52- «اَلتَّحِیَّاتُ لِلَّهِ، وَالصَّلَوَاتُ وَالطَّیِّبَاتُ، اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبِیُّ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَکاَتُهُ، اَلسَّلاَمُ عَلَیْنَا وَعَلَى عِبَادِ اللهِ الصَّالِـحِیْنَ، أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُوْلُهُ»([1]).
ترجمه: «فرمانروایى، رحمت و برکت و پاکى مخصوص الله است]، سلام و رحمت و برکات خدا بر تو باد اى پیامبر، سلام بر ما و کلیه بندگان صالح خدا، من گواهی مى‌دهم که هیچ معبودى بجز الله [بحق] وجود ندارد و محمد ص بنده و رسول اوست».
معنی کلمات حدیث:
اَلتَّحِیَّاتُ: انواع مختلف تعظیم و ستایش.
الصَّلَوَاتُ: انواع نمازها.
اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبِیُّ: دعای سلامتی برای رسول اکرم ص.
الطَّیِّبَاتُ: سخنان زیبا و ستایش آمیز.
رهنمود حدیث:
ابن مسعود می‌گوید: آنها پشت سر رسول اکرم ص در نماز می‌گفتند: «السلام علی جبرئیل و میکائیل....» (سلام بر جیرئیل و میکائیل و سلام بر فلان و فلان) تا اینکه می‌گفتند: سلام بر الله. رسول اکرم ص فرمود: الله خودش سلام است سپس روش صحیح سلام را به آنها آموزش داد و گفت: این دعا، همه‌ی بندگان نیک الله چه در زمین و چه در آسمانها را در بر می‌گیرد.
رسول اکرم ص گفتن: سلام بر الله را به دلیل اینکه سلام از نام‌های الله است ممنوع اعلام نمود و دستور داد تا بگویند: سلام بر بندگان نیک الله چرا که آنها نیازمند سلامتی هستند نه الله که بی‌نیاز است.
[در برخی از عبارات روایت ابن مسعود چنین آمده که وقتی رسول اکرم ص زنده بود السلام علیک أیها النبی می‌گفتیم و هنگامی که وفات یافت گفتیم: «السلام علی النبی».
علامه ابن حجر و همچنین شیخ آلبانی رحمهم الله می‌گویند: این سخن ابن مسعود دلالت بر این دارد که همه‌ی اصحاب در حیات رسول اکرم ص، سلام تشهد را با ضمیر خطاب (کم) و بعد از وفات ایشان با کلمه‌ی غایب (علی النبی) بر زبان می‌آوردند. شیخ آلبانی می‌افزاید که صحابه در عبادات از طرف خود چیزی نمی‌افزودند، قطعاً چنین چیزی از رسول اکرم ص فرا گرفته بودند، چنانکه عایشه ل «تشهد» را با کلمه‌ی «السلام علی النبی» آموزش می‌داد» (پایان سخن شیخ آلبانی)
بنده می‌گویم: حداقل چیزی که در این مورد می‌توان گفت: اینکه مسأله مختلف فیه است پس بهتر است پایبند عباراتی باشیم که خود رسول اکرم ص در زندگی می‌خواندند یعنی «السلام علیک... و بسیاری از صحابه نیز همین را می‌خواندند چنانکه عمر بن خطاب در حضور صحابه از روی منبر تشهد را با همین عبارت به مردم آموزش می‌داد]([2]).
فوائد حدیث:
1- تذکر به خطا و اشتباه و تصحیح آن با حکمت و وعظ نیکو.
2- اخلاص در همه‌ی اعمال و اقوال و صرفا آنها را برای الله انجام دادن.
3- در دعا برای مؤمنان باید گفت: و علی عباد الله الصالحین تا شامل همه‌ی نیکان عالم بشود.
4- استحباب دعا خواستن در آغاز برای خود سپس برای دیگران چنانکه رسول اکرم ص چنین کرد و همچنین دعای نوح و ابراهیم علیهما السلام در قرآن به همین منوال نقل شده است.
ضمنا: بسم الله گفتن درآغاز تشهد از رسول اکرم ص ثابت نیست پس نباید با آن آغاز کرد.
50- «سَجَدَ وَجْهِیْ لِلَّذِیْ خَلَقَهُ، وَشَقَّ سَمْعَهُ وَبَصَرَهُ وَبِحَوْلِهِ وَقُوَّتِهِ ﴿فَتَبَارَکَ ٱللَّهُ أَحۡسَنُ ٱلۡخَٰلِقِینَ﴾[المومنون:14»([1]). «چهره‌ام براى ذاتى که آنرا آفرید و شنوایى و بینایى را با قدرت و توانایى خود در آن قرار داد، سجده کرد. بسیار با برکت است بهترینِ آفرینندگان».
معنی کلمات حدیث:
حَوْلِهِ: برگردانیدن مصیبت‌ها.
قُوَّتِهِ: قدرتش برای ایجاد و بخشیدن حس شنوایی و بینایی به آنها.
رهنمود حدیث:
در اینجا به بیان خاص بعد از عام پرداخته یعنی نخست چهره را که شامل چشم و گوش می‌شود بیان فرمود سپس به بیان چشم و گوش به‌صورت خاص پرداخت که الله به قدرت خویش آنها را شکافت و به آنها حس بینایی و شنوایی بخشید. این ورد را معمولا در سجده تلاوت می‌خواند و به آیه سوره اسراء جامه عمل می‌پوشانید: ﴿یَخِرُّونَۤ لِلۡأَذۡقَانِۤ سُجَّدٗاۤ١٠٧ وَیَقُولُونَ سُبۡحَٰنَ رَبِّنَآ إِن کَانَ وَعۡدُ رَبِّنَا لَمَفۡعُولٗا١٠٨﴾ [الإسراء: 107-108]. «به سجده می‌افتند و می‌گو یند: پرودگار ما پاک و وعده‌اش شدنی است».
فوائد حدیث:
1- اعتراف به این که همه چیز وابسته به حول و قوه‌ی الهی و مدد و نصرت او می‌باشد.
2- سپاسگزاری نعمت‌های الهی با استفاده‌ی نعمت‌ها در رضای الله ممکن است.
3- سجده‌های قرآنی، سجدهی تلاوت نامیده می‌شوند.
51- «اَللهم اکْتُبْ لِـیْ بِهَا عِنْدَکَ أَجْرًا، وَضَعْ عَنِّیْ بِهَا وِزْرًا، وَاجْعَلْ لِیْ عِنْدَکَ ذُخْرًا، وَتَقَبَّلْهَا مِنِّیْ کَمَا تَقَبَّلْتَهَا مِنْ عَبْدِکَ دَاوُوْدَ»([2]).
ترجمه: «اى الله! براى من در نزد خود به‌خاطر این سجده اجری بنویس و به‌وسیله‌ى آن، گناهى را دور بگردان، و این سجده را براى من در نزد خود ذخیره بگردان و آنرا از من چنان بپذیر که از بنده ات داود پذیرفتى».
معنی کلمات حدیث:
وَضَعْ: محو کردن.
وِزْرًا: گناه.
ذُخْرًا: گنج،ذخیره، پس انداز.
رهنمود حدیث:
این حدیث داستان عجیبی دارد و آن اینکه ابو سعید خدری نزد رسول اکرم ص آمد و گفت: در خواب دیده است که پشت درختی نماز می‌خوانده، هنگامیکه به سجده رفته است، درخت نیز با او سجده کرده و دعای فوق را خوانده است رسول اکرم ص با شنیدن این رؤیا، آیه سجده را تلاوت نمود و به سجده افتاد و دعایی را که ابو سعید گفته بود درخت خوانده است بر زبان آورد.
[ابن حزم می‌گوید: «در قرآن 14 سجدهی تلاوت وجود دارد» ایشان سجدهی آخر سوره‌ی حج را بحساب نیاورده‌اند ولی رأی راجح این است که در سوره‌ی حج دو سجده وجود دارد و بدینصورت تعداد سجده‌های تلاوت در قرآن پانزده عدد می‌باشد]([3]).
فوائد حدیث:
1- سخن گفتن درخت و نالیدن درخت خرما که منبر رسول اکرم ص بود همه‌ی اینها معجزاتی است که بیانگر صداقت رسول اکرم ص می‌باشند.
2- همه‌ی موجودات آسمانها و زمین برای الله سجده می‌کنند جز انسان‌ها و جن‌های کافر چنانکه الله میفرماید: ﴿أَلَمۡ تَرَ أَنَّ ٱللَّهَ یَسۡجُدُۤ لَهُۥۤ مَن فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَن فِی ٱلۡأَرۡضِ وَٱلشَّمۡسُ وَٱلۡقَمَرُ وَٱلنُّجُومُ وَٱلۡجِبَالُ وَٱلشَّجَرُ وَٱلدَّوَآبُّ وَکَثِیرٞ مِّنَ ٱلنَّاسِۖ وَکَثِیرٌ حَقَّ عَلَیۡهِ ٱلۡعَذَابُۗ وَمَن یُهِنِ ٱللَّهُ فَمَا لَهُۥ مِن مُّکۡرِمٍۚ إِنَّ ٱللَّهَ یَفۡعَلُ مَا یَشَآءُ۩١٨﴾ [الحج: 18].
ترجمه: «آیا نمی‌دانی همه‌ی کسانی که در آسمانها و زمین هستند و نیز خورشید و ماه و ستارگان و کوه‌ها و درختان و چارپایان و بسیاری از مردم برای الله سجده می‌کنند و بسیاری هم سزاوار عذاب هستند. و هر کس که الله خوارش نماید، دیگر کسی نیست که او را گرامی بدارد. بی‌گمان الله هر چه بخواهد، انجام می‌دهد».
3- جایز بودن بیان خواب‌های نیک بر خلاف خواب‌های شیطانی.
سؤال: آیا برای سجده تلاوت نیز طهارت، پوشیدن عورت و روبه قبله استادن شرط است یا خیر؟
جواب: در طهارت از حدث بزرگ و رو به قبله بودن و ستر عورت اختلافی نیست اما در وضو اختلاف نظر وجود دارد. امام صنعانی در «سبل السلام» می‌گوید: وجوب طهارت در مورد نماز آمده است و یک سجده را نمی‌توان نماز نامید پس کسی‌که برای سجده تلاوت معتقد به وجوب طهارت است باید دلیل ارائه نماید.
بنده می‌گویم: در صحیح بخاری وارد شده که ابن عباس می‌گوید: رسول اکرم ص هنگام تلاوت آیه سجدهی سوره‌ی نجم سجده نمود. و با ایشان مسلمانان و مشرکین و جن و انس سجده کردند علاوه بر این حداقل چیزی که به آن نماز گفته می‌شود یک رکعت است در حالی که سجده کمتر از رکعت است.
(20) دعای نشستن درمیان دو سجده
48ـ «رَبِّ اغْفِرْ لِـی رَبِّ اغْفِرْ لِـی»([1]).
«اى الله! مرا ببخش، مرا ببخش».
رهنمود حدیث:
گفتن این ورد بین دو سجده مستحب است چرا که طلب آمرزش از الله متعال جزو کارهای بزرگ و اساسی است بنابر این رسول گرامی اسلام، در نماز و بیرون نماز به ما توصیه نموده است چرا که انسان طبعاً اهل فراموشی و تقصیر است جز کسانی که مشمول لطف و رحمت الله قرار گیرند و تعدادشان محدود است.
فوائد حدیث:
1-میزان شیفتگی صحابه نسبت به علم و سنت تا جایی بود که تمامی جزئیات نماز رسول الله ص را برای ما بیان نموده‌اند.
2-انسان مسلمان باید از رسول الله ص در روش خواندن نماز پیروی نماید به‌دلیل اینکه رسول الله ص فرموده است: «آنگونه که من نماز خوانده‌ام نماز بخوانید».
3-به کارهایی که باعث ایجاد طمأنینه و اعتدال در بخش‌های مختلف نماز می‌شود راهنمایی کرده است.
49- «اَللهم اغْفِرْ لِـیْ وَارْحَمْنِیْ، وَاهْدِنِیْ، وَاجْبُرْنِیْ، وَعَافِنِیْ، وَارْزُقْنِیْ، وَارْفَعْنِیْ»([2]).
ترجمه: «بار الها! مرا ببخش. به من رحم کن، مرا هدایت کن، کوتاهى‌هاى مرا جبران کن، و به من عافیت و رزق عطا کن، و مقامم را رفیع گردان».
معنی کلمات حدیث:
اجْبُرْنِیْ: شکاف‌های زندگی‌ام را پر کن، کمکم کن و نیاز‌هایم را برآورده ساز.
وَارْفَعْنِیْ: (در دو دنیا) بلند مرتبه‌ام گردان (به‌وسیله‌ی علم وعمل)
رهنمود حدیث:
این حدیث بیانگر خشوع و فروتنی فراوان رسول الله ص در پیشگاه پروردگارش می‌باشد. معمولا ایشان این دعا را در نمازهای شب می‌خواند ولی اشکالی ندارد که کسی در بقیه نمازها و حتی نمازهای فرض آنرا بخواند. چرا که مجال دعا بیشتر از مجال ذکر است. همچنین این دعا بیانگر این نکته است. که رسول اکرم ص در فاصله‌ی دو سجده مقداری درنگ می‌نمود حتی گاهی به‌قدری این نشستن را طولانی می‌نمود که اصحاب با خود می‌گفتند شاید فراموش کرده که در حال خواندن نماز است. و در برخی روایات ذکر شده که مدت این درنگ وی درمیان دو سجده نزدیک به مدت خود سجده بوده است. واین از سنت‌هایی است که متاسفانه مدتها است ترک داده شده است.
فوائد حدیث:
1- طلب آمرزش نمودن باید همیشگی باشد حتی بین دو سجده نیز از آن نباید غافل شد.
2- از نشستن رسول خدا میان دو سجده به این نتیجه می‌رسیم که انسان مسلمان باید در ادای همه‌ی ارکان نماز مانند: قیام،رکوع و سجده، اعتدال و آرامش را حفظ کند.
41- «سُبْحَانَ رَبِّیَ الأَعْلَى». [سه مرتبه هنگام سجده]
«منزّه است پروردگار بزرگ و برتر من»([1]).
معنی کلمات حدیث:
الأَعْلَى: برتر و بالاتر از همه.
رهنمود حدیث:
انسان مسلمان با سجده‌اش اعتراف به توحید و عبودیت الله می‌نماید به همین مناسبت به بیان پاکی و تسبیح الله می‌پردازد و می‌گوید: «سبحان ربی الأعلی» آری بنده با گذاشتن پیشانی بر خاک به مقام فروتنی و کرنش در مقابل ذاتی که فراتر از عرش و جدا از خلق قرار دارد و علمش همه جا را فرا گرفته در آمده است. گرچه در اینجا سه بار گفتن این ذکر بیان شده ولی طبق روایت دیگری می‌توان بیش از سه بار نیز اذکار رکوع و سجده را تکرار نمود.
فوائد حدیث:
1- اثبات صفت علو (بالا بودن) الله.
2- این حدیث، بیانگر این نکته است که الله در بالا و فراتر از آسمانها است نه آنگونه که بعضی می‌گویند الله در همه جا وجود دارد.
3- بالا بودن علو الهی دارای مفاهیم متعددی است که با یکدیگر متلازم می‌باشند از جمله اینکه:
الف: علو مقام: مقام و جایگاه الله بالاتر از مقام و جایگاه هرکس دیگری است به دلیل اینکه او داری همه صفات کمال و مبرا از هر عیب و نقصی می‌باشد.
ب: علو قهر و غضب: یعنی همه مغلوب قدرت و قهر الهی هستند و کسی نمی‌تواند اراده و امر الله را مغلوب اراده‌ی خویش سازد.
ج: علو فوقیت: یعنی از نظر ذات حقیقتا بالاتر از همه‌ی آفریدگانش بود و از آنها جدا است نه آنگونه که برخی می‌پندارند که نعوذ بالله آمیخته با آفریدگانش است.
42- «سُبْحَانَکَ اَللهم رَبَّنَا وَبِحَمْدِکَ اَللهم اغْفِرْ لِیْ»([2]).
«بار الها! تو پاک و منزّهى و تو را ستایش مى‌نمایم. الهى! از تو طلب مغفرت مى‌کنم».
رهنمود حدیث:
قبلا بیان گردید که این ذکر را رسول اکرم ص در حال رکوع خوانده و نیز ثابت است که در حال سجده خوانده است و در برگیرنده‌ی حمد و تسبیح و همچنین طلب آمرزش است به‌ویژه در سجده به‌خاطر اینکه نزدیک‌ترین حالتی که انسان با پروردگار خویش دارد در حالت سجده است. چنانکه این مطلب در حدیثی که مسلم روایت کرده اینگونه آمده است: «أقرب مایکون العبد من ربه وهو ساجد».
فوائد حدیث:
1- مشروعیت گفتن این ورد در سجده.
2- کثرت استغفار سبب رفع کدورت رنج و مصایب می‌شود.
43- «سُبُّوْحٌ، قُدُّوسٌ، رَبُّ الْـمَلاَئِکَةِ وَالرُّوْحِ»([3]).
«پاک و منزّه است پروردگار فرشتگان و جبرائیل».
معنی کلمات حدیث:
الرُّوْحِ: جبرئیل
سُبُّوْحٌ، قُدُّوسٌ: مبالغه در تعظیم و ستایش الله است.
رهنمود حدیث:
این ذکر نیز از اذکار مشترک رکوع و سجده و در برگیرنده‌ی انواع حمد و ثنای الهی است که او شایسته‌ی حمد و سپاس و ثنا است.
فوائد حدیث:
1- استجابت ثنا گفتن الله در سجده و مبالغه در آن.
2- طولانی کردن سجده بیانگر تعظیم الله توسط بنده است.
44- «اَللهم لَکَ سَجَدْتُ، وَبِکَ آمَنْتُ، وَلَکَ أَسْلَمْتُ، سَجَدَ وَجْهِیْ لِلَّذِیْ خَلَقَهُ، وَصَوَّرَهُ وَشَقَّ سَمْعَهُ وَبَصَرَهُ، تَبَارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْـخَالِقِیْنَ»([4]).
ترجمه: «الهى! براى تو سجده کردم، و به تو ایمان آوردم، و در مقابل فرمان تو تسلیم شدم، چهره‌ام براى پروردگارى که آن را خلق نمود، و صورت بخشید، و آن را زیبا آفرید، و عضو شنوایى و بینائى در آن قرار داد، سجده کرد. با برکت است آفریدگار که بهترین سازندگان است».
معنی کلمات حدیث:
شَقَّ: شکافت و حس شنوایی و بینایی بخشید.
رهنمود حدیث:
این دعا بیانگر آموزش عملی کیفیت ادای شکر بعضی از نعمت‌های الهی توسط رسول اکرم ص به امت خویش است گرچه نعمت‌های الهی بقدری است که قابل شمارش نیست و بجا آوردن شکر آن نیز از توان انسان خارج است.
فوائد حدیث:
1- اثبات این امر که الله آفریننده و تصویرگر است.
2- مظاهر قدرت الله در خلقت انسان و تصویرگری زیبا و ظریف وی.
3- وقتی فعل خلقت را به الله نسبت می‌دهیم یعنی بوجود آوردن از نیستی و نسبت آن به غیر الله یعنی ترکیب نه انشا و آفرینش.
45- «سُبْحَانَ ذِیْ الْـجَبَرُوْتِ، وَالْـمـَلَکُوْتِ، وَالْکِبْرِیَاءِ، وَالْعَظَمَةِ»([5]).
«پاک است پروردگارى که مالک قدرت، فرمانروایى، بزرگى و عظمت است».
قبلا در بحث اذکار رکوع به تفصیل بیان گردید.
46- «اَللهم اغْفِرْلِیْ ذَنْبِیْ کُلَّهُ، دِقَّهُ وَجِلَّهُ، وَأَوَّلَهُ وَآخِرَهُ وَعَلاَنِیَتَهُ وَسِرَّهُ»([6]).
«بار الها! همه‌ى گناهان مرا، اعم از کوچک و بزرگ، اول و آخر، آشکار و نهان، ببخشاى».
معنی کلمات حدیث:
دِقَّهُ وَجِلَّهُ: ریز و درشت.
رهنمود حدیث:
در این حدیث تشویق به استمرار در طلب آمرزش مستقیم از الله تعالی شده که او بحق توانایی این کار را دارد و نیاز به واسطه‌گری نیست آنگونه که بعضی از نا بخردان به بهانه‌های پوچی دست بدان می‌زنند همچنین آموزشی است از جانب رسول الله ص به این امت تا از ایشان دراین باره پیروی کنند کسی که الله تعالی گناهان قبلی و بعدی او را آمرزیده است.
فوائد حدیث:
1- کنترل و شمارش گناهان بندگان توسط الله تعالی چنانکه میفرماید: ﴿أَحۡصَىٰهُ ٱللَّهُ وَنَسُوهُ﴾ [المجادلة: 6]. «الله آنها را یادادشت نموده در حالی که خودشان فراموش نموده‌اند».
2- خداوند همه‌ی گناهان قبلی و آنچه را که در آینده انسان مرتکب می‌شود، می‌داند چرا که او به گذشته و آینده واقف و محیط است.
47- «اَللهم إِنِّیْ أَعُوْذُ بِرِضَاکَ مِنْ سَخَطِکَ، وَبِمُعَافَاتِکَ مِنْ عُقُوْبَتِکَ وَأََعُوْذُ بِکَ مِنْکَ، لاَ أُحْصِیْ ثَنَاءً عَلَیْکَ أَنْتَ کَمَا أَثْنَیْتَ عَلَى نَفْسِکَ»([7]).
«بار الها! من از خشمت به خشنودى تو پناه مى‌برم. الهى! از عذابت به عفو تو پناه مى‌برم. الهى! از تو، به تو پناه مى‌برم. پروردگارا! آنچنان که حق ستایش تو است، نمى‌توانم آنرا بجاى آورم، بدون تردید تو آنچنانى که خود فرموده‌اى».
أََعُوْذُ بِکَ مِنْکَ: از عذابت به خودت پناه می‌برم.
رهنمود حدیث:
این دعا در برگیرنده‌ی مفاهیم بزرگی است چنانکه نووی گفته است در اینجا رسول گرامی اسلام از، هر چیزی به ضد آن پناه جست تا اینکه به چیزی رسید که ضدی نداشت یعنی الله پس از او به خودش پناه جست.
فوائد حدیث:
1- اثبات صفاتی همچون خرسندی و نارضایتی برای الله به‌صورتی که شایسته‌ی او باشد.
2- رسول اکرم ص رو آوردن به الله را بر متاع دنیا ترجیح داد.
3- عظمت الله و شیوه‌ی ستایش او کاری است که از توان بشر خارج است و خود الله متعال با علم و کمال خویش صفات جلالش را بهتر می‌داند.
38 ـ «سَمِعَ اللهُ لِـمَنْ حَمِدَهُ»([1]).
«الله ستایش کسى را که او را ستایش نمود شنید و قبول کرد».
معنی کلمات حدیث:
سَمِعَ: پاسخ داد. در اینجا سمع را مجازاً بمعنی پاسخ دادن می‌گیریم و نه شنیدن چرا که الله تعالی بدون تردید همه‌ی سخنان و صداها را می‌شنود.
رهنمود حدیث:
این دعا را رسول اکرم ص هنگام بلند شدن از رکوع بر زبان می‌آورد گویا پروردگارش را به‌خاطر نعمت‌هائی که به ایشان و امتش ارزانی داشته که نماز از بزرگترین نعمت‌های الهی است سپاس می‌گوید و دستور داد تا نمازگزاران این را بگویند.
فوائد حدیث:
1- اثبات صفت شنوایی برای الله به‌گونه‌ای که شایسته اوست.
2- مشروعیت گفتن این ذکر هم برای امام و هم برای مقتدیان.
3- این ذکر هنگام برخاستن از رکوع گفته می‌شود نه در اعتدال بعد از رکوع.
39- «رَبَّنَا وَلَکَ الْـحَمْدُ، حَمْدًا کَثِیْرًا طَیِّبًا مُبَارَکًا فِیْهِ»([2]).
«پروردگارا! حمد و ستایش‌هاى زیاد، خوب و مبارک از آنِ تو است».
معنی کلمات حدیث:
مُبَارَکًا: ستایش دائمی و ماندگار.
رهنمود حدیث:
این ورد دارای فضیلت و پاداش بزرگی است چنانکه راوی حدیث می‌گوید: باری پشت سر رسول الله ص هنگامی که فرمود: «سمع الله لـمــن حمده» گفتم: «ربنا ولک الحمد حمدا کثیرا طیبا مبارکا فیه» رسول اکرم ص بعد از نماز پرسید: چه کسی این دعا را خواند؟ گفتم: من بودم. رسول خدا فرمود: حدود سی و اندی فرشته را دیدم که برای نوشتن آن از یکدیگر سبقت می‌گرفتند.
فوائد حدیث:
1- تایید رسول اکرم ص باعث مشروعیت این ورد گردید و چنین چیزی فقط در زمان حیات رسول اکرم ص ممکن است اما پس از رحلت ایشان کسی حق اختراع هیچ ذکر و عبادتی را ندارد چرا که دروازه وحی با وفات رسول اکرم ص مسدود شده است.
2- حضور فرشتگان در مسجد هنگام خواندن نماز.
3- جواز خواندن ذکر با صدای بلند به‌شرطی که باعث اختلال در عبادت دیگران نشود.
ضمنا: از رسول اکرم ص بعد از «سمع الله لـمن حمده» گفتن «ربنا لک الحمد» (بدون واو) و همچنین گفتن «ربنا ولک الحمد»(با واو) نیز ثابت است.(بخاری)
40- «مِلْءَ السَّمَوَاتِ، وَمِلْءَ الأَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا، وَمِلْءَ مَا شِئْتَ مِنْ شَیْءٍ بَعْدُ، أَهْلَ الثَّنَاءِ وَالْـمَجْدِ، أَحَقُّ مَا قَالَ الْعَبْدُ، وَکُلُّنَا لَکَ عَبْدٌ اَللهم لاَ مَانِعَ لِـمَا أَعْطَیْتَ، وَلاَ مُعْطِیَ لِـمَا مَنَعْتَ، وَلاَ یَنْفَعُ ذَا الْـجَدِّ مِنْکَ الْـجَدُّ». [مسلم:1/346]
ترجمه: «الهى! حمدى که آسمانها و زمین و میان آنها و هر چه تو بخواهى را پر کند، از آنِ تو است. الهى! تو اهل ستایش و عظمت هستى. الهى! تو شایسته‌ى ستایش بندگان هستى. همگى ما بندگانت هستیم، آن چه تو بفرمائى هیچ کس جلوى آن را نمى‌گیرد، و آنچه جلوى آن را بگیرى، کسى قدرت ندارد آن را عطا نماید. الهى! صاحب ثروت، او را ثروتش از عذاب تو نجات نمى‌دهد و «تمامى شکوه» و ثروت از آنِ تو است».
معنی کلمات حدیث:
أَهْلَ الثَّنَاءِ وَالْـمَجْدِ: ای الله تو شایسته‌ی تعریف و ذکر و ثنای زیبا هستی.
وَلاَ یَنْفَعُ ذَا الْـجَدِّ مِنْکَ الْـجَدُّ: یعنی در قیامت جز عمل نیک هیچ پست و مقام دنیوی به کار نخواهد آمد. یا اینکه مال و مقام و حکومت بدون رعایت اوامر شما مفید نخواهد بود.
رهنمود حدیث:
رسول خدا ص فرمود: این شایسته‌ترین دعایی است که بنده بر زبان می‌آورد. «کلمه بنده در اینجا می‌تواند هم به معنی عام کلمه و شامل همه‌ی بندگان باشد و هم بمعنی خاص یعنی خود رسول اکرم ص باشد.» و نیز بیانگر اعتراف به ناتوانی بنده در ادای حق ستایش الهی است هرچند که بنده ستایشگر باشد ضمن اینکه الله تعالی نیازی به ستایش، ستایش‌کنندگان و سپاس، سپاسگویان ندارد و خودش خویشتن را اینگونه ستایش نموده است ﴿ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ٢﴾ «همه‌ی ستایش‌ها از آن الله؛ پروردگار جهانیان است».
فوائد حدیث:
1- فقط اعمال نیک و شایسته در قیامت، سودی به حال بنده خواهد داشت.
چنانکه فرموده است: ﴿یَوۡمَ لَا یَنفَعُ مَالٞ وَلَا بَنُونَ٨٨ إِلَّا مَنۡ أَتَى ٱللَّهَ بِقَلۡبٖ سَلِیمٖ٨٩﴾ [الشعراء: 88-89]. «روزی که نه مال و نه فرزندان بکار آیند جز کسی که با خود قلب سالم همراه داشته باشد».
2- این حدیث، اصلی در اثبات قضا و قدر و تسلیم شدن در برابر الله به‌شمار می‌رود.
3- ذکر و گفتن حمد و ثنای الله سنت همیشگی رسول اکرم ص بود.