(131) شیوه‌ی تسبیح گفتن رسول الله ص
268ـ عبد الله بن عمرو ل مى‌گوید: پیامبر ص را دیدم که تسبیحات خود را با دست راستش مى‌شمرد([1]).
رهنمود حدیث
از این حدیث چنین بر می‌آید که شمردن تسبیح و ذکر سنت است که با انگشتان دست راست صورت گیرد اما شمردن آنها با دانه‌های تسبیح و سنگ ریزه و انگشتان دست چپ خلاف سنت رسول اکرم ص است. و روایتی که بر سر زبانها است و می‌گوید: «نعم الـمذکر السبحة» «دانه‌های تسبیح بهترین یادآور ذکر است» ساختگی است و حدیث شمردن تسبیح با هسته‌ی خرما نیز ضعیف و غیر قابل استدلال است و علما این عمل را نپسندیده‌اند و شاید حکمت اینکه با انگشتان تسبیح می‌گفته آن باشد که خطاب به برخی از همسرانش فرمود: به کمک انگشتان خود تسبیح بگویید چرا که آنها روز قیامت مورد بازخواست قرار می‌گیرند و به سخن در می‌ایند شیخ آلبانی این روایت را حسن دانسته است.
فوائد حدیث
1- اصحاب شیفته پیروی از یکایک سنت‌های رسول اکرم ص و انتقال آن به دیگران بودند.
2- اعضای بدن در قیامت گواهی خواهند داد که چه کرده‌اند چنانکه الله متعال میفرماید: ﴿وَقَالُواْ لِجُلُودِهِمۡ لِمَ شَهِدتُّمۡ عَلَیۡنَاۖ قَالُوٓاْ أَنطَقَنَا ٱللَّهُ ٱلَّذِیٓ أَنطَقَ کُلَّ شَیۡءٖ﴾ [فصلت: 21].
«خطاب به پوست و اعضای بدن خویش می‌گویند چرا علیه ما گواهی دادید؟ می‌گویند: ما را کسی به سخن در آورد که هر چیزی را به سخن درآورده است».
3- رسول اکرم ص دوست داشت که هرکار خوب را با دست راست انجام دهد چنانکه این مطلب را بخاری به نقل از مادرمان؛ عایشه ل روایت کرده است.
(132) مجموعه‌ای از آداب نیک اجتماعی
269ـ رسول اکرم ص فرمود: «إِذَا کَانَ جُنْحَ اللَّیْلِ ـ أَوْ أَمْسَیْتُمْ ـ فَکُفُّوا صِبْیَانَکُمْ؛ فَإِنَّ الشَّیَاطِینَ تَنْتَشِرُ حِینَئِذٍ، فَإِذَا ذَهَبَ سَاعَةٌ مِنَ اللَّیْلِ فَخَلُّوهُمْ، وَأَغْلِقُوا الأَبْوَابَ، وَاذْکُرُوا اسْمَ اللهِ؛ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ لاَ یَفْتَحُ بَاَباً مُغْلَقَاً، وَأَوْکُوا قِرَبَکُمْ وَاذْکُرُوا اسْمَ اللهِ، وَخَمِّرُوا آنِیَتَکُمْ وَاذْکُروا اسْمَ اللهِ، وَلَوْ أَنْ تَعْرُضُوا عَلَیْهَا شَیْئاً، وَأَطْفِئُوا مَصَابِیحَکُمْ». «هنگامى که تاریکى شب، سایه افکند ـ یا شب شد ـ کودکانتان را نگذارید بیرون بروند، زیرا در این وقت شیطان‌ها پراکنده مى‌شوند، هنگامى که پاسى از شب گذشت آنها را آزاد بگذارید، به شرطى که مشکل دیگرى نباشد، و قبل از خوابیدن بسم الله بگویید، و درها را ببندید، زیرا شیطان درِ بسته را باز نمى‌کند، همچنین بسم الله بگویید، و دهانه‌ى مَشْک‌تان را ببندید، و روى ظرف‌ها سرپوش بگذارید، اگر چه بطور کامل پوشیده نشوند، و چراغ‌هایتان را خاموش کنید»([1]).
کلمات حدیث
جُنْحَ اللَّیْلِ: فرارسیدن شب.
أَوْکُوا قِرَبَکُمْ: درب مشکیزه‌ها ر اببندید.
خَمِّرُوا: روی آنها سرپوش بگذارید.
رهنمود حدیث
این حدیث بیانگر میزان دلسوزی و شفقت و ترحم رسول خدا ص نسبت به امت خویش می‌باشد چنانکه مهم‌ترین توجیهات و نصایح نبوی را در این حدیث می‌بینیم که فرمود: با فرا رسیدن تاریکی شب، کودکانتان را از گشت و گذار باز دارید چرا که جن‌ّها و شیاطین با آغاز شب به این سو و آنسو می‌روند و دست بکار می‌شوند همچنین به بستن درها دستور داد تا جن و شیاطین وارد منازل شما نشوند به بستن درب مشکیزه‌ها و پوشانیدن ظروف آب و غذا دستور داد چرا که ممکن است حشره‌ای داخل آنها بیفتد یا طبق حدیث پیامبر ص وبائی نازل گردد همچنین به خاموش کردن آتش در شب‌ها دستور داد و فرمود: «آتش، دشمن شماست، آنرا خاموش کنید».
فوائد حدیث
1- تشویق به ذکر الله متعال در هر حال چرا که ذکر فراری دهنده‌ی شیطان و یاری دهنده بر طاعت رحمان است.
2- پیروی از سنت قولی و عملی رسول خدا ص راه نجات در دنیا و کلید خوشبختی در آخرت است.
3- رسول اکرم ص شیفته‌ی سلامتی امت خود در دنیا و آخرت بود.
پایان ترجمه شنبه 14/3/1390
[1]- بخارى مع الفتح (10/88) و مسلم (3/1595).
(130) فضلیت تسبیح و تحمید، و تهلیل، و تکبیر
254ـ و مى‌فرماید: هرکس دعاى زیر را ده بار بخواند مانند کسى است که چهار تن از فرزندان اسماعیل را آزاد کرده است: «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیْکَ لَهُ، لَهُ الْـمُلْکُ وَلَهُ الْـحَمْدُ وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیْرٌ»([1]). (نگا: ش 94،92)
«هیچ معبود بحقی جز الله وجود ندارد، یکتاست و شریکى ندارد، پادشاهى و ستایش از آنِ او است، و او بر هر چیز تواناست».
255ـ رسول الله ص مى‌فرماید: هرکس روزانه صد بار «سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ» بگوید، گناهانش بخشیده مى‌شوند اگر چه به اندازهى کف دریا باشند([2]). (نگا: شماره 90).
256ـ ابوهریره ت می‌گوید: رسول اکرم ص فرمود: «هر کس در صبح و شام صد بار بگوید: سبحان الله وبحمده» در قیامت هیچ کس عملی بهتر از او با خود همراه نخواهد داشت مگر کسی که این ورد را همانند او یا بیشتر خوانده باشد([3]). (نگا: شماره 90)
257ـ رسول الله ص مى‌فرماید: هرکس دعاى زیر را ده بار بخواند مانند کسى است که چهار تن از فرزندان إسماعیل ÷ را آزاد کرده است: «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیْکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیْرٌ»([4]).
«هیچ معبودى به جز الله «به حق» وجود ندارد، یکتاست و شریکى ندارد، پادشاهى و ستایش از آنِ او است، و او بر هر چیز تواناست».
258ـ رسول الله ص مى‌فرماید: دو کلمه وجود دارد که راحت به زبان مى‌آیند و در ترازوى اعمال، سنگین‌اند، و نزد خداى رحمان محبوب‌اند: «سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ سُبْحَانَ اللهِ الْعَظِیْمِ»([5]). «الله پاک و منزّه است، و او را ستایش مى‌کنم، خداوند عظیم، پاک و منزّه است».
رهنمود حدیث
در این حدیث نیز به ذکر الله متعال تشویق شده چرا که الله چنین عملی را دوست دارد و می‌پسندد و برای آن پاداش بزرگی مهیا ساخته و با ذکر الله، ترازوی عمل سنگین می‌شود روزی که خیلی از پرونده‌ها سبک باراند.
همچنین بیانگر این است که فقط الله دارای کمال مطلق است و او صاحب نعمت‌ها و تقسیم کننده‌ی آن است و این دلیل بر عظمت و ربوبیت وی می‌باشد.
فوائد حدیث
1- در قیامت حقیقتاً ترازو وجود دارد و اعمال به وزن گذاشته می‌شوند ﴿وَٱلۡوَزۡنُ یَوۡمَئِذٍ ٱلۡحَقُّ﴾ [الأعراف: 8] «ترازو در آنروز حقیقت دارد».
2- اثبات رحمت فراگیر الله که در مقابل عمل اندک و خالص پاداش بزرگ و چند برابر می‌دهد.
3- جواز دعای موزون و قافیه دار به‌شرطی که خالی از تکلف باشد.
4- اثبات صفت محبت برای الله و این محبت شامل کسی می‌شود که رسول اکرم ص را دوست داشته و از او پیروی کرده چنانکه الله متعال فرموده است:
﴿قُلۡ إِن کُنتُمۡ تُحِبُّونَ ٱللَّهَ فَٱتَّبِعُونِی یُحۡبِبۡکُمُ ٱللَّهُ﴾ [آل عمران: 31].
«بگو اگر الله را دوست دارید از من پیروی کنید تا الله شما را دوست بدارد».
گفتنی است که امام بخاری کتاب صحیح خود را با بحث توحید به پایان رسانیده و در آخر کتاب همین حدیث را آورده تا این مطلب را برساند که به پاکی بیان کردن الله و بری دانستن وی از شرک، پایه و اساس توحید است.
259ـ مى‌فرماید: اگر من «سُبْحَانَ اللهِ، وَالْـحَمْدُ لِلَّهِ، وَلاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ، وَاللهُ أَکْبَرُ» بگویم، نزد من از آنچه که خورشید بر آن طلوع کرده است (یعنى همهى دنیا) دوست داشتنى‌تر است([6]).
کلمات حدیث
مـمـا طلعت علیه الـمشس: یعنی دنیا و آنچه در آن وجود دارد.
رهنمود حدیث
برای این ورد با وجود کم بودن الفاظ آن، فضیلت و پاداش بزرگی بیان شده است چرا که شامل همه‌ی مفاهیم بندگی از تسبیح گرفته تا توحید و تهلیل می‌باشد رسول اکرم ص این اذکار را از دنیا و هر آنچه در آن وجود دارد محبوبتر و پسندیده‌تر دانست چرا که دنیا بدون ذکر الله ارزشی ندارد چنانکه رسول اکرم ص در جای دیگری فرموده است: «دنیا و آنچه در آن وجود دارد نفرین شده است جز ذکر الله و آنچه در ردیف آن قرار دارد و انسان دانشمند و دانش پژوه» (صحیح ابن ماجه).
فوائد حدیث
1- کوچک شمردن دنیا و متاع آن چنانکه رسول اکرم ص فرمود: «اگر دنیا نزد الله به اندازه‌ی بال مگسی ارزش داشت، به کافران یک قطره آب نمی‌داد». (صحیح ابن ماجه).
2- نعمت حقیقی همان نعمت‌های همیشگی بهشت است.
3- به زیاد گفتن این کلمات تشویق شده است.
4- ذکر الله متعال نزد پیامبران و نیکان از خوراک لذیذ و آب خنک، گواراتر و لذیذتر بوده است.
260ـ و مى‌فرماید: «أَیَعْجِزُ أَحَدُکُمْ أَنْ یَکْسِبَ کُلَّ یَوْمٍ أَلْفَ حَسَنَةٍ؟ فَسَأَلَهُ سَائِلٌ مِنْ جُلَسَائِهِ: کَیْفَ یَکْسِبُ أَحَدُنَا أَلَفَ حَسَنَةٍ؟ قَالَ: «یُسَبِّحُ مِائَةَ تَسْبِیحَةٍ، فَیُکْتَبُ لَهُ أَلْفُ حَسَنَةٍ أَوْ یُحَطُّ عَنْه ُ أَلَفُ خَطِیئَةٍ»([7]).
«آیا کسى از شما نمى‌تواند روزانه هزار نیکى بدست آورد؟ یکى از کسانى که در جلسه حضور داشت پرسید: چگونه یکى از ما مى‌تواند هزار نیکى بدست آورد؟ فرمود: «هرکس صد بار سبحان الله بگوید برایش هزار نیکى نوشته مى‌شود، یا هزار گناه از او بخشیده مى‌شود».
کلمات حدیث
یُحَطُّ: کاسته می‌شود.
رهنمود حدیث
این حدیث بیانگر وسعت فضل و رحمت الله متعال می‌باشد که به هرکس بخواهد از روی فضل و کرم خویش پاداش چند برابر می‌بخشد. همچنین گناهان را هر چقدر زیاد باشد به‌وسیله‌ی اعمالی که مشروع ساخته و پیامبرش بیان نموده محو و نابود می‌گرداند.
فوائد حدیث
1- بیان اینکه صحابه سنت‌های رسول اکرم ص را تکرار می‌کردند و شیفته‌ی نشر آن میان سایرین بودند.
2- زیاد گفتن اذکاری که در شریعت به ثبوت رسیده است باعث جلای قلب و زدودن آثار گناه از دلها و کاهش فاصله بین الله و بنده می‌باشد.
3- ذکر الله باعث از بین بردن گناهان می‌شود چرا که حسنات، سیئات را از بین می‌برد.
261ـ هر کس «سُبْحَانَ اللهِ الْعَظِیمِ وَبِحَمْدِهِ» بگوید: یک درخت خرما برایش در بهشت کاشته مى‌شود([8]).
کلمات حدیث
غرست: کاشته می‌شود، زده می‌شود.
رهنمود حدیث
باید دانست که، درختکاری بهشت با ذکر الله تحقق می‌پذیرد چنانکه ابراهیم پیامبر در شب معراج به پیامبر اسلام فرمود: «ای محمد ص به امت خویش سلام مرا برسان و بگو: زمین بهشت زمین حاصلخیز و دارای آب شیرین و فراوانی است ولی دشتی است خالی و نهال آن: «سبحان الله، الحمدلله، لا اله الا الله والله اکبر» است.
فوائد حدیث
1- این است درخت کاری در بهشت که خاکش از مشک و زعفران است و زمینی بهتر از آن وجود ندارد طبیعی است که درختان چنین زمینی چقدر زیبا، تنومند و ثمردار خواهد بود. پس حمد و منت سزاوار اوست.
2- کثرت راه‌های خیر و فضل فرا روی این امت، نشانه‌ی گرامی داشت نبی این امت توسط الله متعال می‌باشد.
262ـ رسول الله ص فرمودند: «یَا عَبْدَ اللهِ بْنِ قَیْسٍ أَلاَ أَدُلُّکَ عَلَى کَنْزٍ مِنْ کُنُوزِ الْـجَنَّةِ؟ فَقُلْتُ: بَلَى یَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: «قُلْ: لاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بَاللهِ»([9]).
ترجمه: «اى عبدالله بن قیس! آیا تو را به گنجى از گنج‌هاى بهشت، راهنمایى نکنم؟ گفتم: بلى یا رسول الله! فرمود: بگو: «لاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بَاللهِ»».
کلمات حدیث
کَنْزٍ: گنج (چیزی که برای قیامت ذخیره شود).
رهنمود حدیث
این ورد بیانگر سپردن کامل امور و سرنوشت خود به‌دست الله متعال و تقدیر وی می‌باشد. این کلمه‌ی بزرگ دربرگیرنده‌ی وحدانیت خالق از یک سو و سپردن کار بدست او از سوی دیگر است چرا که بنده مالک هیچ نفع و ضرری نیست و فقط الله متعال بر هر چیزی قادر است.
فوائد حدیث
1- الله متعال پاداش بزرگی برای کسی‌که با اخلاص این ورد را بخواند در نظر گرفته است.
2- انسان بدون یاری الله موفق به کار خیر نمی‌شود همانگونه که بدون کمک و پشتیبانی وی از کار بد نمی‌تواند پرهیز کند.
3- فضیلت ابراز نیاز و بندگی خویش در پیشگاه الله متعال.
263ـ و رسول الله ص فرمودند: «أَحَبُّ الْکَلاَمِ إِلَى اللهِ أَرْبَعٌ: سُبْحَانَ اللهِ، وَالْـحَمْدُ لِلَّهِ، وَلاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ، وَاللهُ أَکْبَرُ، لاَ یَضُرُّکَ بَأَیِّهِنَّ بَدَأْتَ»([10]).
«چهار کلمه نزد خداوند از همهى کلمات محبوب‌تراند: «سُبْحَانَ اللهِ، وَالْـحَمْدُ لِلَّهِ، وَلاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ، وَاللهُ أَکْبَرُ»، با هر یک از آنها که شروع کنى اشکالى ندارد».
رهنمود حدیث
این کلمات دارای فضیلت بزرگ و پاداش سترگی هستند و به‌وسیله‌ی آنها الله متعال مورد تعظیم و تمجید قرار می‌گیرد.
چرا که این اذکار در برگیرنده‌ی صفات کمال و عظمت الهی می‌باشند. نکته‌ی دیگر اینکه اذکار شرعی و مسنون، تمرینی جهت تحقق توحید در دل صاحب خویش است توحیدی که او را سرانجام وارد بهشت می‌سازد و هر کس از آن محروم گردد در واقع خیر فراوانی را از دست داده است. ابن مسعود می‌گفت: نزد من گفتن چندبار «سبحان الله» بهتر از همان تعداد دینار است که در راه الله انفاق کنم.
فوائد حدیث
1- مداومت بر این اذکار با تدبر و یقین باعث طرد شیطان و وسوسه‌های شیطانی می‌شود و انسان را در عبادت رحمان یاری می‌رساند.
2- رو آوردن به الله با قلب و قالب باعث شادابی و خوشحالی بنده می‌شود چنانکه ابن تیمیه / می‌گوید: در دنیا بهشتی وجود دارد که هر کسی وارد آن نشود وارد بهشت آخرت نخواهد شد.
3- مکروه بودن انتخاب نام‌های فوق برای فرزندان خود زیرا ممکن است کسی از رباح (نفع) و نجاح (موفقیت) بپرسد؟ شما بگوئید: نیست و این جواب زننده‌ای است و ممکن است کسی آنرا به فال بد بگیرد.
264ـ بادیه نشینى نزد رسول الله ص آمد و گفت: جمله‌اى به من بیاموز تا آنرا وِرد خود سازم، رسول الله ص فرمود: بگو: «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیْکَ لَهُ، اللهُ أَکْبَرُ کَبِیْرًا، وَالْـحَمْدُ لِلَّهِ کَثِیْرًا، سُبْحَانَ اللهِ رَبِّ الْعَالَمِیْنَ، لاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللهِ الْعَزِیْزِ الْـحَکِیْمِ». آن مرد گفت: این جملات از آنِ پروردگار است، براى خود چه بگویم؟ رسول الله ص فرمود: بگو: «اَللهم اغْفِرْ لِیْ، وَارْحَمْنِیْ، وَاهْدِنِیْ، وَارْزُقْنِیْ»([11]).
یعنى: «بار الها! مرا ببخش، و به من رحم کن، و مرا هدایت کن، و به من روزى عنایت فرما».
کلمات حدیث
اعرابی: بادیه نشین.
رهنمود حدیث
حدیث فوق، بیانگر میزان شیفتگی پیامبر ص در امر آموزش توحید در وحله‌ی اول به امت خویش و صبر در وحله‌ی دوم می‌باشد. همچنین به آن فرد بادیه نشین وقتی که دعایی طلبید دعای جامعی که در برگیرنده‌ی منافع دنیا و آخرت است آموزش داد.
فوائد حدیث
1- مستحب بودن پرسش از علما در مورد چیزهایی که باعث جلب نفع دنیوی و اخروی می‌باشند.
2- مستحب بودن گفتن حمد و ثنا قبل از دعا و این طبق فرمایش رسول اکرم ص باعث بهتر قبول شدن دعا خواهد بود.
3- در دعا باید از مهمتر شروع کرد تا به مهم رسید بنابراین شایسته است که دعای طلب هدایت و رحمت و مغفرت بر طلب روزی و امور دنیوی مقدم باشد.
265ـ هرگاه فردى مسلمان مى‌شد، رسول الله ص نماز را به او مى‌آموخت، سپس دستور مى‌داد که با این جملات دعا کند:
«اَللهم اغْفِرْ لِیْ، وَارْحَمْنِیْ، وَاهْدِنِیْ، وَعَافِنِی وَارْزُقْنِیْ»([12]).
«بار الها! مرا ببخش، و به من رحم کن، و مرا هدایت ده، و عافیت بخش، و به من روزى عطا فرما».
رهنمود حدیث
این حدیث اشاره به این مطلب دارد که مهترین عمل بعد از شهادتین، نماز است بنابراین رسول اکرم ص شیفته‌ی این بود که روش درست نماز خواندن را به یاران خود بیاموزد از این رو فرمود: «صَلُّوا کَمَا رَأَیْتُمُونِی أُصَلِّی» «آنگونه که من نماز می‌خوانم نماز بخوانید» (صحیح بخاری) و آنگاه که یکی از آنها را به اعتدال و آرامش در نماز فرا می‌خواند فرمود: «اولین چیزی که در قیامت از آن می‌پرسند نماز است اگر درست از آب در آمد همه‌ی اعمال درست خواهد بود وگرنه همه‌ی اعمال نادرست خواهد بود (صحیح الجامع 2573).
فوائد حدیث
1- برپا داشتن نماز تحقق بندگی در پیشگاه الله و پیوندی میان بنده و پروردگارش می‌باشد.
2- لازم است که انسان مسلمان شیوه نماز خواندن رسول الله ص را بیاموزد و برای تحقق خشوع در نماز تلاش کند تا نمازش باعث منع وی از کارهای زشت و منکر بشود.
266ـ «إِنَّ أَفْضَلَ الدُّعَاءِ اَلْـحَمْدُ لِلَّهِ، وَإِنَّ أَفْضَلَ الذِّکْرِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ»([13]).
«بهترین دعا اَلْـحَمْدُ للهِ، و بهترین ذکر لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ است».
رهنمود حدیث
حدیث فوق، بیانگر این مطلب است که هیچ گفتاری با کلمه‌ی توحید برابری نمی‌کند چرا که این کلمه جدا کننده‌ی بین کفر و ایمان بوده، باعث رهایی از همیشه ماندن در دوزخ می‌شود. این کلمه باعث تزکیه‌ی وجود مؤمنان و باعث‌ترس و وحشت طواغیت و بت پرستان و مشرکین است. بنابراین می‌طلبد کسی‌که این کلمه را در دل دارد از صمیم قلب الحمدلله بگوید و سپاسگزار باشد و همه‌ی کمالات را مختص الله بداند.
فوائد حدیث
1- بیان فضیلت کلمه‌ی توحید که مطلقاً با فضیلت‌ترین ذکر می‌باشد.
2- فقط الله معبودی است که دلها شیفته‌ی او هستند و از روی ترس و امید و انابت و توکل و استمداد از وی او را بندگی می‌کنند و کسی و چیزی را با وی شریک قرار نمی‌دهند.
267ـ باقیات صالحات (نیکى‌هاى جاودانه) عبارتند از: «سُبْحَانَ اللهِ، وَالْـحَمْدُ لِلَّهِ، وَلاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ، وَاللهُ أَکْبَرُ، وَلاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللهِ»([14]).
کلمات حدیث
الباقیات الصالحات: اعمال نیک و ماندگاری که بعد از مرگ برای صاحب خویش مفید باشند.
رهنمود حدیث
این حدیث اشاره به آیه 76 سوره‌ی مریم دارد که میفرماید: ﴿وَٱلۡبَٰقِیَٰتُ ٱلصَّٰلِحَٰتُ خَیۡرٌ عِندَ رَبِّکَ ثَوَابٗا وَخَیۡرٞ مَّرَدًّا﴾ [مریم: 76].
ترجمه: «الله بر هدایتِ هدایت‌یافتگان می‌افزاید. و نیکی‌های ماندگار، پاداش و بازدهی بهتری نزد پروردگارت دارند».
واقعا چه اندوخته‌ای برای آخرت انسان بهتر از نهال بهشت است؟
آری، ذکر الله باعث پاکیزگی است باید دانست که طهارت قلب با عقیده‌ی پاک و پاکی زبان با سخن پاک و پاکی اعضا با عملکرد، پاک می‌شود بنابراین رسول اکرم ص فرمود: «مثال کسی‌که ذکر می‌کند و کسی‌که ذکر نمی‌کند مانند زنده و مرده است» (صحیح بخاری).
فوائد حدیث
1- فضیلت زیاد این ذکر به‌خاطر اینکه در برگیرنده‌ی مفهوم توحید، ایمان و تقدیر است.
2- هدف اساسی از ذکر الله پیوند دادن بنده در هر حال با آفریدگارش می‌باشد.
3- تشویق به انجام اعمال نیک تا اندوخته‌ای برای پس از مرگ باشد.
[1]- بخارى (7/67) و مسلم (4/2071) با همین لفظ. و نگا: فضیلت کسى که روزانه صد بار آنرا مى‌گوید، در همین کتاب.
[2]- بخارى (7/168) و مسلم (4/2071). و نگا: فضیلت کسى که صبح و شام صد بار استغفار مى‌کند، در همین کتاب.
[3]- مسلم 4/2071.
[4]- البخاری 7/67 و مسلم با همین لفظ 4/2071، و نگا: فضیلت کسى که در هر روز صد بار آن را مى‌گوید، در همین کتاب.
[5]- بخارى (7/168) و مسلم (4/2072).
[6]- مسلم (4/2072).
[7]- مسلم 4/2073.
[8]- ترمذى (5/511) و حاکم (1/501) و آنرا صحیح دانسته، و ذهبی با حاکم موافقت کرده است. و نگا: صحیح الجامع (5/531) و صحیح ترمذى (3/160).
[9] بخارى مع الفتح (11/213) و مسلم (4/2076).
[10]- مسلم (3/1685).
[11]- مسلم (4/2072) و ابوداود (1/220) اضافه کرده که: هنگامى که به صحرانشین این دعا را آموخت و آن مرد بیرون رفت، پیامبر ص فرمود: «لَقَدْ مَلَأ یَدَیْهِ مِنَ الـْخَیْرِ» «دستانش را از خیر پر کرد».
[12]- مسلم (4/2073) و در روایت دیگرِ مسلم: «فَإِنَّ هَؤُلاَءِ تَجْمَعُ لَکَ دُنْیَاکَ وَآخِرَتَکَ». «همانا این کلمات دنیا و آخرت را براى تو جمع مى‌کنند، [و تو از آنها بهره مند مى‌شوى]».
[13]- ترمذى (5/462) و ابن ماجه (2/1249) و حاکم (1/503) و آنرا صحیح دانسته و ذهبى با حاکم موافقت کرده است. و نگا: صحیح الجامع (1/362).
[14]- مسند احمد، شماره‌ى (513) با ترتیب أحمد شاکر وسندش صحیح است، و نگا: مجمع الزوائد (1/297)، و ابن حجر در کتاب: بلوغ المرام با روایت أبو سعید آنرا به نسائى نسبت داده وگفته: ابن حبان و حاکم آنرا صحیح دانسته‌اند.
248ـ رسول الله ص مى‌فرماید: «به‌خدا سوگند، من روزانه بیش از هفتاد بار از الله طلب مغفرت مى‌کنم، و به‌سوى او توبه مى‌نمایم»([1]).
رهنمود حدیث
این حدیث بیانگر جواز سوگند خوردن فرد بدون اینکه کسی او را سوگند دهد می‌باشد حتی اگر شنونده هیچ تردیدی در مورد سخن گوینده به خود راه ندهد آنگونه که صحابه در صداقت سخنان رسول اکرم ص کوچکترین تردیدی نداشتند. همچنین این حدیث بیانگر میزان تعظیم و خشیتی می‌باشد که در قلب رسول الله ص نسبت به الله متعال وجود داشته است.
فوائد حدیث
1- رسول اکرم ص به امتش یاد داد که استغفار و طلب آمرزش را لحظه‌ای فراموش نکنند چنانکه خود ایشان گرچه همه‌ی گناهانش بخشیده شده بود ولی دایماً استغفار می‌نمود.
2- استغفار گاهی به‌خاطر رفع درجات و گاهی به‌خاطر بخشش گناهان است.
3- انسان مسلمان همواره به کوتاهی عملکرد خود در حق پروردگار خویش اعتراف دارد.
249ـ و نیز فرمود: اى مردم! توبه کنید و طلب آمرزش نمائید چرا که من روزانه صد بار توبه مى‌کنم([2]).
رهنمود حدیث
در این حدیث رسول اکرم ص امت خویش را به پیروی از خود دعوت به توبه کردن زیاد می‌دهد. همچنین به پیروی از دستور الله که میفرماید: ﴿وَتُوبُوٓاْ إِلَى ٱللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ لَعَلَّکُمۡ تُفۡلِحُونَ﴾ [النور: ٣١]
«ای مؤمنان همگی به‌سوی الله برگردید تا رستگار شوید».
باید دانست که توبه دارای پنج شرط به شرح زیر می‌باشد:
1- مخلصانه برای الله باشد.
2- همراه با پشیمانی برگناه باشد.
3- فوری دست از گناه باید کشید.
4- عزم جزم بر عدم بازگشت به گناه باید جزم نمود.
5- توبه قبل از وقتی باشد که توبه پذیرفته نمی‌شود مانند حالت سکرات و...
فوائد حدیث
1- تعظیم امر توبه، جایگاه رفیع توبه نزد الله متعال را می‌رساند و بیانگر اینست که توبه، عملی دوست داشتنی نزد وی می‌باشد.
2- توبه‌ی نصوح آغاز راه بندگی است که نهایت آن به فضل الهی رسیدن به بهشت است.
250- همچنین مى‌فرماید: هرکس دعاى زیر را بخواند، الله متعال گناهانش را مى‌آمرزد، اگر چه از میدان جهاد گریخته باشد: «أَسْتَغْفِرُ اللهَ الْعَظِیْمَ الَّذِیْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الْـحَیُّ الْقَیُّوْمُ وَأَتُوْبُ إِلَیْهِ»([3]).
«من از معبود بزرگى که معبودى جز او وجود ندارد و زنده و پاینده است، آمرزش مى‌طلبم و به‌سوى او توبه مى‌کنم».
کلمات حدیث
الزحف: جنگ و جهاد.
رهنمود حدیث
این حدیث از یک سو بیانگر جایگاه استغفار است که کفاره‌ی گناهانی همچون فرار از جهاد می‌گردد و از سوی دیگر بزرگ بودن چنین گناهی را می‌رساند چرا که فرار از میدان نبرد باعث کم شدن تعداد مسلمانان و تضعیف روحیه‌ی سربازان اسلام و باعث تقویت صفوف دشمن می‌شود و آنها را در شکست دادن مسلمانان کمک می‌کند. به هر حال حتی اگر کسی چنین گناهی مرتکب شود سپس با صدق و اخلاص توبه نماید، الله متعال از او می‌پذیرد به‌خاطر اینکه توبه‌ی صادقانه باعث نابودی گناهان گذشته می‌شود.
فوائد حدیث
1- استغفار زبانی باید هماهنگ با پشیمانی قلبی باشد.
2- در این حدیث تشویق به استغفار به‌صورت عام و با دعای فوق به‌صورت خاص گردیده است.
251ـ و رسول الله ص مى‌فرماید: پروردگار، در بخش پایانى شب، از هر زمانِ دیگر به بنده‌اش نزدیک‌تر است، اگر مى‌توانى از کسانى باش که در آن وقت، مشغول ذکر خدایند([4]).
کلمات حدیث
جوف الیل: یک سوم آخر شب.
رهنمود حدیث
این حدیث به قیام در پیشگاه الله متعال با ذکر، استغفار، دعا و نماز در دل شب تشویق می‌کند که وقت مبارکی است و الله در آن لحظه آنگونه که شایسته‌ی اوست به آسمان دنیا می‌آید و می‌گوید آیا کسی هست که مرا بخواند تا به او پاسخ دهم...
فوائد حدیث
1- یک سوم آخر شب فرصت بسیار مغتنمی است برای انسان‌های اهل توفیق به امید اینکه ما نیز از آنان باشیم.
2- چه خوب است که انسان از این خیر بزرگ محروم نشود و برای زنده نگه داشتن این بخش از شب تا می‌تواند سعی و تلاش نماید.
3- باید با نفس خویش در دستیابی به فضایل و خیرات مبارزه کرد.
252ـ رسول الله ص مى‌فرماید: نزدیک‌ترین حالت بنده به پروردگارش، هنگام سجده است، پس [در آن حالت] بسیار دعا کنید([5]).
رهنمود حدیث
این حدیث بیانگر فضیلت سجده و فروتنی در پیشگاه رب العالمین است چرا که انسان در سجده بهترین اعضای بدن خویش را که چهره باشد در برابر الله بر زمین می‌گذارد و بدینصورت برای کسی‌که او را آفریده و به او شکل و قیافه‌ای متناسب و زیبا بخشیده اعلام بندگی می‌نماید.
سجده جامه عمل پوشانیدن به این دستور الهی است که میفرماید: ﴿کَلَّا لَا تُطِعۡهُ وَٱسۡجُدۡۤ وَٱقۡتَرِب۩ ١٩﴾ [العلق: ١٩] «چنین نیست (که او می‌پندارد) هرگز او را اطاعت نکن، و سجده کن و (به الله) تقرب جوی».
آری، سجده محل تقرب و جای قبولی دعا و وسیله‌ی برآورده شدن نیازها است.
فوائد حدیث
1- کثرت سجده باعث همراهی رسول اکرم ص در بهشت می‌شود چنانکه فرمود: با کثرت سجده مرا یاری کن (صحیح مسلم).
2- گفتن: «سبحان ربی الأعلى» در سجده بیانگر علو ذاتی و صفاتی الله می‌باشد.
3- سجده دارای طعم و حلاوت و شیرینی است که اهل ایمان و توحید به‌وسیله‌ی آن خود را با الله نزدیک می‌بینند.
253ـ همچنین ص فرمود: «إِنَّهُ لَیُغَانُ عَلَى قَلْبِی، وَإِنِّی لَأَسْتَغْفِرُ اللهَ، فِی الْیَوْمِ مِائَةَ مَرَّةٍ». «گاهی فراموشی دلم را فرا مى‌گیرد، لذا روزانه صد بار از خداوند آمرزش مى‌طلبم»([6]).
کلمات حدیث
لَیُغَانُ: دچار فراموشی می‌شوم یا غم دلم را می‌گیرد.
رهنمود حدیث
این حدیث بیانگر میزان مشغولیت ذهنی پیامبر رحمت در امر امتش می‌باشد که به‌خاطر شفقتی که داشت همواره فکرش مشغول آنها بود بنابراین به استغفار روی می‌آورد تا بدینوسیله از غم و اندوهش کاسته شود در حالی که الله متعال همه گناهان قبلی و بعدی او را بخشیده بود. یا اینکه اگر به‌خاطر رسیدگی به امور مسلمانان لحظه‌ای نمی‌توانست ذکر بکند فوراً بعد از اتمام آن به یاد می‌افتاد و شروع به استغفار می‌کرد که نتوانسته ذکر بکند.
فوائد حدیث
1- قلب‌های زنده و بیدار وقتی ببیند که امت در کارهایی که عزت آنها در گرو آنست سهل انگاری می‌کنند، نگران می‌شوند.
2- باید از رسول اکرم ص در زیاد گفتن استغفار پیروی کرد چراکه ایشان الگو و نمونه است چنانکه الله متعال میفرماید: ﴿لَّقَدۡ کَانَ لَکُمۡ فِی رَسُولِ ٱللَّهِ أُسۡوَةٌ حَسَنَةٞ﴾ [الأحزاب: 21]. «قطعاً براى شما در [اقتدا به] رسول خدا سرمشقى نیکوست».
3- آنچه مطلوب است ابراز نیاز و بندگی و فروتنی دائمی در پیشگاه الله متعال می‌باشد.
[1]- بخارى مع الفتح (11/101).
[2]- مسلم (4/2076).
[3]- ابوداود (2/85) و ترمذى (5/569) و حاکم (1/511) آنرا صحیح دانسته است و ذهبی با حاکم موافقت کرده است. و ألبانى آنرا صحیح دانسته است. نگا: صحیح ترمذى (3/182) و جامع الأصول لأحادیث الرسول ص (4/389 ـ390) به تحقیق أرناؤوط.
[4]- ترمذى و نسائی (1/279) و حاکم. و نگا: صحیح ترمذى (3/183) و جامع الأصول به تحقیق الأرناؤوط (4/144).
[5]- مسلم (1/350).
[6]- مسلم (4/2075). ابن أثیر مى‌گوید: «لَیُغَانُ» یعنى: پوشانده مى‌شود و مراد از آن فراموشى است؛ چرا که رسول الله ص همیشه مشغول ذکر و یاد خدا بودند، و گاهى (که به خاطر انجام کارى) دچار فراموشى مى‌شد و آنرا براى خود گناه مى‌دانست، لذا به استغفار مى‌شتافت. نگا: جامع الأصول (4/386).
(128) دعایی که برای رفع کید و مکر شیاطین خوانده می‌شود
247ـ «أَعُوْذُ بِکَلِمَاتِ اللهِ التَّامَّاتِ الَّتِیْ لاَ یُجَاوِزُهُنَّ بِرٌّ وَلاَ فَاجِرٌ مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ، وَبَرَأَ وَذَرَأَ، وَمِنْ شَرِّ مَا یَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ، وَمِنْ شَرِّ مَا یَعْرُجُ فِیْهَا، وَمِنْ شَرِّ مَا ذَرَأَ فِیْ اْلأَرْضِ، وَمِنْ شَرِّ مَا یَخْرُجُ مِنْهَا، وَمِنْ شَرِّ فِتَنِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ، وَمِنْ شَرِّ کُلِّ طَارِقٍ إِلاَّ طَارِقًا یَطْرُقُ بِخَیْرٍ یَا رَحْمنُ»([1]).
«ای پروردگار مهربان از شرّ آنچه که الله آفریده و زیاد کرده است، و از شرّ آنچه از آسمان فرو مى‌فرستد، و از شر آنچه به آسمان صعود مى‌کند، و از شر فتنه‌هاى شب و روز، و از شرّ هر وارد شونده اى در شب مگر اینکه به خیر و نیکى وارد شود! به کلمات کامل تو که هیچ نیکوکار و بدکارى نمى‌تواند از آنها بگذرد، پناه مى‌برم».
کلمات حدیث
کَلِمَـاتِ اللهِ: سخنان کامل و بی‌عیب و نقص الله.
بدأ: آفریده و بوجود آورده است.
ذَرَأَ: گسترش داده و در جهان پهناور پراکنده ساخته است.
یَعْرُجُ: بالا می‌رود.
الطَارِقٍ: آنچه شب هنگام می‌آید.
رهنمود حدیث
این حدیث بیانگر آنست که نجات حقیقی بدون پناه بردن به پروردگار جهانیان که همه چیز در دست اوست و پیشانی همه در قبضه‌ی اوست و هیچ چیزی بدون علم و اراده‌ی او رخ نمی‌دهد امکان پذیر نیست.
و از نشانه‌های قدرت او علم و دانش فراگیرش می‌باشد چنانکه میفرماید:
﴿یَعۡلَمُ مَا یَلِجُ فِی ٱلۡأَرۡضِ وَمَا یَخۡرُجُ مِنۡهَا وَمَا یَنزِلُ مِنَ ٱلسَّمَآءِ وَمَا یَعۡرُجُ فِیهَاۖ وَهُوَ مَعَکُمۡ أَیۡنَ مَا کُنتُمۡۚ وَٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ بَصِیرٞ﴾ [الحدید: 4].
ترجمه: «از آنچه وارد زمین می‌شود و از آنچه از آن خارج می‌گردد، آگاه است و هر چه از آسمان فرود می‌آید و هر چه در آن بالا می‌رود، (همه را) می‌داند. و هر جا که باشید، او با شماست. و الله به کردارتان بیناست».
فوائد حدیث
1- اثبات صفت کلام برای الله متعال او هرگاه و هرگونه که بخواهد متکلم بوده و هست و خواهد بود.
2- جهان هستی برای کسی‌که با صدق و اخلاص بدان بنگرد و در آن بیندیشد بیانگر وحدانیت الله و قدرت او است.
[1]- أحمد 3/419 با إسناد صحیح، و ابن السنی شماره‌ى (637) و أرناؤوط در تخریج کتاب: الطحاویة ص (133) سندش را صحیح دانسته است، و نگا: مجمع الزوائد (10/127).