سورۀ رعد

سورۀ رعد

2- ﴿بِغَیۡرِ عَمَدٖ﴾: بدون ستون.

2- ﴿ٱسۡتَوَىٰ عَلَى ٱلۡعَرۡشِ﴾: استوایی‌که لایق او تعالی است.

2- ﴿یُدَبِّرُ ٱلۡأَمۡرَ﴾: همه عالم را به قدرت و حکمت اداره می‌کند.

3- ﴿مَدَّ ٱلۡأَرۡضَ﴾: زمین را گسترده است به مشاهدۀ چشم.

3- ﴿رَوَٰسِیَ﴾: کوه‌های پا برجا تا زمین تکان نخورد.

3- ﴿زَوۡجَیۡنِ﴾: دو گونه.

3- ﴿یُغۡشِی ٱلَّیۡلَ ٱلنَّهَارَ﴾: روز را با تاریکی شب می‌پوشاند یا به عکس.

4- ﴿قِطَع﴾: قطعه‌ها با طبایع و صفات مختلف.

4- ﴿نَخِیلٞ صِنۡوَانٞ﴾: درختهای خرمایی‌که از یک ریشه برویند.

4- ﴿ٱلۡأُکُلِ﴾: خوردنی‌ها، میوه و دانه.

5- ﴿ٱلۡأَغۡلَٰلُ﴾: غل و زنجیر.

6- ﴿ٱلۡمَثُلَٰتُ﴾: عذاب فضیحت باری‌که دامنگیر امثال ایشان گردیده.

6- ﴿مَغۡفِرَةٖ لِّلنَّاسِ﴾: نسبت به انسان پرده پوش است و به آنها مهلت می‌‌دهد.

8- ﴿مَا تَغِیضُ ٱلۡأَرۡحَامُ﴾: آنچه را رَحم سقط می‌کند.

8- ﴿بِمِقۡدَارٍ﴾: به اندازه و محدود که از آن تجاوز نمی‌کند.

9- ﴿ٱلۡکَبِیرُ﴾: بزرگواری‌که همه اشیاء زیر دست او هستند.

9- ﴿ٱلۡمُتَعَالِ﴾: برتر از همه چیز به قدرت خود^([1]).

10- ﴿سَارِب﴾: در راه خویش آشکار برود.

11- ﴿لَهُۥ مُعَقِّبَٰتٞ﴾: برای حفظ او فرشتگان پی‌درپی می‌آیند.

11- ﴿مِنۡ أَمۡرِ ٱللَّهِ﴾: به فرمان خدا.

11- ﴿مِن وَالٍ﴾: یار و یاور یا کسی‌که عهده‌دار امورایشان باشد.

12- ﴿ٱلسَّحَابَ ٱلثِّقَالَ﴾: ابر سنگین و پر آب.

13- ﴿شَدِیدُ ٱلۡمِحَال﴾: عذابی دشوار دارد یا بسیار قوی است.

14- ﴿لَهُۥ دَعۡوَةُ ٱلۡحَقِّ﴾: دعوت حق، کلمه توحید از آن خداست.

15- ﴿وَلِلَّهِۤ یَسۡجُدُۤ﴾: به فرمان خدا گردن می‌نهد.

15- ﴿ظِلَٰلُهُم﴾: سایه‌های آنها هم به فرمان خدا گردن می‌نهند.

15- ﴿بِٱلۡغُدُوّ﴾: به اول روز.

15- ﴿وَٱلۡأٓصَالِ۩﴾: به آخر روز.

17- ﴿بِقَدَرِهَا﴾: به اندازه که حکمت خدا اقتضا کند.

17- ﴿زَبَدٗا﴾: کف و خاشاک روی آب.

17- ﴿رَّابِیٗا﴾: بلند آمده و پرباد.

17- ﴿زَبَد﴾: آنچه وقت گداختن از فلزات جدا شود.

17- ﴿جُفَآء﴾: دور انداخته یا پراکنده می‌شود.

18- ﴿بِئۡسَ ٱلۡمِهَاد﴾: جهنم جایگاه بد است.

22- ﴿یَدۡرَءُونَ﴾: دفع و گذشت می‌کنند.

22- ﴿عُقۡبَى ٱلدَّارِ﴾: فرجام منزلگاه آخرت پسندیده، جنت است.

25- ﴿سُوٓءُ ٱلدَّارِ﴾: عاقبت زشت آن، دوزخ.

26- ﴿یَقۡدِر﴾: روزی هرکه را بخواهد به اقتضای حکمتی کم می‌کند.

26- ﴿مَتَٰعٞ﴾: چیز اندک و ناپایدار.

27- ﴿أَنَابَ﴾: قلباً به خدا رجوع کند.

29- ﴿طُوبَىٰ لَهُمۡ﴾: در آخرت زندگانی برای آنها خوش است.

29- ﴿حُسۡنُ مَ‍َٔاب﴾: بهترین مرجع و جای بازگشت.

30- ﴿إِلَیۡهِ مَتَابِ﴾: توبه و بازگشت من تنها به سوی خداست.

31- ﴿أَفَلَمۡ یَاْیۡ‍َٔسِ﴾: آیا ندانسته‌اند و برای شان آشکار نشده است.

31- ﴿قَارِعَة﴾: مصیبتی‌که آنها را به اقسام بلاها بکوبد.

32- ﴿فَأَمۡلَیۡت﴾: مهلت دادم و امنیت و راحت ایشان را طولانی ساختم.

34- ﴿وَاق﴾: نگاهدارنده و پناه دهنده.

35- ﴿أُکُلُهَا دَآئِمٞ﴾: میوه‌های آن دایمی‌است.

36- ﴿إِلَیۡهِ مَ‍َٔابِ﴾: بازگشت من برای جزا تنها به‌سوی خداست.

38- ﴿لِکُلِّ أَجَلٖ کِتَابٞ﴾: به حکمت بالغه الهی برای هر زمانی حکمی تعیین شده است.

39- ﴿أُمُّ ٱلۡکِتَٰبِ﴾: لوح محفوظ یا علم الهی.

41- ﴿لَا مُعَقِّبَ لِحُکۡمِهِۦ﴾: هیچ کس نمی‌تواند حکم او را رد یا باطل کند.

---

[1]- این یکی از معانی علو است که برای الله سبحانه به اثبات رسیده است زیرا او با چیرگی و با ذات خویش بالاتر از آفریده‌هایش قرار دارد. (برگرفته از مقاله‌ «التعقیبات المفیدة على کتاب کلمات القرآن تفسیر وبیان للشیخ مخلوف»، نوشته‌ای دکتر محمد بن عبدالرحمن الخمیس).

سورۀ یوسف

سورۀ یوسف

3- ﴿نَقُصُّ عَلَیۡکَ﴾: ای محمد، به تو خبر می‌دهیم یا بیان می‌داریم.

6- ﴿یَجۡتَبِیکَ﴾: تو را بکارهای بزرگ برمی‌گزیند.

6- ﴿تَأۡوِیلِ ٱلۡأَحَادِیثِ﴾: تعبیر و تفسیر خواب.

8- ﴿نَحۡنُ عُصۡبَةٌ﴾: ما جمعی هستیم می‌توانیم کارهای او را درست و مرتب کنیم، نه آن دوتا.

8- ﴿ضَلَٰلٖ مُّبِینٍ﴾: به ترجیح این دو بر ما، گرفتار خطای آشکار است.

9- ﴿أَوِ ٱطۡرَحُوهُ أَرۡضٗا﴾: او را به سرزمینی دور از پدرش بیندازید.

9- ﴿یَخۡلُ لَکُمۡ وَجۡهُ أَبِیکُمۡ﴾: محبت و توجه پدر تنها به شما رسد.

10- ﴿غَیَٰبَتِ ٱلۡجُبِّ﴾: قعر چاه.

10- ﴿ٱلسَّیَّارَةِ﴾: مسافرین.

12- ﴿یَرۡتَعۡ﴾: تا از خوردنی‌های لذیذ فراوان بخورد.

12- ﴿یَلۡعَب﴾: مسابقه و تیر اندازی کند.

15- ﴿أَجۡمَعُوٓاْ﴾: قصد کردند.

17- ﴿نَسۡتَبِقُ﴾: مسابقه تیر اندازی می‌کردیم.

18- ﴿سَوَّلَتۡ﴾: آراسته و آسان کرده است.

18- ﴿فَصَبۡرٞ جَمِیلٞ﴾: در این امر به غیر خدا شکایت نمی‌کنم.

19- ﴿سَیَّارَةٞ﴾: کاروانی‌‌که از مَدین عازم مصر بود.

19- ﴿وَارِدَهُمۡ﴾: کسی‌که پیشاپیش هم‌سفران برای تهیه آب حرکت می‌کند.

19- ﴿فَأَدۡلَىٰ دَلۡوَهُۥ﴾: پس دلوش را به چاه ‌انداخت تا آب بگیرد.

19- ﴿أَسَرُّوهُ﴾: آب رسان و یارانش او را از بقیه پنهان کردند یا برادرانش حال او را نهان داشتند.

20- ﴿شَرَوۡهُ﴾: برادرانش یا کاروانیان او را فروختند.

20- ﴿بِثَمَنِۢ بَخۡسٖ﴾: به قیمت اندک.

21- ﴿أَکۡرِمِی مَثۡوَىٰهُ﴾: محل اقامت او را خوش آیند و نیکو بساز.

21- ﴿غَالِبٌ عَلَىٰٓ أَمۡرِه﴾: خدا تواناست، هیچ کس نمی‌تواند مانع اجرای کار او شود.

22- ﴿بَلَغَ أَشُدَّهُۥ﴾: به کمال قوت خود رسید.

23- ﴿رَٰوَدَتۡهُ﴾: برای هم‌بستر شدن با یوسف حیله به خرج داد.

23- ﴿هَیۡتَ لَکَ﴾: بشتاب و بیا که میل و رغبت من به توست.

23- ﴿مَعَاذَ ٱللَّهِ﴾: از انجام این عمل به خدای یکتا پناه می‌برم.

24- ﴿هَمَّ بِهَا﴾: به غریزه بشری قصد او کرد، همراه با عصمت.

24- ﴿ٱلۡمُخۡلَصِینَ﴾: برگزیدگان برای طاعت یا رسالت او تعالی.

25- ﴿وَٱسۡتَبَقَا ٱلۡبَابَ﴾: هر دو به‌سوی در دویدند، یوسف می‌خواست بیرون شود اما او مانع می‌شد.

25- ﴿قَدَّتۡ قَمِیصَهُۥ﴾: پراهن او را درید.

25- ﴿أَلۡفَیَا سَیِّدَهَا﴾: شوهرش را دیدند.

26- ﴿شَهِدَ شَاهِدٞ﴾: خدا کودکی را در گهواره به سخن آورد و او به برائت یوسف شهادت داد.

30- ﴿شَغَفَهَا حُبًّا﴾: محبت جوان دل او را پاره کرده است.

31- ﴿أَعۡتَدَتۡ لَهُنَّ مُتَّکَ‍ٔٗا﴾: برای آنها پشتی و ناز بالش آماده ساخت.

31- ﴿أَکۡبَرۡنَهُ﴾: عظمت و شکوه او را دریافتند و با دیدن جمال زیبا او مدهوش شدند.

31- ﴿قَطَّعۡنَ أَیۡدِیَهُنَّ﴾: از فرط حیرت و دهشت، دستهای خود را بریدند.

31- ﴿حَٰشَ لِلَّهِ﴾: خدا پاک و منزه است و از آفرینش مانند این ناتوان نیست.

32- ﴿فَٱسۡتَعۡصَمَ﴾: اما دست از عفت برنداشت و نپذیرفت.

33- ﴿أَصۡبُ إِلَیۡهِنَّ﴾: به پذیرش خواهش آنها متمایل می‌شوم.

36- ﴿أَعۡصِرُ خَمۡرٗا﴾: انگور را می‌فشارم که برای استفادة شاه شراب ساخته ‌شود.

37- ﴿ذَٰلِکُمَا﴾: این تعبیر خواب و خبر دادن از چیزهایی ‌که آمدنی است.

40- ﴿ٱلدِّینُ ٱلۡقَیِّمُ﴾: دین مستقیم یا استوار با دلایل.

43- ﴿عِجَاف﴾: بسیار لاغر. ﴿تَعۡبُرُونَ﴾: تأویل و تعبیر آن را می‌دانید.

44- ﴿أَضۡغَٰثُ أَحۡلَٰمٖ﴾: خواب‌های پریشان.

45- ﴿ٱدَّکَرَ بَعۡدَ أُمَّةٍ﴾: بعد از مدت زیاد به یاد آورد.

47- ﴿دَأَبٗا﴾: مثل عادت همیشگی خود به کشت و زرع بپردازید.

48- ﴿تُحۡصِنُونَ﴾: برای بذر ذخیره می‌کنید.

49﴿یُغَاثُ ٱلنَّاسُ﴾: باران می‌بارد و زمین‌های مردم پرسبزه و گیاه می‌شود.

49- ﴿یَعۡصِرُونَ﴾: آنچه عصاره‌اش گرفته می‌شود می‌فشارند، مانند زیتون.

50- ﴿مَا بَالُ ٱلنِّسۡوَةِ﴾: سرگذشت آن زنها چه بود؟

51- ﴿مَا خَطۡبُکُنَّ﴾: کار شما چگونه بود؟

51- ﴿حَٰشَ لِلَّهِ﴾: خدا منزه و عفت یوسف شگفت انگیز است.

51- ﴿حَصۡحَصَ ٱلۡحَقُّ﴾: حقیقت پنهان آشکار شد.

54- ﴿مَکِینٌ﴾: دارای مقام عالی و اختیارات گسترده.

56- ﴿یَتَبَوَّأُ مِنۡهَا﴾: به سرزمین مصر اقامت می‌گزیند.

59- ﴿جَهَّزَهُم بِجَهَازِهِمۡ﴾: یوسف ضروریات آنها را تهیه کرد.

62- ﴿بِضَٰعَتَهُم﴾: کالای آنها را که با آن مواد غذایی خریدند.

62- ﴿رِحَالِهِمۡ﴾: ظرفهای آنها که مواد غذایی داشت.

65- ﴿مَتَٰعَهُمۡ﴾: مواد غذایی یا بارهای خود را.

65- ﴿مَا نَبۡغِی﴾: بالاتر از این چه احسانی می‌خواهیم؟

65- ﴿نَمِیرُ أَهۡلَنَا﴾: از مصر برای خانواده خود مواد غذایی می‌آوریم.

66- ﴿مَوۡثِقٗا﴾: پیمان مؤکد به سوگند که بتوان به آن اعتماد کرد.

66- ﴿یُحَاطَ بِکُمۡ﴾: همه شما مغلوب یا هلاک شوید.

66- ﴿وَکِیل﴾: مراقب و آگاه.

69- ﴿ءَاوَىٰٓ إِلَیۡهِ أَخَاهُ﴾: برادر پدری و مادری خود بنیامین را نزد خود جای داد.

69- ﴿فَلَا تَبۡتَئِسۡ﴾: اندوهگین مباش.

70- ﴿ٱلسِّقَایَةَ﴾: ظرف طلایی برای نوشیدن آب که به پیمانه کردن استعمال می‌شد.

70- ﴿أَذَّنَ مُؤَذِّنٌ﴾: منادی فریاد زد.

70- ﴿ٱلۡعِیرُ﴾: کاروانی‌که بار دارد.

72- ﴿صُوَاعَ ٱلۡمَلِکِ﴾: پیمانه پادشاه را.

72- ﴿زَعِیم﴾: کفیل، این جایزه را شخص خودم می‌دهم.

76- ﴿کِدۡنَا لِیُوسُفَ﴾: بخاطر رسیدن یوسف به هدفش تدبیر کردیم.

76- ﴿دِینِ ٱلۡمَلِکِ﴾: شریعت یا حکم پادشاه مصر.

79- ﴿مَعَاذَ ٱللَّهِ﴾: به خدا پناه می‌بریم.

80- ﴿ٱسۡتَیۡ‍َٔسُواْ مِنۡهُ﴾: از یوسف مأیوس شدند که سخنان آنها را نپذیرفت.

80- ﴿خَلَصُواْ نَجِیّٗا﴾: تنها شدند و به مشاوره پرداختند.

80- ﴿مَا فَرَّطتُمۡ﴾: کوتاهی کردید «ما» زاید است.

82- ﴿ٱلۡعِیرَ﴾: کاروان.

83- ﴿سَوَّلَتۡ﴾: آراسته و آسان کرده است.

84- ﴿یَٰٓأَسَفَىٰ﴾: ای اندوه بی‌کران.

84- ﴿وَٱبۡیَضَّتۡ عَیۡنَاهُ﴾: چشمانش را پرده گرفت و سفید شدند.

84- ﴿کَظِیمٞ﴾: خشم یا اندوه فراوان خویش را نهان می‌داشت.

85- ﴿تَفۡتَؤُاْ﴾: همیشه.

85- ﴿تَکُونَ حَرَضًا﴾: مریض شوی و به آستانه مرگ قرار بگیری.

86- ﴿بَثِّی﴾: غم و اندوه سنگینم را.

87- ﴿فَتَحَسَّسُواْ مِن یُوسُفَ﴾: یوسف را جستجو و پیدا کنید. رَوْحِ اللهِ: رحمت خدا.

88- ﴿ٱلضُّرُّ﴾: لاغری از شدت گرسنگی.

88- ﴿بِبِضَٰعَةٖ مُّزۡجَىٰةٖ﴾: متاع از رواج افتاده، بد و تباه.

91- ﴿ءَاثَرَکَ ٱللَّهُ﴾: تو را بر ما فضیلت و برتری داده است.

92- ﴿لَا تَثۡرِیبَ عَلَیۡکُمُ﴾: هیچ توبیخ و سرزنش نمی‌شوید.

93- ﴿یَأۡتِ بَصِیرٗا﴾: از خوشحالی زیاد بینا می‌شود.

94- ﴿فَصَلَتِ ٱلۡعِیرُ﴾: کاروان از دیار مصر فاصله گرفت.

94- ﴿لَوۡلَآ أَن تُفَنِّدُونِ﴾: اگر مرا به بی‌خردی نسبت ندهید یا تکذیب نکنید.

95- ﴿ضَلَٰلِک﴾: نادرست فکر می‌کنی.

99- ﴿ءَاوَىٰٓ إِلَیۡهِ أَبَوَیۡهِ﴾: پدر و مادرش را نزد خود جای داد و دست به گردن هم انداختند.

100- ﴿سُجَّدٗا﴾: سجده کنان، در شریعت ایشان این کار درست بود.

100- ﴿ٱلۡبَدۡوِ﴾: بادیه.

100- ﴿نَّزَغَ ٱلشَّیۡطَٰنُ﴾: شیطان تخم فساد افکند.

101- ﴿فَاطِرَ...﴾: ای خالق و آفریدگار. . .

102- ﴿أَجۡمَعُوٓاْ أَمۡرَهُمۡ﴾: قصد کردند تا در برابر یوسف دست به حیله بزنند.

105- ﴿کَأَیِّن مِّنۡ ءَایَةٖ﴾: بسیاری از نشانه‌های خدا.

107- ﴿غَٰشِیَةٞ﴾: عذابی‌که دامنگیر همگان شود.

107- ﴿بَغۡتَةٗ﴾: ناگهان.

110- ﴿ٱسۡتَیۡ‍َٔسَ ٱلرُّسُلُ﴾: پیامبران به اثر طولانی شدن زمان از نصرت نومید شدند.

110- ﴿ظَنُّوٓاْ﴾: پیامران گمان کردند یا احساس درونی به آنها دست داد.

110- ﴿بَأۡسُنَا﴾: عذاب ما.

111- ﴿عِبۡرَةٞ﴾: پند و بیدار کنندۀ غافلان است.

111- ﴿یُفۡتَرَىٰ﴾ : به دروغ بافته شود.

سورۀ هود

سورۀ هود

1- ﴿أُحۡکِمَتۡ ءَایَٰتُهُ﴾: آیات آن خیلی محکم، استوار و منظم است.

1- ﴿فُصِّلَتۡ﴾: از روی حکمت [در زمان‌های مختلف به حسب وقایع و مصالح] بخش ‌بخش نازل کرده شد.

5- ﴿یَثۡنُونَ صُدُورَهُمۡ﴾: کفر و دشمنی با مسلمان‌ها را در سینه‌های خود نهان می‌کنند.

5- ﴿لِیَسۡتَخۡفُواْ مِنۡهُ﴾: تا از او تعالی پنهان بمانند، این کار را از نادانی می‌کنند.

5- ﴿یَسۡتَغۡشُونَ ثِیَابَهُمۡ﴾: برای این که بهتر مخفی باشند خود را در جامه‌هاشان پنهان می‌کردند.

6- ﴿یَعۡلَمُ مُسۡتَقَرَّهَا﴾: محل استقرار آنها را در صلب یا رَحم و مانند آنها می‌داند.

﴿مُسۡتَوۡدَعَهَا﴾: آرام‌گاه او را در رحم و مانند آن یا در صلب پدر.

7- ﴿لِیَبۡلُوَکُمۡ﴾: تا شما را امتحان کند در حالی‌که از امور تان آگاه است.

7- ﴿أَحۡسَنُ عَمَلٗا﴾: فرمانبرتر از او تعالی و پرهیزگارتر.

8- ﴿أُمَّةٖ مَّعۡدُودَةٖ﴾: چند روزی.

8- ﴿حَاقَ بِهِم﴾: بر آنها فرود ‌آید یا احاطه‌شان ‌کند.

9- ﴿إِنَّهُۥ لَیَ‍ُٔوسٞ﴾: همانا او سخت مأیوس و نومید است.

9- ﴿کَفُورٞ﴾: به نعمت‌های خدا بسیار ناسپاس است.

10- ﴿ضَرَّآءَ مَسَّتۡهُ﴾: حادثه ناگواری به او رسیده.

10- ﴿إِنَّهُۥ لَفَرِحٞ﴾: همانا او هنگام رسیدن نعمت بدمست و به آن فریفته است.

10- ﴿فَخُورٌ﴾: به نعمتی‌که دارد به دیگران فخر می‌کند.

12- ﴿وَکِیل﴾: نگهدار آن است.

15- ﴿لَا یُبۡخَسُونَ﴾: از اجرشان کاسته نمی‌شود.

16- ﴿حَبِط﴾: در آخرت باطل گشت.

17- ﴿بَیِّنَةٖ﴾: یقین و دلیل قاطع، قرآن‌ کریم.

17- ﴿شَاهِد﴾: اعجاز نظم قرآن گواه نزول آن است.

17- ﴿فِی مِرۡیَةٖ مِّنۡهُ﴾: تردیدی در نزول قرآن.

18- ﴿ٱلۡأَشۡهَٰدُ﴾: فرشتگان، پیامبران و اعضای بدن.

19- ﴿یَبۡغُونَهَا عِوَجٗا﴾: می‌خواهند این راه کج باشد.

20- ﴿مُعۡجِزِینَ﴾: از عذاب خدا نمی‌توانید فرار کنید.

22- ﴿لَا جَرَمَ﴾: ثابت است یا ناگزیر یا در حقیقت.

23- ﴿أَخۡبَتُوٓاْ إِلَىٰ رَبِّهِمۡ﴾: به نوید او تعالی اطمینان یا فروتنی کردند.

27- ﴿ٱلۡمَلَأُ﴾: سران و بزرگان.

27- ﴿بَادِیَ ٱلرَّأۡیِ﴾: ظاهر کار را می‌بینند و در آن دقت و اندیشه نمی‌کنند.

28- ﴿أَرَءَیۡتُم﴾: به من بگویید.

28- ﴿فَعُمِّیَتۡ عَلَیۡکُم﴾: و بر شما پوشیده شد.

31- ﴿خَزَآئِنُ ٱللَّهِ﴾: خزانه‌های رزق و مال خدا.

31- ﴿تَزۡدَرِیٓ أَعۡیُنُکُمۡ﴾: به چشم شما حقیر و بی‌ارزشند.

33- ﴿أَنتُم بِمُعۡجِزِینَ﴾: از عذاب خدا نمی‌توانید فرار کنید.

34- ﴿أَن یُغۡوِیَکُمۡ﴾: که شما را گمراه سازد.

35- ﴿فَعَلَیَّ إِجۡرَامِی﴾: پس عذاب گناه من به عهده‌ خود من است.

36- ﴿فَلَا تَبۡتَئِسۡ﴾: پس غمگین مباش.

37- ﴿بِأَعۡیُنِنَا﴾: در حفظ و حمایت کامل ما.

39- ﴿یُخۡزِیهِ﴾: خوار و ذلیلش خواهد کرد.

39- ﴿یَحِلُّ عَلَیۡهِ﴾: بر او واجب می‌شود و می‌رسد.

40- ﴿فَارَ ٱلتَّنُّورُ﴾: آب از تنور نان پزی به شدت فوران کرد.

41- ﴿مَجۡرٜىٰهَا﴾: وقت حرکت آن.

41- ﴿مُرۡسَىٰهَآ﴾: هنگام توقف آن.

43- ﴿سَ‍َٔاوِی﴾: به زودی پناه می‌برم.

43- ﴿لَا عَاصِمَ﴾: هیچ مانع و نگاه‌دارنده‌ای نیست.

44- ﴿أَقۡلِعِی﴾: باران را بس کن.

44- ﴿غِیضَ ٱلۡمَآءُ﴾: آب کم شد و در زمین رفت.

44- ﴿وَٱسۡتَوَتۡ عَلَى ٱلۡجُودِیِّ﴾: بر کوه جودی نزدیک موصل قرار گرفت.

44- ﴿بُعۡدٗا﴾: نابود و دور باد.

48- ﴿بَرَکَٰت﴾: خیر و برکت همیشگی.

51- ﴿فَطَرَنِیٓ﴾: مرا آفریده و هستی داده است.

52- ﴿ٱلسَّمَآءَ﴾: باران را.

52- ﴿مِّدۡرَارٗا﴾: فراوان پی‌درپی بدون ضرر.

54- ﴿ٱعۡتَرَىٰکَ﴾: به تو رسانده است.

54- ﴿بِسُوٓء﴾: جنون و دیوانگی.

55- ﴿فَکِیدُونِی﴾: پس به ضرر من دست به حیله بزنید.

55- ﴿لَا تُنظِرُونِ﴾: مهلتم ندهید.

56- ﴿ءَاخِذُۢ بِنَاصِیَتِهَآ﴾: خدا مالک اوست و بر او قدرت دارد.

57- ﴿حَفِیظٞ﴾: مراقب و شاهد است.

58- ﴿غَلِیظ﴾: بسیار سخت.

59- ﴿جَبَّارٍ﴾: خود بین و متکبر.

59- ﴿عَنِید﴾: سرکش، حق ستیز.

60- ﴿بُعۡدٗا لِّعَادٖ﴾: عاد نابود و از خیر دور باد.

61- ﴿وَٱسۡتَعۡمَرَکُمۡ فِیهَا﴾: عمران زمین را به اختیار شما گذاشت و شما را در آن ساکن ساخت.

62- ﴿مُرِیب﴾: تشویش و اضطراب آور.

63- ﴿أَرَءَیۡتُمۡ﴾: به من بگویید.

63- ﴿بَیِّنَةٖ﴾: یقین، بیان روشن و بصیرت.

63- ﴿تَخۡسِیرٖ﴾: ضرر، اگر از او نافرمانی کنم.

64- ﴿ءَایَةٗ﴾: معجزه‌ای‌که دلیل صدق نبوتم است.

67- ﴿ٱلصَّیۡحَةُ﴾: صدای کشنده از آسمان.

67- ﴿جَٰثِمِینَ﴾: خشک، بی‌حرکت و بی‌جان.

68- ﴿لَّمۡ یَغۡنَوۡاْ فِیهَآ﴾: از مدت‌ها، به خوشی و عشرت در اینجا بسر نبرده‌اند.

68- ﴿بُعۡدٗا لِّثَمُودَ﴾: ثمود از رحمت حق دور و نابود باد.

69- ﴿بِعِجۡلٍ حَنِیذٖ﴾: گوساله بریان با سنگ‌های گداخته.

70- ﴿نَکِرَهُمۡ﴾: آنها را نپسندید و از رفتارشان بدش آمد.

70- ﴿أَوۡجَسَ مِنۡهُمۡ﴾: در قلب خود از آنها احساس ترس کرد.

72- ﴿یَٰوَیۡلَتَىٰٓ﴾: کلمه تعجب است.

73- ﴿مَّجِیدٞ﴾: دارای خیر و احسان زیاد.

74- ﴿ٱلرَّوۡعُ﴾: خوف و ترس.

75- ﴿لَحَلِیمٌ﴾: همانا بردبار است، شتاب نمی‌کند.

75- ﴿أَوَّٰهٞ﴾: پرسوز و آه از ترس خدا.

75- ﴿مُّنِیبٞ﴾: به خدای سبحان رجوع می‌کرد.

77- ﴿سِیٓءَ بِهِمۡ﴾: از آمدن آنها خوشحال نشد چون بخاطر آنها از بدکاران قوم خود ترسید.

77- ﴿ضَاقَ بِهِمۡ ذَرۡعٗا﴾: بخاطرآنها دلتنگ شد که توانش ضعیف بود و برای نجات آنها چاره نداشت.

77- ﴿یَوۡمٌ عَصِیب﴾: بدی و مصیت امروز سخت‌تر است.

78- ﴿یُهۡرَعُونَ إِلَیۡهِ﴾: به‌سوی او می‌شتافتند، گویی مجبورشان ساخته‌اند.

78- ﴿لَا تُخۡزُونِ﴾: رسوا و اهانتم نکنید.

79- ﴿مِنۡ حَقّٖ﴾: هیچ ضرورتی.

80- ﴿ءَاوِیٓ إِلَىٰ رُکۡنٖ﴾: به قدرتمندی می‌پیوستم و به کمک او بر شما چیره می‌شدم.

81- ﴿بِقِطۡعٖ مِّنَ ٱلَّیۡلِ﴾: قسمتی از شب یا آخر آن.

82- ﴿سِجِّیلٖ﴾: گل پخته شده با آتش مانند سفال.

82- ﴿مَّنضُودٖ﴾: پی‌درپی یا انبوه و آماده برای عذاب.

83- ﴿مُّسَوَّمَةً﴾: نشانی شده برای عذاب.

84- ﴿أَرَىٰکُم بِخَیۡرٖ﴾: شما را در نعمت و آسایشی می‌بینم که از کم فروشی بی‌نیازتان می‌کند.

84- ﴿یَوۡمٖ مُّحِیطٖ﴾: روز هلاکت‌آور.

85- ﴿بِٱلۡقِسۡطِ﴾: به عدالت بدون زیادت و نقصان.

85- ﴿لَا تَبۡخَسُوا﴾: کم نکنید.

85- ﴿لَا تَعۡثَوۡاْ﴾: فساد را به حد کمال نرسانید.

86- ﴿بَقِیَّتُ ٱللَّهِ﴾: حلالی‌که خدا برای شما باقی گذاشته است.

86- ﴿بِحَفِیظٖ﴾: مراقب که شما را به سبب اعمالتان جزا بدهم.

88- ﴿أَرَءَیۡتُمۡ﴾: به من خبر دهید.

88- ﴿بَیِّنَةٖ﴾: هدایت و بصیرت.

89- ﴿لَا یَجۡرِمَنَّکُمۡ﴾: شما را وادار نسازد.

91- ﴿رَهۡطُکَ﴾: گروه و قبیله‌ات.

92- ﴿وَرَآءَکُمۡ ظِهۡرِیًّا﴾: پشت سرخود فراموش شده و بی‌ارزش.

93- ﴿مَکَانَتِکُمۡ﴾: آخرین توان خود.

93- ﴿وَٱرۡتَقِبُوٓا﴾: منتظر عاقبت و نتیجه باشید.

94- ﴿ٱلصَّیۡحَةُ﴾: صدای تکان دهنده و کشنده از آسمان.

94- ﴿جَٰثِمِینَ﴾: خشک بی‌حرکت و بی‌جان.

95- ﴿لَّمۡ یَغۡنَوۡاْ فِیهَآ﴾: از مدتها، در این سرزمین به خوشی سکونت نداشته‌اند.

95- ﴿بُعۡدٗا لِّمَدۡیَنَ﴾: قوم مدین از رحمت حق دور و نابود باد.

95- ﴿بَعِدَتۡ ثَمُودُ﴾: پیش از این ثمود نابود شد.

96- ﴿سُلۡطَٰنٖ مُّبِینٍ﴾: دلیلی روشن بر صدق رسالتش.

98- ﴿یَقۡدُمُ قَوۡمَهُ﴾: فرعون پیشاپیش قوم خود خواهد بود.

98- ﴿فَأَوۡرَدَهُمُ ٱلنَّارَ﴾: پس آنها را در دوزخ داخل می‌کند چون همه از وحدانیت خدا منکر بودند.

98- ﴿ٱلۡوِرۡدُ ٱلۡمَوۡرُودُ﴾: دوزخ وکسانی‌که در آن داخل می‌شوند.

99- ﴿ٱلرِّفۡدُ ٱلۡمَرۡفُودُ﴾: عطیه‌ای‌که به آنها داده شده است، لعنت.

100- ﴿حَصِید﴾: نشانش از میان رفته مانند کشت درو شده.

101- ﴿غَیۡرَ تَتۡبِیبٖ﴾: بجز زیان و نابودی.

106- ﴿زَفِیرٞ﴾: به شدت بیرون آوردن هوا از سینه.

106- ﴿شَهِیقٌ﴾: برگشتن نفس به سینه.

108- ﴿غَیۡرَ مَجۡذُوذٖ﴾: بی‌پایان.

110- ﴿مُرِیبٖ﴾: شک و اضطراب آور.

112- ﴿لَا تَطۡغَوۡا﴾: از حدی‌که خدا برای شما تعیین کرده، تجاوز نکنید.

113- ﴿لَا تَرۡکَنُوٓاْ﴾: دل‌های شما به محبت آنان میل نکند.

114- ﴿زُلَفٗا مِّنَ ٱلَّیۡلِ﴾: ساعاتی از شب نزدیک روز.

114- ﴿ذِکۡرَىٰ لِلذَّٰکِرِینَ﴾: پندی است برای پند پذیران.

116- ﴿ٱلۡقُرُون﴾: ملتها.

116- ﴿أُوْلُواْ بَقِیَّةٖ﴾: صاحبان عقل و خیر.

116- ﴿مَآ أُتۡرِفُواْ فِیهِ﴾: به آنها توانگری و نعمت ارزانی شده بود.

119- ﴿تَمَّت﴾: حتمی و قطعی شد.

121- ﴿مَکَانَتِکُمۡ﴾: آخرین توان خویش را به کار گیرید.

سورۀ یونس

سورۀ یونس

2- ﴿قَدَمَ صِدۡقٍ﴾: سابقه فضیلت و برتری و مقام عالی.

3- ﴿ٱسۡتَوَىٰ عَلَى ٱلۡعَرۡشِۖ﴾: استوایی‌که لایق ذات او تعالی است.

4- ﴿بِٱلۡقِسۡط﴾: به عدالت.

4- ﴿حَمِیمٖ﴾: آب جوشان.

5 _﴿قَدَّرَهُۥ مَنَازِلَ﴾: برای ماه منزلها قرار داد که در آنها سیر می‌کند.

7- ﴿لَا یَرۡجُونَ لِقَآءَنَا﴾: چون از رستاخیز منکرند امید دیدار ما را ندارند.

10- ﴿دَعۡوَىٰهُمۡ﴾: دعای آنها.

11- ﴿لَقُضِیَ إِلَیۡهِمۡ أَجَلُهُمۡ﴾: تباه و نابود می‌شدند.

11- ﴿فِی طُغۡیَٰنِهِمۡ﴾: در سرکشی و کفر ایشان.

11- ﴿یَعۡمَهُون﴾: متحیر و سرگردان باشند.

12- ﴿ٱلضُّرُّ﴾: بلا، رنج و سختی.

12- ﴿دَعَانَا لِجَنۢبِه﴾: بخاطر دور شدن بلا در حالی‌که بر پهلو خوابیده از ما فریادرسی می‌کند.

12- ﴿مَرَّ﴾: پند نگیرد و به کفر خویش ادامه ‌دهد.

13- ﴿ٱلۡقُرُون﴾: ملتها را مثل قوم نوح ÷ ، عاد و ثمود.

13- ﴿ظَلَمُواْ﴾: ستم کردند با تکذیب پیامبران.

14- ﴿جَعَلۡنَٰکُمۡ خَلَٰٓئِفَ﴾: پس از نابودی آنها شما را جانشین‌شان کردیم.

16- ﴿لَآ أَدۡرَىٰکُم بِهِ﴾: خدا شما را به واسطه من از آن آگاه نمی‌کرد.

17- ﴿لَا یُفۡلِحُ ٱلۡمُجۡرِمُونَ﴾: گناه‌کاران به مطلوبی دست نمی‌یابند.

18- ﴿سُبۡحَٰنَه﴾: او تعالی پاک و منزه است.

21- ﴿ضَرَّآءَ مَسَّتۡهُمۡ﴾: به آنها سختی‌ رسیده بود، گرسنگی و قحطی.

21- ﴿لَهُم مَّکۡرٞ﴾: آنان مخالفت و استهزاء می‌کنند.

21- ﴿ٱللَّهُ أَسۡرَعُ مَکۡرًا﴾: جزاء و عقوبت خدا سریعتر است^([1]).

22- ﴿رِیحٌ عَاصِفٞ﴾: باد تند.

22- ﴿أُحِیطَ بِهِمۡ﴾: مرگ و نابودی بر آنها حلقه‌زده است.

23- ﴿یَبۡغُون﴾: فساد می‌کنند.

24- ﴿مَثَلُ ٱلۡحَیَوٰةِ ٱلدُّنۡیَا﴾: مَثَل زندگانی دنیا در سرعت نابودی و زوال آن.

24- ﴿زُخۡرُفَهَا﴾: شادابی و زیبای آن با انواع گل و گیاه.

24- ﴿أَمۡرُنَا﴾: آفت‌های بنیان برنداز ما.

24- ﴿حَصِیدٗا﴾: مانند گیاه درو شده.

24- ﴿لَّمۡ تَغۡنَ﴾: اصلاً نبوده.

26- ﴿ٱلۡحُسۡنَىٰ﴾ : مقام نیکو، جنت.

26- ﴿زِیَادَةٞ﴾: علاوه براین، دیدار خدا هم در آنجا میسر است.

26- ﴿لَا یَرۡهَقُ وُجُوهَهُمۡ﴾: روی آنها را نمی‌پوشاند.

26- ﴿قَتَرٞ﴾: غبار سیاهی.

26- ﴿ذِلَّةٌ﴾: اثر خواری.

27- ﴿عَاصِمٖ﴾: مانعی‌که قهر و عذاب خدا را دور کند.

27- ﴿أُغۡشِیَتۡ وُجُوهُهُمۡ﴾: روی‌ آنها پوشانده شده است.

28- ﴿مَکَانَکُمۡ﴾: دور نروید و در جای خود باشید.

28- ﴿فَزَیَّلۡنَا بَیۡنَهُمۡ﴾: پس بین آنها جدایی می‌افکنیم و پیوندشان را می‌گسلیم.

30- ﴿تَبۡلُوا﴾: خبر دار و آگاه می‌شود یا مشاهده می‌کند.

32- ﴿رَبُّکُمُ ٱلۡحَقُّ﴾: بدون شک ربوبیت او تعالی به دلایل استوار ثابت شده است.

32- ﴿فَأَنَّىٰ تُصۡرَفُونَ﴾: پس چگونه از حق دور و به کفر و گمراهی مایل می‌شوید؟

33- ﴿حَقَّتۡ﴾: ثابت و حتمی ‌شد.

34- ﴿فَأَنَّىٰ تُؤۡفَکُونَ﴾: پس چگونه از راه نیک دور می‌شوید.

35- ﴿لَّا یَهِدِّیٓ﴾: خود نمی‌تواند راه راست را بیابد.

39- ﴿لَمَّا یَأۡتِهِمۡ تَأۡوِیلُهُ﴾: هنوز برای آنها نتیجه و عاقبت وعید قرآن آشکار نشده است.

43- ﴿یَنظُرُ إِلَیۡکَ﴾: دلایل روشن نبوت را مشاهده می‌کند.

47- ﴿بِٱلۡقِسۡطِ﴾: به عدالت در دنیا یا در روز جزاء.

50- ﴿أَرَءَیۡتُم﴾: مرا از عذاب الهی آگاه سازید.

50- ﴿بَیَٰتًا﴾: هنگام شب.

51- ﴿َآلۡـَٰٔنَ﴾: آیا اکنون به وقوع عذاب خدا ایمان می‌آورید؟

53- ﴿یَسۡتَنۢبِ‍ُٔونَکَ﴾: به استهزا در باره عذاب از تو می‌پرسند.

53- ﴿إِی وَرَبِّیٓ﴾: آری، به خدا قسم.

53- ﴿مَآ أَنتُم بِمُعۡجِزِین﴾: از عذاب خدا نمی‌توانید فرار کنید.

54- ﴿أَسَرُّواْ ٱلنَّدَامَةَ﴾: غم و حسرت خود را پنهان می‌دارند.

59- ﴿أَرَءَیۡتُم﴾: به من خبر دهید.

59- ﴿أَذِنَ لَکُمۡ﴾: خدا شما را از این حلال و حرام گردانیدن باخبر ساخته است.

59- ﴿تَفۡتَرُونَ﴾: آن را به دروغ به خدا نسبت می‌دهید.

61- ﴿مَا تَکُونُ فِی شَأۡنٖ﴾: در هیچ کار مهم و قابل توجهی اقدام نمی‌کنی.

61- ﴿مَا یَعۡزُبُ﴾: پنهان نیست.

61- ﴿مِّثۡقَالِ ذَرَّةٖ﴾: هم وزن کوچک‌ترین مورچه یا گردی.

65- ﴿إِنَّ ٱلۡعِزَّةَ لِلَّهِ﴾: تنها خداست که به ملک خود غلبه و سلطه دارد.

66- ﴿یَخۡرُصُونَ﴾: هر چه که به خدا نسبت می‌دهند، دروغ می‌گویند.

68- ﴿سُبۡحَٰنَه﴾: خدای تعالی از آنچه به او نسبت می‌دهند پاک و منزه است.

68- ﴿سُلۡطَٰنِۢ﴾: حجت روشن.

71- ﴿کَبُرَ عَلَیۡکُم﴾: بر شما دشوار و پر مشقت است.

71- ﴿مَّقَامِی﴾: اقامت من درمیان شما زمان دراز.

71- ﴿فَأَجۡمِعُوٓاْ أَمۡرَکُمۡ﴾: پس به اجرای مکر و حیله خود تصمیم بگیرید.

71- ﴿شُرَکَآءَکُمۡ﴾: همراه با شریکان خود.

71- ﴿غُمَّةٗ﴾: دلتنگی شدید یا مبهم.

71- ﴿ٱقۡضُوٓاْ إِلَیَّ﴾: هرچه می‌خواهید در حق من انجام دهید.

71- ﴿لَا تُنظِرُونِ﴾: مهلتم ندهید.

73- ﴿جَعَلۡنَٰهُمۡ خَلَٰٓئِفَ﴾: آنها را جانشین غرق شدگان کردیم.

74- ﴿نَطۡبَعُ﴾: مهر می‌نهیم.

78- ﴿لِتَلۡفِتَنَا﴾: تا ما را منصرف سازی.

83- ﴿أَن یَفۡتِنَهُمۡ﴾: که فرعون آنها را شکنجه کند.

85- ﴿لَا تَجۡعَلۡنَا فِتۡنَةٗ﴾: ما را محل شکنجه قرار نده.

87- ﴿تَبَوَّءَا لِقَوۡمِکُمَا...﴾: برای قوم خود بسازید...

87- ﴿قِبۡلَة﴾: مساجد سوی کعبه یا جای ادای نماز.

88- ﴿ٱطۡمِسۡ عَلَىٰٓ أَمۡوَٰلِهِمۡ﴾: اموالشان را تلف کن.

88- ﴿وَٱشۡدُدۡ عَلَىٰ قُلُوبِهِمۡ﴾: بر دل‌های ایشان مهر بنه.

90- ﴿بَغۡیٗا وَعَدۡوًا﴾: به قصد ستم و تجاوز.

91- ﴿آلۡـَٰٔنَ﴾: آیا اکنون که به هلاکت خود یقین کردی ایمان می‌آوری.

92- ﴿ءَایَةٗ﴾: عبرتی.

93- ﴿بَوَّأۡنَا﴾: مسکن دادیم.

93- ﴿مُبَوَّأَ صِدۡقٖ﴾: منزل درست و پسندیده.

94- ﴿ٱلۡمُمۡتَرِینَ﴾: شک کنندگان.

98- ﴿عَذَابَ ٱلۡخِزۡیِ﴾: عذاب رسوایی و ذلت را.

100- ﴿یَجۡعَلُ ٱلرِّجۡسَ﴾: عذاب یا انتقام را می‌نهد.

105- ﴿أَقِمۡ وَجۡهَکَ لِلدِّینِ﴾: همه هستی خود را صرف دین حنیف کن.

105- ﴿حَنِیفٗا﴾: دین پاک و جدا از همه ادیان باطل.

108- ﴿بِوَکِیل﴾: مراقب که کار شما به من سپرده شده باشد.

---

[1]- حقیقت مکر، برنامه‌ریزی محکم برای مجازات مجرم است به گونه‌ای که او باخبر نشود؛ و از عقوبت و مجازات مطلق،‌ خاص‌تر است زیرا مکر عقوبت ویژه است. (برگرفته از مقاله‌ «التعقیبات المفیدة على کتاب کلمات القرآن تفسیر وبیان للشیخ مخلوف»، نوشته‌ای دکتر محمد بن عبدالرحمن الخمیس).

سورۀ تَوبَه

سورۀ تَوبَه

1- ﴿بَرَآءَةٞ مِّنَ ٱللَّهِ...﴾: این آیات [اعلام] دوری و بیزاری است که از جانب پروردگار رسیده...

1- ﴿عَٰهَدتُّم﴾: با آنها عهد و پیمان بستید و آنها پیمان را زیر پا گذاشتند.

2- ﴿أَرۡبَعَةَ أَشۡهُرٖ﴾: چهار ماه، از روز دهم ذی الحجه آغاز می‌شود.

2- ﴿غَیۡرُ مُعۡجِزِی ٱللَّهِ﴾: از عذاب خدا نمی‌توانید فرار کنید.

3- ﴿أَذَٰنٞ﴾: اعلام است.

3- ﴿یَوۡمَ ٱلۡحَجِّ ٱلۡأَکۡبَرِ﴾: روز اول عید قربان سال نهم هجرت.

3- ﴿رَسُولُهُ﴾: رسول خدا نیز از مشرکین بیزار است.

4- ﴿لَمۡ یَنقُصُوکُمۡ﴾: به عهد و پیمان با شما کوتاهی نکردند بلکه به آن وفا نمودن.

4- ﴿لَمۡ یُظَٰهِرُواْ﴾: کمک نکردند.

5- ﴿ٱنسَلَخَ ٱلۡأَشۡهُرُ﴾: پیمان چهار ماهه پایان یابد.

5- ﴿ٱحۡصُرُوهُمۡ﴾: آنها را حبس نمایید یا در تنگنا قرار دهید و از رفت و آمد و کسب وکار در شهرها ممانعت نمایید.

5- ﴿کُلَّ مَرۡصَدٖ﴾: تمام راه‌ها و گذرگاه‌ها و دیده بانی‌ها.

6- ﴿ٱسۡتَجَارَکَ﴾: در پایان مدت پیمان از تو حمایت خواست.

‍7- ﴿فَمَا ٱسۡتَقَٰمُواْ لَکُمۡ﴾: پس تا وقتی‌که بر پیمان با شما پایدار باشند.

8- ﴿یَظۡهَرُواْ عَلَیۡکُمۡ﴾: بر شما غالب شوند.

8- ﴿لَا یَرۡقُبُواْ﴾: مراعات نمی‌کنند.

8- ﴿إِلّٗا﴾: خویشاوندی و قرابت یا تعهد و پیمان را.

8- ﴿ذِمَّةٗ﴾: عهد را.

12- ﴿نَّکَثُوٓاْ أَیۡمَٰنَهُم﴾: پیمان‌های مؤکد به سوگند خود را بشکنند.

15- ﴿غَیۡظَ قُلُوبِهِمۡ﴾: خشم و اندوه‌ شدید دل‌های آنها را.

16- ﴿وَلِیجَةٗ﴾: دوست پنهانی، رازدار و رفیق.

17- ﴿حَبِطَتۡ أَعۡمَٰلُهُمۡ﴾: ثواب اعمال آنها بخاطر کفرشان باطل شده است.

19- ﴿سِقَایَةَ ٱلۡحَآجِّ﴾: آب رساندن به حاجیان را.

23- ﴿ٱسۡتَحَبُّواْ ٱلۡکُفۡرَ﴾: بی‌دینی اختیار کنند و در آن پایدار بمانند.

24- ﴿ٱقۡتَرَفۡتُمُوهَا﴾: آن را بدست آورده‌اید.

24- ﴿کَسَادَهَا﴾: از رواج افتادن آن به گذشت ایام حج.

24- ﴿فَتَرَبَّصُواْ﴾: پس در انتظار باشید.

25- ﴿بِمَا رَحُبَت﴾: با همه فراخی و وسعت آن.

26- ﴿سَکِینَتَهُ﴾: آرامش یا رحمت خود را.

28- ﴿ٱلۡمُشۡرِکُونَ نَجَسٞ﴾: مشرکان بخاطر فساد عقیده خبیث و پلیدند.

28- ﴿خِفۡتُمۡ عَیۡلَةٗ﴾: از فقر و فاقه ترسیدید به سبب قطع تجارت مشرکان از مسجد حرام.

29- ﴿یُعۡطُواْ ٱلۡجِزۡیَةَ﴾: خراجی را که بر آنها معین شده است بدهند.

29- ﴿عَن یَدٖ﴾: از فرمانبرداری یا از قوت و تسلط شما.

29- ﴿هُمۡ صَٰغِرُونَ﴾: آنها فرمانبردار حکم اسلام باشند.

30- ﴿یُضَٰهِ‍ُٔون﴾: خود را در کفر و شناعت مشابه می‌سازند.

30- ﴿أَنَّىٰ یُؤۡفَکُونَ﴾: بعد از درخشش حق چگونه از آن دور می‌شوند؟

31- ﴿أَحۡبَارَهُمۡ﴾: دانشمندان خود را.

31- ﴿رُهۡبَٰنَهُمۡ﴾: پارسایان خود را.

31- ﴿أَرۡبَابٗا﴾: از آنها مانند پروردگار اطاعت کردند.

‍33- ﴿لِیُظۡهِرَهُ﴾: تا او را غالب کند.

36- ﴿أَرۡبَعَةٌ حُرُمٞ﴾: چهار ماه حرام، رجب، ذی القعده، ذی الحجة و محرم.

36- ﴿ٱلدِّینُ ٱلۡقَیِّمُ﴾: دین مستقیم، دین ابراهیم ÷.

37- ﴿ٱلنَّسِیٓءُ﴾: تأخیر حرمت ماهی به ماه دیگر. ﴿لِّیُوَاطِ‍ُٔواْ ﴾: تا موافق سازند.

38- ﴿ٱنفِرُواْ﴾: به میدان جنگ بروید، غزوۀ تبوک.

38- ﴿ٱثَّاقَلۡتُمۡ﴾: سستی می‌کنید و مایل می‌شوید.

40- ﴿فِی ٱلۡغَارِ﴾: در غار کوه ثور نزدیک مکه.

40- ﴿لِصَٰحِبِهِ﴾: به یار خود، ابوبکر صدیق.

41- ﴿خِفَافٗا وَثِقَالٗا﴾: بر هر حالتی‌که باشید.

42- ﴿عَرَضٗا قَرِیبٗا﴾: غنیمتی‌که به آسانی بدست می‌آمد.

42- ﴿سَفَرٗا قَاصِدٗا﴾: سفر متوسط نه بسیار دور و نه بسیار نزدیک.

42- ﴿ٱلشُّقَّةُ﴾: مسافتی‌که به مشقت و زحمت طی شود.

‍46- ﴿ٱنۢبِعَاثَهُمۡ﴾: حرکت ایشان را با شما.

46- ﴿فَثَبَّطَهُمۡ﴾: پس خدای بزرگ آنها را از رفتن با شما باز داشت.

47- ﴿خَبَالٗا﴾: شر و فساد، یا جبن و ناتوانی.

47- ﴿لَأَوۡضَعُواْ خِلَٰلَکُمۡ﴾: برای نمامی به سرعت بین شما رفت و آمد می‌کردند تا میان شما فساد برپا کنند.

47- ﴿یَبۡغُونَکُمُ ٱلۡفِتۡنَةَ﴾: می‌خواهند شما را در فتنه و آشوب بزرگ اندازند.

48- ﴿قَلَّبُواْ لَکَ ٱلۡأُمُورَ﴾: در برابر تو نیرنگ و فریب بکار بردند.

49- ﴿ٱئۡذَن لِّی﴾: مرا اجازه بده در این غزوه نروم.

49- ﴿َلَا تَفۡتِنِّیٓ﴾: مرا با مخالفت از دستورت گرفتار گناه نگردان.

52- ﴿هَلۡ تَرَبَّصُونَ﴾: آیا دربارۀ ما انتظار دارید.

52- ﴿ٱلۡحُسۡنَیَیۡنِ﴾: نصرت و شهادت را.

55- ﴿تَزۡهَقَ أَنفُسُهُمۡ﴾: جان آنها بیرون آید.

56- ﴿قَوۡمٞ یَفۡرَقُونَ﴾: گروهی‌اند که از ‌ترس و منافقت عقاید خود را پنهان می‌کنند.

57- ﴿مَلۡجَ‍ًٔا﴾: جای محکمی‌‌که در آن پناه ببرند.

57- ﴿مَغَٰرَٰتٍ﴾: مغاره‌های در کوه‌ها که پنهان شوند. ﴿مُدَّخَلٗا﴾: سوراخی در زمین که داخل شوند.

57- ﴿یَجۡمَحُونَ﴾: برای داخل شدن در آن می‌شتابند.

‍58- ﴿یَلۡمِزُکَ﴾: بر تو طعن می‌زنند و عیب می‌گیرند.

59- ﴿حَسۡبُنَا ٱللَّهُ﴾: فضل خدا ما را بس است.

60- ﴿ٱلۡعَٰمِلِینَ عَلَیۡهَا﴾: متصدیان زکات مثل جمع آوری کنندگان و کاتبان و نگهبانان.

60- ﴿فِی ٱلرِّقَابِ﴾: در آزاد کردن بردگان یا اسیران.

60- ﴿ٱلۡغَٰرِمِینَ﴾: وام دارانی‌که توان پرداخت ندارند.

60- ﴿فِی سَبِیلِ ٱللَّه﴾: در راه جهاد یا هر کار نیک.

60- ﴿وَٱبۡنِ ٱلسَّبِیلِ﴾: مسافری‌که از مال خود جداست.

61- ﴿هُوَ أُذُنٞ﴾: او مردی است که هر چه بشنود باور می‌کند.

61- ﴿أُذُنُ خَیۡرٖ لَّکُمۡ﴾: او شنوای خیر است برای شما، سخنان خیر شما را می‌شنود و قبول می‌کند و سخنان بد شما را باور نمی‌کند.

63- ﴿مَن یُحَادِدِ ٱللَّهَ﴾: هر کس با خدا مخالفت و دشمنی ورزد...

65- ﴿نَخُوضُ وَنَلۡعَبُ﴾: خود را به سخن سرگرم می‌کردیم تا راه کوتاه شود.

67- ﴿یَقۡبِضُونَ أَیۡدِیَهُمۡ﴾: دستهای خود را از بخل، به خیر و طاعت دراز نمی‌کنند.

67- ﴿فَنَسِیَهُمۡ﴾: پس خدا هم آنها را از توفیق و هدایت خود دور کرد.

68- ﴿هِیَ حَسۡبُهُمۡ﴾: جهنم برای تعذیب کافران کافی است.

‍69- ﴿فَٱسۡتَمۡتَعُواْ بِخَلَٰقِهِمۡ﴾: از لذ‌ت‌های دنیا به سهم خود بهره‌مند شدند.

69- ﴿خُضۡتُمۡ﴾: در باطل داخل شدید.

69- ﴿حَبِطَتۡ أَعۡمَٰلُهُم﴾: ثواب اعمال آنها بخاطر کفرشان باطل شد.

70- ﴿ٱلۡمُؤۡتَفِکَٰت﴾: شهر‌های ویران شدۀ قوم لوط.

73- ﴿وَٱغۡلُظۡ عَلَیۡهِمۡ﴾: بر آنها سخت بگیر و نرمی نکن.

74- ﴿مَا نَقَمُوٓاْ﴾: هیچ چیز را زشت و ناپسند نشمردند.

78- ﴿یَعۡلَمُ سِرَّهُمۡ﴾: خدا آنچه را از منافقت نهان داشته‌اند، می‌داند.

78- ﴿نَجۡوَىٰهُمۡ﴾: سخنان طعنه آمیزی را که با هم در مورد دین می‌گویند.

79- ﴿ٱلَّذِینَ یَلۡمِزُونَ﴾: منافقان عیب می‌گیرند.

79- ﴿جُهۡدَهُمۡ﴾: توان خویش، فقرا.

79- ﴿سَخِرَ ٱللَّهُ مِنۡهُمۡ﴾: خدا خوار و ذلیلشان ساخت، با دادن جزای مناسب.

81- ﴿خِلَٰفَ رَسُولِ ٱللَّهِ﴾: بعد از رفتن رسول‌ خدا، یا از جهت مخالفت با او.

81- ﴿لَا تَنفِرُواْ﴾: برای جهاد به سمت تبوک حرکت نکنید.

83- ﴿ٱلۡخَٰلِفِینَ﴾: بازماندگان از جهاد مانند زنان.

85- ﴿تَزۡهَقَ أَنفُسُهُمۡ﴾: جانشان برآید.

86- ﴿أُوْلُواْ ٱلطَّوۡلِ مِنۡهُمۡ﴾: منافقان ثروتمند و توانگر.

87- ﴿ٱلۡخَوَالِفِ﴾: زنانی‌که به خانه می‌نشینند و به جهاد نمی‌روند.

87- ﴿طُبِعَ﴾: مهر نهاده شده است.

90- ﴿ٱلۡمُعَذِّرُون﴾: بهانه تراشان به عذرهای دروغین.

91- ﴿حَرَجٌ﴾: جرم و گناهی در اثر بازماندن از سفر جهاد.

92- ﴿تَفِیضُ مِنَ ٱلدَّمۡعِ﴾: اشک می‌ریختند.

95- ﴿إِنَّهُمۡ رِجۡسٞ﴾: ظاهر و باطن آنها پلید است.

97- ﴿أَجۡدَرُ﴾: سزاوارتر و شایسته‌ترند.

98- ﴿مَغۡرَمٗا﴾: تاوان و زیان.

98- ﴿یَتَرَبَّصُ بِکُمُ ٱلدَّوَآئِرَ﴾: انتظار می‌کشد تا سختی‌های روزگار دامن گیرتان شود.

98- ﴿عَلَیۡهِمۡ دَآئِرَةُ ٱلسَّوۡءِ﴾: بد و زیان بر خود آنها باد، دعاست.

99- ﴿صَلَوَٰتِ ٱلرَّسُولِ﴾: دعا و استغفار پیامبر، برای انفاق کنندگان.

101- ﴿مَرَدُواْ عَلَى ٱلنِّفَاقِ﴾: به نفاق خو گرفته و به آن ماهر شده‌اند.

103- ﴿تُزَکِّیهِم بِهَا﴾: تا به سبب این صدقه، حسنات و اموال ایشان را برکت دهی.

103- ﴿صَلِّ عَلَیۡهِمۡ﴾: به آنها دعا و استعفار کن.

103- ﴿سَکَنٞ لَّهُمۡ﴾: آرامش یا رحمت است برای ایشان.

104- ﴿یَأۡخُذُ ٱلصَّدَقَٰتِ﴾: صدقات را می‌پذیرد و پاداش می‌دهد.

106- ﴿مُرۡجَوۡنَ﴾: کارشان به تأخیر افتاده است، پذیرش توبه آنها قطعی نشده بود.

107- ﴿مَسۡجِدٗا ضِرَارٗا﴾: مسجد زیان آور برای اهالی مسجد قباء.

107- ﴿إِرۡصَادٗا﴾: انتظار کشیدن یا آماده ساختن.

108- ﴿لَّمَسۡجِدٌ﴾: بدون شک مسجدی‌که، مسجد قباء یا مسجد نبوی.

109- ﴿عَلَىٰ شَفَا جُرُفٍ﴾: بر کنار چاهی‌که سنگ‌کاری نشده باشد.

109- ﴿هَارٖ﴾: شکسته یا در حال ویرانی.

109- ﴿فَٱنۡهَارَ بِه﴾: پس ساختمان بر صاحب خود سقوط کرد.

110- ﴿رِیبَةٗ فِی قُلُوبِهِمۡ﴾: شک و نفاق در دلهای‌شان موج می‌زند.

110- ﴿تَقَطَّعَ قُلُوبُهُمۡ﴾: دلهای آنها بر اثر مرگ پاره پاره شود.

112- ﴿ٱلسَّٰٓئِحُونَ﴾: مجاهدان غازی، یا روزه داران.

112- ﴿لِحُدُودِ ٱللَّهِ﴾: برای اوامر و نواهی خدا.

114- ﴿لَأَوَّٰهٌ﴾: بسیار با درد و آه، از خشم خدا ترسان و مرد دلسوز و مهربان بود.

117- ﴿سَاعَةِ ٱلۡعُسۡرَةِ﴾: وقت سختی و تنگدستی در غزوۀ تبوک.

117- ﴿یَزِیغُ﴾: به تخلف از جهاد میل کند.

118- ﴿بِمَا رَحُبَتۡ﴾: با همه فراخی و وسعت آن.

118- ﴿لِیَتُوبُوٓاْ﴾: تا در آینده به توبه ادامه دهند.

120- ﴿لَا یَرۡغَبُواْ بِأَنفُسِهِمۡ﴾: جان خود را عزیزتر ندانند.

120- ﴿نَصَب﴾: رنجی.

120- ﴿مَخۡمَصَةٞ﴾: گرسنگی.

120- ﴿یَغِیظُ ٱلۡکُفَّارَ﴾: آنها را به خشم ‌آورد و اندوهگین ‌کند.

120- ﴿نَّیۡلًا﴾: چیزی از قبیل کشتن، اسارت و غنیمت.

122- ﴿لِیَنفِرُواْ کَآفَّةٗ﴾: که همگی به‌سوی میدان جهاد حرکت کنند.

123- ﴿غِلۡظَةٗ﴾: شجاعت، ننگ و شکیبایی.

125- ﴿رِجۡسًا﴾: کفر و نفاق.

126- ﴿یُفۡتَنُونَ﴾: در بلاها و سختی‌ها مورد آزمایش قرار می‌گیرند.

128- ﴿عَزِیزٌ عَلَیۡهِ﴾: بر او سخت و دشوار است.

128- ﴿مَا عَنِتُّمۡ﴾: رنج و مشقت شما.

129- ﴿حَسۡبِیَ ٱللَّهُ﴾: یاری و کمک خدا مرا بس است.