه می‌گیریم که گفتن بسم الله هنگام شروع غذا واجب است و این کار باعث ممانعت شیطان از مشارکت در خوردن غذا می‌شود. و اگر احیانا در آغاز غذا خوردن بسم الله را فراموش نمود در اثنای غذا خوردن بگوید: «بسم الله اوله و آخره» و این دلیل بر این است که شیطان با کسانی که هنگام خوردن و نوشیدن بسم الله نمی‌گویند حقیقتا شریک می‌شود و با آنها غذا می‌خورد چنانکه در روایت صحیح مسلم آمده که هر گاه کسی بدون بردن نام الله و گفتن بسم الله وارد منزل خویش شود شیطان به زیر دستانش می‌گوید: «اینجا جای ماندن و شام خوردن ماست».
فوائد حدیث:
1- فقط بسم الله گفته شود نه بسم الله الرحمن الرحیم تا بهانه‌ای نباشد برای اهل بدعت که هر چه دل‌شان بخواهد بر آن بیفزایند.
2- فقط در ابتدا یکبار گفته شود نه با هر لقمه.
3- اگر با صدای نسبتا بلند گفته شود تا دیگرا ن نیز به یاد بیفتند بهتر است.
179ـ هرگاه خداوند به کسى طعامى عطا کرد، بگوید: «اَللهم بَارِکْ لَنَا فِیْهِ وَأَطْعِمْنَا خَیْرًا مِنْهُ». «بار الها! این غذا را براى ما با برکت بگردان و بهتر از آن به ما عطا فرما».
و هر وقت خداوند به کسى شیر عطا کرد، بگوید: «اَللهم بَارِکْ لَنَا فِیْهِ وَزِدْنَا مِنْهُ»([2]).
«بار الها! این شیر را براى ما با برکت بگردان و آن را بیفزاى».
معنی کلمات حدیث:
وَأَطْعِمْنَا خَیْرًا مِنْهُ: غذای بهتری از آن در بهشت نصیبمان کن.
رهنمود حدیث:
این حدیث بیانگر استحباب طلب برکت در غذا و نوشیدنی از الله متعال می‌باشد و برکت شامل افزوده شدن، دوام و مفید بودن آن است همچنین اشاره به این مطلب است که شیر نوشیدنی مبارکی است که جای آب و غذا را می‌گیرد بنابراین رسول اکرمص بعد از نوشیدن شیر نفرمود: بار الها! به ما بهتر از آن عطا کن به‌خاطر اینکه چیز بهتری از شیر وجود ندارد.
فوائد حدیث:
1- غذا و نوشیدنی جزو نعمت‌های مهم الهی است که انسان باید به‌خاطر آنها سپاسگزار باشد.
2- یادگیری سنت و روش رسول اکرم ص در هر کاری، راه نجات دنیا و آخرت است.
3- جواز اطلاق کلمه‌ی طعام بر نوشیدنی چنانکه در قرآن نیز آمده است: ﴿فَمَن شَرِبَ مِنۡهُ فَلَیۡسَ مِنِّی وَمَن لَّمۡ یَطۡعَمۡهُ فَإِنَّهُۥ مِنِّیٓ﴾. «پس هر کس از آن بنوشد از [پیروان] من نیست، و هر کس از آن نخورد، قطعاً او از [پیروان] من است».
176ـ «ذَهَبَ الظَّمَأُ وَابْتَلَّتِ الْعُرُوْقُ، وَثَبَتَ اْلأَجْرُ إِنْ شَاءَ اللهُ»([1]).
«تشنگى برطرف شد، رگها تَر شدند و پاداش ـ إن شاء الله ـ ثابت گشت».
معنی کلمات حدیث:
الظَّمَأُ: تشنگی.
رهنمود حدیث:
این دعا بیانگر جواز پاداش خواستن در مقابل روزه از الله متعال می‌باشد بگونه‌ای که فرد روزه دار این امر را به خواست و مشیت الهی می‌سپارد نه اینکه به‌صورت طلبکارانه از او بخواهد. همچنین اشاره به شادی و لذتی دارد که هنگام افطار به فرد روزه دار دست می‌دهد چنانکه رسول اکرم ص میفرماید: روزه دار با روزه‌اش به دو شادی و لذت دست می‌یابد یکی هنگام افطار کردن و دیگری هنگام ملاقات با پرودگارش به‌خاطر همین است که الله متعال، روزه را عملی ویژه برای خود قرار داده فرموده است: «روزه از آن من است و خودم پاداش آنرا خواهم داد».
فوائد حدیث:
1- استحباب خواندن این ورد هنگام افطار با خرما و در صورت نبودن با آب.
2- شیوه‌ی سنت در افطار این است که ابتدا با خرما یا آب افطار کرده، نماز بخواند و بعد از نماز، افطار را ادامه دهد.
3- روزه، تمرین صبر و تحمل است تا انسان را به تقوا که هدف اصلی روزه است برساند چنانکه الله متعال فرموده است: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ کُتِبَ عَلَیۡکُمُ ٱلصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى ٱلَّذِینَ مِن قَبۡلِکُمۡ لَعَلَّکُمۡ تَتَّقُونَ١٨٣﴾ [البقرة: 183]. ترجمه: «ای کسانی که ایمان آوردهاید! روزه بر شما فرض شده، چنانچه بر کسانی که پیش از شما بودند، فرض شده بود؛ باشد که تقوا پیشه کنید».
177- عبد الله بن عمرو بن عاص می‌گوید: رسول اکرم ص فرمود: از روزه دار هنگام افطار دعایی حتما پذیرفته خواهد شد. ابن ابی ملیکه می‌گوید: عبدالله بن عمرو هنگام افطار این دعا را می‌خواند: «اَللهم إِنِّیْ أَسْأَلُکَ بِرَحْمَتِکَ الَّتِیْ وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ أَنْ تَغْفِرَ لِیْ»([2]).
«الهى! من از تو به‌وسیله‌ى رحمتت که همه‌ى چیز را فراگرفته است، مى‌خواهم که مرا بیامرزى».
جهت اهمیت بحث نگا: اروارء الغلیل (921) ضمنا لازم به یادآوری است که دعای: «اللهم لَکَ صُمْتُ وَعَلَى رِزْقِکَ أَفْطَرْتُ» از نظر سند ضعیف می‌باشد.