| ش | ی | د | س | چ | پ | ج |
| 1 | 2 | |||||
| 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
| 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
| 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 |
نذر به چیزی که در تصرّف و مالکیت نذرکننده نیست
باید دانست که این نوع نذر دوحالت دارد:
حالت اول: به این صورت است که هرگاه شخصی به چیزی نذر کند که در مالکیت و اختیار او نیست، بلکه در اختیار و تصرّف غیر اوست، به این شکل که شخصی بگوید: اگر خداوند بیماری مرا شفا دهد، برای خدا بر من نذر باشد که بندۀ فلانی را آزاد کنم، یا بگوید: برای خدا بر من نذر باشد که اگر در فلان امر موفق شوم مالِ فلانی را به صدقه دهم! مسلماً چون آن برده و مال در مالکیت و تصرف نذرکننده نیست، لذا چنین نذری منعقد نمی‌باشد، به دلیل این فرمودۀ پیامبر ج که میفرماید: «لَا وَفَاءَ لِنَذْرٍ فِی مَعْصِیَةِ اللَّهِ، وَلَا وَفَاءَ لِنَذْرٍ فِیمَا لَا یَمْلِکُ الْعَبْدُ»([1])؛ «هیچگونه نذری بر معصیت و نافرمانی خدا و به آنچه که شخص مالک آن نمی‌باشد درست نیست. (و به آن وفا نمی‌شود)».
حالت دوم: به این شکل است که شخصی به چیزی نذر کند که در ابتدا و در حین نذرکردن مالک آن چیز نباشد، به عنوان مثال بگوید: برای خدا بر من نذر باشد اگر خداوند بیماری مرا شفا دهد برده‌ای را آزاد کنم، در حالی که او در حین نذرکردن مالک آن برده نمی‌باشد، یا اینکه بگوید: برای خدا بر من نذر باشد اگر در فلان کار موفق شوم صدهزار ریال صدقه دهم، در حالی که او در حین نذرکردن دارای صدهزار ریال نمی‌باشد.
حکم این نوع نذر به این صورت است که: نذر منعقد می‌باشد و وفا به آن ثابت می‌گردد، پس هروقت مالک برده‌ای شد، آزادکردنش بر او واجب می‌باشد، همچنین هروقت صاحب آن مبلغ پولی که بر خود نذر کرده است گردید، واجب است آن مبلغ تعیین‌شده را صدقه کند.
نذرکردن کسی که قادر به انجام‌دادن آن نیست
باید توجّه داشت کسی که نذر می‌کند، لازم است به گونه‌ای باشد که قادر به انجام‌دادن آن باشد، بنابراین اگر فردی بگوید: برای خدا بر من نذر باشد که این کار را انجام دهم، در حالی که او اصلاً قادر به انجام‌دادن آن نیست، یا بگوید: برای خدا بر من نذر باشد که فلان کار را در ظرفِ مثلاً دو روز انجام دهم، در صورتی که معمولاً انجام آن در ظرف دو روز، به هیچ وجه امکان‌پذیر نیست، در این صورت آیا کفّارۀ سوگند بر او واجب می‌باشد؟ در این رابطه، بنابر آنچه که علم اصول مقرّر نموده است شخص به چیزی مکلّف می‌شود که قادر به انجام‌دادن آن باشد، از این‌رو نذر به آنچه که انجام‌دادنش خارج از قدرت و توان انسان می‌باشد، وفا به آن واجب نیست، چون این نوع نذر، ضرر و زیان به شخص نذرکننده می‌رساند، لذا طبق مقررات علم اصول، چنین نذری در حکم نذر به معصیت و گناه قرار می‌گیرد، و بنابر قول صحیح علما کفّارۀ آن واجب می‌باشد.
شکی نیست که نذر به معصیت و گناه، باطل است و وفا به آن جایز نمی‌باشد، به دلیل این فرمودۀ پیامبر ج که فرموده است: «...کسی که نذر کند که از خداوند نافرمانی کند و دستوراتش را به جای نیاورد، به آن وفا نکند و از دستورات خداوند نافرمانی ننماید».
شیخ السلام / گفته است: «نذری که برای طاعت و نزدیکی جستن به خدا نباشد، مانند نذر برای بعضی از مقابر و مکان‌های ویژه و امثال این‌ها به صورت روغن‌کاری و برپایی شمع و یا جهت تأمین هزینۀ مسایل دیگری از این قبیل، به عنوان نذر معصیت و نافرمانی از دستورات خدا محسوب می‌شود، زیرا چنین نذری در پاره‌ای موارد و جوانب شبیه به نذر برای بت‌های سه گانۀ (لات و عزات و منات) انجام می‌گیرد، از این‌رو، این نوع نذر باطل است و وفا به آن جایز نمی‌باشد».([1])
در اینکه آیا کسی که اینگونه نذر می‌کند، کفّارۀ سوگند بر او واجب می‌گردد یا خیر؟ نزد اهل علم دو قول وجود دارد، قول اصح آن است که کفّاره بر او واجب می‌باشد. بنابراین هرگاه شخصی نذر معصیت و گناه‌آمیزی کرد، صادقانه به او می‌گوییم: به چنین نذری وفا نکند و آن را انجام ندهد، چون علاوه بر گناه آن، پرداخت کفّارۀ سوگند نیز بر او واجب می‌گردد، به دلیل این فرمودۀ پیامبر اکرم ج که میفرماید: «لَا نَذْرَ فِی مَعْصِیَةِ اللَّهِ وَکَفَّارَتُهُ کَفَّارَةُ یَمِینٍ»([2])؛ «هیچ نوع نذری در معصیت و نافرمانی خداوند وجود ندارد و کفّارۀ آن همان کفّارۀ سوگند می‌باشد».
در چه موقع نذر صحیح است و چه وقت صحیح نیست؟
الف) نذر صحیح: اگر نذر دربارۀ طاعت خداوند و امور خداپسند باشد، نذری است صحیح و باید به آن وفا شود، امّا اگر دربارۀ معصیت و نافرمانی از خدا باشد، مسلماً چنین نذری باطل است و نباید به آن وفا شود، بلکه واجب است ترک شود و به جای آورده‌نشود، به دلیل حدیث چند سطر پیش که ام المؤمنین عایشهل گفته است: پیامبر اکرم فرمود: «کسی که نذر کند که از خداوند اطاعت کند و دستوراتش را به جای آورد، باید به آن وفا کند و دستوراتش را به جای بیاورد و کسی که نذر کند که از خداوند نافرمانی کند و دستوراتش را به جای نیاورد، به آن وفا نکند و از دستورات خداوند نافرمانی ننماید».([1])
ب) نذر غیرصحیح: بدیهی است که به کاربردن نذر برای غیرخدا صحیح نمی‌باشد، به این سبب که نذر عبادت است و همچون سایر عبادت‌ها جایز نیست که برای غیرخدا انجام شود، زیرا مشروعیت نذر به خاطر نزدیک‌شدن به خداست و حال اینکه نزدیکی جستن به غیرخدا در عبادات گناهی بس بزرگ و مشرف به شرک می‌باشد، چون شکی نیست وقتی که مردم از صراط مستقیم و از دستورات راستین اسلام روی گرداندند –پناه بر خدا– ارتکاب به اعمال شرک‌آمیز در میان آنان گسترش می‌یابد، همچنان‌که متأسفانه بسیاری از نذرها برای تقرب به غیرخدا انجام می‌َشود، مانند نذر برای فرمانروایان، افراد صالح، جنّ، مردگان و امثال این‌ها، در حالی که چنین نذری صحیح نمی‌باشد و وفا به آنها جایز نیست.
مشروعیت نذر در اسلام و دلیل آن
دلیلِ مشروعیتِ نذر، قرآن کریم و سنت نبوی است، چنان‌که خداوند وفاکنندگان به نذرِ مشروع را ستوده است و در مدح آنان میفرماید:
﴿یُوفُونَ بِٱلنَّذۡرِ وَیَخَافُونَ یَوۡمٗا کَانَ شَرُّهُۥ مُسۡتَطِیرٗا٧﴾ [الإنسان: 7].
«(همانا بندگانی که) به نذر خود وفا می‌کردند و از روزی می‌ترسیدند که شرّ و گزند آن گسترده و فراگیر است».
و میفرماید:
﴿وَمَآ أَنفَقۡتُم مِّن نَّفَقَةٍ أَوۡ نَذَرۡتُم مِّن نَّذۡرٖ فَإِنَّ ٱللَّهَ یَعۡلَمُهُۥۗ﴾ [البقرة: 270].
«هر هزینه‌ای را که (در راه خوب یابد) متحمل می‌شوید، یا هر نذری را که (در راه طاعت یا معصیت) به گردن می‌گیرید به طور حتم خداوند آن را می‌داند».
همچنین میفرماید:
﴿ثُمَّ لۡیَقۡضُواْ تَفَثَهُمۡ وَلۡیُوفُواْ نُذُورَهُمۡ...﴾ [الحج: 29].
«سپس باید آلودگی خود را بزدایند و به نذرهای خود وفا کنند».
پیامبر اکرم ج نیز دربارۀ مشروعیّت نذر فرموده است: «مَنْ نَذَرَ أَنْ یُطِیعَ اللَّهَ فَلْیُطِعْهُ، وَمَنْ نَذَرَ أَنْ یَعْصِیَ اللهَ فَلاَ یَعْصِهِ»([1])؛ «کسی که نذر کند که از خداوند اطاعت کند و دستوراتش را به جای آورد، باید به آن وفا کند و دستوراتش را به جای آورد و کسی که نذر کند خدا را نافرمانی کند و دستوراتش را به جای نیاورد، به آن وفا نکند و از دستورات خداوند نافرمانی ننماید».